View PDF - ZorgSaam

Toegang tot de bloedbaan voor Hemodialyse
Een toegang tot de bloedbaan is de start van elke hemodialysebehandeling. Zonder
goede vaattoegang kan men geen hemodialysebehandeling uitvoeren. Deze
brochure is dan ook bedoeld om u te informeren over de shunt of katheter, toegang
tot de bloedbaan, om te kunnen dialyseren. Hoe moet u ermee omgaan en wat u
kan doen bij eventuele problemen. Naast de algemene informatie die u krijgt, is het
belangrijk te weten met welke leefregels u rekening moet houden. Na het lezen van
deze informatie zullen er misschien nog vragen onbeantwoord blijven. Deze kunt u
eventueel noteren en voorleggen aan de nefroloog of de uw toegewezen
dialyseverpleegkundig.
Hemodialyse
Met hemodialyse worden afvalstoffen en overtollig vocht die normaal via de nieren
worden uitgescheiden, verwijderd uit het bloed met behulp van een filter ( de
kunstnier). Om voldoende bloed naar de kunstnier te leiden is een toegang tot de
bloedbaan nodig. Er bestaan verschillende soorten toegangen tot de bloedbaan. De
voorkeur gaat uit naar een permanente toegang. Men kan hierbij gebruikmaken van
een shunt of een katheter. Beide toegangen tot de bloedbaan worden in deze
brochure uitgelegd. Op het moment dat u te horen krijgt dat u in aanmerking komt
voor een nierfunctievervangende behandeling mag u geen bloed meer laten
afnemen uit de arm en hier ook geen infuus meer laten prikken. Dit om de
bloedvaten niet te beschadigen. Bloedprikken op de hand of een infuus op de hand
kan nog wel. Draag bij een behandeling of onderzoek (binnen of buiten het
ziekenhuis) altijd uw rode en/of groene polsbandje(s). Vraag hier zonodig naar bij de
dialyseverpleegkundige.
De shunt
Er zijn twee soorten shunts: De AV shunt en de PTFE shunt. Beide soorten shunts
zullen via een operatie, al dan niet onder narcose, aangelegd worden. Tijdens de
hemodialyse-behandeling zal de shunt aangeprikt worden met twee naalden: één
naald voert het ongezuiverde bloed van het lichaam naar de kunstnier, de andere
naald voert het gezuiverde bloed weer terug naar het lichaam. Na de dialyse
worden de naalden verwijderd en de prikgaatjes dichtgedrukt totdat ze niet meer
bloeden.
AV shunt
Een AV shunt is een directe verbinding tussen een slagader en ader (zie
afbeelding). Door deze verbinding stroomt het bloed van de slagader direct in de
ader, waar vervolgens een hogere druk ontstaat en het bloed sneller gaat stromen.
De ader zet daardoor uit en krijgt een stevigere wand zodat de shunt makkelijk is
aan te prikken
PTFE shunt (Goretexshunt)
Als het niet mogelijk is om een directe verbinding te maken tussen de slagader en
de ader, wordt er een verbinding met behulp van ander materiaal gemaakt. Dit is
meestal een stukje kunststof (PTFE/Goretex).
Voor de operatie
Voor het aanleggen van een shunt verblijft u een of meerdere dagen in het
ziekenhuis. Het verblijf hangt af van het type shunt en het verloop van de operatie.
De vaatchirurg kan u daar meer informatie over geven. De operatie vindt meestal
onder plaatselijke verdoving plaats. In een enkel geval besluit de anesthesist
(narcotiseur) in overleg met de vaatchirurg tot een volledige narcose. De operatie
wordt uitgevoerd door een vaatchirurg en neemt ongeveer een uur in beslag.
Na de operatie
Na de operatie heeft u een wondje in de arm. De wondrandjes worden door middel
van hechtingen bij elkaar gehouden, zodat ze weer goed tegen elkaar groeien. Na
een paar dagen kunt u de geopereerde arm (voor zover de pijn dat toelaat) gewoon
gebruiken. Dit bevordert het genezingsproces. U moet echter zware belasting
vermijden. Bij zwelling moet u de arm (in rust) op één of meerdere kussens leggen.
Na de operatie controleert de verpleegkundige regelmatig de shunt op goede
doorstroming. De dialyseverpleegkundige leert u hoe u zelf thuis de shunt kunt
controleren. Na de operatie krijgt u een afspraak op de poli van de vaatchirurg en
controleafspraken bij de vaatpoli.
De ontwikkeling van de shunt
Een AV shunt heeft ongeveer zes weken nodig om zich te ontwikkelen. De PTFE
shunt daar aantegen kan al binnen enkele dagen gebruikt worden.
