pag. 22-23 Made in Petten

Duizenden patiënten
worden elk jaar in
Erasmus MC behandeld
met behulp van
nucleaire stoffen,
veelal afkomstig uit
Petten. Sinds kort is de
discussie over de
kernreactor daar weer
opgeladen. Moet Petten
dicht? Absoluut niet,
sluiting zou 'een ramp
voor patiënten' zijn, stelt
prof. Eric Krenning.
Made in P
Discussie over kernreactor, visie Nuclea
I
n Erasmus MC worden jaarlijks
maar liefst 10.000 mensen uit
Nederland en het buitenland
behandeld met middelen waarvan radioactieve stoffen een
onmisbaar bestanddeel vormen. Bij
veruit de meeste patiënten gaat het
om de diagnose. Bij hen worden kleine hoeveelheden radioactief materiaal
ingespoten om bijvoorbeeld de grootte, vorm en locatie van hun tumor te
bepalen. Na de injecties brengen
gammacamera's de aangetaste plekken in hun lichaam duidelijk in
beeld. Deze locaties lichten op. Ook
eventuele uitzaaiingen worden zo
zichtbaar gemaakt. Het gebruikte
preparaat is zwak radioactief en snel
uitgewerkt.
Er bestaan weliswaar ook andere
manieren om kanker in beeld te
brengen, maar de nucleaire aanpak
werkt het beste bij bepaalde typen
tumoren.
Naalden en schildjes
Ook bij de behándeling van tumoren
worden medische isotopen uit Petten
en andere kernreactors aangewend.
Het gaat daarbij onder meer om
mensen met hersentumoren, lymfeklierkanker, prostaatkanker en eierstokkanker. De ene keer steken
radiotherapeuten dunne naalden met
een radioactief preparaat in de tumor
of brengen ze een radioactief schildje
vlakbij de tumor in (brachytherapie).
De ander keer belagen nucleair
geneeskundigen de tumorcellen met
een soort radioactieve 'sleutel', een
gemanipuleerd eiwit dat de kankercellen opent om het radioactieve
22
februari/maart 2003
Monitor
bestanddeel binnen te laten en het
DNA daar te vernietigen. Zo zijn bijvoorbeeld sinds 1992 meer dan duizend patiënten met tumoren die
ongevoelig zijn voor uitwendige
bestraling met succes behandeld met
deze 'sleutels', radioactieve peptiden.
Radioactieve bestanddelen kunnen in
allerlei vormen worden toegediend,
onder meer als drankje, als gas
(inademen), per infuus, via injecties
of door middel van pillen. De stoffen
die Petten levert, zijn van belang om
tumoren, zoals agressieve en snel
groeiende, uit te schakelen of af te
remmen. Maar oncologen en nucleair
geneeskundigen gebruiken ze ook
voor leedverzachting. Honderden
mensen met kanker in het bot ontvangen jaarlijks ter pijnverlichting
een zogeheten palliatieve therapie
waarbij radioactieve stoffen worden
ingezet.
Kop van Noord-Holland
Erasmus MC koopt radioactieve
grondstoffen van onder andere de
kernreactor Petten, in de kop van
Noord-Holland. Ook duizenden
andere medische centra zijn indirect
(via de tussenhandel) klant bij de 42
jaar oude reactor daar, die eigendom
is van de Europese Commissie.
Petten produceert halffabrikaten
waarmee nucleaire medicatie wordt
gemaakt. Energie wordt er niet opgewekt, het is een onderzoeksreactor.
De bedrijfsvoering is in handen van
nucleaire deskundigen van NRG, de
Nuclear Research and consultancy
Group. De belangrijkste klant van
Petten is de Amerikaanse firma
Mallinckrodt Medical, een producent
van farmaceutische tussen- en eindproducten. Deze onderneming vormt
onderdeel van Tyco Healthcare.
De stoffen die Erasmus MC van
Mallinckrodt Medical inkoopt, gaan
per snelweg in schok- en brandwerende containers naar Rotterdam.
Eenmaal daar aangekomen, houden
technisch stralingsdeskundigen toezicht op de veiligheid. Zij beheren
bijvoorbeeld de zogeheten persoonsdosimeters. Dit zijn kleine meet­
instrumenten die artsen en onderzoekers dragen tijdens werkzaamheden
waarbij straling vrijkomt. Ook zorgen
nucleaire geneeskunde
Tekst: Joop van de Leemput
Petten
aire Geneeskunde
um. Gewoon omdat-ie de beste is.
Niet voor niets ontvangen wij patiënten van overal, onder meer de
Verenigde Staten, Australië en ZuidAmerika. Zij moeten er een hoop
voor doen. Omdat de patiënten na de
behandeling tijdelijk radio-actief zijn,
mogen ze niet vliegen en verblijven
ze de hele week hier. De meeste
patiënten komen echter uit
Nederland. Sluiting van Petten zou
een ramp zijn. Er bestaan géén goede
behandelingsalternatieven voor neuro-endocriene tumoren. Als wij in
Erasmus MC onze medische isotopen
niet binnenkrijgen, of te laat, moeten
wij mensen met kanker onverrichter
zake naar huis sturen."
Vier keer goed fout
ze ervoor dat het radioactieve afval
correct wordt opgeslagen.
Vanuit Australië
Over de kernreactor in Petten duiken
zo nu en dan berichten op dat deze
onveilig zou zijn. Deze zijn afkomstig
van (ex-)werknemers. Het
International Atomic Energy Agency
heeft tijdens een controle begin 2002
geen onrechtmatigheden ontdekt.
