- Scholieren.com

Stalin
Door Timon Huizinga (H5B) en Sander Verweij (H4A)
1
Inhoudsopgave:
Inleiding…………………………………………………………………………………………………………………………........3
Voor de tweede Wereldoorlog:
Deelonderwerp 1: Hoe was de Situatie in de Sovjet-Unie voor de Tweede Wereldoorlog?
1. Situatie voor de Tweede Wereldoorlog op politiek gebied…………………………………..4
2. Situatie voor de Tweede Wereldoorlog op militair gebied……………………………………9
3. Situatie voor de Tweede Wereldoorlog op economisch gebied………………………….11
In de tweede Wereldoorlog:
Deelonderwerp 2: Hoe organiseerde en regeerde Stalin zijn leger?
1. Welke veldslagen werden gestreden onder leiding van Stalin?.............................13
2. Hoe organiseerde Stalin zijn leger?........................................................................17
3. Welke propaganda gebruikte Stalin tijdens de Tweede Wereldoorlog?..............20
Voor, in en na de Tweede Wereldoorlog:
Deelonderwerp 3: Hoe en wanneer voerde Stalin zijn terreur uit?
1. Periode van ‘Grote Terreur’ (1936-1938)…………………………………………………………..26
2. Stalin zijn terreur in de Tweede Wereldoorlog……………………………………………..…..32
3. Gevolgen van Stalin zijn terreur………………………………………………………….………..…..33
Beantwoording hoofdvraag..........................................................35
Bronvermelding………………………………37
Logboek...................................................39
Conclusie…………………………………………………………………………………………………………………………….40
2
Inleiding:
Toen we aan het kijken waren voor een onderwerp voor ons Profielwerkstuk dachten we
vrijwel meteen aan Stalin. Dit niet alleen om onze interesse in dictators, maar ook omdat wij
meer wouden weten over deze bekende dictator waar wij toch niks meer van wisten dan dat
wat ons in de geschiedenislessen was verteld. Vooral over zijn terreur wilden we graag wat
meer te weten komen. Aan de andere kant wisten we dat het ook een moeilijk onderwerp
zou zijn, waarbij de vragen niet zomaar makkelijk te beantwoorden waren. We hadden al
een redelijk plan in ons hoofd over hoe we het aan zouden pakken, en zijn daar uiteindelijk
ook niet heel erg veel van afgeweken. De deelonderwerpen die konden we redelijk makkelijk
bedenken, waarbij we al een geheel plaatje in ons hoofd hadden over hoe dit
Profielwerkstuk eruit zou komen te zien. We hopen dat dit Profielwerkstuk de vragen die we
hadden over Stalin beantwoordt en dat anderen ook nog iets aan dit Profielwerkstuk over
Stalin hebben.
3
De situatie qua politiek voor de tweede wereldoorlog in de Sovjet-Unie:
In dit deelonderwerp gaan we laten zien hoe het toenmalige Politieke Stelsel voor de
Machtsperiode van Stalin en voor de Tweede Wereldoorlog functioneerde en waar dat uit
bestond.
Marxisme-leninisme
De leer in de Sovjet-Unie waarop de CPSU voor de
Tweede Wereldoorlog werd bestuurd was het
marxisme-leninisme. Deze theorie is gebaseerd op de
ideeën van Karl Marx en Friedrich Engels. Het
idee van hun was, dat de onderdrukking van de
een op de ander alleen maar opgelost kon
worden door middel van een opstand. Hierdoor
zou het weer eerlijk zijn voor iedereen en
bovendien zou iedereen gelijk aan elkaar zijn.
Lenins optreden kwamen alleen helaas niet
overeen met de regels die Marx en Friedrich
Engels hadden bedacht. Lenin gebruikte het in
zijn eigen voordeel om zo zijn dictatuur te creëren en zo te heersen over de burgers.
Door het idee dat de partij van Lenin het per definitie bij het rechte eind had, had te maken
met het feit dat het Marxisme-leninisme alles verklaren kan. Het feit dat Lenin het altijd juist
had in zijn beweringen maakte dat de burgers als dom werden beschouwd omdat zij volgens
de partij van Lenin het verschil tussen wat juist en wat niet juist was niet goed konden
onderscheiden en er niet naar leefden. Lenin zorgde er daarom voor dat zij streng
gecontroleerd werden om te kijken of ze het nog wel eens waren met Lenin zijn ideeën.
Iedereen die het namelijk niet eens was met Lenin, en later ook met zijn opvolger Stalin,
werd streng gestraft.
De Opperste Sovjet:
De USSR(Unie van Socialistische Sovjetrepublieken) staat
volgens de grondwet van de Sovjet-Unie voor de Tweede
Wereldoorlog bovenaan. Het bestaat uit twee kamers:
- Raad van de Nationaliteiten
- Raad van de Unie
De raad van Nationaliteiten bestaan uit vijftien
unierepublieken met hun vertegenwoordigers. De Raad van
de Unie is een raad waarbij de vertegenwoordigers met elkaar
praten. Alle Kamers hebben dezelfde rechten. Elke kamer heeft
evenveel vertegenwoordigers van een bepaald gebied. Daarnaast
heeft een Unierepubliek ook een eigen Opperste Sovjet.
4
Om de vijf jaar worden er verkiezingen gehouden om de Opperste Sovjet te kiezen, de
sovjets die nog over zijn worden om de 2,5 jaar gekozen. Deze parlementen kunnen niet
gezien worden als een organisatie die heel dicht bij de mensen staat. In tegenstelling tot de
parlementen die in het toenmalige Westen bestonden, komt de Opperste Sovjet maar 2 keer
per jaar bijeen. Dit was dus een hele andere bestuursvorm dan de Westerse landen in die
tijd hadden. Dit is grotendeels te verklaren doordat de leden van de Opperste Sovjet
eigenlijk al een fulltime baan hadden, en dit er gewoon nog even naast deden.
Het Presidium:
Het presidium is een onderdeel van de Opperste Sovjet. Het Presidium wordt door de twee
Kamers gekozen. Het heeft veel macht. Dit Presidium kan alle wetten maken die niks te
maken hebben met de eventuele wijziging van de grondwet. Ook is er een voorzitter van het
Presidium van dat een functie heeft als staatshoofd van de Sovjet-Unie.
Belangrijke taken van het Presidium zijn:
-
Overheidsbeslissingen uitvoeren
Ministeries aanschaffen
Benoemen leden ministerraad
Het kan zelfs de oorlog verklaren, omdat het geen goedkeuring van de Opperste Sovjet nodig
heeft. De Opperste Sovjet is niet de uiteindelijke beslisser in de Sovjet-Unie. Het stadium dat
onder de Opperste Sovjet zit is belangrijker, omdat daarin de hoogste ministeries en andere
bevelhebbende machten zitten.
De Ministerraad:
Bovenaan de staatsbureaucratie zit de Ministerraad. Dit is de hoogste uitvoerende macht
van de Sovjet-Unie. Ook de Ministerraad wordt uitgekozen door de Opperste Sovjet. Tot en
met het jaar 1946 werd deze Ministerraad ‘Raad van Volkscommissarissen’ genoemd. De
Ministerraad bestaat uit 100 leden die voor het merendeel uit ministers en voorzitters
bestaan.
De taak voor de veel ministers om goede economische plannen te maken die de
economische kant en de industrie van de Sovjet-Unie bevorderen. De opperste Sovjet-Unie
is bij deze zaken niet betrokken.
De 3 belangrijkste instanties in de Sovjet-Unie zijn dus :
Opperste Sovjet
Het Presidium van de Opperste Sovjet
De Ministerraad.
5
Verkiezingen:
De verkiezingen in de Sovjet-Unie voor de tweede wereldoorlog gingen per kiesdistrict. Er
werd maar één kandidaat per kiesdistrict aangewezen om te stemmen. De mensen die
werden aangewezen om te stemmen werden vaak onder druk gezet om te stemmen. Als de
deelnemer in het stemlokaal is kan hij kiezen om het biljet met de naam van die ene
kandidaat erop in de stembus te stoppen, of om in het stemhokje een andere naam te
kiezen.
Het percentage dat wil stemmen zit rond de 98% van de kiezers. Dit werd veroorzaakt door
de hier voorgaande oorzaken. Verkiezingen werden gebruikt om hun regime meer aanzien te
geven.
Als er een partij gekozen is, dan is het in feite zo dat die partij onder de wet staat. In het
geval van de partijen in de Sovjet-Unie was dat niet het geval. In de praktijk stond de partij
boven de Wet en heeft daarbij dus alles te zeggen. Hierdoor zijn de verschillen tussen
activiteiten die door de partij uitgevoerd worden vaak ver uit hun verband gerukt met wat
de wet officieel voorschrijft.
In Maart 1919 werd Stalin gekozen door de Russische Communistische Partij. Stalin greep
steeds meer de macht naarmate Lenin zich meer focuste op landbestuur. Hierdoor werd
Stalin uiteindelijk in het jaar 1922 secretaris-generaal van de Russische Communistische
partij. Dit ambt werd steeds groter en doordat Stalin de macht had om de mensen in deze
partij eruit te gooien of er in te halen, had hij in principe alle macht in handen.
De Communistische Partij:
De Communistische Partij kan als volgt worden
omschreven binnen het Sovjetstelsel:
Een leidinggevende kracht van de
Sovjetmaatschappij
De kern van het politieke systeem
De Communistische Partij van de Sovjet-Unie is
bedoeld voor het volk.
De gezaghebber binnen de CPSU is de partijsamenkomst. Het allereerste congres dat plaats
Het eerste congres vond plaats in 1898 in Minsk. Toen noemde men het RSDAP. Dit groeide
later onder Stalin uit tot de machtigste partij binnen het Sovjet stelsel, terwijl alle macht
geleidelijk naar Stalin zelf toeging. Hierdoor konden mensen niks meer zeggen of doen,
omdat Stalin de macht al volledig in handen had. De Communistische Partij veranderde
onder Stalin langzaam maar zeker in een totalitair bewind dat verre weg van vrijheid was,
dan in een volmaakte Communistische Partij.
6
Het Centrale Comité:
Het Centrale Comité vergadert twee keer per jaar. Alle
Partijbesluiten worden met de kracht van het Centrale
Comité worden genomen. Het voordeel dat Nikita
Crhoesjtjov, de partijleider van de Communistische Partij van
de Sovjet-Unie hiermee behaald heeft is dat hij hiermee zijn
positie kon bewaren. Ook hier zijn de meeste leden hoge
functie bezetters. Er zijn maar enkele boerenleden. De taak
die het Centrale Comité heeft is dat zij Het Centrale Comité
kiest het Politbureau en het Secretariaat.
Het Politbureau:
De meest machtigste groep in de Sovjet-Unie was het Politbureau. Het kan doen wat het wil
omdat de Sovjet-Unie een eenpartijstaat was en geen rekening hoefde te houden met
anderen. Dit werd alleen door mannen uitgevoerd.
Het Politbureau regelt samen met het Centraal Comité bijeenkomsten die werden
gehouden. Het centraal Comité bestond uit 20 leden die bij elke bijeenkomst aanwezig
waren. De leden die hadden een medaille in bezet ter ere van hun goede werken voor Stalin.
Er werd onder andere rechtgesproken wie schuld had of niet en als het politbureau iets
wilde, moest het Centraal Comité luisteren naar het politiebureau.
Van de twintig mensen die van het Centraal Comité lid waren, was de secretaris-generaal het
belangrijkste. Verder was er een Voorzitter van Ministerraad lid van, een Voorzitter van het
Presidium , minister van Defensie, minister van de KGB (geheime dienst), de minister van
binnen- en buitenlandse zaken behoorden ook nog tot die groep.
De secretaris-generaal:
De secretaris-generaal is het hoofd van het Centrale
Comité. Hij heeft de meeste macht stuurt het
secretariaat aan. Het secretariaat bestaat uit in totaal
tien secretarissen.
Taken van het Secretariaat zijn onder andere:
Het voorbereiden van de beslissingen die het
Politbureau neemt.
Het toezien op de uitvoering van het
Politbureau
Het ziet ook toe op het Centraal Comité
7
Jozef Stalin en Nikita Crhoesjtjov beslisten over ingrijpende besluiten vaak in hun eentje,
zonder het Politiebureau er over in te lichten. Hier deed Stalin er nog een schepje bovenop
door dichtstbijzijnde vrienden of familie, generaals of officieren het doodvonnis op te
leggen.
Een hulpmiddel die Stalin hierbij gebruikte was de KGB(Comité voor Staatsveiligheid). Deze
staat net zoals Stalin boven de wet. Dus heeft in feite de macht om te doen wat het wil.
