2015 Werktuigbouwkunde De Chemische sector Door: Jannes Cohen Riccardo Daga Robert Dirksen Roel Daatselaar Klas: WP12-c Ronaldo Stati Kenny Brandon Patrick Ceelen Reinout Coremans Voorwoord Dit rapport is samengesteld door acht eerstejaars studenten van de studie werktuigbouwkunde van De Haagse Hogeschool in Delft. Voor het vak SLB is het de bedoeling dat er een rapport wordt opgesteld over de werkgelegenheden binnen de chemische sector. Dit rapport dient als oriëntatierapport voor het vinden van een baan binnen chemische sector, wanneer de HBO studie werktuigbouwkunde is afgerond. Ten slotte willen wij dhr. Vlug van het chemisch bedrijf DSM bedanken voor het interview dat mocht worden afgenomen. Delft, oktober 2015 1 Inhoudsopgave Voorwoord ............................................................................................................................. 1 Samenvatting ........................................................................................................................ 3 Hoofdstuk 1: Inleiding ............................................................................................................ 4 Hoofdstuk 2: Bedrijven in de chemische sector ..................................................................... 5 Hoofdstuk 3: Beroepen in de chemische sector ..................................................................... 7 Hoofdstuk 4: Het interview ..................................................................................................... 8 Hoofdstuk 5: Overlappingen met andere sectoren ................................................................. 9 Hoofdstuk 6: Conclusie.........................................................................................................12 Aanbevelingen .....................................................................................................................12 Bronvermelding ....................................................................................................................13 Bijlagen ................................................................................................................................14 2 Samenvatting Het doel van dit rapport is studenten een beeld te laten krijgen van de werkmogelijkheden binnen de chemische sector wanneer de HBO studie werktuigbouwkunde is afgerond. Tien bedrijven, waar afgestudeerde HBO werktuigbouwkundigen kunnen werken, zijn: 1. Akzo Nobel 2. DSM 3. Katwijk Chemie bv. 4. Basell 5. Royal Dutch Shell 6. ICL-IP 7. Chemtura Corporation 8. Chemours Netherlands bv 9. Frutoria 10. Huntsman Vijf beroepen, die door afgestudeerde HBO werktuigbouwkundigen kunnen worden uitgeoefend, zijn: 1. Docent scheikunde 2. Productontwikkelaar 3. Chemisch technoloog 4. Procestechnoloog 5. Plantmanager Uit het interview is naar voren gekomen dat het voor een werktuigbouwkundigen geldt dat je flexibel inzetbaar bent en ook op managementfuncties terecht kunt komen. Er zijn baanmogelijkheden in het ontwikkelen van materialen, processen en het verbeteren van processen. De chemische sector overlapt alle andere sectoren van werktuigbouwkunde, namelijk: 1. Agrarische sector 2. Offshore sector 3. Installatie sector 4. Levensmiddelen sector 5. Energievoorzienende sector 6. Transport sector 7. Machinebouw sector Concluderend kan worden gezegd, dat na de studie werktuigbouwkunde te hebben afgerond, er een groot aantal bedrijven en beroepen in de chemische sector zijn waar je kunt komen te werken. 