Controle op werking van de shunt
Om de shunt zo lang mogelijk te kunnen gebruiken, is het belangrijk goed met uw
shunt om te gaan en deze regelmatig te controleren.
Luisteren
U doet dit door uw shuntarm naar uw oor te brengen. Eventueel kunt u ook
luisteren met behulp van een stethoscoop. Luister bij voorkeur steeds op dezelfde
plek. Zorg ervoor dat u niet te veel druk uitoefent op de shunt, omdat dit het
shuntgeluid kan beïnvloeden. Het shuntgeluid dat u hoort wordt veroorzaakt door
de kracht waarmee het bloed door de shunt stroomt. Door de shunt dagelijks te
beluisteren, gaat u uw eigen shuntgeluid herkennen en kunt u veranderingen
vaststellen. Deze veranderingen kunnen zijn:
zachter geluid;
een hoger geluid;
geen geluid.
Bij veranderingen moet u de dialyseverpleegkundige inlichten
Bekijken en voelen
Uw shunt is in goede conditie wanneer u de shunt voelt ‘trillen’. Dit doet u door uw
vingers op de shunt te leggen. Bij een goed functionerende shunt voelt u deze
‘trillen’ onder uw vingertoppen. Door dagelijks uw shunt te bekijken en te bevoelen
raakt u bekend met de shunt en kunt u tijdig veranderingen vaststellen. Deze
veranderingen kunnen zijn:
verkleuring van de huid;
slechte wondgenezing van de prikgaatjes en andere wondjes op de shuntarm;
zwelling;
pijnlijke of harde shunt;
gevoelloze, koude of blauwe vingers;
de trilling in de shunt is niet of niet goed voelbaar;
er is een “klopping” in de shunt voelbaar.
Veranderingen die op een ontsteking van de shunt wijzen zijn:
de huid is rood, pijnlijk, gezwollen, voelt warm aan;
koorts;
pus uit de wondjes
Bij veranderingen moet u de dialyseverpleegkundige inlichten
Leefregels
Voorkom afknelling en beschadiging van uw shunt. Dit om een zo lang
mogelijke levensduur van de shunt te bewerkstelligen.
Bloeddruk mag nooit aan de shuntarm gemeten worden.
Bloedafname mag niet aan de shuntarm plaats vinden (ook niet op de hand!!).
Infusen mogen niet in de shuntarm aangebracht worden.
Geen strakke kleding, horloge of ringen aan de shuntarm.dragen.
Tijdens het slapen niet met uw arm onder uw hoofd / lichaam liggen, waardoor
de shunt mogelijk afgedrukt wordt
Geen zware tassen e.d. aan de shuntarm dragen.
Gebruik u shuntarm normaal, maar vermijd overbelasting.
Korstjes op de shuntarm niet openkrabben (dit in verband met infectiegevaar)
Bij jeuk aan de shuntarm: zachtjes wrijven met de vingertoppen (niet met de
nagels)
Bij een droge huid: de huid inwrijven met een neutrale huidlotion (behalve op
de dialysedagen)
Extreme warmte of koude aan de shuntarm vermijden.
Overleg met arts / verpleegkundige welke sporten zijn toegestaan
Draag bij een onderzoek of behandeling in een ziekenhuis altijd uw
polsbandjes, zodat men gewaarschuwd is om de bloedvaten in uw onderarmen
te ontzien. De rode en/of groene polsbandjes heeft u al uitgereikt gekregen.
Vraag er anders naar bij de dialyse-verpleegkundige.
Wat zijn de mogelijke complicaties en wat kunt u
doen
Bloeduitstorting (hematoom)
Een hematoom kan ontstaan na aanleg en/of gebruik van de shunt. Meestal
verdwijnt het hematoom spontaan binnen enkele dagen. In deze tijd kan het wel
van kleur en grootte veranderen.
Pijnlijke, rode of gezwollen shunt
Een pijnlijke, rode of gezwollen shunt kan wijzen op een infectie. Als dit het geval is
moet u de shunt controleren en uw temperatuur opmeten. Bij 38° C of hoger moet u
direct contact opnemen met de dialyseafdeling. Een pijnlijke, rode shunt kan ook
wijzen op een irritatie van de huid. Mogelijke oorzaken: het gebruik van pleisters,
ontsmettingsmiddelen en/of het gebruik van verdovingscrème ter voorbereiding op
het aanprikken van de shunt.