De taken van deze KGB zijn:
Het executeren van iedereen die Stalin aanwijst om uit de weg te ruimen
Controleert de burgerlijke spionnen en agenten
Het bespioneren van burgers die andere meningen hebben en hen dwingen om hun
informatie te geven over burgers waarvan ze weten dat ze tegen het huidige regime zijn.
De situatie voor de Tweede Wereldoorlog
qua politiek in de Sovjet-Unie kan ook
worden gezien als een totalitaire
staatsvorm. Mensen werden volledig
gecontroleerd. De regering wilde hierbij het
denken van mensen bepalen en het
gedachtegoed van de volgende generatie
bepalen. Deze totalitaire Staatsvorm kan je
duidelijk zien doordat Stalin deze Politieeenheden gebruikte volgens zijn eigen ideeën, terwijl de Politie voor Stalins regeren niet de
taak had om politieke tegenstanders uit te schakelen, maar bijvoorbeeld de veiligheid te
bewaren. Bovendien wilde Stalin met zijn propaganda de mensen zodanig beïnvloeden dat
ze zijn ideeën ook zelf goed zouden vinden. Hierdoor hadden de gewone burgers van de
Sovjet-Unie geen vrijheid meer om te zeggen wat ze wilden, want overal liepen KGB leden
rond. De propaganda van Stalin zullen we later nog uitwerken over hoe Stalin die gebruikte
voor zijn doeleinden.
8
Hoe was de Situatie voor de Tweede Wereldoorlog op militair gebied?:
In dit hoofdstuk gaan we uitleggen hoe de situatie op militair gebied voor de Tweede
Wereldoorlog in de Sovjet-Unie was. Voornamelijk willen we ingaan op de rol van het 'Rode
Leger'.
Het militaire stelsel in de Sovjet-Unie voor de Tweede Wereldoorlog begint met de
oprichting van het rode leger in 1918. Dit ‘leger’ was eerst bedoeld voor de
Bolsjewiekenpartij van Lenin. Dit hele plan en idee ervan was bedacht door Leon Trotski. Dit
leger dankte zijn succes aan de politieke commissarissen die het leger bestuurden en de
soldaten hun opleiding gaven.
De groepen waartegen ‘Het Rode leger’ in de Burgeroorlog vocht waren:
- De Witten Leger’ onder leiding van generaal Jevgeni Miller, geholpen door de Amerikanen.
- De Witten onder leiding van admiraal Koltsjak, ook geholpen door de Amerikanen.
- Het Tsjechisch Legioen
- Een Japans leger
- Witte Kozakken uit het zuidoosten;
- Witten onder leiding van generaal Pjotr Krasnov en Anton Denikin (later generaal Pjotr
Wrangel) in het zuiden en Oekraïne, bijgestaan door de Fransen;
Witten onder leiding van generaal Nikolaj Joedenitsj,geholpen door de Britse vloot;
Finnen, Polen, Esten, Letten, Litouwers, Oekraïners, Armenen, Azerbeidzjanen, Georgiërs,
Turken en Turkestanen die hun onafhankelijkheid probeerden te bereiken.
Anarchistische groeperingen, die vonden dat de revolutie niet ver genoeg ging en niet van
bovenaf moest worden gestuurd maar van onderaf door de bevolking zelf.
Officieel werd het Rode Leger op 23 februari 1918 opgericht. Er bestond daarvoor al een
Rode Garde maar dat was meer een soort partijpolitie van de Bolsjewieken dan een leger.
Leon Trotski wordt gezien als de oprichter en organisator. Het Rode Leger had een militaire
leiding en een politieke leiding. Naast elke bevelhebber van een legergroep of regiment
stond een politiek commissaris. Die commissaris moest ervoor zorgen dat de soldaten en
officieren communistisch geschoold zouden worden. Later werden de politieke
commissarissen afgeschaft.
In 1920 werd Michail Toechatsjevski opperbevelhebber van het Rode Leger, en dat bleef hij
tot 1937. In dat jaar gebruikte de veiligheidsdienst NKVD de angst voor een militaire
staatsgreep van Stalin, en werd bijna de hele legertop geëxecuteerd,dit werd omschreven
als een zuivering. De lagere officieren werden geëxecuteerd, moesten dwangarbeid doen of
werden gewoon ontslagen. De vervangers waren politiek betrouwbare mannen, maar waren
9
minder ervaren en goed geschoolde militairen, wat bij de Duitse aanval op Rusland in 1941
voor een enorme chaos zorgde en het Rode Leger grote verliezen te verwerken kreeg.
In 1935 werden van het Rode Leger door de Raad van Volkscommissarissen vijf personen tot
maarschalk van de Sovjet-Unie benoemd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden er meer
generaals maarschalk van de Sovjet-Unie. Maarschalk Georgi Zjoekov was
opperbevelhebber, onder zijn leiding wist het Rode Leger de Duitsers op het oostfront te
verslaan.
In het geheel leek het Rode leger op een slecht georganiseerde bende. Onder Lenin was
ervoor gezorgd dat er 5.000.000 manschappen beschikbaar waren, hoewel er erg veel
desertie voorkwam. Het materieel van het leger van Stalin was in 1941 sterk verouderd. Er
werden plannen uitgevoerd voor tanks die op het eind van 1942 klaar moesten zijn. In 1939
begon het leger met reorganisaties, omdat het Stalin verstandig leek om er een sterk leger
op na te houden met oog op de onrust in Europa. Toen de Duitsers op 22 juni de Sovjet-Unie
binnenvielen had het Rode Leger in het westen maar 2.901.000 soldaten.
In 1935 werden van het Rode Leger door de Raad van Volkscommissarissen vijf personen tot
maarschalk van de Sovjet-Unie benoemd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden er meer
generaals maarschalk van de Sovjet-Unie. Maarschalk Georgi Zjoekov was
opperbevelhebber, onder zijn leiding wist het Rode Leger de Duitsers op het oostfront te
verslaan.
10
Hoe was de Situatie voor de Tweede Wereldoorlog op economisch gebied?:
Bij dit onderwerp leggen hoe de economie veranderde onder Stalin en hoe de economische
situatie voor de Tweede Wereldoorlog in de Sovjet-Unie?
Voordat Stalin aan de macht was gekomen had Lenin de NEP (Novaja ekonomitjeskaja
politika) ontwikkeld, om na de burgeroorlog in 1921 van de Sovjet Unie meer een echte staat
te maken dan een oorlogsstaat. Met de NEP mochten boeren weer een eigen bedrijfje
hebben. De boeren mochten wat ze overhielden, na de betaling van hun belasting in
goederen, op de markt brengen. Er kwamen ook meer mogelijkheden in de industrie en de
handel voor de normale werknemers. zware industrie, de banken transport en handel met
het buitenland bleven wel in handel van de regering. De NEP was een succes. Rechtlijnige
communisten vonden alleen dat de NEP afweek van het echte ware communisme en vonden
het niet kunnen dat de boeren zich zelfstandig konden ontwikkelen.
Toen Stalin aan de macht kwam in de Sovjet-Unie, begon hij met een planeconomie. Het
uiteindelijke doel hiervan was het industrialiseren van de Sovjet-Unie. Daar was natuurlijk
erg veel geld voor nodig. Dit geld was niet beschikbaar, dus moest he ergens vandaan
komen. Op dat moment waren er in Rusland heel veel kleine onafhankelijke boerderijen.
Deze boerderijen werden samengevoegd tot grote landbouwbedrijven, om de productiviteit
te verhogen. Dit is collectivisatie. Deze grote landbouwbedrijven werden kolchozen of
sovchozen genoemd. Er waren een aantal verschillen tussen de kolchozen en de sovchozen:
Bij kolchozen hebben de boeren ongeveer een halve hectare grond en bij de sovchozen
mogen de boeren helemaal geen grond bezitten.
Bij de boeren van een kolchoz hing hun loon af van de functie die ze hadden of van de
prestaties die ze leverden. Boeren die op sovchozen werkten in loondienst en hadden dus
een vast inkomen.
De producten van deze boerderijen werden verkocht aan het buitenland. Deze winst werd
gebruikt om de industrialisatie op gang te helpen. Dit ging ten koste van de boeren omdat zij
erg lage lonen kregen. Daarnaast bleef er ook weinig voedsel over.
Hierdoor ontstonden de koelakken. De koelakken zijn opstandige en zelfstandige boeren die
geen zin hadden om te werken voor zulke lage lonen, en ook nog eens honger te lijden.
Maar verzet was erg gevaarlijk. Je liep het risico naar Siberië gestuurd te worden, of zelfs
vermoord te worden. De keuze was dus; of een langzame pijnlijke dood in Siberië, of een
executie.
Omdat er te veel voedsel geëxporteerd werd brak er hongersnood uit, daardoor waren er
ook opstanden. In 1928 begonnen de boeren een campagne tegen de graanvordering, maar
deze werd getopt omdat de belasting verhoogd werd. Ze moesten wel meewerken aan de
collectivisatie. Na de demonstraties liet Stalin zelfs slavenkampen voor de gevangenen
11
bouwen. In 1932 dreigde hij zelfs om hele dorpen uit te roeien. In 1933 gaven de boeren de
strijd op.
Stalin behaalde zijn doel. De Sovjet-Unie begon meer te produceren, en er kwamen meer
inkomsten. Ze hadden de industriële achterstand op de andere landen langzaam ingehaald.
Bovendien was er ook veel werkgelegenheid, als je niet op een boerderij kon werken was er
natuurlijk nog werk in de grote fabrieken of de mijnen.
De kosten hiervoor waren echter wel heel hoog. Stalin had letterlijk alles gedaan om zijn
doel te bereiken. Er zijn hier veel doden door gevallen. Vooral boeren, zij moesten hard
werken, waren slecht gekleed omdat daar weinig geld voor was, en kregen weinig te eten.
En het grootste deel van de opstandige boeren die niet gedeporteerd waren, slachtten nog
liever hun vee af dan dat ze ermee de kolchoz in gingen. Dat zorgde voor een dramatische
vermindering van de veestapel tussen 1929 en 1933, zoals hieronder in de tabel te zien:
(aantallen in miljoenen)
Paarden
Runderen
Schapen en geiten
Varkens
1929
34
68,1
147,2
20,9
1933
16,6
38,6
50,6
12,2
De industrialisatie ging hard vooruit, maar de landbouw ging er hard op achteruit. Daar zijn
zelfs nu nog de gevolgen van te merken in het hedendaagse Rusland.
12
Welke veldslagen werden gestreden onder leiding van Stalin?:
In dit hoofdstuk gaan we kijken naar welke velslagen werden gedaan onder leiding van Stalin
en hoe die verliepen.
In de tweede wereldoorlog heeft Rusland ook meegevochten. In dit hoofdstuk noemen we
alle belangrijke punten.
Hitler had in Mein Kampf al aangegeven dat zijn doel in het oosten lag. De redenen hiervoor
waren dat daar genoeg ‘Lebensraum’ zou zijn, en omdat Hitler de communisten als zijn
grootste vijanden zag, en als een groot gevaar voor de hele wereld. Hij had het er zelfs over
dat het communisme deel uitmaakte van de grote Joodse samenzwering waar hij het wel
vaker over had. Het plan om de Sovjet-Unie te veroveren heet Operatie Barbarossa. In de
marsorders van deze operatie werden vooral de moorddadige doelstellingen uiteengezet,
ten tegenstelling tot de strategische doeleinden. Het ontbrak de Wehrmacht aan een
strategisch einddoel. Hierdoor ontstonden onzekerheden over de strategie die uitgevoerd
zou worden. Ook de bevelhebbers ban het aanvalsleger zelf, die het beste overzicht hadden
op de strategische situatie konden zich moeilijk vinden in de hen gegeven opdrachten en
lagen tijdens de campagne met Hitler én met de generale staven overhoop.
Stalin had de confrontatie tussen Nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie het liefste willen
voorkomen. In augustus 1939 hadden de Sovjet-Unie en Nazi-Duitsland het MolotovRibbentrop Pact gesloten, en hierdoor dacht Stalin dat hij de Sovjet-Unie wel uit de oorlog
zou kunnen houden. Hitler en Stalin hadden in het geheim Oost-Europa verdeeld. Voor Hitler
was dit vooral een verzekering dat de Sovjet-Unie zich niet zou bemoeien met de oorlogen in
West-Europa, want dat kon hij niet gebruiken. Voor Stalin was het een manier om zijn land
uit te breiden met behulp van het machtige Duitsland, en uit de dreigende oorlog te blijven.
