Aan de slag met de kraanwaterdag Achterhoek in Beweging: gezonde jeugd 2016 Aan de slag met de kraanwaterdag 1) 2) 3) 4) 5) Inleiding: waarom over op water drinken Stappenplan Gezonde school en drinkwater Draagvlak creëren Bijlagen 1 Inleiding Wereldwijd onderzoek toont aan dat kraanwater drinken gezond is: het is goed voor je hart, brein, stofwisseling, alertheid en het voorkomt hoofdpijn. Eén suikerhoudend drankje minder per dag leidt al tot gewichtsafname bij schoolkinderen. Daarbij signaleren leerkrachten dat leerlingen die overgestapt zijn op water drinken zich beter en langer kunnen concentreren. Door als school één vaste dag in de week te kiezen voor water drinken, wordt het patroon van enkel zoete drankjes drinken één dag doorbroken. Het zou geweldig zijn dat kinderen water drinken als de normaalste zaak van de wereld gaan zien. Scholen die overstappen op een kraanwaterdag: Werken mee aan het normaliseren van water drinken. Hebben minder te maken met energiepieken en dalen van leerlingen door het drinken van zoete drankjes. Schoolprestaties worden hierdoor positief beïnvloed. Kunnen laten zien aan ouders en gemeente dat zij werken aan een gezonde leeromgeving voor hun leerlingen. Produceren minder afval door minder pakjes drinken. 2 Stappenplan Waar moet uw school aan denken als uw school overweegt om Kraanwaterschool te worden? 1. Zorg voor heldere communicatie en prik een moment voor de overstap Informeer en inspireer het team over water drinken en vraag om goede ideeën voor de overstap. Communiceer over water drinken. Richting kinderen, ouders, collega’s. De gezondeschool adviseur kan u hierin ondersteunen (zie hoofdstuk Creëren van draagvlak). Vanuit Achterhoek in Beweging: gezonde jeugd kunnen we ondersteuning bieden in de communicatie, zie hiervoor ook de bijlagen. 2. Maak water drinken gemakkelijk en aantrekkelijk. Organiseer activiteiten om water drinken leuk te maken. Kies bijv. voor de (gratis) Waterplein spelen om één dagdeel helemaal in het teken van water te zetten Denk aan het versieren van een waterflesje, het maken van een waterliedje/rap of het oefenen van een waterdans. Maak bestaande kranen (of waterkoelers) zichtbaar en aantrekkelijk. Organiseer bijvoorbeeld een kranenspeurtocht. Zorg dat water overal terugkomt. Tijdens de gymles, biologie, rekenen… Wat kunt u hierbij gebruiken: ·- de (gratis) Waterplein spelen - de (gratis) flesjes water voor leerlingen als deel wordt genomen aan de waterpleinspelen. 3. Zorg dat er over een jaar nog steeds water wordt gedronken. Neem water drinken op in beleid. Denk aan het toestaan van water drinken tijden de les, het stimuleren van water drinken tijdens de gymles. Betrek ouders. Communiceer het waterbeleid en stimuleer het drinken van water, ook thuis. Vraag de gezonde school-adviseur naar ervaringen van andere scholen met een kraanwaterdag. Betrek de wijk bij het drinken van water. Denk aan de bibliotheek, supermarkt en sportverenigingen. De gezonde school-adviseur kan u bij bestaande initiatieven aansluiten of helpen om andere partijen te betrekken. 4. Ga aan de slag met het Vignet Gezonde School. De beschikbaarheid van water is één van de criteria voor het deelvignet Voeding Met het vignet voeding maakt u een statement naar de ouders waar jullie als school belang aan hechten. Kinderen op een gezonde school presteren beter en zijn minder vaak ziek. De gezonde school adviseur kan hierin adviseren. 