View PDF - ZorgSaam

Eiwitbeperkt voedingsadvies
U hebt het advies gekregen een eiwitbeperkt dieet te gaan volgen. Deze brochure
geeft uitleg over de rol van eiwitten in de voeding en waar u met een eiwitbeperkt
dieet rekening mee dient te houden. Ook gaan we in deze brochure in op het
natriumbeperkt dieet, omdat dit vaak in combinatie met het eiwitbeperkt dieet
wordt voorgeschreven. We willen laten zien dat u, ondanks beide beperkingen, toch
lekker en gevarieerd kunt eten.
Eiwitbeperking
Een eiwitbeperkt dieet kan geadviseerd worden bij:
een verhoogd ureumgehalte van het bloed door een verminderde nierfunctie
(Ureum is een afbraakproduct van eiwitten. Bij een verminderde nierfunctie
wordt ureum onvoldoende uitgescheiden).
chronisch nierfalen, om de achteruitgang van de nierfunctie af te remmen
een verhoogd ammoniakgehalte van het bloed door een verminderde
leverfunctie (Ammoniak is een afbraakproduct van eiwitten. Bij een
verminderde leverfunctie wordt ammoniak onvoldoende omgezet in andere
stoffen).
Eiwitten
Het lichaam is opgebouwd uit cellen, die voor een groot deel uit eiwit bestaan. Voor
de opbouw en vervanging van deze cellen is het nodig dat er iedere dag voldoende
eiwitten in de voeding voorkomen. Het lichaam kan namelijk geen reservevoorraad
van eiwitten aanleggen. Gebruikt u méér eiwit dan nodig is, dan gaat uw lichaam dit
overschot benutten als brandstof en ontstaat meer ureum en ammoniak. Gebruikt u
te weinig energie, dan gaat uw lichaam het eigen (eiwit bevattend) spierweefsel
afbreken en ontstaat ook meer ureum en ammoniak. Uw voeding moet minder
eiwitten bevatten maar wel voldoende energie (vetten en koolhydraten). Algemene richtlijnen en variatiemogelijkheden
Hoeveel gram eiwit?
Het is belangrijk dat uw voeding goed en gevarieerd is samengesteld, ondanks de
beperkingen van uw dieet. U krijgt op die manier voldoende van alle
voedingsstoffen binnen en u eet met plezier. De hoeveelheid eiwit die dagelijks
gebruikt kan worden is voor iedereen verschillend.
Houdt u zoveel mogelijk aan de afgesproken hoeveelheid eiwit. Méér eiwit is niet
goed, maar minder ook niet!
Daarom moet u beschikken over informatie met betrekking tot de hoeveelheid eiwit
die voedingsmiddelen of gerechten bevatten. In vrijwel alle voedingsmiddelen
komen eiwitten voor. Sommige voedingsmiddelen bevatten veel eiwit, andere
minder.
Waar kunt u deze informatie vinden?
Eenvoudige informatie achterin deze brochure.
Uitgebreidere informatie in de “Eettabel”, uitgegeven door het
Voedingscentrum, www.voedingscentrum.nl)
Op de verpakking van vele voedingsmiddelen.
In het boek “Eten met plezier”. Deze bevat informatie en recepten speciaal
voor nierpatiënten. Het is een uitgave van de Nierstichting Nederland,
www.nierstichting.nl.
In sommige gewone kookboeken en kooktijdschriften is de voedingswaarde
van recepten berekend. U kunt dan nagaan hoeveel eiwit een recept bevat.
Via de websites www.dieetinzicht.nl en www.mijnnierinzicht.nl. Met behulp van
de informatie over de eiwitgehalten kunt u per dag berekenen wat u kunt eten.
Hebt u een dag te veel eiwitten gebruikt, dan kunt u dat niet goedmaken door
de volgende dag minder te nemen. Wel kunt u bijvoorbeeld als u ’s avonds een
etentje heeft, overdag wat minder eiwitten gebruiken. Dan kunt u zich ’s
avonds wat extra’s permitteren.