3 Hoofdstuk 1: Inleiding In dit rapport wordt naar verschillende bedrijven en beroepen binnen de chemische sector gekeken, waar afgestudeerde HBO werktuigbouwkundige kunnen gaan werken. Het doel van dit rapport is studenten een beeld te laten krijgen van de werkmogelijkheden binnen de chemische sector wanneer de HBO studie werktuigbouwkunde is afgerond. In dit rapport worden allereerst enkele bedrijven in de chemische sector omschreven. Daarna zijn enkele beroepen in de chemische in kaart gebracht. In hoofdstuk 4 is een interview uitgewerkt. Vervolgens zijn de overlappingen met andere sectoren van werktuigbouwkunde weergegeven. Tot slot worden de conclusies, aanbevelingen en de gebruikte literatuur en links beschreven. 4 Hoofdstuk 2: Bedrijven in de chemische sector In dit hoofdstuk zijn tien bedrijven in de chemische sector weergegeven. Akzo Nobel Akzo Nobel is een Nederlandse multinational bedrijf dat actief is op het gebied van verven en specialistische chemicaliën. Tevens wereldwijd de grootste verf- en coatings producent ter wereld. Het hoofdkantoor is gevestigd in Amsterdam. Akzo Nobel is in meer dan 80 landen actief en biedt werk aan meer dan 40.000 mensen. Na het fuseren van grote Nederlandse bedrijven ontstond het bedrijf AKZO. Dit bedrijf splitste uiteindelijk in twee bedrijven: Akzo Nobel en Organon Biosciences (bron 1). DSM Koninklijke DSM is een Nederlandse multinational bedrijf die actief bezig is in de chemische sector. DSM wereldwijde markten zijn voeding en voedingssupplementen, persoonlijke verzorging, medische hulpmiddelen, verven, automotief en alternatieve energie en biogebaseerde materialen. DSM en bijbehorende bedrijven realiseren een netto jaaromzet van circa 10 miljard euro, met ongeveer 25.000 medewerkers. Het hoofdkantoor is gevestigd in Nederland, met vestigingen op vijf andere continenten (bron 2). Katwijk Chemie bv. Katwijk Chemie bv. is een klein Nederlands bedrijf dat fijne chemicaliën en farmaceutische producten produceert. Het werd opgericht in 1914 en is sinds die tijd altijd zelfstandig geweest. Het bedrijf levert chemicaliën over de hele wereld (bron 3). Basell Basell is een bedrijf van wereld klasse is gespecialiseerd in het produceren van polymeren, kunststoffen en katalysatoren. Basell verspreid zich over 19 verschillenden landen met meer dan 6.500 medewerkers. Het bedrijf is opgericht in de jaren dertig en kwam uit een samensmelting van verschillende onderdelen van al bestaande bedrijven, zoals Shell, BASF, Akzo Nobel. Er wordt 30% van de winst geïnvesteerd in de ontwikkeling van nieuwe kunststoffen (bron 4). Royal Dutch Shell Royal Dutch Shell (Shell) behoort tot één van de grootste olie- en energiemaatschappijen van de wereld. Het bedrijf is in 140 landen gevestigd, met 100.000 mensen in dienst. Nadat het bedrijf in 1890 is opgericht, werd Royal Dutch Shell gesteund door de Nederlandse overheid. Zo mochten ze in Indië naar olie boren. Dankzij deze ontwikkeling is Shell uitgegroeid tot een wereldbedrijf (bron 5). ICL-IP ICL-IP is een van de grootste broomproducenten ter wereld. Het bedrijf produceert een breed scala aan producten, waar vaak broom voor wordt gebruikt. Het hoofdkantoor van ICLIP bevind zich in Israël. Dat is tevens het land waar het bedrijf is opgericht (bron 6). Chemtura Corporation Chemtura Corporation is een bedrijf dat specialistische chemicaliën produceert. Zo vervaardigt het bedrijf producten in 11 landen en verkopen deze producten in meer dan 80 landen. Chemtura Corporation is een wereldleider in het produceren en ontwikkelen van specialistische vetten en hot cast-elastomeren. Het hoofdkantoor bevindt zich in Philadelphia, Pennsylvania, VS, waar het bedrijf ook is ontstaan (bron 7). 