3 Gezonde school en drinkwater De gezonde school methodiek helpt om het meeste effect te halen uit uw gezondheid bevorderende interventies, in dit geval het stimuleren van water drinken. Pijlers van de gezonde schoolaanpak zijn Signaleren, Educatie, Omgeving en Beleid. Signaleren: Maak een scan hoe de huidige situatie er uit ziet. Zijn er watertap punten op school? Welke afspraken zijn er al rondom drankjes beleid? Hoe staat het met draagvlak t.a.v. team, ouders en leerlingen? Educatie Er wordt structureel (bij elke jaargroep) aandacht besteed aan het drinken van kraanwater in de lessen. Voor lesvoorbeelden zie de bijlage met lesinspiratie. Het is niet alleen belangrijk om aandacht te hebben voor educatie naar de leerlingen toe. Ook het team en ouders zijn belangrijke doelgroepen. Samen met de gezonde schooladviseur kan gekeken worden welke manieren ingezet kunnen worden om team en ouders te informeren en inspireren. Met een kleine inspanning en via de bestaande kanalen kunt u al veel doen (voor voorbeelden zie de bijlagen). Omgeving Watervoorziening: De school zorgt er voor dat alle kinderen en personeelsleden vrij toegang hebben tot een hygiënisch watertappunt. Dit mag een gewone kraan zijn in de klas of op de gang maar moet buiten de toiletruimte zijn in verband met de hygiëne. De kraan moet voor de kinderen toegankelijk zijn. In veel schoolgebouwen is er een kraantje in de klaslokalen. Maak de waterpunten (kranen, waterkoelers, watertappunten en waterflesjes) zichtbaarder en toegankelijker. Een voorbeeld van een oplossing (wanneer er geen toegankelijke kraantjes zijn) kan een waterkoeler zijn op een centrale plaats die aangesloten is op de waterleiding. Andere oplossingen kunnen zijn dat er standaard kannen met water in de klas staan die ergens anders (maar niet op het toilet) gevuld worden (en bekertjes aanwezig zijn). Voorbeeldgedrag Het is belangrijk dat alle personeelsleden het goede voorbeeld geven aan de kinderen. De afspraken gelden voor iedereen. Draagvlak is hierbij heel belangrijk, zie hiervoor hoofdstuk 4. Beleid Welke regels zijn er over water drinken: Als helder geformuleerd is wat de motivatie is om een kraanwaterdag in te stellen kunnen afspraken vastgelegd worden in beleid. Leg het beleid vast wat en hoe jullie de uitvoering gaan oppakken. Op de kraanwaterdag wordt er alleen kraanwater gedronken op school en op de andere dagen wordt er bij voorkeur water, thee zonder suiker, halfvolle of magere melk of drinkbouillon gedronken. Zoete drankjes zoals frisdrank, sappen, wiki en fristi worden bij voorkeur niet meer toegestaan. De meeste leerlingen nemen dit al niet mee naar school, maar sportdrankjes of energydrank worden sterk afgeraden. Soms is er niet voldoende draagvlak om met alle groepen tegelijk over te stappen op een kraanwaterdag. Als school kun je er ook voor kiezen om met 1 groep te beginnen en dit bij succes uit te breiden. Deze groep kan als ambassadeur dienen voor jullie school. Maak er bijvoorbeeld een leuk project van voor de desbetreffende groep. 4 Draagvlak Voor u aan de slag gaat met de invoering van een kraanwaterdag is het heel belangrijk om draagvlak te creëren in jullie schoolteam, bij ouders en leerlingen Als er draagvlak is, krijgt u meer voor elkaar. Om draagvlak te creëren moet als eerste natuurlijk duidelijk zijn waar jullie als school naar toe willen Wat zijn de doelen van jullie school m.b.t. water drinken en in het verlengde daarvan het voedingsbeleid? Wat zijn ideeën van collega’s? Waar ziet het team uitdagingen? Creëren van draagvlak Bij het creëren van draagvlak kunt u onderstaande stappen doorlopen. Het onderscheid tussen deze stappen is in de praktijk vaak niet zo scherp te maken, ze vloeien als het ware in elkaar over. Identificeer Wie zijn de belangrijkste samenwerkingspartners, zowel binnen als buiten de eigen school? Denk aan team, ouders (OR/MR) en leerlingen maar ook andere betrokken partijen zoals de GGD of de gemeente. Inventariseer doelen, belangen, activiteiten, standpunten en werkwijze van alle betrokkenen. Informeer Zorg voor een beknopte en concrete omschrijving van signalen en ideeën rondom de kraan waterdag. Wie wil u er bij betrekken? U kunt een presentatie geven aan het team of schoolkrantartikelen of een filmpje verspreiden in de nieuwsbrief. In de bijlage vindt u hier voorbeelden van. Ook