Handleiding voor het inzenden van cytologisch materiaal

Handleiding voor het inzenden van
cytologisch materiaal
Laboratorium voor Pathologie, Rijnstate Arnhem
2
Handleiding voor het inzenden van cytologisch materiaal
Laboratorium voor Pathologie,Rijnstate Anrhem
Geachte lezer,
Deze handleiding is bedoeld voor alle inzenders die gebruik willen maken van de diensten van
het Laboratorium voor Pathologie van het Ziekenhuis Rijnstate.
Omdat de aard van de materialen en de bijbehorende inzendprotocollen zeer verschillend zijn
hebben wij gemeend dat een handleiding op zijn plaats is.
Mocht u na het lezen van deze handleiding nog vragen hebben omtrent het inzenden van
materialen dan zijn wij altijd bereid deze te beantwoorden.
Laboratorium voor Pathologie.
Printdatum 17-04-2012
3
4
Handleiding voor het inzenden van cytologisch materiaal
Laboratorium voor Pathologie,Rijnstate Anrhem
INHOUDSOPGAVE
1.
ALGEMEEN
2.
CERVIX
3.
SPUTUM
4.
BRONCHUSBRUSH
5.
BRONCHUSSECREET en BRONCHUSSPOELVOCHT
6.
CARINA PUNCTIES/EUS/EBUS
7.
BRONCHO ALVEOLAIRE LAVAGE
8.
LONGPUNCTIES
9.
URINE
10. PLEURAVOCHT, ASCITES, PERICARDVOCHT en CYSTEVOCHT
11. SYNOVIALE VLOEISTOFFEN
12. MAAGBRUSH, DUCTUS CHOLEDOCHUS, DUCTUS HEPATICUS, en DUCTUS PANCREATICUS
13. TEPELVOCHT
14. LIQUOR CEREBROSPINALIS
15. FINE NEEDLE ASPIRATION BIOPSY (dunne naald punctie)
Printdatum 17-04-2012
5
6
Handleiding voor het inzenden van cytologisch materiaal
Laboratorium voor Pathologie,Rijnstate Anrhem
1.
ALGEMEEN
Het laboratorium voor Pathologie van Ziekenhuis Rijnstate heeft een streekfunctie en verzorgt
alle voorkomende onderzoeken op het gebied van de pathologie.
Het laboratorium is gevestigd in:
Ziekenhuis Rijnstate
Wagnerlaan 55
6815 AD Arnhem
Op werkdagen zijn wij geopend van 8.00 uur tot 17.00 uur.
Telefonisch zijn wij dan te bereiken op nummer 088-005 7271.
Voor spoedgevallen buiten de normale werktijden kunt U zich in verbinding stellen met de
receptie van Ziekenhuis Rijnstate, telefoon: 088-005 8888
Printdatum 17-04-2012
7
2. CERVIX
Materialen:
Voor het maken van een uitstrijk volgens de liquid based cytology-methode zijn de volgende
materialen nodig:
·
onderzoeksbank
·
goed centrerende lichtbron
·
speculumset
·
steriele handschoenen
·
Cervexbrush
·
potje gevuld met ThinPrep PreservCyt Solution
·
potlood of pen
·
wattenstok
·
aanvraagformulier
·
verzendmateriaal: antwoordenvelop
Voorbereiding:
·
Leg de materialen klaar.
·
Noteer op het ThinPrep PreservCyt-potje m.b.v. potlood of pen de naam en
geboortedatum van de cliënt.
·
Ook kan i.p.v. cliëntgegevens op het ThinPrep PreservCyt-potje te schrijven een
goedplakkende sticker met de cliëntgegevens op het ThinPrep PreservCyt-potje worden
geplakt. Sticker niet over de deksel heen plakken, dit geeft storing tijdens de verwerking.
·
Verwijder het folie, haal de deksel van het ThinPrep PreservCyt-potje af.
·
Instructies voor de cliënt:
o
Lege blaas.
o
24 uur van te voren geen vaginale irrigatie of vaginale medicatie.