Helaas voor Stalin was dit een illusie.
Operatie Barbarossa:
De Duitsers vielen de Sovjet-Unie aan met het idee om zo snel mogelijk op te trekken naar
Moskou en het Communisme te vernietigen. Dit gebeurde met een enorme legermacht. Het
waren ongeveer 19 pantserdivisies van elk ongeveer 150 tot 200 tanks sterk, 15
gemotoriseerde infanteriedivisies, 600.000 paarden voor het vervoeren van voorraden en
artilleriestukken, 119 infanteriedivisies, 2770 vliegtoestellen en 358.140 Roemeense
soldaten. Vanaf het begin waren er al problemen voor het Duitse leger omdat er nauwelijks
verharde wegen waren en de spoorlijnen waren smaller dan die in Europa, waardoor de
veroverde Franse en de eigen Duitse treinen niet inzetbaar waren voor bevoorrading en het
sturen van versterkingen. Het moest een snelle overwinning worden, anders kon het moeilijk
worden.
Op papier was een Sovjetdivisie ongeveer gelijk aan een Duitse infanteriedivisie met 14.483
manschappen, verdeeld over drie regimenten van drie bataljons, twee regimenten artillerie,
13
een licht tankbataljon en ondersteuningseenheden. In juni 1941 waren de divisies sterk
onderbemand en hadden gemiddeld niet meer dan 8.000 soldaten. Doordat er in mei 1941
800.000 reservisten werden opgeroepen, waren de divisies redelijk aangevuld, maar de
reservisten hadden geen ervaring. Een Sovjetleger bestond in juni 1941 uit drie korpsen
fuseliers, die weer waren samengesteld uit twee tot drie divisies fuseliers. In de praktijk
bestond een Sovjetleger in juni 1941 dus maar uit zes tot tien divisies, ondersteund door een
onderbemand gemechaniseerd korps en een groot gebrek aan ondersteunings- en
verbindingseenheden.
Nog steeds een roversbende dus. De luchtmacht van Stalin was in aantallen het grootste van
de hele wereld in 1941, alleen de toestellen waren hopeloos verouderd.
Door de gebiedsuitbreiding naar het westen moesten nieuwe vliegvelden worden aangelegd.
In juni 1941 waren er nog weinig luchthavens die echt in gebruik genomen konden worden.
Het merendeel van de toestellen stond in de openlucht opgesteld omdat er te weinig
hangars beschikbaar waren om de vliegtuigen voor het oog van de Luftwaffe te verbergen en
tegen het weer te beschermen. Ook was er op de luchthavens een groot gebrek aan
luchtafweergeschut.
De bevelvoering bij de Rode Luchtmacht was ook slecht geregeld. Er waren luchtdivisies die
er waren voor het ondersteunen van grondeenheden. Andere stonden onder het bevel van
de Generale Staf, terwijl weer andere eenheden waren ingedeeld in de regionale
luchtverdediging. Het ontbrak de Rode Luchtmacht aan een goede bevelstructuur, waardoor
het moeilijk was om een tactiek te gebruiken om de krachten van de luchtmacht landmacht
en marine samen te gebruiken. Bovendien waren de gebruikte tactieken erg verouderd.
Ook in de marine werd in 1940 sterk georganiseerd. In de tijd van de tsaar had je de
traditionele rangen van admiraal en viceadmiraal, die werden weer ingevoerd.
De Rode Marine had de verantwoordelijkheid voor de verdediging van de Oostzeekust
(Baltische Vloot met als thuisbasis Kronstadt), de kust in het hoge noorden (Noordelijke
Vloot met haar basis in Moermansk) en de Zwarte Zeevloot moest de Russische kust aan de
Zwarte Zee te verdedigen (basis te Sevastopol). De Rode Marine had er door de inlijving van
de Baltische staten een aantal nieuwe vlootbases bij, waardoor ze in het geval van oorlog
een grotere kans hadden om van de Kriegsmarine te winnen. De Rode Marine was
gedwongen een defensieve strategie te volgen bij een oorlog met Duitsland. Het grootste
gedeelte van de productiemiddelen werd besteed aan de bouw van onderzeeboten. De
Rode Marine had overigens haar eigen luchtmachteenheden en grondtroepen voor de
verdediging van de thuisbases.
De Sovjet-Unie werd op 22 juni 1941 aangevallen door de Duitsers. Op dat punt waren ze
eigenlijk op hun zwakst, wat ook te zien was aan hoe de oorlog in het begin verliep.
14
Verloop aanval Duitsland:
Over het verdedigingsplan van de Sovjet-Unie voor het begin zijn veel discussies en
meningsverschillen. Stalin is door tientallen bronnen ingelicht over een dreigende Duitse
invasie, dus het is zeer onwaarschijnlijk dat Stalin verrast werd door de aanval.
In de vroege morgen van zondag 22 juni 1941 om 3.15 uur opende de Duitse artillerie langs
een front van 1.800 kilometer het vuur op de Sovjetgrenzen. Ze mikten op
communicatiecentra, brandstof- en munitiedepots, grensposten en barakken. Tijdens het
spervuur vlogen Duitse bommenwerpers hun eerste missie naar het oosten om
Sovjetvliegvelden en steden te bombarderen. Enkele minuten later weerklonk door de
Duitse radio het codewoord 'Dortmund' dat het startsein was voor de 3.050.000 Duitse
soldaten, 3.350 tanks en 600.000 paarden voor de grootste militaire operatie die ooit door
een leger ondernomen was. Operatie Barbarossa was begonnen.
De Duitse strijdmacht was verdeelt in de volgende groepen en hadden de volgende doelen:
HeeresGruppe:
Bevelhebber:
Aantal divisies: Doel:
Nord
Generalfeldmarschall Wilhelm
Ritter
26
Langs de Oostzeekust
naar Leningrad
Mitte
Generalfeldmarschall Fedor
von Bock
51
Moskou
Süd
Generalfeldmarschall Gerd von
Rundstedt
42
De Oekraïne en het
Donetsbekken
Het leger van Hitler behaalde eerst enorme successen op dat van Stalin. Hoe reageerde hij
hierop?
Stalin had ervoor gezorgd dat hij niet al zijn troepen aan de grens had staan. Hitler had
gedacht dat de opmars alleen maar sneller zouden verlopen nu ze al zo ver waren omdat de
vijandelijke weerstand in zou storten. Dit was een misvatting, want er stonden verderop al
nieuwe Sovjetlegers klaar om de Duitsers op te vangen. Om deze nieuwe legers te verslaan
moesten de Duitsers herbevoorraad worden. Dan zou het tijdschema van de Duitse opmars
in de war raken. Als de Duitsers nu geen genoegen zouden nemen met het veroverde gebied
15
en vrede te sluiten, dan was de totale nederlaag redelijk realistisch. Hitler en de Duitsers
zagen dit echter niet in door de al behaalde overwinningen. Vanaf hier behaalde de Duitsers
nog enige kleine overwinningen, maar werden ze toch langzaam maar zeker teruggedreven
door de legers van Stalin. Na Leningrad, en het bepalende verlies van de Duitsers in
Stalingrad werden de Duitsers steeds sneller de Sovjet-Unie uit gedreven en uiteindelijk
kwamen de Sovjets zelfs in Duitsland.
16
Hoe organiseerde Stalin zijn leger?:
In dit hoofdstuk gaan we kijken naar de een paar belangrijke veldslagen die werden
gestreden met Stalins techniek. Ook kijken we naar de verschillen tussen beide partijen en
hoe die verschillen te zien zijn in de veldslagen.
Het leger was ontstaan vanuit de Bolsjewiekenpartij die bedoeld was om een opstand te
kunnen neerslaan. Daarna breidde het zich uit met generaals die natuurlijk allemaal door
Stalin benoemd werden. Zij hadden de taak om te strijden voor Stalin en als het goed ging
Stalin zelf de eer op kon strijken. Daarnaast waren er veel politieke leiders en militaire
leiders. Het grote aantal was te verklaren doordat er veel sovjet burgers werden opgeroepen
om te vechten voor de vrijheid. De soldaten zelf waren slecht getraind en beschikten over
slechte bewapening. Toen Duitsland in 1941 de Sovjet-Unie werd aangevallen door de
Duitsers wat al was doorgegeven door Spionnen, weigerde Stalin het te geloven en werd
hierdoor het rode leger grote verliezen leed door en de slechte organisatie plus de slechte
bewapening.
Om het Rode leger te kunnen voeden werd opgelost door hetgeen dat werd bedacht door
Stalin zelf. Namelijk het middel ´Planeconomie´, dat al vanaf 1928 in werking was gezet. De
´Kolchozen´ (de boeren zoals die werden genoemd) moesten hierdoor in grote
industriebedrijven werken en 95% van hun oogst afstaan aan de staat(dus aan Stalin), wat
Stalin dan weer kon gebruiken om zijn leger te voeden.
Militaire parades1 die door het Rode leger werden georganiseerd, waren ook belangrijk
onderdeel van Stalins plan. Hierdoor zou de Sovjet-Unie zien dat de Sovjet-Unie machtig
was, en niet te stoppen was. Hier dus ook weer een manier van propaganda, wat bovendien
het Westen ook beïnvloedde in de zin van onder de indruk zijn van. Stalin zag hierdoor kans
om de macht van de politieke commissarissen nog meer te verminderen. Dit deed hij door
bepaalde rangen en standen in te voeren. Het leger was eigenlijk een samenraapsel van 20
twintigers á dertigers die later pas uitgegroeid zijn tot een goed ontwikkeld leger in die tijd.
Deze ontwikkelingen waren mogelijk geweest door de ontwikkelingen Georgi Zjoekov(de
generaal van het rode leger), waardoor er meer vertrouwen was in een betere behandeling
als soldaat. Uiteindelijk werd toch altijd
door Stalin besloten wat er gebeurde met
het leger en als het hem niet zinde liet hij
Georgi Zjoekov makkelijk liquideren.
In het begin van de Tweede Wereldoorlog
moest Stalin zijn leger terugtrekken, omdat
de Duitser simpelweg te sterk waren. Dit
was onder andere te verklaren door de
goede technologie van de Duitsers waar zij
dus al een stapje voor op de russen waren.
Terwijl de Russische troepen terug trokken,
werd alles wat eetbaar en bewoonbaar
1
Een bizar experiment: de lange schaduw van de Sovjet-Unie (1917-1991)
17
was, vernietigd om zo Duitsland het leven zuur te maken. Stalin gebruikte politieke
verzetsstrijders, ook wel Partizanen genoemd, om de achterhoede van de Duitse linie kapot
te maken. Deze strijders werden door Stalin zelf uitgekozen en moesten de in de
achterhoede de Duitsers telkens uitputten door kleine aanvallen te houden. Stalins
tegenoffensief moest vanuit Siberië de Duitsers gaan omsingelen, maar dat mislukt. Ook hier
weer wordt de informatie die de Sovjet-Unie tot zich kon nemen verdraaid. Toen de
Duitsers de Hoofdstad Moskou op zo´n 50 kilometer naderden besloot Stalin om toch maar
terug te trekken, en naar het plaatsje ´Kuibyshev´ te gaan. Vanuit hier bestuurde hij de
Sovjet-Unie verder.
De belangrijkste slag die gestreden werd: de slag om Stalingrad.
Het Rode Leger moest de Duitsers verdrijven. Toen het Rode Leger daarin slaagde om
Stalingrad in te nemen werden ze omsingeld door de Duitsers. Stalingrad moest en zou in
bezit blijven volgens Stalin zelf.
Het was zo belangrijk dat de Stad in Russische handen bleef, dat er complete
zelfmoordacties door Russische soldaten werden gedaan. Een voorbeeld hiervan is
bijvoorbeeld dat Sovjetsoldaten zonder enige bewapening op de vijand afstormen.
Teruggaan was ook geen optie, omdat de generaals hun dan afschoten(die wel een geweer
hadden.)
Een belangrijk verschil tussen de Duitse- en Russische Soldaten was dat de Duitsers betere
ontwikkeling van wapens hadden. De Russische soldaten hadden hiertegen wel het voordeel
dat ze met een 2 keer zo groot manschap aantal waren. Maar het aantal soldaten dat in
Stalingrad stand moest houden was minder dan de Duitse troepen. Zo'n rond de 1 miljoen
Russische soldaten hebben gevochten tegen de rond de half miljoen Duitse sa-solodaten.
zich in Stalingrad en moesten vechten tegen 270.000 Duitsers. Het leger dat uiteindelijk de
Duitsers omsingelen zou bestaan uit Roemeense,
De Russen hoopten vurig dat de productie van de tanks snel klaar zouden zijn. In Stalingrad
zelf werd voor elke vierkante meter gevochten. De Russen worden teruggedrukt, en krijgen
hulp van hulptroepen per boot via de rivier Wolga. Helaas voor de Russen werd een groot
deel van de hulptroepen door Duitse troepen neergeschoten.