5 Chemours Netherlands bv Chemours is een wereldwijd bedrijf dat zich bezig houdt met titanium technologieën, fluorproducten, en chemische oplossingen. Het is een bedrijf met een geschiedenis van ruim 200 jaar en is ontstaan vanuit de DuPont chemie bedrijven. Chemours Netherlands bv beschikt over duizenden werknemers en hebben 55 werkplaatsen en laboratoria. Daarnaast verkoopt het bedrijf in meer dan 130 landen (bron 8). Frutoria Frutoria is een Nederlands bedrijf dat is gespecialiseerd in de ontwikkeling en productie van kwaliteitsaroma’s voor de levensmiddelen- en aanverwante industrie. Het bedrijf heeft vestigingen in Nederland, China en Nieuw-Zeeland (bron 9). Huntsman Huntsman is een wereldleider in MDI-gebaseerde polyurethanen, met meer dan 3000 klanten in meer dan 90 landen. Het bedrijf beschikt over productiefaciliteiten van wereldformaat in de VS, Nederland en China. De producten worden onder andere gebruikt in de sportschoenenbranche, bij auto interieurs en isolaties van huizen (bron 10). 6 Hoofdstuk 3: Beroepen in de chemische sector Hieronder staan vijf beroepen weergegeven die uitgevoerd kunnen worden in de chemische sector na de opleiding werktuigbouwkunde (HBO) te hebben afgerond. Sommige beroepen vragen naar uitbreidende studies (bron 11). Docent scheikunde Het is mogelijk om docent scheikunde te worden na de HBO studie werktuigbouwkunde. Hier zit wel een voorwaarde aan, namelijk tijdens de studie didactiek volgen. Wanneer er aan deze eisen voldaan is, mag het beroep docent scheikunde worden uitgeoefend op middelbare scholen. Productontwikkelaar Als productontwikkelaar in de chemische sector wordt er gewerkt aan nieuw chemische producten. Productontwikkelaars houden zich ook bezig met deze producten tegen acceptabele kosten op de markt te brengen. Chemisch technoloog Een chemisch technoloog houd zich vooral bezig met het toepassen van techniek in de chemische sector. Nieuwe chemische en technologische processen worden geanalyseerd en ontworpen. Procestechnoloog Als procestechnoloog worden productieprocessen ontworpen, die worden toegepast in fabrieken. Vaak wordt er hierbij samengewerkt met productontwikkelaars en kwaliteitsmedewerkers. Plantmanager Plantmanagers zorgen ervoor dat de processen in fabrieken gaande blijven. Het is de taak van plantmanagers dat alles in fabrieken wordt bijgehouden en gecontroleerd. 7 Hoofdstuk 4: Het interview Voor dit rapport is er contact opgezocht met een werktuigbouwkundige die al een aantal jaar voor DSM werkt. Het doel van dit interview is het verduidelijken van de baanmogelijkheden en de kansen die er zijn om carrière te maken als werktuigbouwkundige bij een bedrijf dat zich bezighoudt met chemische processen. Voor dit rapport is dhr. Vlug geïnterviewd. Om te achterhalen waarom dhr. Vlug in de chemische sector werkt is het interview begonnen met een vraag hoe hij in de sector te recht is gekomen. Hij antwoorde daarop dat hij tijdens zijn studie werktuigbouwkunde aan de Technische Universiteit Delft de onderdelen die zich bezig hielden met de procesindustrie het leukst vond en dat hij is afgestudeerd op API (Apparatenbouw voor de Proces Industrie). Dit is relevant voor het rapport omdat de geïnterviewde een bewuste keuze heeft gemaakt zich te verdiepen in de werktuigbouwkunde die nodig is om chemische processen te begeleiden, verbeteren en op te schalen. Als studenten op de opleiding werktuigbouwkunde is het ook interessant om te weten wat je baankans is en of er mogelijkheden zijn om carrière te maken binnen een bedrijf of de sector. Uit de vragen die daarop gericht waren kwam de loopbaan van dhr. Vlug naar voren. Als