8
Handleiding voor het inzenden van cytologisch materiaal
Laboratorium voor Pathologie,Rijnstate Anrhem
Werkwijze:
1. Maak het speculum nat met lauwwarm water.
2.
Breng het speculum in.
3.
Beoordeel het aspect van de portio.
4.
Verwijder (overvloedig) cervixslijm voorzichtig met een wattenstok.
Maak bij voorkeur bij tekenen van een vaginale infectie geen uitstrijk en behandel eerst
de aandoening. Stel het maken van een uitstrijk uit tot 3 maanden na succesvolle
behandeling.
5.
Verricht een cervixuitstrijk met een Cervexbrush.
Breng de brush met de lange "centrale" haren in het ostium.
Druk de brush tegen de portio aan, zodat de haren aan de zijkant opzij buigen. Roteer de
brush 5 maal 360 graden rond met de klok mee (draaiend tussen duim en wijsvinger) en
houdt daarbij de brush goed in contact met de ecto/endocervix.
Bij een moeilijk toegangbaar ostium of een hoog gelegen afwijking kan tevens gebruik
gemaakt worden van de VIBA-brush.
Breng de VIBA-brush geheel in het ostium.
Draai de VIBA-brush tenminste 360 graden in dezelfde richting rond.
6.
7.
8.
Spoel de Cervexbrush of de VIBA-brush meteen uit in het potje met PreservCyt oplossing
door hem 10 keer op de bodem te drukken waardoor de borstelhaartjes uit elkaar komen
te staan. Draai de borstel ten slotte krachtig rond zodat er meer materiaal vrijkomt.
De kop van de Cervexbrush of de VIBA-brush niet afbreken en niet in het potje
achterlaten. De brush in z'n geheel weggooien.
Draai het potje goed dicht.
9. Schud het ThinPrep PreservCyt-potje een paar keer goed heen en weer.
10. Verstuur vervolgens het ThinPrep PreservCyt-potje met het aanvraagformulier, via de
koerier, naar het Laboratorium van Pathologie.
Printdatum 17-04-2012
9
Het maken van een cervixuitstrijk in beeld
Noteer de volledige naam en geboortedatum van de cliënt op het
potje.
Noteer informatie over en medische geschiedenis van de cliënt op
het aanvraagformulier voor cytologie.
Aspect cervix is een verplicht item om in te vullen.
Gebruik een speculum en beoordeel het aspect van de portio.
Neem voldoende materiaal uit de baarmoederhals met een
Cervexbrush. Plaats de middelste borstelhaartjes diep genoeg in
het baarmoederhalskanaal, zodat de kortere borstelhaartjes
volledig contact maken met de baarmoedermond. Zet rustig druk
en draai de borstel vijf keer rond met de klok mee.
Roteer de brush 5 maal, met de klok mee, 360 graden rond.
Houd goed contact met de ecto/endocervix.
Spoel de Cervexbrush meteen uit in het potje met PreservCyt
oplossing door hem 10 keer op de bodem van het potje te
drukken, waardoor de borstelhaartjes uit elkaar komen te staan.
Draai de borstel ten slotte krachtig rond zodat er meer materiaal
vrijkomt. Controleer de Cervexbrush met het oog om er zeker van
te zijn dat er geen resten zijn achtergebleven. Gooi het borsteltje
weg.
Laat de kop van de Cervexbrush of VIBA-brush niet achter
in het potje.
Draai het dopje er zodanig op dat de zwarte markering op het
dopje op de zwarte markering van het potje komt te staan. Niet te
strak dichtdraaien.
Doe het potje en het volledig ingevulde aanvraagformulier in de
antwoord envellope voor verzending, via de koerier, naar het
laboratorium.
10
Handleiding voor het inzenden van cytologisch materiaal
Laboratorium voor Pathologie,Rijnstate Anrhem
3. SPUTUM
Benodigdheden:
·
buis gevuld met ThinPrep CytoLyt Solution
·
aanvraagformulier
·
verzendmateriaal
Werkwijze:
·
Het sputum wordt opgevangen in de buis met ThinPrep CytoLyt Solution.