De bewapening die de Soldaten werd meegegeven was zo slecht dat per 2 soldaten er maar
1 geweer beschikbaar was. Zo kon het geweer van een overleden soldaat worden gebruikte
door de soldaat die er geen één had. Talloze Russische soldaten stormden naar voren als ze
moesten aanvallen en velen van hen werden afgeslacht door de Duitsers met hun
machinegeweren. Als een Russische soldaat niet durfde te vechten werd hij pardoes
doodgeschoten door de Russische officieren. Hierdoor had natuurlijk niemand zin om te
vechten. Generaal Vasili Chuikov zorgde met zijn verbeterde strategieën(waaronder een
betere verdeling van manschappen en voertuigen) voor dat het leger beter vocht.
Vanaf dit moment kwam het Duitse leger klem te zitten. Stalin zorgde er namelijk voor dat
de Russen het Roemeense leger versloegen, waardoor een omsingeling van de Duitsers
18
mogelijk was. Dus nu zaten er een paar Russische eenheden in Stalingrad, eromheen
Duitsers en daaromheen weer Russen.
Het Duitse leger onder leiding van Von Paulus, kon volgens een aantal Duitse generaals
ontsnappen met behulp van het leger van von Manstein. Hitler besloot dat ze moesten
blijven waar ze op dat moment waren. Dit was niet slim, want de Duitsers die hielden geen
rekening met de Russische winter.
De Duitsers zaten dus in Stalingrad en konden niet bevoorraad worden omdat de wegen die
naar Stalingrad voerden allemaal waren afgesloten door de Russische legers. De kleren van
de Duitsers waren niet gemaakt op extreem koud weer, dus hadden de Duitsers zwakker
door de Kou. Dit was juist Stalin zijn bedoeling, omdat het Duitse leger te zwak was om te
vechten was het alleen nog maar wachten op het moment dat de Duitsers geen voedsel
meer hadden en bevroren.
OP 31 januari 1943 gaf de bevelhebber van het Duitse leger Friedrich Paulus zich over.
De slag om Stalingrad (vroegere naam van Wolgograd, een Russische stad aan de Wolga
rivier) was gewonnen door de Russen.
19
Welke propaganda gebruikte Stalin tijdens de Tweede Wereldoorlog?:
In dit deelonderwerp gaan we uitleggen welke propaganda Stalin gebruikte en wat voor
gevolgen al deze soorten propaganda hadden op de Sovjet-Unie. Daarvoor behandelen we
de propaganda die voor de Tweede Wereldoorlog in de Sovjet-Unie aan bod kwam.
Voor de Tweede Wereldoorlog:
De propaganda van in de Sovjet-Unie voor de Tweede Wereldoorlog begon al door toedoen
van Lenin. Lenin schreef als eerst het boek 'Wat moet er gebeuren'. In dit boek kon je
duidelijk zien dat Lenin 2 soorten propaganda wilde laten maken. De eerst zou 'Actie
propaganda' worden, wat van toepassing was op het normale domme volk van de SovjetUnie. Dit is gemaakt voor domme mensen die toch alles erin laten stampen, omdat ze
geloven dat de regering wel verstand van zake heeft. Daarnaast zou er propaganda gemaakt
moeten worden voor de mensen die simpelweg slimmer zijn en dus die truc die aan het
normale burgervolk voorgeschoteld wordt doorhebben. Deze moeilijkere propaganda werd
gemaakt door de propagandisten die daarmee overweg konden. Voor het domme volk kon
men makkelijk speeches houden die het volk zou overtuigen dat de Regering gelijk had. De
slimmere mensen letten meer op wat er gezegd werd in plaats van hoe de domme burger
keek naar hoe het gezegd werd. Om dit te kunnen volbrengen moesten al het drukwerk in
handen zijn van de Staatsonderneming. Hierbij controleerde Lenin ook nog of er niet
gefraudeerd werd bij de drukpersen. Ook maakte Lenin een extra afdeling die alle boeken,
tijdschriften en kranten censureerde.
Het probleem van de posters met tekst erop was dat ze vaak door analfabetisme niet
gelezen konden worden. Al gauw werd daar een oplossing voor bedacht. Er zouden op
plaatsen zoals bibliotheken en winkels of musea radio moeten komen die het bericht van de
propaganda zouden laten horen aan de mensen. Hierdoor hoefden de mensen het niet meer
te lezen en moeite ervoor te doen om de boodschap te begrijpen. Het werd de gemiddelde
Sovjetburger nu meer opgedrongen dan toen alleen nog de posters er waren. Daarnaast
werden er hangschilderijen van Stalin gemaakt die er voor zorgden dat de idealen ook goed
in beeld waren. De mensen kregen dus een beeld van wie tegen hun sprak via de radio.
De religie was volgens Lenin het ergste wat de Sovjet-Unie in de weg kon staan en moest
daarom zo snel mogelijk met de grond gelijk gemaakt worden. Door dit besluit werden heel
veel kerken en andere bezittingen van de kerk kapot gemaakt en de geestelijken
voortdurend aangevallen. Er werd hier duidelijk gefocust op hetgeen wat in het land zelf
heerste. Later in het zwart maken van andere landen of Werelddelen overgegaan.
Een voorbeeld hiervan is de propaganda tegen het Westerse Kapitalisme. Hierbij beweerde
de propaganda dat zij naar vrede streefden en dat de vijand oorlog zochten. Ook zou het
volgens de Sovjet-Unie ideaal zijn als iedereen gelijk was aan elkaar, terwijl dat in
werkelijkheid zeker niet het geval was. Wat wel het geval was, is dat de staat steeds meer
toegroeide naar een totalitaire staat. Halve waarheid en slogans om de mening van het
publiek te beïnvloeden waren hiermee verbonden.
20
Vanaf 1928 gebruikte Stalin het Ministerie van Agitatie en Propaganda van de
Communistische Partij, wat het gedachtegoed van de mensen controleerde. Dit gebeurde op
de films die werden geproduceerd, kranten die werden geschreven, de nieuwsberichten die
via de radio verzonden werden en in de opvoeding die de kinderen kregen. Stalin spitste zich
vooral toe op de Westerse cultuur die niet te vertrouwen was. Daarnaast wilde hij mensen
laten zien dat hij het beste met de Sovjet-Unie voor had.
In de Tweede Wereldoorlog:
Er waren aardig wat veranderingen doorgevoerd omdat Stalin
aan de macht was in de Tweede Wereldoorlog. Het was zo in
die tijd dat Stalin de Nazi’s als een grotere vijand beschouwde
dan het ook gevaarlijke kapitalisme in Amerika. De propaganda
werd onder leiding van Stalin toen alleen nog maar gebruikt
voor de oorlog en het nationalisme. Stalin gebruikte propaganda
om steun te krijgen bij de bevolking. Daarvoor deed hij net alsof
hij 'op de posters' heel erg met kinderen betrokken was en voor
ze opkwam. In werkelijkheid was dit schijn.
De propaganda werd zo neergezet dat Duitsland slechts was. Op
posters werd Duitsland zichtbaar slechter dan de Sovjet-Unie
gemaakt door bijvoorbeeld een Duitse soldaat aan boeien,
voorgetrokken door een sterke Sovjet-Unie soldaat te tekenen.
De overeenkomst tussen de propaganda van de Sovjet-Unie en de Nazi’s was dat ze eigenlijk
op precies dezelfde manier en met de dezelfde middelen elkaar probeerden zwart te maken.
Iets was de Stalin wel gebruikte en Hitler niet was de propagandatrein.
De manieren waarop Stalin zijn propaganda aan de Sovjet-Unie liet zien:
Film:
De film heeft tijdens Tweede Wereldoorlog ook deel
uitgemaakt van de propaganda.
De film die het meeste succesvol was ‘Raduga’ . Deze
film was verfilmd naar de roman van Wanda Wasilewska
en werd gepubliceerd in 1944. Deze film is een
voorbeeld van propaganda in de vorm van het
zwartmaken van de vijand. Het doel van Stalin was om
de Nazi’s weer te geven in de vorm van slechte mensen, en waar volgens Stalin de gehele
Sovjet-Unie slachtoffer van was. De schuld lag overigens nooit bij de Sovjet-Unie. Deze film
moest de mensen beelden laten zien, die zomaar ook in
het echt zouden kunnen gebeuren. Het moest steeds meer
dichterbij komen voor de gemiddelde Sovjetburger. Ze
moesten een steeds beter beeld krijgen van hoe erg het
wel niet was. Stalin gebruikte dit niet heel vaak.Stalin
probeerde met zijn films de burgers te laten zien dat zij
21
zelf een slachtoffer waren van die verschrikkelijke Nazi’s en hoopte dat ze daarbij haat
gingen voelen voor de Duitsers.
Radio:
Ook werd er propaganda via de Radio uitgezonden, wat vooral betrekking had op de lagere
bevolkingsgroepen. Hierbij bepaalde Stalin precies wat er uitgezonden werd. Hij had het
volledig in zijn hand. Niet iedereen had geld voor een radio, dus liet Stalin radio’s op centrale
plekken zetten zodat ze gezamenlijk naar de uitzendingen konden luisteren en zodat men
alleen nog maar kon luisteren naar wat Stalin te vertellen had. Voor de Tweede
Wereldoorlog bestond de boodschap die over de radio werd verkondigd voornamelijk uit het
feit dat de Sovjet-Unie aan Stalin heel wat had en dat Stalin een geweldige leider was. In de
Tweede Wereldoorlog bestond de boodschap vooral uit het zwart maken van de Duitsers.
Posters:
De Posters die werden gebruikt voor de propaganda van
Stalin kan gezien worden als het grootste deel van Stalins
propaganda. De poster moest voldoen aan het feit dat het
makkelijk te begrijpen was en dat er duidelijk te zien was wie
er beter was dan de ander. In de posters die gebruikt
werden voor de propaganda moest altijd de keur rood
duidelijk zichtbaar zijn, zodat de lezer kon zien dat het om de
Communistische Partij ging. Hierbij verwerkte Stalin de
Sovjet-Unie als een groot- en sterk afgebeelde man, terwijl
Duitsland juist klein en miezerig werd afgebeeld. Een typisch
voorbeeld van denigreren dus. Stalin gebruikte ook
verschillende figuren in zijn propaganda. Voorbeelden
daarvan zijn bijvoorbeeld het moeder-kind figuur en
hulpeloze kinderen. Daarbovenop prentte Stalin de SovjetUnie ook in met het idee dat die Duitsers maar een
moordzuchtig volk waren. Stalin maakte ook posters die
lieten zien hoe goed de samenwerking tussen de Sovjet-Unie en de Geallieerden was. Samen
zouden ze de Duitsers wel kunnen verslaan.
Stalin wist natuurlijk dat hij soldaten nodig had om samen met de Geallieerden de Duitsers
te verslaan en had dus strijdlust nodig om ze te motiveren om te gaan vechten. Ook wilde hij
de soldaten ervan verzekeren dat ze de strijd op voorhand al beslist was.
Deze posters werden opgehangen op vooral de openbare plekken waarvan de meeste
mensen standaard al gebruik maakten. Zoals Stations, postkantoren, cafés en andere
openbare gelegenheden. Vooral de plaatsen waar het 'Domme volk' te vinden was.
22
De Kranten:
Stalin gebruikte de krant ook in zijn propaganda. De krant
stond ook wel bekend onder de naam Pravda. Deze krant
was al actief sinds 1912, maar werd ook in de Tweede
Wereldoorlog gebruikt door Stalin als propaganda. De
kranten werden net zoals de Radio, posters en de Films
gecensureerd. In de krant werden alleen maar zaken die
over de Sovjet-Unie gingen vermeld. Op een gegeven
moment werden de burgers dat zat en lazen ze de krant op
een gegeven moment bijna niet meer. De krant die al bijna
niet meer gelezen werd was de enige informatiebron die
de Sovjet-Unie had om zich te vermaken, omdat andere
zenders en kranten streng verboden waren. Hiermee kon
Stalin iedereen alles op de mouw spelden wat hij wilde. Zo
werden bijvoorbeeld terreurorganisaties van de Joden
gesteund en verteld dat andere landen zoals Duitsland het
heel slecht hadden.