Gevoelloze, koude en/of blauwe vingers
U kunt hier last van krijgen door de verminderde doorstroming van het bloed naar
de hand en dit ten gevolge van de shuntaanleg. De dialyseverpleegkundige
observeert de shunt wel bij iedere dialyse, maar als u klachten heeft moet u dat
aangeven. U kunt de klachten verminderen door de hand van de shuntarm te
verwarmen, bijvoorbeeld met een handschoen.
Nabloeden uit de prikgaatjes
Na een dialysebehandeling worden de naalden uit de shunt verwijderd en worden
de prikgaatjes met de hand afgedrukt. Dit gebeurt met steriele gaasjes en door met
uw vingers het gaatje af te drukken. Als de prikgaatjes dicht zijn krijgt u een
pleister. Het kan voorkomen dat de prikgaatjes weer gaan bloeden. Indien de
prikgaatjes weer gaan bloeden, drukt u het prikgaatje 15 minuten licht af. Is het
nabloeden na één uur niet gestopt, neem dan contact op met de dialyseafdeling.
Onderzoeken van de shunt
Shuntflowmeting
Dit gebeurt tijdens de dialysebehandeling met behulp van een dialyseapparaat.
Echo doppler of Duplex
Bij dit onderzoek wordt de shunt onderzocht met behulp van onhoorbare hoge
geluidsgolven. Deze geven een beeld van de vorm van de shunt en de snelheid van
de bloedstroom in de shunt. Er wordt een gel op uw huid aangebracht om het geluid
optimaal te geleiden. Met een apparaatje dat geluidsgolven uitzendt en ontvangt,
wordt over de huid bewogen. Het onderzoek is pijnloos en duurt ongeveer een uur.
Shuntfoto
Wanneer we vermoeden dat een shunt niet goed functioneert, maken we een
shuntfoto. Een shuntfoto maakt de binnenzijde van de shunt zichtbaar door middel
van röntgenapparatuur en röntgencontrastvloeistof
Complicaties
Stenose
De meest voorkomende complicatie van de shunt is een stenose (vernauwing). Bij
toename van deze stenose is er kans op trombose van de shunt zodat deze
helemaal gaat dichtzitten. Om dit te voorkomen zijn de volgende behandelingen
mogelijk.
Dotterbehandeling
Als er in de shunt een vernauwing is geconstateerd, wordt meestal besloten om
deze te behandelen met behulp van een dotterbehandeling
De dialysekatheter
Wanneer u acuut moet gaan dialyseren of wanneer een shunt bij u (tijdelijk) niet
mogelijk is, zal gebruik worden gemaakt van een dialysekatheter. Een
dialysekatheter is een kunststof slangetje met een lengte van 20 à 25 cm. De
katheter kan op verschillende plaatsen worden ingebracht in uw bloedbaan:
in uw lies;
onder uw sleutelbeen;
in de hals.
De keuze van de katheter en van de plaats hangt af van uw gewicht, uw lengte en
hoelang u de katheter gaat gebruiken.
Voorbereiding
Voor het inbrengen van een katheter hoeft u geen speciale voorbereidingen te
treffen. Wel is het handig om makkelijke kleding aan te trekken die goed wasbaar
is. Als u een katheter in de hals krijgt, gelieve dan uw sieraden van te voren af te
doen.
Inbrengen van de dialysekatheter
Hierbij wordt door middel van een punctie (snede in de huid) een katheter (een
kunststof slangetje) geplaatst in een grote ader die rechtstreeks naar het hart loopt.
De katheter wordt door de nefroloog of vaatchirurg ingebracht. Na de ingreep wordt
een controlefoto gemaakt. De katheter is meteen na het inbrengen te gebruiken en
daarom dus zeer geschikt als er acuut gedialyseerd moet worden. Doordat er een
grotere kans is op infecties, is een dialysekatheter in principe slechts een tijdelijke
oplossing. Daarom is het belangrijk dat er gezocht wordt naar een mogelijkheid
voor een permanente toegang tot de bloedbaan.
De dialysekatheter in de lies
Een dialysekatheter in de lies is altijd tijdelijk. U krijgt eerst een plaatselijke
verdoving in uw lies. Vervolgens brengt de arts de katheter in en hecht hem vast
aan uw huid. U kunt direct hierna beginnen met dialyseren. Soms ontstaat een
bloeduitstorting bij de insteekplaats. Een nadeel van de dialysekatheter op deze
plaats is de grote kans op infectie. Daarom zoeken we bij langdurige dialyse naar
een andere toegang tot de bloedbaan.