·
Het sputum met ThinPrep CytoLyt Solution kan bewaard worden bij kamertemperatuur.
·
Wanneer er op 3 achtereenvolgende dagen sputa verzameld zijn, worden deze samen
met 3 volledig ingevulde aanvraagformulieren verzonden naar het Laboratorium voor
Pathologie.
Voor het verkrijgen van echt longmateriaal dient de patiënt goed geïnstrueerd te worden.
Eerst moet de patiënt de keel schrapen en de mondholte spoelen. Vervolgens dient er diep
opgehoest te worden.
Bij voorkeur wordt het sputum dat 's-morgens direct na het ontwaken wordt opgehoest
opgevangen.
Sputumonderzoek dient plaats te vinden op minstens 3 achtereenvolgende dagen.
Printdatum 17-04-2012
11
4. BRONCHUSBRUSH
Benodigdheden:
·
fiberbronchoscoop met toebehoren
·
objectglaasjes
·
potlood
·
objectglascontainer
·
buis gevuld met ThinPrep CytoLyt Solution
·
aanvraagformulier
Werkwijze:
·
Noteer met een potlood naam en geboortedatum van de patiënt op de matte kant van
het objectglas.
·
Nadat middels de borstel materiaal uit de long is verkregen dient dit gelijkmatig en dun
uitgestreken te worden op 2 objectglaasjes.
·
De preparaten aan de lucht laten drogen.
·
Daarna wordt het borsteltje in een buis gevuld met ThinPrep CytoLyt Solution gedaan.
·
Naam, geboortedatum en aard materiaal vermelden op de buis.
·
Het materiaal samen met het ingevulde aanvraagformulier verzenden naar het
Laboratorium voor Pathologie.
N.B: Duidelijk de locatie vermelden.
Indien links en rechts dan 2 formulieren inzenden.
12
Handleiding voor het inzenden van cytologisch materiaal
Laboratorium voor Pathologie,Rijnstate Anrhem
5. BRONCHUSSECREET en BRONCHUSSPOELVOCHT
Benodigdheden:
·
fiberbronchoscoop met toebehoren
·
buis gevuld met ThinPrep CytoLyt Solution
·
aanvraagformulier
Werkwijze:
·
Het opgezogen bronchussecreet of bronchusspoelvocht wordt uitgespoten in de buis
gevuld met ThinPrep CytoLyt Solution.
·
Naam, geboortedatum en aard materiaal vermelden op de buis.
·
De buis samen met het ingevulde aanvraagformulier verzenden naar het Laboratorium
voor Pathologie.
N.B: Duidelijk de locatie vermelden.
Indien links en rechts dan 2 formulieren inzenden.
Printdatum 17-04-2012
13
6. CARINA PUNCTIES / EUS / EBUS
Benodigdheden:
·
spuit met naald
·
objectglaasjes
·
potlood
·
objectglascontainer
·
buis gevuld met ThinPrep CytoLyt Solution
·
aanvraagformulier
Werkwijze:
·
Noteer met een potlood naam en geboortedatum van de patiënt op de matte kant van
het objectglas.
·
Nadat er middels een naald is gepuncteerd wordt een druppel van het materiaal
uitgespoten op een objectglas en hierop dun en gelijkmatig uitgestreken met behulp van
een ander objectglaasje.
·
De preparaten aan de lucht laten drogen.
·
Indien er materiaal over is dient dit te worden uitgespoten in een buis gevuld met
ThinPrep CytoLyt Solution.
·
Naam, geboortedatum en aard materiaal vermelden op de buis.
·
Het materiaal samen met het ingevulde aanvraagformulier verzenden naar het
Laboratorium voor Pathologie.
2 glaasjes per prik; restmateriaal uitspuiten in de buis gevuld met ThinPrep CytoLyt Solution
voor eventueel immunologisch/moleculair onderzoek.