kunt u een persbericht laten uitgaan. Bedenk welke voordelen de belangrijkste betrokkenen aanspreken zie bijlage met achtergrondinformatie). Kom in gesprek met betrokkenen. Vraag feedback op uw plan. Enthousiasmeer Besteed vooral aandacht aan de voordelen van het water drinken (zie de bijlage met achtergrondinformatie). Schrik niet van een paar negatieve reacties. Verdedig uw plan niet, laat het liever aanvullen. Verzamel de reacties en koppel terug wat ermee gebeurt. Behalve rationele argumenten hebben mensen vaak persoonlijke redenen om (niet) mee te doen: Het overstappen op een kraanwater dag heeft ook impact buiten de school. U raakt in sommige gezinnen de persoonlijke levenssfeer en overtuigingen. Zoals bij alle veranderingen, kan dit op weerstand stuiten. Breng in beweging De meeste mensen vinden het belangrijk om mee te praten over invullingen en oplossingen. Timmer het plan dus niet dicht. Soms wil iemand eerst even afwachten en haakt hij later aan. Het is meestal verstandig om die mogelijkheid te bieden. Vaak is het handig een (werk)groep te vormen. Ga na welke leerkracht affiniteit heeft met gezonde voeding en in het verlengde daarvan water drinken. Zo kunt u de taken verdelen maar creëert u ook meer draagvlak. De werkgroep leden worden ‘medeeigenaar’/ambassadeur. Denk ook aan randvoorwaarden, zoals tijd, geld en taakverdeling Houd beweging gaande Blijf aandacht besteden aan de kraanwaterdag door regelmatig een terugkoppeling te geven in het teamoverleg en naar ouders toe: ziet iedereen nog steeds de voordelen, stemmen ze nog in, dragen ze nog bij? Blijf communiceren en deel successen met alle betrokkenen. Bijlagen Bijlage 1: Schoolkrantartikelen Schoolkrant artikel 1 Maak water drinken het leukste wat er is! Pakjes drinken mee naar school, het lijkt zo gemakkelijk. Uit onderzoek blijkt dat kinderen, vooral basisschoolleerlingen, per dag meer gezoete drankjes drinken dan water. Jongeren tussen de tien en twaalf jaar drinken gemiddeld drie glazen frisdrank en twee glazen vruchtensap per dag. Dit komt neer op 25 suikerklontjes. En dat is gemiddeld ruim 6 kilo suiker per jaar. Verandering daarin zou enorm bijdragen aan gezond gewicht onder jongeren. Hoe weet ik hoeveel suiker in het drankje zit, dat mijn kind drinkt? De hoeveelheid suiker per product staat op het etiket. Hoeveel suiker in een drankje zit staat bij de voedingswaarde. Dit geeft aan hoeveel energie en voedingsstoffen in het product zitten. Onder de koolhydraten staan de suikers vermeld. Op het etiket staat hoeveel er in heel het pak/ fles zit, hoeveel er per 100 ml in zit, maar ook hoeveel er in een portie zit. Bijvoorbeeld hoeveel voedingstoffen een glas drinken bevat. Komen calorieën in drankjes alleen uit suiker? Niet alleen suikers leveren calorieën maar ook andere voedingstoffen zoals vetten. Sommige drankjes, vooral melk- en yoghurtdrankjes, bevatten ook andere voedingsstoffen zoals vetten. Dit verhoogt het totale aantal calorieën in het drankje. Daardoor moet er nog langer gewandeld/ gefietst worden om het hele drankje te verbranden. Mijn kind houdt niet van water! Wat nu? Zijn er tips hoe je water leuk kan maken? 1. Geef je kind een flesje water mee voor school, sport of buiten spelen. Tegenwoordig zijn er hele hippe flesjes/bekers/bidons. 2. Maak water drinken aantrekkelijk door water te schenken uit een mooie sapkan + speciale waterglazen. 3. Water is de beste dorstlesser. Heeft je kind dorst en wil hij/zij geen water? Dan heeft hij/zij geen dorst! 