Variëren door rekenen
Er is met u een basis-dieetadvies afgesproken, waarin uw broodmaaltijd er
bijvoorbeeld zo uitziet:
(eiwit in grammen staat tussen haakjes)
2 sneden brood (6)
besmeerd met (dieet)margarine (-)
1 plak volvette kaas (5)
1 x jam (-)
1 glas sinaasappelsap (-)
Totaal (11)
Met behulp van de gegevens over eiwitgehalten kunt u bijvoorbeeld de volgende
variaties berekenen:
Variatie 1 1 schaaltje yoghurt (5)
3 eetlepels muesli (3)
2 sneetjes knäckebröd (2)
besmeerd met (dieet)margarine (-)
1 x sandwichspread (-)
1 x jam (-)
Totaal (10)
Variatie 2 1 schaaltje pap (6)
2 beschuiten (2)
2 x volvette smeerkaas (4)
1 glas sinaasappelsap (-)
Totaal (12)
Uw warme maaltijd kan er ongeveer zo uitzien:
½ stukje mager vlees (11)
4 grote lepels groente (4)
4 gekookte aardappelen (4)
Jus (-)
1 schaaltje yoghurt (5)
Totaal (24)
Mogelijke variaties kunnen zijn:
Variatie 1 Schijf meloen met 1 plak rauwe ham (3)
2 opscheplepels ragout met vlees (4)
3 opscheplepels doperwten (6)
3 opscheplepels gekookte rijst (6)
1 schaaltje chocoladepudding met slagroom (5)
Totaal (24)
Variatie 2 1 bord erwtensoep (8)
½ stuk rookworst (7)
2 sneetjes donker roggebrood (6)
Roomboter (-)
1 punt appeltaart (4)
Totaal (25)
Speciale eiwitarme dieetproducten
Voor het sterk eiwitbeperkt dieet is een aantal speciale dieetproducten verkrijgbaar.
Deze producten hebben een bewerking ondergaan, waardoor ze minder eiwit
leveren dan het normale, vergelijkbare product.
Eiwitarme producten zijn onder andere
Eiwitarme toast, crackers, biscuits, koekjes, brood, bloem, macaroni en spaghetti.
Op de verpakking vindt u de aanduiding “eiwitarm” en het gehalte aan eiwit dat het
product bevat.
Het gebruik van deze eiwitarme producten is zeker niet altijd noodzakelijk. Wanneer
u hier eens gebruik van maakt, spaart u de eiwitten uit van het gebruikelijke
product en kunt u deze eiwitten voor iets anders gebruiken.
Een paar handig tips
Het is voor het eiwitbeperkt dieet niet nodig om speciale bereidingswijzen toe te
passen. Het enige waar u rekening mee moet houden is de hoeveelheid eiwit die
een gerecht bevat.
Vlees, vis, wild en gevogelte bevatten veel eiwit. De portie die u kunt gebruiken zal
meestal niet groot zijn. Uw portie lijkt groter als u:
Het vlees in kleine stukjes verdeelt
Koud vlees in dunne plakjes snijdt
Vlees of vis verwerkt in een ragout
Vette soorten vlees bevatten over het algemeen minder eiwit dan magere soorten.
Van de vette soorten kunt u dan ook een iets grotere hoeveelheid nemen.
Broodbeleg dat vrijwel geen eiwit bevat kunt u vrij gebruiken:
Fruit: bijvoorbeeld plakjes aardbeien, appel, banaan, gebakken plakken appel of
schijven ananas met suiker en kaneel; gepofte appel met jam; appelmoes of
rabarber
Groente: bijvoorbeeld rauwkost, zoals plakjes tomaat, komkommer, radijs, geraspte
wortel, rammenas, uitjes, augurkjes, gevulde tomaat met verschillende groenten
e.d.
Groentesalades: bijvoorbeeld sellerysalade, farmersalade, komkommersalade;
sandwichspread, groentespread, (roer)gebakken of gesmoorde groenten:
bijvoorbeeld gebakken tomaat met ui, desgewenst met champignons en paprika;
gebakken knolselderij en ui met kerrie; gesmoorde komkommer met verse
tuinkruiden.
Zoet broodbeleg: bijvoorbeeld jam, stroop, appel- of perenstroop, honing, fruithagel,
anijshagel, muisjes; (chocoladeproducten bevatten per belegging 1 gram eiwit.