14
Handleiding voor het inzenden van cytologisch materiaal
Laboratorium voor Pathologie,Rijnstate Anrhem
7. BRONCHO ALVEOLAIRE LAVAGE
Benodigdheden:
·
fiberbronchoscoop met toebehoren
·
monsterbuis
·
fysiologisch zoutoplossing
·
aanvraagformulier
Werkwijze:
·
Het materiaal verkregen bij broncho-alveolaire lavage dient bij voorkeur opgevangen te
worden in een buis ad 30 ml.
·
Naam, geboortedatum en aard materiaal vermelden op de buis.
·
Het materiaal samen met het ingevulde aanvraagformulier verzenden naar het
Laboratorium voor Pathologie, duidelijk vermelden dat het een BAL-onderzoek betreft.
Bij een onderzoek op (opportunistische) infecties dient U dit duidelijk te vermelden!
Printdatum 17-04-2012
15
8. LONGPUNTIES
Benodigdheden:
·
fiberbronchoscoop met toebehoren
·
(punctie)naald
·
objectglaasjes
·
potlood
·
objectglascontainer
·
buis gevuld met ThinPrep CytoLyt Solution
·
aanvraagformulier
Werkwijze:
·
Noteer met een potlood naam en geboortedatum van de patiënt op de matte kant van
het objectglas,
bij voorkeur 2 glaasjes.
·
Het materiaal dun en gelijkmatig over 2 objectglaasjes uitstrijken.
·
De preparaten aan de lucht laten drogen.
·
Indien er materiaal over is dient dit te worden uitgespoten in een buis gevuld met
ThinPrep CytoLyt Solution.
·
Naam, geboortedatum en aard materiaal vermelden op de buis.
·
Het materiaal samen met het ingevulde aanvraagformulier verzenden naar het
Laboratorium voor Pathologie.
16
Handleiding voor het inzenden van cytologisch materiaal
Laboratorium voor Pathologie,Rijnstate Anrhem
9. URINE
Benodigdheden:
·
plastic buis (centrifuge container)
·
alcohol 50% of 70% (eventueel met isopropanol)
·
aanvraagformulier
Werkwijze:
·
De verkregen urine opvangen in de buis.
·
Eenzelfde hoeveelheid alcohol 50% of 70% toevoegen.
·
Naam, geboortedatum en aard materiaal op de buis vermelden.
·
Het materiaal samen met het ingevulde aanvraagformulier verzenden naar het
Laboratorium voor Pathologie.
De eerste ochtendurine bevat veel gedegenereerd celmateriaal en kan daarom beter niet
gebruikt worden. Na het drinken van een flinke hoeveelheid vocht (0,5 - 1 liter) kan de
tweede ochtendportie opgevangen en verwerkt worden. Betere resultaten worden verkregen
met catheterurine of urine verkregen bij cystoscopie. Ook materiaal verkregen bij
blaasspoelingen leent zich goed voor cytologisch onderzoek. Bij aandoeningen van de ureters
of nieren hebben monsters uit de ureters de voorkeur.
N.B.: Het lang staan van urine en een lage temperatuur bevorderen het kristallisatieproces.
Het verdient daarom aanbeveling de gefixeerde urine niet in de koelkast te bewaren.
Printdatum 17-04-2012
17
10. PLEURAVOCHT, ASCITES, PERICARDVOCHT en
CYSTEVOCHT
Benodigdheden:
·
plastic buis (centrifuge container)
·
aanvraagformulier
Werkwijze:
·
Het verkregen vocht vers opvangen in de buis.
·
Naam, geboortedatum en aard materiaal op de buis vermelden.
·
Het materiaal samen met het ingevulde aanvraagformulier verzenden naar het
Laboratorium voor Pathologie.
18
Handleiding voor het inzenden van cytologisch materiaal
Laboratorium voor Pathologie,Rijnstate Anrhem
11. SYNOVIALE VLOEISTOFFEN
Benodigdheden:
·
plastic buis (centrifuge container)
·
aanvraagformulier
Werkwijze:
·
Het gewrichtsvocht opvangen in de plastic buis.