Wel achtte het IAEA de deskundigheid van het bedieningspersoneel
onvoldoende. De Kernfysische Dienst
stelde onlangs dat de veiligheid niet
in gevaar was. Deze dienst plaatste
kanttekeningen bij de veiligheidscultuur die er heerst.
Prof. dr. Eric Krenning volgt de
steeds terugkerende discussie over de
noodzaak van Petten scherp. Hij
benadrukt dat de behandeling met
bijvoorbeeld lutetium uit Petten niet
'zomaar' een therapie is: "Praat je
over bepaalde typen kanker, dan is
Erasmus MC het enige ziekenhuis ter
wereld dat behandelingen uitvoert
met het relatief nieuwe lutetium-177.
De resultaten ermee zijn goed. Sinds
anderhalf jaar kan deze stof in z'n
zuiverste vorm in Nederland worden
gemaakt. Voorheen kochten we dit
bestanddeel in de Verenigde Staten,
maar door de grote afstand was de
kwaliteit bij aankomst in Rotterdam
verminderd. Had ik zelf een neuroendocriene tumor met uitzaaiingen,
dan zou ik zonder enige twijfel kiezen voor een behandeling met luteti-
tumoren
Beeld: Levien Willemse
De suggestie dat Erasmus MC z'n
radioactieve bestanddelen 'voortaan
maar elders moet kopen', is vier keer
fout, stelt prof. Krenning. Om te
beginnen worden sommige stoffen
(lutetium-177) bijna nergens te
wereld in zulke zuivere vorm
gemaakt. De productie van andere
stoffen (rhenium-96 en iridium-192)
kan wel worden overgenomen door
andere Europese reactoren, maar dat
vergt tijd, technische aanpassingen en
is bovendien afhankelijk van bestralingscycli en -posities. Ten tweede is
het vervoer vanuit de weinige andere
locaties (Zuid-Afrika en Canada)
omslachtig en kostbaar. Ten derde is
stoffen inkopen in het buitenland
gevoelig voor vertraging; '11 september', een staking of een faillissement
van een luchtvaartmaatschappij gooien gelijk roet in het eten. Bovendien
zijn ook 'normale' vertragingen aan
de orde van de dag en kunnen medische producten op de verkeerde
luchthaven arriveren, net als koffers.
Ten vierde gooit Nederland kostbare
nucleaire expertise weg als Petten
wordt gesloten. Die nucleaire kennis
zou juist uitgebouwd moeten worden, in plaats van afgebouwd.
De kwetsbaarheid van 'inkopen over
de grens' is al gebleken toen de KLM
acuut stopte met het vervoer van
radioactieve stoffen nadat een pakketje een licht verhoogd stralingsniveau afgaf. Het besluit om voortaan
af te zien van transport werd vooral
ingegeven door de ontstane commotie, niet zozeer door de onveiligheid.
Vanuit de KLM gezien is zo'n beslissing wel te begrijpen, dit soort incidenten ligt immers uiterst gevoelig bij
het publiek.
Tweede sleutel eraan
ven', is voor de afdeling Nucleaire
Geneeskunde van Erasmus MC helemaal geen vraag. Sterker nog: om
toekomstige therapieën voor meerdere soorten kanker te kunnen ontwikkelen waarbij radioactieve stoffen
nodig zijn, denk ook aan een combinatie met gentherapie, is tijdige planning van nieuwbouw van de reactor
gewenst. In aantocht zijn al behandelingen met peptiden waaraan nog een
andere stof is gekoppeld (behalve een
radioactieve); een tweede stof die in
de kankercel belandt door gebruik te
maken van dezelfde sleutel (peptide)
en die daar naar verwachting een bijzondere vorm van celdood kan veroorzaken.
Vóór zo'n nieuwe kernreactor staat
en draait, is Nederland misschien wel
vijf tot tien jaar verder. Niet alleen
het ontwerp en de bouw vergen
immers tijd, de politieke beslissing en
alle procedures kosten ook jaren.
Nieuwbouw is nodig
De discussie over nieuwbouw van de
kernreactor kan wat Erasmus MC
betreft worden geopend. Het
Europese standpunt is positief: Petten
en het Belgische Mol (als achtervanger) blijven voortbestaan als nucleaire
centra voor medische toepassingen.
Hoewel met technische aanpassingen
nog veel kan worden bereikt, is
Petten rond 2015 toe aan sluiting.
Daarom mag de stap tot nieuwbouw
wat Erasmus MC betreft snel worden
gezet. ■
Patiënt in kernreactor
Een bepaalde vorm van kwaadaardige hersentumoren, glioblastoom, wordt op dit moment
bij wijze van proef op het terrein van de kernreactor zelf behandeld. De patiënt moet hiervoor dus naar Petten reizen. Aan het reactorgebouw is een klein ziekenhuisje gemaakt,
waar de patiënt de stof boron krijgt ingespoten. Die stof nestelt zich vervolgens in het
tumorweefsel, en niet of amper in gezond
weefsel. Daarna neemt de patiënt plaats op
een behandeltafel. Rechtsreeks uit de reactor
komt een stralingsbundel. De gefilterde neutronen reageren op het ingespoten boron,
waardoor het tumorweefsel wordt vernietigd.
Op dit moment wordt nog gezocht naar de
optimale dosis straling bij deze behandeling.
De dosis wordt steeds iets verhoogd. Doel is
maximale schade toebrengen aan de tumor
en minimale schade veroorzaken aan gezond
weefsel.
Bovengenoemde therapie op het terrein van
de kernreactor bevindt zich nog in de experimentele fase. Ze behoort dus nog niet tot de
reguliere behandeling van hersentumoren.
De vraag 'of Petten open moet blijMonitor
februari/maart 2003
23