Indien u hiermee meer dan één sneetje per dag belegt, is het aan te bevelen dit
mee te tellen).
Suikerbrood, krenten- of rozijnenbrood: Dit soort brood kunt u heel goed zonder
hartig beleg nemen, bijvoorbeeld alleen met boter of met zoet beleg. U kunt het
eiwit dat u mogelijk op deze wijze uitspaart dan voor iets anders gebruiken.
Vocht
Het is zeer belangrijk dat u dagelijks minstens 1½ tot 2 liter drinkt.
Water uit de kraan, mineraalwater, bronwater, koffie*, thee, bouillon,
vruchtensap*, tomatensap*, groentesap* en frisdrank leveren geen eiwitten.
Deze zijn vrij te gebruiken.
*Koffie, vruchten-, tomaten- en groentesap bevatten veel kalium. Soms kan het
nodig zijn dit te beperken. Melkproducten en soep leveren wel eiwitten. U moet deze in uw dieet inpassen.
Natriumbeperking
Een eiwitbeperkt dieet wordt vaak gecombineerd met een natriumbeperkt dieet. Dit
in verband met hoge bloeddruk of vochtophoping in het lichaam. Daarom wat meer
uitleg over natrium en een natriumbeperkte voeding.
Natrium
Het meeste natrium krijgen we binnen uit keukenzout (NaCl). Een deel van de
hoeveelheid keukenzout is afkomstig van wat u zelf bij de bereiding of aan tafel
toevoegt. Een ander belangrijk deel is afkomstig van zoutrijke smaakmakers en
kant-en-klare producten met een hoog zoutgehalte.
Zoutrijke smaakmakers zijn:
soeparoma, kruidenzout, ketjap
gemengde kruiden, bijvoorbeeld gehaktkruiden, kipkruiden, vleeskruiden
kant-en-klare sausen en soepen
bouillonblokjes en –korrels, juspoeders en –blokjes
Producten met een hoog zoutgehalte zijn:
vleeswaren, zoals rauwe ham, rookvlees, alle worstsoorten
kaas, zowel jonge, belegen als oude kaas
kant-en-klare vleesproducten, zoals rookworst
hamburgers, aangemaakt gehakt
vlees en vis in blik
gezouten vis, zoals bokking, haring, ansjovis
snacks, zoals bamiballen, frikadellen en kroketten
zoutjes, kroepoek, gezouten noten en pinda’s, borrelnootjes
Het is goed om te weten hoe sterk deze natriumbeperking moet zijn.
Bij een lichte natriumbeperking kunt u volstaan met het weglaten van zout en
zoutrijke smaakmakers bij de bereiding en met het vermijden van alle producten
met een hoog zoutgehalte.
Bij een strengere natriumbeperking moet u daarnaast ook gebruik maken van
speciale producten zonder toegevoegd zout of met minder zout en van
natriumarme dieetproducten.
Speciale producten voor een natriumbeperkte voeding
In de handel zijn producten met minder zout verkrijgbaar. Voorbeelden hiervan zijn:
soeppoeders met minder zout, minder zoute kaas (Maaslander, IJsselkaas), minder
zoute vleeswaren, “halvazout” dat slechts de helft natrium bevat. Daarnaast zijn er
natriumarme dieetproducten in de handel, speciaal voor de sterke
natriumbeperking. Voorbeelden hiervan zijn: zoutarm brood, natriumarm aroma,
natriumarme juspoeder, natriumarme soeppoeder, natriumarme mosterd,
natriumarme tomatenpuree, natriumarme vleeswaren en natriumarme kaas.
Er bestaat ook dieetzout*, waarin het natrium is vervangen door kalium en/of
ammonium. * Over het gebruik van natriumarme dieetproducten, dieetzout of mineraalzout
moet u overleggen met uw arts of diëtist. Het hoge kalium en/of ammoniumgehalte
kan soms een bezwaar zijn.
Al deze speciale dieetproducten kunnen nuttig zijn. U houdt dan meer ruimte over
voor andere voedingsmiddelen. Ze zijn echter niet altijd even smakelijk, ze zijn vaak
duurder dan gewone voedingsmiddelen en niet overal verkrijgbaar.
Tips voor het koken
Ondanks de natriumbeperking kunt u met wat fantasie en creativiteit het eten toch
smakelijk bereiden.