afgestudeerde werktuigbouwkundige is hij begonnen te werken voor het ingenieurs bureau Tebodin, waar hij aan projecten heeft gewerkt voor bedrijven in de gas, olie, levensmiddelen en farmaceutische producten. Allemaal bedrijven waar zijn kennis van werktuigbouwkunde omtrent processen van pas kwam. Vervolgens is hij overgestapt naar Gist Brocades Delft en heeft als opdrachtgever om tafel gezeten met ingenieursbedrijven. Gist Brocades Delft is overgenomen door DSM. Binnen DSM is hij verder geklommen en op dit moment is hij engineering manager en geeft hij leiding aan een afdeling van ongeveer 15 engineers. Deze taak houdt in dat hij zich met projecten bezighoudt en ook dat hij de persoon is die de juiste personen op de projecten zet. Deze mensen werken voor DSM of worden ingehuurd om projecten te doen van uit een extern ingenieurs bureau. DSM biedt ook mogelijkheden om kennis te verbreden of te verdiepen, en maakt het zo mogelijk om te blijven leren en groeien binnen het bedrijf. 8 Hoofdstuk 5: Overlappingen met andere sectoren Overlapping van de chemische industrie met de overige 7 sectoren: 1. Agrarische sector 2. Offshore sector 3. Installatie sector 4. Levensmiddelen sector 5. Energievoorzienende sector 6. Transport sector 7. Machinebouw sector De chemische industrie heeft een enorm reikvlak binnen alle industriesectoren. In al deze sectoren wordt onderzoek gedaan naar nieuwe materialen voor goedkoper of beter of sneller. In dit rapport gaat het onderzoek in op het werktuigbouwkundige deel van die overlappingen. Wat kenmerkt de chemische industrie? De chemische industrie houdt zich bezig met het vervaardigen van nieuwe materiaalsoorten en medicijnen. Een werktuigbouwkundige werkend binnen de sector zal zich met de behuizing van het chemisch proces bezig houden. 1. Overlappingen met de agrarische sector. Bij de agrarische sector op werktuigbouwkundig gebied is het vaak gericht op de machines die worden gebruikt op het land of in de kassen. In bijna alle landbouwgebieden worden bestrijdingsmiddelen gebruikt. Hoe deze middelen worden bewaart, vervoert of verdeeld is een gebied waar een werktuigbouwkundig ingenieur om de hoek komt kijken. Voorbeelden van toepassing van werktuigbouwkundige en chemische kennis in de agrarische sector Een groot deel van de kassen in Nederland hebben een geautomatiseerd systeem dat de gewassen van de juiste hoeveelheid water voorziet. Bij het verbouwen van die gewassen komt ook het gebruik van bestrijdingsmiddelen naar voren en in de afgelopen jaren zijn er onderzoeken naar buiten gekomen die de landbouwsector wijzen op het gevaar van het overmatig gebruik van deze middelen. Hier is er ruimte voor een werktuigbouwkundige uit de chemische industrie. Dan is er kennis nodig over hoe er een filterinstallatie kan worden gebouwd. Voor de landbouw geldt een beetje hetzelfde. Het verbeteren van landbouwgrond is vaak een proces waarbij er chemische samenstellingen worden toegevoegd aan de grond. Deze samenstelling word bepaald en vervolgt besteld of zelf gemaakt in beide gevallen komt het mengen van die chemicaliën door apparatuur die door een werktuigbouwkundige ontworpen kan worden (bron 12). 