Propagandatrein:
De propagandatrein was een middel
dat alleen in de Sovjet-Unie voor
vanaf het jaar 1940 gebruikt werd
toen de Tweede Wereldoorlog
uitbrak. De trein was aan de
buitenkant bedekt met propaganda.
In de trein waren er mensen die
informatie gaven over de SovjetUnie. Ook werden hier
propagandafilms gedraaid.
Daarnaast werden er toespraken
gehouden om de mensen ervan te
overtuigen dat de Nazi’s een slecht
volk was. Hierbij gebruikte Stalin
zijn eigen ideeën over het Nazisme en verspreidde dat op deze manier. Het was er slim
bedacht van Stalin om een trein te gebruiken voor zijn propaganda omdat je in een korte tijd
een groot publiek mee kon bereiken.
Schilderijen:
Eerder in de Sovjet-Unie werden schilderijen
geschilderd over verschillende levenssituaties. Dit
gebeurde onder leiding van Lenin. De schilderijen die
geschilderd werden onder leiding van Stalin hadden
23
hetzelfde doel als de propagandaposters. Een aspect die de schilderijen anders maakt dan de
posters was het socialistisch realisme doormiddel van de poster. Schilderijen werden niet
veel meer gemaakt voor de volkspropaganda. Stalin veranderde dit gedurende de Tweede
Wereldoorlog naar het heroïsche realisme. Hij vond dat het belangrijker was dat men de
boodschap makkelijk kon herkennen dan dat men een leefwijze ontdekte die optimaal was
volgens het schilderij.
Het bekendste schilderij is gemaakt in het jaar 1937. Dit is gemaakt door Vera Mukhina. Het
symbool van de hamer en sikkel wat de Sovjet-Unie moest voorstellen. Met ook rode
aspecten weer.
Opvoeding van kinderen
Al eerder voor de Tweede Wereldoorlog bestond de organisatie die ‘’ Komsomol’’ heette
waarbij de jeugd een grotere kans op een baan had, omdat diegene daar gezeten had. Deze
organisatie werd al opgericht in 1922. Stalin wilde de kinderen van de Sovjet-Unie vormen
naar zijn idee. De kinderen werden eigenlijk al geraakt door alle propaganda die er is
beschreven. De organisatie ´Komsomol´ heeft in de Tweede Wereldoorlog gewoon zijn werk
door kunnen doen. Juist ten tijde van de Tweede Wereldoorlog was zo'n organisatie handig
om wat hoop en inspiratie te geven. Aangezien de slechte omstandigheden van het volk,
moest er iets tegenoverstaan dat het wat bemiddelde. Dit was precies wat de organisatie
'Komsomol' ten tijde van de Tweede Wereldoorlog gedaan heeft.
24
Wat zijn de gevolgen van de propaganda van Stalin geweest?
De belangrijkste feiten die veroorzaakt zijn door de propaganda van Stalin:
* Stalin wilde allereerst zijn ideeën en gedachten overbrengen op de Sovjet-Unie. Het
nationale gevoel dat versterkt werd door de propaganda is hier een voorbeeld van. Stalin
maakte gebruik van push en pull propaganda. De burgers konden alleen maar zijn informatie
tot zich nemen en waren hiermee dus alleen van de ideeën van Stalin op de hoogte. Dit is
hem gelukt, omdat de jeugdorganisatie ´Komsomol´ nog lang bestaan heeft nadat Stalin
overleden was. Ook in tijden van Oorlog steunde het volk op hem omdat ze dachten dat hij
het beste met hun voor had.
* Door de propaganda had Stalin in de Tweede Wereldoorlog een reden voor de dingen die
het volk kon zien, dat hij deed. Hij deed verschrikkelijke dingen, maar het werd niet zo gezien
door het volk of het volk wist het niet. Het gebeurde vaak in hogere kringen dan waar de
gemiddelde Sovjet burger tot behoorde. De Sovjet-Unie dacht dat wat Stalin deed goed was.
* Op de jeugd heeft Stalin bereikt dat ze zich gingen gedragen als een communist. Zo zie je
wat propaganda met mensen doet, en door ze vanuit één perspectief te laten kijken, zorg je
ervoor dat ze alles gaan geloven wat je zegt. Dit is in het geval van Stalin wel degelijk gelukt.
* Daarnaast heeft propaganda ook veel invloed gehad op de blik die de gemiddelde
Sovjetburger op Duitsland had. Door de slechte benadering van de propaganda van Stalin
heeft op lange termijn ertoe geleid dat de mensen ook daadwerkelijk gingen denken dat de
Duitsers slecht waren. Ook het Westen werd zwart gemaakt door de Propaganda. Het
Westen werd ook bekritiseerd door Stalin omdat hij vond dat er tegen het
nationaalsocialisme gestreden zou moeten worden.
* Een ander gevolg van de propaganda van Stalin is dat door alle ontevredenheid die zich in
het Rode Leger schuilhield door de gigantische verliezen, verrekend werd door de Russische
soldaten toen zij op 16 april 1945 Berlijn binnenvielen. Stalin gaf natuurlijk de Duitse
schoften zoals hij hen noemde de schuld. Stalin gaf hierbij Zjoekov en Konev de opdracht om
Berlijn binnen te vallen dat enig rivaliteit opwekte.
Door de duitsers werd hierdoor weer propaganda gemaakt door Goebels die het duitse volk
vertelde dat als ze zich overgaven de Russische soldaten hun zouden plunderen mishandelen
en op grote schaal de duitse vrouwen zouden gaan verkrachten.
De Russische soldaten hadden natuurlijk weer de propaganda van Stalin er tegenover staan
die men ook zeker aan streng totalitair kon toeschrijven en waren bovendien wraakzuchtig
voor de oorlog die de Nazi's in de Sovjet-Unie hadden uitgevoerd. Niet alleen waren ze
stonden op hun manier bloot aan hevige propaganda van een totalitair regime en namen
bovendien wraak voor de wrede vernietigingsoorlog die de nazi’s in hun vaderland hadden
gevoerd.
25
Periode van ‘Grote Terreur’ (1936-1938
In dit deelonderwerp gaan we uitleggen hoe Stalin zijn terreur uitoefende op de Sovjet-Unie
en wat voor gevolgen dat had voor de Sovjet-Unie.
Periode van 'De grote Terreur' van Stalin voor de Tweede Wereldoorlog
Aan het begin van zijn grootste tijdperk van Stalins terreur in 1935 had Stalin 2 zeer
belangrijke plannen. Het eerste plan bestond uit het verwijderen en vernietigen van de oude
Partij. De belangrijkste mannen waardoor hij werd beïnvloed waren Lenin en Trotski. Door
onder andere de uitspraak van Lenin dat de oude bolsjewiekenpartijen belachelijk waren,
maakte Stalin zijn blik op de revolutionairen sterker. Na het 17e congres stond één ding
zuivering was ook bedoeld om de partijbazen te ontdoen van hun macht. Hij vond dat zij
weinig verstand van zaken hadden en daarom zo snel mogelijk opgeruimd moesten worden.
Stalin heeft zich zelfs voorgenomen om zijn terreur nog meedogenlozer uit te voeren als de
partijleiders deden.
Op 1 december 1934 is het terreurplan begonnen zichzelf te ontplooien. Stalins vriend Kirov
wordt als eerste slachtoffer waarna nog miljoenen andere slachtoffers zouden volgen en
Stalin elke keer de schuld aan iemand anders gaf. Voor de dood van Kirov werden Medved
en Zaporozjets verbannen. De reden die kan worden gegeven voor het wrede optreden van
Stalin was omdat je volgens hem met alle mensen die niet bij de Partij hoorden mocht doen
wat je wilde. Die waren dom, onverschillig, lui en stonden niet open voor andere ideeën of
veranderingen. Hetzelfde gold voor de partijleiders waar Stalin een gruwelijke hekel aan had.
Zij werden het uitschot genoemd door Stalin en later ook door de onderdanen van Stalin die
dachten dat ze goed bij Stalin op het kaartje stonden.
Voor de dood van Kirov had Stalin geen haast om het aan het publiek duidelijk te maken wat
de oorzaak was. Het publiek was volgens hem het laatste punt om aandacht aan te geven.
Die zouden toch niks met de informatie vanuit zijn meesterbrein kunnen. Zijn eerste plan
was alle mensen vernietigen die hem in de weg stonden. Doordat Stalin zijn kosmische
plannen nog niet had verteld aan Jagoda, arresteerde jagoda priesters en
grootgrondbezitters om de moord in de schoenen te schijven van de 'vijanden van de
arbeidsklasse'. Het eerste doelwit van Stalin waren de aanhangers van Zinovjev.
Voor het uitvoeren van de plannen die Stalin wilde was er nog een goede assistent nodig.
Hiervoor was Jezjov de geschikte persoon. Voor hem had Stalin de taak om de tweede helft
van Stalins zijn plannen uit te voeren. Stalin zorgde ervoor dat Jezjov snel hogerop kwam in
het bestuur en zorgde er uiteindelijk ook voor dat Jezjov voorzitter van de Centrale
Controlecommissie werd en secretaris van het Centraal Comité. Daarnaast gebruikte Stalin
Jezjov ook nog voor zijn propaganda die hij voorstelde alsof hij in zijn handen de vijanden
van de Partij vermorzelde. Hij was in het echt helemaal vergelijkbaar met de persoon die op
de posters werd afgebeeld. Terwijl Jezjov die een trouwe onderdaan van Stalin was,
beroemde revolutionairen doodschoot was Stalin al bezig met de rechtse kant van de
activisten. Jezjov was geschikt om het linkse activistenfront aan te pakken waardoor Stalin
de tijd had om de rechtse kant aan te pakken.
26
Verder werden Zjdanov, Malenkov en anderen door Stalin gekozen om hoge posities te
betreden. De hoge functies werden nu vervuld door mensen die Stalin goed kende en wist
dat ze hem gehoorzaamden. Het uitkiezen van mensen die een hoge functie moesten
vervullen was een belangrijke taak waar Stalin uiteraard zelf alleen de besluiten over nam.
Bovendien nam hij ook de verdere besluiten en het gehele denkwerk van het besturen van
de Sovjet-Unie voor zijn eigen rekening. De rest die onder hem zat voerde alleen slechts zijn
bevelen uit. Een suggestie tegen Stalin of een bepaald besluit niet verstandig was kon
zomaar de doodstraf betekenen.
Stalin begint zijn terreur met het meest mysterieuze proces. Dat waren eigenlijk processen
waar toeschouwers bijzaten en zwaar bewapende NKDV-beveiliging bij aanwezig was.
In het jaar 1936 werden er 16 mensen in het Huis van de Vakbonden gebracht. In totaal
waren er ruim driehonderd toeschouwers die de het tafereel gingen toeschouwen. Het
mysterieuze aan deze gebeurtenis is dat de verdachten vloeiend achter elkaar bekenden
zonder zichzelf te verdedigen. De 16 personen werden beschuldigd van het feit dat ze lid
waren van het Moskouse en Leningradse Centrum. Stalin die zei dat er een
contrarevolutionaire organisatie zou bestaan die samen met de Duitse Gestapo leden Stalin
zelf en alle politiebureauleden vermoorden. Ook beschuldigde hij hem ervan dat zij
medeplichtig waren aan de moord op Kirov. Aangezien de meeste mensen het eerste al
geloofden wat Stalin zei, was het ook heel waarschijnlijk dat het publiek het tweede waarvan
Stalin de verdachten beschuldigde waar zou zijn. De moord op Kirov was gepleegd door een
zekere Nikolayev die na zijn arrestatie zei dat hij in z'n eentje was geweest. Later zei hij dat
hij was gedwongen door aanhangers van de oppositieleden Zinovjev en Kamenev. Het is niet
zeker of Stalin zelf de opdracht heeft gegeven om Kirov te vermoorden. Aangezien Stalin
hierdoor een hele mooie kans had om zich te wreken op de leninistische en bolsjewistische
partijleden is er wel een zekere kans geweest dat hijzelf de opdracht heeft gegeven om Kirov
te vermoorden.
Door de verklaring van Nikolayev kon Stalin inderdaad doen wat hij heel graag wilde oden.
Namelijk het afrekenen met de leninistische en bolsjewistische partijleden. De oorzaak van
het groot aantal van showprocessen die daarna kwamen, waren niet het gevolg van de Kirov
maar van de machtlust van de grote Baas die nogal wat tegenwerkingen binnen zijn eigen
partij teweegbracht. Dit was voor Stalin het moment om 'ja' te zeggen tegen de
massamoorden op overige partijleden met voor Stalins idee een goede reden.