·
Het materiaal samen met het ingevulde aanvraagformulier verzenden naar het
Laboratorium voor Pathologie.
Synoviaalvocht met een vraagstelling op kristallen, jicht of pseudojicht dient ongefixeerd te
worden ingestuurd. Omdat het materiaal ongefixeerd is dient het zo snel mogelijk te worden
verzonden.
Indien er geen vraagstelling is op kristallen, jicht of pseudojicht kan eventueel fixatief
(alcohol 50% of 70%) aan het vocht worden toegevoegd.
Printdatum 17-04-2012
19
12. MAAGBRUSH, DUCTUS CHOLEDOCHUS, DUCTUS
HEPATICUS en DUCTUS PANCREATICUS
Benodigdheden:
·
fibergastroscoop met toebehoren
·
objectglaasjes
·
potlood
·
·
·
objectglascontainer
buis gevuld met ThinPrep CytoLyt Solution
aanvraagformulier
Werkwijze:
·
Noteer met een potlood naam en geboortedatum van de patiënt op de matte kant van
het objectglas.
·
Nadat met behulp van de borstel materiaal is verkregen dient dit gelijkmatig en dun
uitgestreken te worden op de gemerkte objectglaasjes, bij voorkeur 2 glaasjes.
·
De preparaten aan de lucht laten drogen.
·
Daarna wordt het borsteltje in een buis gevuld met ThinPrep CytoLyt Solution gedaan.
·
Naam, geboortedatum en aard materiaal vermelden op de buis.
·
Het materiaal samen met het ingevulde aanvraagformulier verzenden naar het
Laboratorium voor Pathologie.
Via een fibergastroscoop wordt een flexibele sonde, voorzien van een nylon borsteltje,
ingebracht.
Verdachte plekken worden uitgestreken.
20
Handleiding voor het inzenden van cytologisch materiaal
Laboratorium voor Pathologie,Rijnstate Anrhem
13. TEPELVOCHT
Benodigdheden:
·
objectglaasjes
·
·
·
potlood
buis gevuld met ThinPrep CytoLyt Solution
aanvraagformulier
Werkwijze:
·
Naam en geboortedatum van de patiënt met potlood vermelden op de matte kant van het
objectglas.
·
Het tepelvocht gelijkmatig over 2 objectglaasjes uitstrijken.
·
De preparaten aan de lucht laten drogen.
·
Indien er veel vocht aanwezig is dient dit opgevangen te worden in een buis gevuld met
ThinPrep CytoLyt Solution.
·
Naam, geboortedatum en aard materiaal vermelden op de buis.
·
Uitstrijken met eventueel een buis samen met het ingevulde aanvraagformulier
verzenden naar het Laboratorium voor Pathologie.
Printdatum 17-04-2012
21
14. LIQUOR CEREBROSPINALIS
Benodigdheden:
·
spuit met naald
·
plastic buis
·
aanvraagformulier
Werkwijze:
·
De afgenomen liquor in de plastic buis doen.
·
Naam, geboortedatum en aard materiaal vermelden op de buis.
·
Direct het materiaal met het ingevulde aanvraagformulier verzenden naar het
Laboratorium voor Pathologie.
·
Buiten werktijden overleggen met dienstdoende patholoog.
Cellen in liquor zijn uitermate kwetsbaar en dienen bij voorkeur niet gefixeerd te worden.
Daarom is het noodzakelijk liquor snel in een plastic buis ad 30 ml naar het laboratorium te
vervoeren, waar zo snel mogelijk verwerking plaats kan vinden.
22
Handleiding voor het inzenden van cytologisch materiaal
Laboratorium voor Pathologie,Rijnstate Anrhem
15. FINE NEEDLE ASPIRATION BIOPSY (dunne naald punctie)
Het voordeel van het verrichten van een dunne naald punctie voor cytologisch onderzoek is
dat er zonder lokale anesthesie celmateriaal kan worden verkregen voor (snel)diagnostiek.