2. Offshore De offshore is een sector waar een werktuigbouwkundige heel veel werk te vinden heeft, ook hier heeft een werktuigbouwkundige met kennis omtrent omgang met chemische componenten een aandeel. Voorbeelden van toepassing van werktuigbouwkundige en chemische kennis in de offshore sector: Een bedrijf dat werkt met boorplatformen gebruikt een hele hoop machinerie en materiaal om de boor te onderhouden en ook verschillende type grondlagen om doorheen te werken. Daar gaat ook onderzoek mee gepaard, en hier komt de chemische sector weer om de hoek kijken. Op welke manier is het mogelijk om de opgeboorde gassen/vloeistoffen te scheiden van gebruikte chemicaliën tijdens het boren en de opslag en gebruik van die chemicaliën op het platform zonder verlies van kwaliteit door bijvoorbeeld oxidatie. Bij de offshore zit jammerlijk ook altijd de kant van vervuiling en ongelukken, maar juist hier is de plaats van 9 een werktuigbouwkundige van belang. De expertise op materiaal gebied zorgt voor betere keuzes voor het bouwen van platformen en opslagplaatsen van de chemicaliën, oliën en gassen. 3. Installatietechniek De installatietechniek is een werksector waar een werktuigbouwkundige uit kan blinken, deze sector heeft tijdens het installeren niet direct baat bij een werktuigbouwkundige met expertise op chemisch gebied. In het voorbereidend werk zijn er wel mogelijkheden te vinden en het onderzoek naar nieuwe materialen is voor elke sector nodig. Voorbeelden van toepassing van werktuigbouwkundige en chemische kennis in de installatietechniek: Productieproces van bedrading, componenten en behuizing sneller en goedkoper maken en nieuwe betere geleidende metalen te ontwikkelen. Het ontwerpen van containers waar isolatiemateriaal in kan worden opgeslagen. 4. Levensmiddelenindustrie De overlapping tussen de chemische industrie en de levensmiddelindustrie. De chemische industrie houdt in dat er door middel van chemische veranderingen in bestaande stoffen hieruit grondstoffen en producten gemaakt kunnen worden. In de chemische industrie zijn mensen dus gespecialiseerd om grondstoffen en producten te produceren uit andere stoffen. De levensmiddelindustrie houdt in dat op industriële schaal voedingsmiddelen worden verbouwd die verwerkt worden uit grondstoffen of landbouwproducten. Hierin wordt ook gewerkt met de technologie om productie, samenstelling, kwaliteit en opslag levensmiddelen uit te voeren en te verbeteren. In de levensmiddelindustrie wordt er vaak tot altijd gewerkt met chemicaliën om voedselproductie qua kwaliteit en kwantiteit te verbeteren .Chemicaliën vragen om speciale slangen. Voor de chemische industrie biedt chemische industrievakmanschap werkelijk allerlei rubberen slangen, maar ook slangen van andere materialen zoals composietslangen met PTFE (polytetrafluoroethylene) binnenwand en specifieke chemicaliën bestendige rubberen en kunststof slangen (bron 13). 5. Energievoorzieningsindustrie Voor onze energievoorziening zijn we nu nog bijna volledig afhankelijk van fossiele energiebronnen als olie, gas en steenkool. Risico's hiervan zijn klimaatverandering en een toenemende afhankelijkheid van politiek instabiele regio's. Vermijden van deze risico's vraagt om een lange termijnaanpak, waarbij wordt toegewerkt naar een duurzame energievoorziening. Deze ontwikkeling biedt ook kansen voor nieuwe innovatieve ideeën-en voorzieningen. Het omzettingsrendement van energiedragers in andere energiedragers is sinds 1995 afgenomen. Dit saldo betreft onder andere de omzetting van aardgas in elektriciteit, respectievelijk elektriciteit en warmte in warmtekrachtcentrales (WKK). Om energievoorzieningen duurzamer te maker is rendement en efficiëntie van het grootste belang. Als stroom wordt opgewekt gaat er altijd een deel van het rendement verloren tijdens het geleiden. Daarom is het belangrijk dat weerstand zo laag mogelijk ligt. En daarbij komt chemische industrie ter sprake. Hierin is het mogelijk om materialen zoals stroomgeleiders te produceren om hogere rendementen qua vermogens te verwezenlijken. Dus een vermogen met een hoog rendement is altijd gunstig voor de duurzaamheid van energievoorzieningen (bron 14 en 15). 