Stalin begon zich na dit besluit bezig te houden met het indoctrineren van zijn medewerkers.
Hij liet hun geloven dat Nikolajev, de moordenaar, een aanhanger was van Zinovjev. Stalin
wilde dat in 1937 de revolutie voortgezet zou worden. De reden die Stalin hiervoor gaf was
dat de leiders waren verslapt en er oude idealen moesten komen om te strijden tegen de
gedegenereerde partijleden. Daar kwam nog bij dat de dreiging de Hitler uitoefende op
Stalin.
Zinovjev en Kamenjev(partijleiders die rond 1932 een actief partij centrum) hadden waren
volgens Stalin tegen zijn partij geweest. De grote baas heeft één week met ze onderhandeld
waaruit bleek wie hun aanhangers waren en welke vijanden ze hadden ontmoet. Hij
beloofde hun gratie te verlenen, maar trok het in en gaf ze gevangenisstraffen. Doordat deze
hoge personen die Stalin had op laten werken, niet in de gastenlijst werden vernoemd, was
27
het ook veel moeilijker te achterhalen dat ze in contact met Stalin waren geweest of dat ze
nooit een bezoek aan Stalin hadden gebracht.
Op een gegeven moment kwam Stalin erachter dat Jagoda niet goed genoeg was voor zijn
taak. Jagoda was te zacht in het behandelen van de partijleden. Stalin wilde van Jagoda af,
want hij wilde alleen trouwe honden om zich heen die alles deden precies op Stalins manier.
Om zijn onderdanen het gevoel te geven dat ze hun werk goed deden, promootte Stalin ze
keer op keer. Hij liet kostuums die hun eer bewezen voor ze maken en gaf ze belangrijke
taken. Dit zorgde ervoor dat niet alleen de onderdanen van Stalin zoals Jagoda dachten dat
ze belangrijk waren, maar ook een stimulans hierdoor kregen om tot het uiterste te gaan.
Een andere onderdaan, genaamd Jezjov, zorgde er bijvoorbeeld voor dat NKVD afdeling 4
keer zo groot werd en dat het hele Sovjet-Unie onder een gigantisch netwerk kwam te
liggen. Ook hij deed dit omdat hij dacht dat hij zo goed bezig was voor de Grote Baas. Het
voordeel van deze vergroting van de NKVD afdeling voor Stalin was dat hij hiermee
makkelijker kon afrekenen aan wie hij een hekel had. Ook Jezjov en de andere NKVDinformanten werden regelmatig gepromoot.
De Bolsjewistische partijen
Een paar jaar voor de periode van de grote terreur van Stalin in 1934 vond het zeventiende
congres plaats. Stalin had op dat moment Trotski en andere leden die hem niet naar
aanstonden verslagen. Ook was de hongersnood ook over de ergste periode heen door
Stalins hoge industrialisatietempo wat heel veel levens heeft gekost. Stalin had nog wel een
zekere groep rivalen op dat moment. De oude bolsjewieken kenden het testament van Lenin
waaruit bleek dat Stalin in geen geval een goede kandidaat leek om de Sovjet-Unie verder te
besturen.
Desondanks waren de oude bolsjewieken Lenins testament nog niet vergeten. Zij wilden
Kirov als secretaris-generaal promoveren en Stalin lager te plaatsen. Jagoda kwam achter
het plan en vertelde het aan Stalin. Dit is waarschijnlijk het enige complot dat door de oude
bolsjewieken partij georganiseerd is.
Het resultaat van het uitbrengen van de stemmen van het Centraal Comité was verbazend
nadelig in het nadeel van Stalin. Het bleek dat maar liefst tweehonderd van de ruim 1200
leden een stem tegen Stalin gaven. De uitslag van de stemming werd echter wel zo
gemanipuleerd dat de Sovjet-Unie zag dat er slechts drie stemmen tegen Stalin waren.
Toen Stalin van de uitslag hoorde besloot hij om maar de oude partij compleet te
vernietigen. Aangezien hij nu wist dat hij van de Bolsjewistische partij geen steun had was dit
een zwak punt in de partij van Stalin.
Stalin wilde iets hebben waarmee hij leden van het politiebureau kon overtuigen dat er een
complot tegen hem werd gesmeden door de Bolsjewistische partij. Het is natuurlijk wel
vreemd dat Stalin elke keer opnieuw het politiebureau kon overhalen om zijn verzonnen ideeën te
geloven. Het maakte Stalin ook niet uit of de slachtoffers die hij ergens van beschuldigde niks
misdaan had. Als het slachtoffer volgens Stalin afweek van zijn partij was er volgens Stalin al genoeg
reden om hem te laten executeren.
De showprocessen die aan het begin de periode van Stalins grote terreur werden gehouden
lieten het politiebureau zien dat er al iets fout zat. Daarnaast kon Stalin de afgelegde
getuigenissen door de verdachtes ook goed gebruiken voor verdere overtuiging van het
28
politiebureau.
De kijk van de Westerse landen op Stalin
In de Westelijke landen waren de mensen verbaasd dat de aanhangers van Lenin zo
makkelijk hun schuld bekenden. Dit was zeer onwaarschijnlijk vonden de Westerse landen.
Het bleek later dat ze gelijk hadden gehad. Door een aantal verkeerde uitspraken bleek dat
de processen gemanipuleerd waren.
Een voorbeeld van een gemanipuleerd proces was het proces van Sedov, die de zoon van
Trotski bleek te zijn. De NKVD(volkscommissariaat voor interne zaken) liet de aanklager
Vysjinski zeggen dat het plan gesmeed zou zijn een Hotel, wat achteraf niet zo bleek te zijn.
Dit gaf het Westen een verduidelijking van het gevoel dat ze al hadden.
Stalin ging ongeacht wat het Westen over hem dacht door met het uitmoorden van de linkse
partij, waaronder Zinvojev en Kamenev. Tijdens deze zaak werden Nikolaj Boecharin en Karl
Radek beschuldigd omdat zij volgens Stalin lid waren van een criminele organisatie die zich
tegen de collectivisatie en de invoering van de markteconomie.
De showprocessen die door Stalin werden georganiseerd moesten ook laten zien dat
hetgeen wat gebeurde in de Sovjet-Unie geheel wettelijk kon en dat het bijvoorbeeld niet
achter de rug van de Sovjet-Unie en de rest van de wereld om gebeurde. Zelfs invaliden
werden vermoord, omdat ze arbeidsongeschikt waren. Economisch gezien was het
uitmoorden niet handig voor de economie. De vijf-jaren plannen werkten niet goed en door
slechte leiding en geen goede regels was de economie van Stalin door zijn terreur
achteruitgegaan. De hoge mensen die gingen over dat soort zaken zoals economie waren al
geëxecuteerd. Het voordeel van het executeren van Stalin was dat hij hierdoor de oude
slecht opgeleide partijleiders en andere hogere mensen in het bestuur kon vervangen door
jongere en beter opgeleide revolutionairen.
Redenen van beschuldigingen
Stalin gebruikte voor zijn slachteroffers van zijn terreur meestal het argument dat ze samen
zouden werken met bijvoorbeeld de Duitse geheime diensten of andere contacten in het
buitenland. Of ze zouden samen een aanslag hebben beraamd op Stalin. En als partijleiders
die tegen Stalin waren dat deden dan zouden ze ook meteen het gezag aantasten van het
communisme en daarmee ook het marxisme. Daarnaast gebruikte Stalin ook nog een keer
propaganda die de Sovjet-Unie vertelde dat het communisme voortdurend werd
aangevallen door de kapitalistische oppositiepartijen die tegen de partij van Stalin waren.
Hierdoor wilde kon Stalin ook weer zo hard optreden tegen de partijen die tegen de partij
van hemzelf waren. De periode van grote terreur laatste stukje waarna Stalin het machtigste
is van de Sovjet-Unie.
Boecharin en Radek waren volgens Stalin nog nodig voor het volgende showproces waarbij
Stalin de gehele oude partij van Lenin mee zou kunnen uitroeien. Dit keer mocht de
journalist Radek beschuldigen van verraad aan de partij en samenzwering. Hij zorgde ervoor
dat Pjatakov,Serebrajkov, Moeralov werden vermoord. Dit waren personen die actief waren
bij de Zware Industrie. Stalin wilde het volgens hem door Japan en Duits geterroriseerde
netwerk om zeep helpen, omdat zij teveel ongelukken op het spoor hadden toegelaten. Dit
was natuurlijk volstrekt onzin, omdat de echte reden hiervoor was dat het
29
industrialisatietempo van het vijfjarenplan veel te hoog lag. Dit kon Stalin weer goed
gebruiken om zo achter elkaar de showprocessen hun gang te laten gaan en zo telkens weer
andere mensen te vermoorden. Dus door de één te veroordelen voor een bepaalde
misdaad, kon Stalin weer een andere ervoor aansprakelijk stellen.
De zuivering in de NKVD
In 1937 was Stalin van plan om de NKVD zeer in te perken door weer duizenden mensen te
liquideren. Zo werden bijvoorbeeld Polen, Joden, Lenins geheime politie en andere personen
geliquideerd. De meesten van deze genoemde personen hadden zich opgewerkt tot
partijfunctionarissen. Door deze zuiveringen kreeg Stalin steeds meer macht in NKVD. Hij
bepaalde steeds meer in en buiten de organisatie en zette hij Nikolaj Jezjov in de plaats van
Jagoda. Onder andere door optreden van Jezjov werd het systeem van de NKVD steeds meer
uitgebreid, waarbij de gewone Sovjetburgers steeds strenger werden afgeluisterd of er
bijvoorbeeld geen listen en aanslagen op Stalin werden voorbereid. Maar de Sovjetburgers
die andere Sovjetburgers verraadden stonden goed bij Stalin in het blaadje. En als je goed bij
Stalin in het blaadje stond, had je meer zekerheid.
Om er voor te zorgen dat Stalin zeker wist dat zijn geheime afdeling ook wilde controleren,
omdat hij zelf zijn geheime afdeling niet genoeg vertrouwde. Hij verzamelde daarom een
hele kleine groep mensen die dicht om hem heen stonden die weer de geheime afdeling
controleerden. Dit waren mensen die hij zozeer vertrouwde en die alles voor hem deden wat
hij hem opdroeg.
Na een paar maanden gewacht te hebben, liet Stalin - zoals hij eerder al van plan was
geweest - Jagoda arresteren. Hij liet een rechtszaak aanspannen die zei dat Jagoda een spion
van de Duitse kant zou zijn. Stalin liet hem alleen nog niet executeren. Daarnaast zou de
maarschalk van het Rode Leger, Michail Toechatsjevski, een plan hebben bedacht om Stalin
te dwarsbomen. Stalin kon door middel van deze beschuldiging weer een ander vlak pakken
waar hij nodig vond dat er nog gezuiverd moest worden. Het zou niet lang meer duren voor
Stalin begon met het zuiveren van het Rode Leger. Nadat Jagoda al veroordeeld was, werd
een paar maanden later generaal Toechatsjevski van het Rode Leger met vele andere
officieren van het Rode Leger om het leven gebracht. Nu bijna alle officieren weg waren had
Stalin kans om het gehele Rode leger door te gaan om te zuiveren. Dit was achteraf gezien
niet slim van Stalin. Aangezien hij nu volledig de macht in handen had en niemand hem iets
kon doen, had hij wel zijn Legermacht ongelofelijk verzwakt. Hier zou Hitler goed van kunnen
profiteren als hij de Sovjet-Unie nog een keer aan zou willen vallen.
Nadat het leger genoeg gezuiverd was naar Stalin idee, gingen de zuiveringen door naar het
land. Hierbij werden leiders die onder Stalins bewind stonden aangespoord om vijanden die
tegen de wil van Stalin waren allemaal uit te moorden. Dus hier legde Stalin een
verantwoordelijkheid bij de lagere 'overheid'.
30
Nationaal consulaat:
Stalin wilde dat iedereen aan zijn plan meewerkte en vond dat de burgers ook elkaar
moesten aangeven. Het kon Stalin niks schelen als er onschuldige slachtoffers vielen. Als de
vijanden van Stalin maar gepakt werden. Dan vond Stalin alles best. Hierdoor ontstond ook
jaloezie tussen de burgers en werd er al snel zonder dat er echt een reden was iemand
aangegeven bij een nationaal consulaat, waarvan het gevolg van was dat aangegeven
burgers werden geliquideerd. Dit door toedoen van Stalin heeft ook een groot deel gehad in
de terreur die in de Sovjet-Unie aanwezig was. Hierdoor zijn heel veel onnodige slachtoffers
gevallen. Hierbij werden mensen zoals Polen, Duitsers, Grieken, Joden en andere
buitenlanders vaak sneller verlinkt dan de normale Sovjetburger.