Er is op het verkregen materiaal aanvullend onderzoek mogelijk.
De punctie kan worden verricht door een clinicus of door een patholoog op ons laboratorium.
U kunt dit telefonisch aanvragen. Meestal kan de patiënt direct worden gepuncteerd.
Benodigdheden:
·
handgreep voor spuit (Cameco)
·
spuiten van 10 - 20 ml
·
naalden; 0,6 - 0,7 mm; 22 gauge
·
antisepticum voor de huid
·
buis gevuld met ThinPrep CytoLyt Solution
·
buis gevuld met ThinPrep PreservCyt Solution (voor cystevochten)
·
verbandmiddelen
·
objectglaasjes
·
objectglascontainer
·
aanvraagformulier
Werkwijze:
Voor de cytologische punctie met een dunne naald is geen lokale anesthesie noodzakelijk. Na
zorgvuldige palpatie en vaststellen van de punctieplaats wordt de huid gedesinfecteerd.
Terwijl de ene hand de te puncteren weerstand fixeert wordt met de andere hand de punctie
verricht (fig.1).
figuur 1
Met de spuit in de spuithouder is het mogelijk om tegelijkertijd met één hand de spuit vast te
houden en de zuiger terug te trekken. Zodra is vastgesteld dat de naaldpunt op de juiste
plaats is aangekomen wordt de zuiger teruggetrokken. Terwijl er vacuüm in het systeem is,
wordt de naald enkele malen heen en weer bewogen in verschillende richtingen (fig.2).
Printdatum 17-04-2012
23
figuur 2
Door het heen en weer bewegen worden de cellen los gemaakt en door de naald in
verschillende richtingen te bewegen verkrijgt men cellen uit verschillende gebieden van de
laesie.
Daarna wordt het vacuüm opgeheven.
Pas als het vacuüm geheel of vrijwel geheel is opgeheven wordt de naald teruggetrokken.
De pathologen op ons laboratorium puncteren maximaal twee maal in dezelfde laesie.
Om het ontstaan van een hematoom te voorkomen moet direct na het terugtrekken van de
naald gedurende korte tijd stevig met een gaasje op de punctieplaats worden gedrukt.
Voor het welslagen van de punctie is het maken van de preparaten net zo belangrijk
als de punctie zelf.
Maken van preparaten:
· Naam en geboortedatum van de patiënt met potlood vermelden op de matte kant van de
objectglaasjes.
· Een druppel wordt uitgespoten op een objectglaasje.
· Met een ander objectglas wordt het materiaal voorzichtig en gelijkmatig uitgestreken (fig.3)
· 2 glaasjes per prik is voldoende.
· De preparaten aan de lucht laten drogen.
· Het resterende materiaal wordt in een buis gevuld met ThinPrep CytoLyt Solution
uitgespoten.
Op de foto (fig.4) wordt aangegeven hoe een preparaat na het uitstrijken eruit dient te zien.
Het verdient aanbeveling meerdere preparaten te maken! (max. 4)
figuur 3
figuur 4
24
Handleiding voor het inzenden van cytologisch materiaal
Laboratorium voor Pathologie,Rijnstate Anrhem
Wordt bij de punctie veel bloed verkregen, dan eerst 2 uitstrijkpreparaten maken en het
restmateriaal uitspuiten in een buis gevuld met Thinprep CytoLyt Solution.
Indien er een cyste wordt aangeprikt, dan kan het moeilijk zijn om preparaten te maken en
wordt het materiaal direct in een buis gevuld met ThinPrep PreservCyt Solution uitgespoten.
Vervolgens het materiaal samen met een volledig ingevuld aanvraagformulier, verzenden
naar het Laboratorium voor Pathologie.
Indien noodzakelijk behoort een snelle diagnostiek tot de mogelijkheden. U dient dan op het
formulier, CITO en een telefoonnummer waar U te bereiken bent te vermelden.
Printdatum 17-04-2012
25
26