4. Geef het goede voorbeeld! Drink zelf ook water waar uw kinderen bij zijn. 5. Maak water extra lekker. Doe bijvoorbeeld een aardbei, stukje citroen of framboos in je water, dan heeft u limonade! Maak afspraken over water drinken, bijvoorbeeld na het buiten spelen of bij het avondeten. Geef minimaal 2x per dag water aan je kind. Zo uit de kraan! Nederland behoort tot de top van de wereld op het gebied van kraanwaterkwaliteit. Voordat kraanwater uit de kraan stroomt, is het gezuiverd met de modernste technieken. Kraanwater bevat mineralen die ons lichaam nodig heeft en is de goedkoopste dorstlesser. En het mooiste: het is overal beschikbaar. Water uit de kraan is in Nederland betrouwbaar en lekker koel. Schoolkrantartikel 2 Wen je kind aan water drinken Kinderen krijgen ongemerkt veel te veel suiker binnen. Dat komt onder meer door een teveel aan zoete drankjes. Zoete drankjes zijn o.a. frisdranken, (dik)sap, limonade, chocomelk, enz. Kinderen drinken vaak meer zoete drankjes dan water, daardoor krijgen ze steeds meer zin in zoet. Wist je dat als jouw kind 1 glas ranja per dag minder drinkt dat bijna 5,5 kg scheelt per jaar aan suiker! Wat als we onze kinderen vaker water aanbieden? Water is de meest gezonde keuze voor je kind, het is de beste dorstlesser en water bevat geen calorieën. Je kind voelt zich daardoor fitter en heeft meer energie. Hoe krijg je jouw kind zover dat het meer water gaat drinken? Een paar tips 1. Als eerste; hoe vaak en wanneer drinkt je kind een zoet drankje en kun je dat vervangen door water? 2. Probeer je zoon of dochter langzaam te laten wennen aan het drinken van water. 3. Maak bijvoorbeeld afspraken over het aantal zoete drankjes per dag. 4. Geef daarin zelf het goede voorbeeld. 5. Ga de uitdaging aan en maak water drinken het leukste wat er is. Maak water drinken aantrekkelijk door bijvoorbeeld fruit toe te voegen. Dus geef je kind het beste en pak wat vaker een glas water! Bijlage 2: voorbeeld persbericht Gezond opgroeien in de Achterhoek: Basisschool …. start met een wekelijkse kraanwaterdag. Gemiddeld consumeert elk kind 6 kilo suiker per jaar uit zoete drankjes tijdens schooltijd. Basisschool…. vindt het belangrijk dat kinderen in de gemeente… gezond opgroeien en stapt daarom over op een wekelijkse kraanwaterdag.. De leerlingen van basisschool …. gaan samen spelenderwijs de voordelen van kraanwater ontdekken tijdens de waterpleinspelen. Zoete drankjes tijdens schooltijd zijn voortaan taboe op de kraanwaterdag. Uit de ervaring van andere basisscholen die overstappen op een Kraanwaterdag blijkt dat ouders wel willen dat hun kinderen meer water drinken, maar op school is het eerder de norm om pakjes of een beker limonade te drinken. Toen basisschool …. in aanraking kwam met de campagne juni watermaand van Achterhoek in beweging: gezonde jeugd werd besloten dat daar verandering in moet komen. Basisschool …. weet dat de school een belangrijk onderdeel uitmaakt van het opgroeien en hecht er waarde aan om een goed voorbeeld voor de omgeving van de leerlingen te zijn. Daarom lanceert basisschool … een wekelijkse kraanwaterdag. Basisschool …. spreekt een wekelijkse kraanwaterdag af met ouders en leerlingen en met verschillende activiteiten worden leerlingen bewust gemaakt van de voordelen van water drinken. Water is goed voor je gezondheid en voor je concentratie tijdens de les. Het is bijna overal te vinden, het is lekker en vaak nog gratis ook! Daarom wordt kraanwater de eerste keus op basisschool…. . De kraanwaterdag is één van de initiatieven van Achterhoek in beweging: gezonde jeugd en past bij het doel: gezond eten en bewegen aantrekkelijk maken voor de jeugd. De kraanwaterdag wordt als één van de middelen ingezet om water drinken onder de jeugd aan te moedigen. Achterhoek in Beweging: gezonde jeugd is een gezamenlijk project van de acht Achterhoekse gemeenten, GGD Noord- en Oost-Gelderland, Caransscoop en de Gelderse Sport Federatie, ondersteund door de Provincie Gelderland. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Noot voor de redactie Meer weten over de juni Watermaand en de kraanwaterdag? Neem contact op met Josien ter Beek op 088 44 33 000 Meer weten over Basisschool … ? Neem contact op met …. Bijlage 3: Lesinspiratie Er zijn verschillende aanbieders van gastlessen als het gaat om kraanwater Kraanwaterdag http://kraanwatergraag.nl/school/gastles/ Voedingscentrum http://www.voedingscentrum.nl/professionals/gezond-op-school/ontwikkelinglesmaterialen.aspx Proefjes met water http://www.proefjes.nl/categorie/water Brabant water Lesmateriaal Voor alle klassen is er lesmateriaal beschikbaar dat afgestemd is op de leeftijd. Groep 2 en 3 Download onze verschillende kleurplaten. Groep 4 en 5 Met ons ganzenbordspel leren kinderen spelenderwijs alles over kraanwater. Download het ganzenbordspel en de spelregels. Groep 7 en 8 Besteed zelf aandacht aan kraanwater tijdens de les met behulp van ons lespakket. Dit lespakket bestaat uit een lesbrief met vier kopieerbare werkbladen: • Het waterverbruik thuis • Drie proefjes met water • Een knip- en plakvel over het productieproces van water • Bewust watergebruik Vraag hier het lesmateriaal per post aan. Bijlage 4: Video’s en beeldmateriaal Voor leerlingen Raak! ft. Yes-R - #Goedgedaan [officiële videoclip] - YouTube Waterlied https://youtu.be/1zL-GcQAm7E Bijlage 5: Achtergrondinformatie Hoe komt het dat zoete drankjes bijdragen aan overgewicht? In zoete drankjes, zoals frisdrank en vruchtensap, zit suiker. Dat geeft je energie, maar een teveel ervan zorgt voor het ontstaan van overwicht. Nederlandse kinderen tussen de 7 en 18 jaar krijgen per dag gemiddeld 130 kilocalorieën binnen uit zoete drankjes. Dat kun je vergelijken met 6,5 suikerklontjes. Bij jongeren tussen de 10 en 12 ligt het aantal kilocalorieën dat zij binnen krijgen uit zoete drankjes zelfs op 400, wat overeen komt met 25 suikerklontjes. Je kunt je voorstellen dat het vervangen van zoete drankjes door drinkwater bijdraagt aan een gezonder gewicht. Hoeveel water moeten kinderen per dag drinken? Kinderen tussen 1 en 10 jaar hebben elke dag 1,2 liter vocht nodig. Dat komt neer op 6 volle glazen. Tussen de 10 en 17 jaar hebben kinderen 1,7 liter per dag nodig. Dit staat gelijk aan 9 glazen. Het is belangrijk naast de gebruikelijke zuivel zoveel mogelijk vocht aan te bieden dat geen suiker bevat, zoals drinkwater en thee zonder suiker. De rol van ouders als het gaat om water drinken door kinderen Ouders zijn een belangrijke schakel, omdat vooral zij bepalen wat hun kinderen eten en drinken. Richt je daarom niet alleen op de kinderen, maar ook op hun ouders. Wat kan een ouder zelf doen? Een open deur maar het goede voorbeeld geven door zelf te kiezen voor water, of thee of koffie zonder suiker. Ouders kunnen niet van een kind verwachten dat het water drinkt, als de ouders aan de frisdrank zit. Af en toe een glas limonade, sap, yoghurtdrank of een andere zoete drank aan het kind geven, is geen probleem. Een richtlijn kan zijn: maximaal 1 keer per dag een glas van een zoet drankje. Als dit op een vast moment gebeurt, went een kind er aan dat op andere momenten water en thee de standaard zijn. Rol voor scholen als het gaat om het drinken van water? De norm op de meeste scholen is om tijdens de pauzes zoete drankjes te drinken. Het is dus makkelijker voor kinderen (en hun ouders) om water mee naar school te nemen, als dat de regel is op een bepaalde dag of zelfs meerdere dagen. Door als school te kiezen voor een vaste kraanwaterdag, wordt water drinken de norm! De kraanwaterpunten op scholen zijn vaak niet opvallend of aantrekkelijk genoeg. Veel kinderen vinden het bijvoorbeeld vies om water te tappen uit de toiletkraantjes. En als ze het wel willen doen, past het flesje er niet onder. Scholen kunnen deze waterpunten aantrekkelijker maken en water drinken tijdens lessen of trainingen aanmoedigen. En het goede voorbeeld geven, helpt natuurlijk ook! Bijlage 6: Voorbeelden voedingsbeleid op school Voor online voorbeelden en stappenplannen kijk op: http://www.voedingscentrum.nl/professionals/gezond-op-school/basisonderwijs/voedingsbeleidop-de-basisschool.aspx