Door de angst voor Stalin en het strenge volgen van de marxistische leer door mensen die
dicht bij Stalin stonden, was er niet veel verzet tegen Stalin. De angst zorgde daar ook voor,
maar ook de marxistische leer waarvan het Communisme uitging. Aangezien door de
propaganda Stalin ook al zodanig vereerd werd, kon hij ook makkelijker zonder dat mensen
hem durfden te dwarsbomen zijn zuiveringspolitiek door laten gaan.
Zuivering van de Rechtse partij:
Stalin had nu heel wat gezuiverd, maar was nog niet helemaal tevreden. De linkse partij was
nu zo goed als gezuiverd maar de rechtse partij moest nog wat aan gebeuren. In 1938 werd
Boecharin, de leider van de rechtse partij, beschuldigd van complottheorieën tegen Stalin.
Hij zou samen met andere partijleden Stalin en andere politiebureauleden willen
vermoorden. Ook hier weer een reden voor Stalin om de rechtse partijleider te liquideren.
Stalin wilde alleen nog Jezjov vermoorden. Hij had hier ook weer een excuus voor nodig.
Aangezien hij Jezjov de opdracht had gegeven om koste wat het kosten mocht de
antirevolutionaire leiders te vermoorden, kostte het ook de levens van veel Sovjetburgers.
Hij hoefde nu alleen nog maar te zeggen dat de NKVD de verkeerde mensen had aangepakt
en Jezjov daarvoor aansprakelijk te stellen. In 1939 tijdens het 18e congres maakte Stalin
bekend dat de NKVD grove fouten had gemaakt. Een tijdje na het 18 e congres werd Jezjov
uiteindelijk ook gearresteerd en geëxecuteerd.
Het einde van ‘De grote Terreur’:
Ongeveer rond laat in 1939 werd Stalin terreur in grote stappen minder. Het meest voor de
hand liggende reden was dat de partijen die tegen Stalin waren gezuiverd. Er was nu geen
partij meer die het voor Stalin moeilijk kon maken, waardoor Stalin nog meer de macht had.
De gehele Sovjet-Unie was bang voor Stalin en zijn geheime politie. Op dit moment kan
worden gezegd dat hij absolute macht had in de Sovjet-Unie. In de periode van zijn ‘Grote
Terreur’ heeft Stalin maar liefst zo’n anderhalf miljoen mensen, waaronder vaak ook hoge
partijleiders en partijfunctionarissen, laten arresteren. Van deze mensen werden zo’n
achthonderdduizend geëxecuteerd. Deze executies begonnen met de showprocessen en
liepen door tot de moord op Jezjov. Het andere deel van het totaal aantal slachtoffers van
Stalins terreur werd, of zat nog steeds opgesloten in werkkampen die Stalin voor zijn doel
had laten maken. Bovendien kwam de spanning met Duitsland steeds meer op gang en
moest Stalin uitkijken met de legermacht van Hitler die eraan stond te komen.
31
Stalins terreur in de Tweede Wereldoorlog:
Eind jaren 30 stopte de Grote Terreur, omdat Stalin bang begon te worden voor machtige
landen als Japan en Duitsland. Stalin had immers zoveel legerofficieren geliquideerd dat hij
wel een nieuwe legerleiding op moest zetten. Hierna zou het Rode leger niet nog meer
gezuiverd worden. Het land wilde Stalin ook beschermen nu het zo voor de hand lag dat
Duitsland en Japan samen zouden werken in de Tweede Wereldoorlog. Het terreur van
Stalin zou ook sowieso niet meer nodig geweest zijn in de Tweede Wereldoorlog aangezien
Stalin eind jaren 30 al absolute macht was. Dus men zou kunnen zeggen dat zowel de
oorlogsdreiging tussen Duitsland en de Sovjet-Unie ervoor zorgde dat het misschien overige
antirevolutionairen dat Stalin wilde uitmoorden geluk heeft gehad. Stalin heeft natuurlijk
wel veel mensen vermoord, maar niet alle mensen. Maar wel zodanig dat de groepen waarin
hij heeft gezuiverd, geen vat meer op Stalin hadden in de Tweede Wereldoorlog.
32
Gevolgen Stalins terreur:
Het is erg opmerkelijk dat De Grote Terreur, die miljoenen mensen het leven kostte, in
Rusland niet eens herdacht wordt. Is dat een gevolg van de propaganda van Stalin? Of willen
mensen gewoon niet meer herinnerd worden aan de vreselijke dingen die zijn gebeurd
tijdens de regeringsperiode van Stalin? Of is het een soort van trots van het Russische volk,
dat zoiets als terreur niet in hun grote roemrijke geschiedenis past?
Slachtoffers van:
Aantal (in mensen):
De collectivisatie
22 miljoen
De zuiveringen tussen 1935 en 1941
18 miljoen
De onderdrukkingsacties tussen 1941 en
9 miljoen
1953
Ook zijn er nog 32 miljoen mensen omgekomen in de oorlogen die zich in de regeringstijd
van Stalin hebben afgespeeld. Dus in totaal zijn er 81 miljoen slachtoffers.
Onder Chroesjtsjov werd een officieel onderzoek ingesteld naar de misdaden van Stalin,
maar omdat dit van alle kanten werd tegengewerkt, werd dit uiteindelijk gewoon in de
doofpot gestopt. Het gaat om vierenzestig dikke delen documenten van getuigenissen van
slachtoffers en getuigen van Stalins tirannie.
Stalin heeft al deze mensen vermoord omdat hij vreselijk bang was om macht te verliezen,
en steeds meer macht wilde. Hij was bang dat de mensen van de partij die hij liet
vermoorden hem zouden tegenwerken. Het uiteindelijke doel van de terreuracties was dus
totale macht, en dat de andere ‘machthebbers’ loyaal aan Stalin zouden zijn. Dit doel is
uiteindelijk bereikt, maar of dat nou uiteindelijk goed is geweest voor de Sovjet-Unie is de
vraag. Zonder deze terreur zouden de oude legercommandanten uit het oude rode leger van
Lenin nog op hun positie gezeten hebben met operatie Barbarossa. En een van de redenen
dat deze operatie slaagde is dat de legerleiding van de Sovjet-Unie onervaren was, omdat zij
gewoon door Stalin waren aangesteld en meestal geen echt gevechtservaring hadden. Als de
oude legerleiding nog op hun plek hadden gezeten was Barbarossa misschien op niks
uitgelopen, en had de oorlog zelfs veel sneller afgelopen kunnen zijn, of er was toch weer
een loopgravenoorlog ontstaan, hoewel dat laatste me redelijk onwaarschijnlijk lijkt
aangezien de Duitsers de Blitzkrieg niet voor niks bedachten.
De reden dat de russen zelfs nu geregeld nog overwegend positief zijn over Stalin is
grotendeels de propaganda natuurlijk. Hoe zorgde Stalin ervoor dat hij niet veel
beschuldigingen te verwerken kreeg, of zelfs erger? Stalin zorgde ervoor dat het leek dat
iemand anders erachter zat, of dat het compleet terecht was.
De reden dat de russen zelfs nu geregeld nog overwegend positief zijn over Stalin is
grotendeels de propaganda natuurlijk. Hoe zorgde Stalin ervoor dat hij niet veel
beschuldigingen te verwerken kreeg, of zelfs erger? Stalin zorgde ervoor dat het leek dat
iemand anders erachter zat, of dat het compleet terecht was.
Stalin zorgde met zijn wreedheden en terreur ervoor dat hij een soort ontastbaarheid
creëerde. Hij was de grote sterke man, en wie tegen hem inging zou dat nog wel merken. Op
die manier schep je angst van je volk en de mensen om je heen, waardoor zij naar je
33
luisteren en je kan doen en laten wat je wil. Op die manier kreeg hij de macht om te doen
wat hij wilde in de Sovjet-Unie, zonder dat iemand hem op zijn fouten kon wijzen, want dat
accepteerde hij simpelweg niet. Zo zorgde Stalin er onder andere voor dat mensen niet of
weinig slecht over hem durfden te spreken, en daardoor was er weinig verzet. Want elke
kleine aanwijzing dat iemand het niet met hem eens was werd bestraft, soms was er niet
eens een aanwijzing. Dat er weinig verzet was zorgde er weer voor dat de Sovjet -Unie lang
heeft kunnen bestaan, van binnenuit kwam er geen of weinig verzet of opstanden waardoor
de leiders konden doen wat zij dachten wat het beste was. Zo zit een totalitaire staat ook
vaak in elkaar, de mensen wordt de schrik aangejaagd waardoor zij niet in opstand durven te
komen. Natuurlijk zette de propaganda Stalin neer als een aardige goede man die het beste
voorhad met de Sovjet-Unie, maar de mensen zagen de mensen om hun heen wel
verdwijnen, en er waren ook verhalen. Door de propaganda ontkenden vel mensen dit ook,
maar zij wisten echt wel dingen. Niemand wist alle vreselijke misdaden die er werden
gepleegd door de leiders van de Sovjet-Unie, maar er waren zeker genoeg mensen met
vermoedens. Alleen waren deze vermoedens te gevaarlijk om uit te spreken, en werden ze
dan maar weggestopt omdat de propaganda ook andere dingen zei, Stalin zou zulke dingen
echt niet doen. Dat is de echte kracht van propaganda, het kan zelfs de ergste vormen van
terreur verbergen. Stalin was in werkelijkheid een paranoïde machtsbeluste man die overal
vijanden en gevaren zag. Als zo’n man aan de macht komt in zo’n enorm land als de SovjetUnie, zijn de gevolgen vreselijk, kijk naar Hitler.
Het wapen van de NKVD:
De terreur van Stalin is nu ondertussen wel aan het licht gebracht, maar alsnog zijn er
genoeg Russen die het ontkennen, of het er niet over hebben. Dat is denk ik trots, en het
idee dat een terreurverleden niet bij hun roemrijke geschiedenis hoort, dat past niet in de
geschiedenis van een trots land. Het wordt ook echt niet ontkent in het Rusland van nu. Er is
een wet van rehabilitatie, die er voor zorgt dat alle politieke slachtoffers de staat kunnen
vragen schuld te bekennen en hen te erkennen als hun slachtoffer. Dit betekent het
terugdraaien van de gerechtelijke beslissing die leidde tot de veroordeling en het
terugdraaien van de officiële erkenning dat de veroordeling gebaseerd was op politieke
34
redenen. De gerehabiliteerde krijgt een officieel document waarin staat dat hij `slachtoffer
van politieke repressie' was, maar de staat geeft geen schadevergoedingen. Wel krijgt de
gedupeerde een pas die hem kortingen geeft op bijvoorbeeld het openbaar vervoer, dat zal
de pijn van jarenlange onterechte gevangenschap zeker verzachten.
35
Beantwoording hoofdvraag:
Na de deelonderwerpen te hebben behandeld zijn we tot de volgende conclusie gekomen:
Door de hier aan voorgaande deelonderwerpen kunnen wij de hoofdvraag:
"Hoe veranderde de blik van de Sovjet-Unie op Stalin tijdens de Tweede Wereldoorlog"
beantwoorden, omdat wij onder andere weten hoe de propaganda van Stalin uitwerkte op
de bevolking van de Sovjet-Unie, hoe en wanneer en waarom hij zijn terreur uitvoerde, hoe
de Situatie voor- en na de Tweede Wereldoorlog was en wat precies de rol van Stalin was in
deze periode.
Allereerst zijn wij erachter gekomen dat bijvoorbeeld de Situatie in de Sovjet-Unie voor de
Tweede Wereldoorlog op politiek gebied onrustig was met woekeringen van linkse- en
rechtse partijen. Toen Stalin aan de macht kwam zorgde hij er uiteindelijk voor dat voor de
oorlog alles was zoals hij dat wilde. Dus in het proces voor de Tweede Wereldoorlog was er
in de Sovjet-Unie nog verdeeldheid over het idee of Stalin nou werkelijk oppermachtig was
in de Sovjet-Unie. In de Tweede Wereldoorlog zelf vertrouwde de Sovjet-Unie volledig op
Stalins ideeën, gedeeltelijk door de propaganda. Door dit vertrouwen kwamen de burgers
ook niet in opstand als ze bijvoorbeeld hun boerderijen in brand moesten steken, vee uit
moesten moorden en het gebied waar ze woonden moesten verlaten.