De dialysekatheter bij het sleutelbeen
U krijgt eerst een plaatselijke verdoving bij uw sleutelbeen. Vervolgens wordt de
katheter ingebracht en vastgehecht aan uw huid. Daarna gaat u naar de afdeling
Radiologie voor een controlefoto. Als de foto laat zien dat de katheter op de goede
plaats zit, kunt u direct beginnen met dialyseren. Bij het inbrengen van deze
katheter bestaat een (zeldzame) kans dat uw long wordt aangeprikt waardoor een
‘klaplong’ ontstaat. Ook kunt u een bloeduitstorting krijgen bij de insteekopening of
een infectie.
De dialysekatheter in de hals
Een dialysekatheter in de hals kan langere tijd blijven zitten. U krijgt eerst een
plaatselijke verdoving. De katheter wordt in uw bloedbaan gebracht waarbij een
gedeelte van de katheter onder uw huid zit. Het onderhuidse gedeelte heet ook wel
een tunnel. Door dit “tunnelen” groeit de katheter vast. Dit verkleint de kans op
infectie. Daarna gaat u naar de afdeling Radiologie voor een controlefoto. Ook bij
het inbrengen van deze katheter zijn (zeldzame) risico’s aanwezig. Er bestaat een
kans dat uw long wordt aangeprikt waardoor een ‘klaplong’ ontstaat. Ook kunt een
bloeduitstorting krijgen bij de insteekopening of een infectie.
Wat zijn de mogelijke complicaties en wat kunt u
doen
Bloedingen bij katheter
Na het inbrengen van de katheter kan er wat bloed nalekken.
Stolling
Stolling of trombose in de katheter komt regelmatig voor en is één van de oorzaken
van het niet goed functioneren van de katheter. De dialyseverpleegkundige zal in
opdracht van de nefroloog proberen het probleem op te lossen door het toedienen
van een medicijn in de katheter dat bloedstolsels oplost. Indien dit niet lukt zal de
dialyseverpleegkundige overleg plegen met de nefroloog en/of de vaatchirurg.
Probeer de dialysekatheter zoveel mogelijk met rust te laten. Zorg ervoor dat de
katheter niet knikt tijdens het aan- of uitkleden.
Infectie
De plaats waar de katheter de huid binnengaat (de insteekopening) kan besmet
raken. Infectie van de insteekopening kan ontstaan door bacteriële verontreiniging.
Bij een infectie treden enkele veranderingen op. Deze veranderingen kunnen zijn:
roodheid
warmte
koorts
pijn
jeuk
Wanneer deze veranderingen zich voordoen, neemt u contact op met de
dialyseafdeling. Als er een infectie is geconstateerd, dan zal deze behandeld
worden met antibiotica. De dialyseverpleegkundigen en de nefroloog zullen de
behandeling toelichten. In enkele gevallen kan het noodzakelijk zijn om de katheter
te verwijderen.
Leefregels en controles
Om de katheter zo lang mogelijk te kunnen gebruiken, is het belangrijk goed met
uw katheter om te gaan en deze te controleren.
Leefregels
Voorkom dat de katheterslangetjes gaan knikken;
Voorkom dat de pleister op de katheter te nat wordt en daardoor losweekt;
Wees voorzichtig met zwemmen en het nemen van een bad, douchen heeft de
voorkeur;
Vervang niet zelf de pleister.
Controles
Het is belangrijk dat u de katheter en het verband rond de insteekopening dagelijks
bekijkt om eventuele veranderingen te kunnen vaststellen. Neem contact op met de
dialyseafdeling in de volgende gevallen:
bij nabloeden van de katheter;
bij pijnklachten ten hoogte van de insteekopening;
bij koorts;
bij verkleuring en/of pusvorming van de insteekopening.
Tot slot
Na het lezen van deze informatie zullen er misschien nog vragen onbeantwoord
blijven. Deze vragen kunt u natuurlijk altijd stellen aan uw nefroloog of aan de
dialyse-verpleegkundige. Meer informatie kunt u vinden in het Zorgboek
‘Niervervangende behandeling’ van de Nierstichting, dat u heeft ontvangen bij de
pre-dialysevoorlichting.
Informatie ziekenhuis
ZorgSaam Ziekenhuis, Wielingenlaan 2, 4535 PA Terneuzen
Telefoon ziekenhuis: 0115 – 68 80 00
Telefoon dialyseafdeling: 0115 – 68 82 68
Voor klachten die rechtstreeks met uw shunt of katheter samenhangen, kunt u
direct contact opnemen met de dialyseafdeling. Buiten de openingsuren van de
afdeling kunt u de dialyseverpleegkundige via de receptie van het ziekenhuis
bereiken. Voor andere gezondheidsklachten moet u contact opnemen met de
huisartsenpost (HAP): 0115-643000.