6. Transportsector Werktuigbouwkundige spelen een dominante rol in de brede transportindustrie. Gespecialiseerde gebieden omvatten dergelijke problemen zoals veiligheid, brandstofefficiëntie, maatschappelijke impact en logistieke planning, die allemaal vereisen een fundamentele achtergrond in Mechanical Engineering. Ingenieurs in deze specialisatie: Omgaan met de planning, ontwerp, de bouw en de exploitatie van wegen en andere voertuigen faciliteiten, evenals de bijbehorende fiets -en voetgangers gebieden. 10 Schatten het transportbehoeften van het publiek en bepalen de financiering van het project. Analyseren locaties van high traffic volumes en hoge botsingen voor de veiligheid en capaciteit. Gebruiken civiele techniek uitgangspunten om het vervoer te verbeteren. Maken gebruik van de drie ontwerp controles die de chauffeurs, de voertuigen en de wegen zelf zijn. 7. Machinebouw De machinebouw, deze sector levert voornamelijk producten aan andere sectoren. De werktuigbouwkundige met chemische expertise houdt zich bezig met chemische processen of het onderzoek naar nieuwe materialen. Als er voor de offshore sector een nieuwe scheidingsmethode wordt ontwikkeld, komt de kennis van de werktuigbouwer weer naar voren, zoals ook vermeld bij de offshore overlapping. De overlapping met deze sector is daarom ook gemengd met de andere sectoren. De machinebouw is de kern voor het ontwikkelen van nieuwe machines, die met het gebruik van kennis over chemische processen op de juiste plekken worden geïmplementeerd. Voorbeelden van toepassing van werktuigbouwkundige en chemische kennis in de machinebouw. Het gebruik van chemische producten om een coating aan te brengen die het product beschermen tegen slijtage. Onderzoek naar andere chemisch samen te stellen materialen die als coatings dienst kunnen doen. Voor farmaceutische bedrijven is het opschalen van productieprocessen van groot belang, daar zijn prototypes voor nodig, enkelstuksproducten waar de machinebouw uitstekend voor is. 11 Hoofdstuk 6: Conclusie Na de studie Werktuigbouwkunde op De Haagse Hogeschool zijn er een groot aantal bedrijven waar je kunt komen te werken en ook een groot aantal beroepen die je kunt gaan doen. In meerdere sectoren is er een belangrijk deel van het ontwerpproces waar kennis over chemische processen van nut is. Uit het interview is naar voren gekomen dat het voor een werktuigbouwkundigen geldt dat je flexibel inzetbaar bent en ook op managementfuncties terecht kunt komen. Er zijn baanmogelijkheden in het ontwikkelen van materialen, processen en het verbeteren van processen. Aanbevelingen Er kan meer onderzoek gedaan worden naar de eisen van vacatures. Daarnaast kan er ook meer onderzoek gedaan worden naar keuzevakken die de juiste voorkennis geven om een beroep uit te kunnen oefenen. 12 Bronvermelding In de volgende tabel zijn de gebruikte literatuur en links weergegeven. Tabel Gebruikte literatuur en links Bron 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Literatuur/ link https://www.akzonobel.com/nl/over_ons/ http://www.dsm.com/countrysites/dsmnl/nl_NL/over-dsm.html http://www.katwijk-chemie.nl/home/ http://polymers.lyondellbasell.com/portal/site/basell/ http://www.shell.nl/nld/aboutshell/shell-in-nederland/at-a-glance-tpkg.html http://www.iclip-terneuzen.com/home/ http://nl.chemtura.com/corporatev2/v/index.jsp?vgnextoid=5fe438f220d6d210VgnVCM10 00000753810aRCRD&vgnextchannel=5fe438f220d6d210VgnVCM1000000753810aRCR D&vgnextfmt=default https://www.chemours.com/ http://www.frutoria.nl/site/index.cfm?onderw=home http://www.huntsman.com/polyurethanes/a/Products http://www.carrieretijger.nl/opleiding/techniek/toegepast-onderzoek/chemischetechnologie http://www.bestrijdingsmiddelenatlas.nl/media/1114/Bestrijdingsmiddelen_en_waterkwalit eit.pdf http://www.rutrans.nl/branches https://saxion.nl/leefomgeving/site/onderzoek/lectoraten/duurzame_energievoorziening/ http://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl/indicatoren/nl0017-Energieverbruik-doorde-industrie.html?i=6-40 Voor de opmaak van dit rapport heb ik het volgende boek gebruikt: - Wim Hoogland, Roel Dik & Ingrid Brand (2015). Rapport over rapporteren (7e druk). Groningen/ Houten: Noordhoff Uitgevers. 13 Bijlagen Ge-mail-interviewde: [email protected] Contact gegevens voor het interview verkregen via support office: [email protected] ORIGINELE INTERVIEW 1. 2. 3. 4. 5. De vragenlijst Waarom DSM?: 1. Waarom heeft u voor de chemische sector gekozen? Of heeft u deze keuze niet bewust gemaakt maar bent u er ingerold? Ik heb voor TU werktuigbouw gekozen. Gedurende de studie kwam ik er achter dat ik de “warme”werktuigbouw / proces gerelateerd het leukste vond. Ik ben uiteindelijk als werktuigbouwer afgestudeerd op API in Delft (Apparatenbouw voor de Proces Industrie). Ik ben daarna als proces ingenieur gestart bij het ingenieurs buro Tebodin in Den Haag. Via Tebodin project bij veel verschillende bedrijven in olie/gas, food en farma gedaan. Bij Tebodin andere posities gehad als project engineer en als constructie manager. Hier kwam mijn opleiding als werktuigbouwer prima van pas. 2. 2. Waarom heeft u gekozen om voor DSM te werken? Na 10 jaar overgestapt naar Gist Brocades in Delft. Ik vond het een leuke stap om van een ingenieurs buro over te stappen naar een productie bedrijf. Zat ik bij projecten opeens aan de andere kant van de tafel als opdrachtgever naar bijv ingenieur buro’s. Hier gestart als Process Engineer. Gist Brocades is overgenomen door DSM. 3. 3. U werkt voor DSM, op welke manier bent u in aanraking gekomen met DSM? Zie boven. 4. Carrière maken?: 4. Op welke positie bent u begonnen met werken binnen DSM? Process engineer 6. 5. Op welke positie werkt u nu? Vervolg posities waren: project engineer, engineering manager, nu verantwoordelijk voor een afdeling van ca 15 engineers 7. 8. 6. Welke mogelijkheden heeft u (binnen het bedrijf) om eventueel door te groeien? Hangt grotendeels af van mijn eigen capaciteiten en keuzes. Er is veel mogelijk maar dan moet je hier zelf actief mee aan de slag. 7. Kennis uitbreiding: 7. Wat is de vooropleiding die u heeft genoten? VWO + TU 9. 8. Heeft u opties tot verdieping of uitbreiding van uw kennis binnen DSM? Biedt DSM u opleidingen/cursussen aan? 10. Ja, ook hier moet je zelf mee aan de slag. Wanneer je een passende training / opleiding ziet, is dat meestal wel oke. 11. Dit geeft je veel vrijheid om je eigen ontwikkeling/toekomst in te vullen. 14 Een dag werken bij DSM: 9. Werkt u aan projecten voor DSM? Zo nee, dat is de volgende vraag ook niet van toepassing. 12. Ja, voor een deel van mijn tijd. Verder moet ik ervoor zorgen dat alle projecten bemand worden met de juiste engineers van DSM en van extern. 9. Onze opleiding deelt een ontwikkelingsproces voor een product op in oriënteren, analyseren, ontwikkeling, realiseren en onderhouden. 10. 10. Welke van deze aspecten houdt u zich mee bezig tijdens een project? Kunt u hiervan een voorbeeld geven? 13. Zou ik mondeling kunnen toelichten. 11. 11. Komt u in een werkdag nog veel werktuigbouwkundige aspecten tegen? Regelmatig, zou ik ook kunnen toelichten. 15