Enkele handige tips:
Zowel verse als gedroogde (tuin)kruiden kunnen extra smaak geven aan een
maaltijd zonder zout. Kruidenmengsels en kruidenmixen kunnen zout bevatten.
Kijk hiervoor op de verpakking.
Stukjes fruit, zoals appel, ananas, banaan, mango of stukjes groente, zoals
champignons, paprika, tomaat, ui en knoflook kunnen uw maaltijd een lekkere
smaak geven.
Door aardappelen en groenten te koken in weinig water behouden ze meer
hun eigen smaak. (u kunt aardappelen zonder zout meekoken met de rest door
ze te verpakken in aluminiumfolie).
Voor de bereiding van een maaltijd zonder zout is de magnetron heel geschikt
Natriumarme vleeswaren kunnen ook zelf bereid worden door vlees of gehakt
te braden (met gebruikmaking van kruiden, specerijen, een teentje knoflook,
gesnipperde ui enz.) en dit na afkoelen in plakjes te snijden.
Vetten
Om de afbraak van eiwit bevattend weefsel tegen te gaan, is het noodzakelijk dat er
voldoende energie in de voeding voorkomt in de vorm van zetmeel, suikers en
vetten. In verband met hart- en vaatziekten is het van belang om te letten op het
verschil tussen verzadigd en onverzadigd vet. Verzadigd vet verhoogt de kans op
hart- en vaatziekten.
Onverzadigd vet kan helpen deze aandoeningen te voorkomen. Veel verzadigd vet
zit onder andere in: vet vlees, vette vleeswaren, volvette kaas, volle
melkproducten, harde margarines, roomboter, roomijs, kokos en cacao. Veel
onverzadigd vet zit onder andere in: dieethalvarine, dieetmargarine, dieet bak- en
braadvet, alle soorten olie, vloeibare margarine, vloeibaar bak- en braadvet,
vloeibare frituurvetten en vette vis. Geef de voorkeur aan producten met
onverzadigde vetten!
Bijzondere omstandigheden
Uit eten
Buitenshuis eten hoeft geen probleem op te leveren. Als u de portiegroottes goed
kunt inschatten, kunt u een keuze maken uit de gerechten van de gewone
menukaart. Hebt u ook een natriumbeperking, dan is overleg met de “keuken”
nodig. U kunt vooraf alvast rekening houden met het etentje door in de loop van de
dag wat eiwitten (en natrium) te “sparen”.
Op reis
Als u een georganiseerde reis boekt, is het verstandig om meteen te vragen naar de
dieetmogelijkheden. Ook hier is het prettig als u zelf hoeveelheden kunt inschatten
en gerechten hebt leren beoordelen op hun eiwitgehalte.
Feestje
Wilt u op een feestje eens wat eiwitten besteden aan iets lekkers, dan kunt u met
behulp van de variatielijst opzoeken wat u het beste kunt kiezen. Vraag uw arts of u
alcoholische dranken kunt gebruiken. Het eiwitgehalte is meestal te verwaarlozen,
maar er kunnen andere redenen zijn waarom alcohol niet gewenst is in uw dieet.
Ziekte
Voelt u zich niet lekker en heeft u weinig eetlust, dan zou u toch moeten proberen
de hoeveelheid energie en eiwitten te gebruiken die u hebben mag. Vooral als dit
langer duurt dan enkele dagen, kan te weinig eten tekorten aan voedingsstoffen
geven.
Analysecijfers per productgroep
In dit hoofdstuk zijn de analysecijfers van de meest gebruikte voedingsmiddelen per
groep op een rijtje gezet.
Aardappelen, groenten, pasta en rijst
Boter, margarine, olie, jus en saus
Brood en broodvervangers
Broodbeleg
Dranken
Fruit en nagerechten
Hartige versnaperingen
Melk en melkproducten
Soepen
Vlees, vis, gevogelte en vleesvervanging
Zoete versnaperingen
Vragen
Heeft u vragen of wenst u meer informatie dan kunt u contact opnemen met de
diëtist.
ZorgSaam Zorggroep Zeeuws-Vlaanderen, tel: 0115 - 688262. E-mail: [email protected].