http://www.gezondeschoolhollandsmidden.nl/basisonderwijs/gezond-gedrag/voeding-enbewegen/item/voedingsbeleid-in-de-schoolgids https://www.ggdfryslan.nl/3456/voedingsbeleid-op-de-basisschool/ Voedingsadviezen (van een school in de regio) Basisschool ….is een gezonde school en wil op het gebied van voeding een actievere rol gaan spelen. Het aantal kinderen met overgewicht is landelijk de afgelopen 20 jaar verdubbeld.1 op de 7 kinderen heeft overgewicht. Overgewicht op jonge leeftijd vergroot de kans op overgewicht op volwassen leeftijd en kan leiden tot veel gezondheidsproblemen. Daarbij hebben kinderen met overgewicht het vaak moeilijker op school. Denk aan pesten, minderwaardigheidsgevoel, niet goed kunnen meekomen met sport of bewegingsactiviteiten. Verder zijn er nog de gezondheidsrisico’s op latere leeftijd zoals diabetes, hart-en vaatziekten en een hoge bloeddruk. Kinderen brengen een groot deel van de week door op school waardoor dit een heel geschikte omgeving is om aan preventie van overgewicht te doen. Door samen het goede voorbeeld te geven maken we het makkelijker voor alle kinderen om een gezonde leefstijl te ontwikkelen. Samen met de MR/OR van onze school hebben we traktatie/voedingsadviezen vastgesteld. We vragen hierbij wel dringend uw begrip en ondersteuning. Uiteindelijk gaat het om de gezondheid van uw kind(eren). Het is de keuze van ouders/verzorgers wat zij hun kinderen te eten meegeven, wij kunnen u nergens toe dwingen. Aan de andere kant maakt uw kind deel uit van een klas waar de school afspraken voor opstelt. In het kader van de Gezonde School hebben we daarom een voedingsrichtlijn opgesteld Pauzehap: De ochtendpauze op school is het moment om even iets te eten en te drinken. Dat is belangrijk om het vol te houden tot de middagpauze. Maar een pauze hap is niet bedoeld als hele maaltijd. Geef daarom iets mee wat niet te groot is en niet teveel calorieën bevat. Fruit/groente heeft onze sterke voorkeur als pauzehap, een boterham is een prima alternatief. Drinken: Daarnaast zouden we het zeer op prijs stellen dat alle kinderen drankjes in een beker mee naar school nemen. De voorkeur gaat uit naar melk, karnemelk of water. Frisdranken, sapjes en zuiveldrankjes als fristi en chocomelk raden we sterk af. Kraanwaterdag 1 Dag in de week wordt er op school alleen water gedronken. Water is de meest gezonde keuze voor je kind, het is de beste dorstlesser en water bevat geen calorieën. Om de gewenning aan zoete drankjes te doorbreken kiezen wij er voor om 1 dag per week alleen water te drinken op school. Overblijven Wat het eten betreft, kan er naast brood ook fruit/groente worden meegegeven. Voor de afwisseling kunt u ook krentenbollen, ontbijtkoek, rijstwafel of een cracker meegeven. Snoep of koek wordt niet op prijs gesteld. Trakteren Omdat er dan 5 dagen in de week ’gezond’ op school wordt gegeten, willen we het beleid met betrekking tot traktaties bij een verjaardag iets meer ‘los’ laten. Natuurlijk stellen we nog steeds een gezonde traktatie het meest op prijs, maar een combinatie met iets zoets behoort tot de mogelijkheden. Uitgangspunt is dat een traktatie een extraatje is. Voorbeelden van traktaties zijn: een doosje rozijnen, krakelingen, zoute sticks, waterijsjes, (volkoren)biscuitjes, lange vingers, soepstengels, rijstwafels, ongezoete popcorn, groentezakjes, kaas (beperkte hoeveelheid), worst (beperkte hoeveelheid), stukjes komkommer, worteltjes of cherrytomaatjes. Handige linkjes Hieronder vindt u een aantal handige linkje over water en waterdrinken Kraanwaterdag Water als lesstof bij Brabantwater. Vind jullie drinkwaterbedrijf. Het Voedingscentrum over voedingsbeleid. Leuke proefjes met water. Kraanwater-kennis. Join the Pipe. http://overopdrinkwater.nl/files/richtlijnen-voor-gebruik-drinkwaterbidons.pdfhttp://www.voedingscentrum.nl/professionals/gezond-op-school/ontwikkelinglesmaterialen.aspx