Daarnaast weten wij nu dat door de propaganda voor de Tweede Wereldoorlog het vooral
ging om de verheerlijking van het communisme en dat wanneer Stalin aan de macht komt hij
vooral propaganda voor zichzelf en zijn eigen partij maakt. In de Tweede Wereldoorlog
verandert de propaganda wel degelijk, omdat Stalin de propaganda meer richtte op het
zwart maken van Duitsland. Deze propaganda werd gemaakt nadat Stalin succesvol de
propaganda van zijn eigen partij en zichzelf aan de Sovjet-Unie had laten zien. Ook is hierbij
belangrijk om te weten dat Stalin ook speciaal propaganda had laten maken om de Duitsers
de schuld te geven voor bijvoorbeeld het feit dat zoveel mensen hun boerderijen, vee en
allerlei andere spullen waren kwijtgeraakt. In feite maakte Stalin het niks uit of al die
mensen zo hun spullen en boerderijen achter moesten laten. Dus voor Stalin zijn
verschrikkelijke opdrachten en terreur geeft hij in dit geval de Nazi's de schuld. Hierdoor
dacht de Sovjet-Unie weer dat Stalin gelijk had, dat het allemaal de schuld was van de Nazi's.
Bij dit soort zaken nam je aan wat het meest voor de hand lag en aangezien Hitler de SovjetUnie wilde veroveren was de veronderstelling dat het allemaal de schuld van Hitler was snel
genomen desondanks dat Stalin veel tactisch foute beslissingen gemaakt had.
Door ons te verdiepen in de terreur die Stalin uitvoerde op de Sovjet-Unie zijn wij erachter
gekomen dat ook hier weer Stalin de schuld afschoof op samenwerking met een
Sovjetburger of partijfunctionaris en een Buitenlander. Stalin gebruikte telkens weer een
ander iemand om het vuile werk te doen voor hem en hem vervolgens zelf te executeren. De
terreuraanslagen hadden als doel om Stalin zelf oppermachtig te krijgen, waarvoor alle
andere oppositiepartijen niet geduld werden. Doordat Stalin zijn onderdanen promootte
vergrootte dat het inzetvermogen van zijn onderdanen, waardoor er een normale relatie
was tussen Stalin en zijn onderdanen.
We kunnen met deze informatie de hoofdvraag op de volgende manier beantwoorden:
36
Zo'n 20 tot 30 jaar voor de Tweede Wereldoorlog komt Stalin aan de macht en gaat steeds
meer indoctrinatie op de Sovjet-Unie uitoefenen en wordt steeds machtiger. De propaganda
gaat van voor de Tweede Wereldoorlog verheerlijking van het communisme naar het
verheerlijken van Stalin zelf en het verafschuwen van de Nazi's, Japan, Joden en het Westen
in de Tweede Wereldoorlog. De terreur was voor zo'n 30 jaar voor de Tweede Wereldoorlog
bij lange na niet zo aanwezig als de periode van 'Grote Terreur' van Stalin van vlak voor de
Tweede Wereldoorlog. Pas tegen het aanbreken van de 'Tweede Wereldoorlog' stopte de
Terreur. De rol van Stalin is voor de Tweede Wereldoorlog het zichzelf op nummer 1 qua
machtspositie zetten en iedereen uitschakelen waarvan Stalin verdenkt dat die persoon te
machtig wordt. In de Tweede Wereldoorlog neemt Stalin meer zijn verantwoordelijkheid als
leider van de Sovjet-Unie en besluit om weer in het Rode Leger te gaan investeren aangezien
de Sovjet-Unie in gevaar loopt om veroverd te worden door de Duitsers.
De verandering van de blik van de Sovjet-Unie op Stalin gedurende de Tweede Wereldoorlog
zou als volgt omschreven kunnen worden:
* De blik van de Sovjet-Unie was eerst terughoudend, omdat het niet zeker was of Stalin wel
een goede leider was en er ook veel verdeeldheid was eerst tussen rechtse- en linkse
partijen. Met propaganda kon Stalin door die onzekerheid van de Sovjet-Unie heenprikken
en zorgde hij ervoor dat het volk meewerkte aan zijn plannen. Aan het begin van de Tweede
Wereldoorlog was het volk bang voor de Duitsers en al helemaal omdat de Sovjet-Unie
verzwakt was door de zuiveringen van Stalin. In de Tweede Wereldoorlog werd Stalin gezien
als een held die koste wat het kost de Sovjet-Unie wilde beschermen tegen die afschuwelijke
Duitsers. Ook was de Sovjet-Unie blij dat de zuiveringen klaar waren en was vooral blij voor
Stalin omdat hij het recht had om de machtigste te zijn.
*Kortom: De blik van de Sovjet-Unie veranderde positief op Stalin gedurende de
Tweede Wereldoorlog aangezien het volk dacht dat alles wat Stalin zei en deed
goed was. Hier zorgde Stalin voor door zijn propaganda en zijn showprocessen die
aangaven hoe verschrikkelijk de andere oppositiepartijen wel niet waren.
37
Bronvermelding:









http://nazipropaganda.wordpress.com/makers/de-sovjet-unie/
http://en.wikipedia.org/wiki/Propaganda_in_the_Soviet_Union
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/9224/agitprop
http://en.wikipedia.org/wiki/Rainbow_(1944_film)
http://www.filmaffinity.com/en/film633871.html
http://www.moviemeter.nl/film/75372
http://www.masterandmargarita.eu/nl/09context/propagandamiddelen.html
http://www.allworldwars.com/Russian%20WWII%20Propaganda%20Posters.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Agitprop

http://www.casahistoria.net/Stalin_plans_and_terror.htm








http://en.wikipedia.org/wiki/Heroic_realism
http://russiapedia.rt.com/of-russian-origin/stalins-purges/
http://nl.wikipedia.org/wiki/Komsomol
http://www.go2war2.nl/artikel/50/KV-1.htm?page=3
http://www.go2war2.nl/artikel/50/KV-1.htm?page=4
http://nl.wikipedia.org/wiki/Microdistrict#Jaren_.2720_tot_jaren_.2750
http://books.google.nl/books?id=h_uN0NepLawC&pg=PA31&lpg=PA31&dq=kiesdistr
ict+sovjetunie&source=bl&ots=zeTE8GARss&sig=6q5BeB_zt8fPPoxQ6kDKGWDltu8&
hl=nl&sa=X&ei=1u4mVJaJOMPP7gbNhIDAAQ&ved=0CCEQ6AEwAA#v=onepage&q=ki
esdistrict%20sovjet-unie&f=false
http://www.blikopdewereld.nl/samenvattingen/cse/europa/3658-cse-de-sovjetunie-in-de-jaren-1924-1964
http://nl.wikipedia.org/wiki/Sovjet-Unie

http://spartacus-educational.com/RUScollectivization.htm



http://nl.wikipedia.org/wiki/Communistische_Partij_van_de_Sovjet-Unie
http://history1900s.about.com/od/people/ss/Stalin_9.htm#step-heading
http://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_Sovjet-Rusland_en_de_SovjetUnie_(1917-- 1927)
http://www.johndclare.net/Russ12.htm
http://www.verzetsmuseum.org/museum/nl/tweedewereldoorlog/achtergrond/achtergrond,communisme




http://nl.wikipedia.org/wiki/Georgi_Zjoekov_%28generaal%29



http://www.geschiedenis.nl/index.php?go=content.dossier&dossierID=287
http://www.scientias.nl/waarom-klimaat-blij-sovjetunie-uiteenviel/92890
http://wetenschap.infonu.nl/economie/33439-de-economische-politiek-van-desovjet-unie.html
https://www.marxists.org/nederlands/trotski/1936/1936grondwet.htm
http://www.digibron.nl/search/detail/012ea65b8b2ae8c0c9e3afe9/sovjet-uniekrijgt-nieuwe-grondwet
http://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/26015/sluw-strateeg-stalin.html
http://www.rusnet.nl/nl/encyclo/s/stalingrad.shtml
http://www.volkskrant.nl/buitenland/russische-soldaten-trekken-op-in-de-buurtvan-stalingrad-1943foto-ap~a739077/





38
















http://www.blikopdewereld.nl/samenvattingen/cse/europa/3658-cse-de-sovjetunie-in-de-jaren-1924-1964
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/diversen/51934-planeconomie-rusland.html
http://www.historischnieuwsblad.nl/
http://www.distributedrepublic.net/archives/2006/05/01/how-many-did-stalinreally-murder/
http://www.casahistoria.net/Stalin_plans_and_terror.htm#4._The_Terror
http://www2.warwick.ac.uk/fac/soc/economics/staff/mharrison/archive/hunger
http://www.blikopdewereld.nl/samenvattingen/cse/europa/3658-cse-de-sovjetunie-in-de-jaren-1924-1964
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/diversen/51934-planeconomie-rusland.html
.http://www.historien.nl/moskou-1937-de-grote-terreur/
http://www.blikopdewereld.nl/geschiedenis/europa/rusland/826-honderd-miljoenslachtoffers-de-historische-prestaties-van-de-sovjet-unie
http://www.blikopdewereld.nl/geschiedenis/europa/rusland/823-maakte-stalin-af-watlenin-begon
http://www.geschiedenis.nl/index.php?go=home.showBericht&bericht_id=628
http://www.geschiedenis.nl/index.php?go=home.showBericht&bericht_id=440
http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/1399251/2007/07/05/StalinVergeten-verleden.dhtml
http://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/6895/de-grote-terreur-1936-1938.html
http://www.go2war2.nl/artikel/67/Stalin-Joseph-V.htm?page=6
Gebruikte boeken:
- Stalin (onthullingen uit geheime privéarchieven)
Auteur: (Edward Radzinsky)
Uitgeverij: van Halewyck
39
Logboek Timon Huizinga (H5B) en Sander Verweij (H4A):
Datum
Activiteit (verrichte
werkzaamheden)
Tijdbesteding
Timon
Huizinga
Tijdbesteding
Sander
Verweij
Ma maart
PWS presentatie avond
3
3
Di maart
Verslag PWS avond schrijven
1
1
april
Voorlichting PWS
1
1
1e pauzes
Overleg met vakdocent gehad over 3
onderwerp
3
PWS-keuze maken (overleg met
partner)
2
2
Op internet gezocht op sites
10
9
Timon: boeken gezocht:
2
1
Boeken Bieb doorgelezen
5
2
Voorbereiding (uitwisseling van
ideeën. Werken aan PWS
15
34
Thuis werken (Zaterdag
+ vakantie)
40
29
Totaal
82 uur
85 uur
20 Oktober 2014
-Riemsdijk, Hans van(A) – Noorda,
Kees(A)-Stalin, I. V; Biografieën
(TW) -Radsinsky, Edward Stalin, I.
V. (TW) – Biografieën (TW)
15 januari 2015
Sander:Boeken gezocht:
-Slag om Stalingrad (Stephen
Walsh)
- Tweede Wereldoorlog (H.P
Willmott)
Dinsdag 1e en of 2e
(soms 3e) uur PWS
40
Conclusie:
Door deze PWS zijn we aan de ene kant wijzer geworden en aan de andere kant ook
bewuster geworden van het feit dat als één iemand aan de macht is, die alles voor het
zeggen heeft, het heel makkelijk kan omslaan in terreuraanslagen net zoals Stalin.
Timon:
'Vooral toen ik bezig was met het hoofdstuk van Stalins grote terreur heb ik wel enige malen
gehad dat ik bij mezelf nadacht of Stalin nou wel een mens was of niet'.
'Daarnaast heb ik er over het algemeen veel van geleerd en hoop dat de wereld ook
terugkijkt naar het verleden zodat ze zien hoe ze de rampen die mogelijk nog kunnen
gebeuren, op een goede manier kunnen voorkomen'.
Sander:
‘Met deze PWS heb ik geleerd dat een paranoïde dictator vaak kan leiden tot enorme
terreuracties, en veel leed onder de bevolking. Met behulp van propaganda zorgde Stalin
ervoor dat hij een goede en sterke leider leek, en daar heb ik van geleerd dat je uit moet
kijken dat je je niet laat misleiden door wat anderen zegge, en afgaat op je eigen mening’
'Ook vond ik het interessant om de veldslagen te behandelen, omdat daar duidelijk naar
voren komt hoe Stalin zijn middelen gebruikte tegen de vijand'.
41