Brochure Voorkeursstrategie

IJssel
Investeren in een veilige IJssel
Voorkeursstrategie 2050 met een doorkijk naar het jaar 2100
“Ruimte waar het kan
en dijken waar het moet!”
Voorkeursstrategie
‘Ruimte waar het ka
De IJssel staat gesteld voor nieuwe veiligheidsopgaven. Er komen nieuwe veiligheids­eisen
die rekening houden met de groei van de economie en inwoners van de afgelopen d
­ ecennia.
In de loop van deze eeuw zullen de gevolgen van de klimaatverandering ook duidelijk
­zichtbaar worden. De rivieren moeten naar verwachting grotere hoeveel­heden water
­afvoeren. B
­ ovendien leven we in een land waar we veel moeten doen op een beperkte
­ruimte: wonen, werken, recreëren enzovoort. Klimaatverandering plus een intensiever g
­ ebruik
van de ruimte maken ons rivierengebied kwetsbaar. De kans op ­overstromingen neemt toe.
Het Delta­programma Rivieren wil voor duurzame bescherming zorgen. Het gaat om maat­
regelen voor meer waterveiligheid voor de periode van 2015 tot 2100. De Voorkeursstrategie
zet de mogelijkheden op een rijtje die we in ­Overijssel en Gelderland voor de IJssel zien.
2
“Om hier veilig te kunnen
blijven wonen en werken
moeten we deze eeuw heel
veel in de IJssel investeren.”
IJssel:
n en dijken waar het moet!’
Het jaar 2100 lijkt nog ver weg. Wil
je er echter goed op inspelen, dan is
er geen tijd te verliezen. De regionale
­partijen werken nauw samen om voor
de IJssel tot een goed pakket maat­
regelen te komen. ­Uiteraard is het
­onmogelijk om voor plannen die nog
ver in de toekomst liggen, alles nu al
tot achter de komma vast te leggen.
­Eén ding staat echter vast: om hier
­veilig te kunnen blijven wonen en
­werken moeten we deze eeuw heel
veel in de IJssel investeren.
Langs de IJssel zijn veel Ruimte voor de
Rivierprojecten in uitvoering. De Voor­
keursstrategie IJssel naar het jaar 2100
beschrijft de opgaven en maatregelen
tot 2050 met een doorkijk naar het jaar
2100. De strategie van alle betrokken
partijen is om de IJsseldijken­op orde
te brengen en te houden. Daarnaast
moet de IJssel voldoende ruimte krijgen
om in de toekomst het extra water
te ­kunnen afvoeren. In de Voorkeurs­
strategie staat dit samen­gevat in één
zin: ‘Ruimte waar het kan en dijken
waar het moet’.
Samenwerking
De Voorkeursstrategie IJssel wordt
één van de bouwstenen voor het
landelijke Deltaprogramma Rivieren
dat eind dit jaar klaar moet zijn. Dit is
een onderdeel van het grote landelijke
Delta­programma dat antwoord wil
geven op de vraag hoe we ervoor
zorgen dat we nu en in de toekomst
tegen hoog water beschermd blijven.
De provincies ­Overijssel en Gelderland,
water­schappen Groot Salland, Rijn en
IJssel en Vallei en Veluwe, gemeenten,
Rijkswaterstaat en het bureau van het
Deltaprogramma Rivieren maakten
samen de plannen­voor hun regio.
Verder is er de afgelopen jaren een
goede samenwerking opgebouwd
met partners als de veiligheidsregio’s
en de natuur­organisaties.
Voorkeursstrategie IJssel naar het jaar 2100
3
“De Voorkeursstrategie noemt vier
­opgaven waar we de komende
tien­tallen jaren in moeten investeren.”
De opgaven op een rijtje
1
De dijken op orde brengen
Uit recent onderzoek blijkt dat veel ­
dijken langs de IJssel niet voldoen aan
de wettelijke eisen. De meeste dijken
zijn afgekeurd omdat ze niet sterk
­genoeg zijn, soms zijn ze te laag.
De water­schappen zorgen dat de
dijken voldoende bescherming bieden.
4
2
Piping aanpakken
ij het verschijnsel ‘piping’ loopt water
B
onder een dijk door. Als het water ook
zand meevoert, wordt de dijk steeds
zwakker. Verschillende dijkvakken langs
de IJssel hebben hiermee te maken.
3
Nieuwe veiligheidseisen
Om de veiligheid voor iedereen achter
de dijken te kunnen garanderen moet je
zorgen voor een aanpak die slachtoffers
en schade zoveel mogelijk probeert te
voorkomen. De nieuwe veiligheids­­eisen
houden rekening met de groei van
de economie en het aantal inwoners.
Dat vraagt niet alleen goede dijken,
maar ook een duurzame inrichting
van het ­gebied. Daarnaast moet de
crisis­beheersing goed geregeld zijn
als het toch mis mocht gaan.
4
Klimaatverandering opvangen
De klimaatverandering gaat naar
verwachting zorgen voor een flinke
­toename van de hoeveelheden af te
voeren water. Het Deltaprogramma
Rivieren gaat voor het jaar 2100 uit
van een verwachte afvoer van 18.000
­kubieke meter per seconde bij Lobith.
Dat getal ligt 2000 kubieke meter
hoger dan nu. Van het water dat bij
Lobith ons land binnenkomt, gaat
ongeveer 6 procent richting IJssel.
Voorkeursstrategie IJssel naar het jaar 2100
5
“Een project krijgt meer armslag
als we wateropgaven aan andere
opgaven weten te koppelen.”
Dijkversterking en
‘Ruimte waar het kan en dijken waar het
moet’ levert een mix van maat­regelen op.
Bij de eerste drie opgaven is dijk­versterking
een logische keuze. Toch kun je bij het
nemen van nieuwe veiligheidsmaat­regelen
bijvoorbeeld ook de inrichting van de
uiterwaarden meenemen.
Rivierverruiming is vooral bij de vierde
opgave een belangrijke maatregel om
de extra afvoer van IJsselwater op te
vangen. Wanneer de rivier niet meer
ruimte krijgt, zal het extra water tot
­hogere water­standen leiden met alle
mogelijke gevaren van dien. Bij rivier­
6
verruimingsprojecten is het een uitdaging
om naast water­veiligheid ook te denken
aan r­ecreatie en natuur­ontwikkeling.
Aan de mogelijkheden van dijkverster­
king en rivierverruiming zitten grenzen.
Dat zijn niet alleen grenzen vanuit
water­veiligheid, maar ook grenzen
die door rivier en landschap bepaald
worden en uiteraard­zijn er de financiële
grenzen. Deze grenzen dienen bij elk
project a­ fzonderlijk bepaald te worden.
Een project krijgt meer armslag als je
wateropgaven aan andere opgaven
weet te koppelen.
rivierverruiming
Programmering maatregelen
De Voorkeursstrategie IJssel werkt met
drie perioden. Hoe verder in de tijd hoe
minder het pakket maatregelen vast staat.
­projecten uitgevoerd. Ook komen
er maatregelen op het gebied van
de waterveiligheid in het project
IJssel-Vechtdelta.
•Periode 2015-2030
De ‘Ruimte voor de Rivier’ projecten
worden afgerond. Afgekeurde dijk­
vakken worden aangepakt rekening
houdend met strengere veiligheids­
eisen en piping-problemen. Bij Velp
(IJsselpoort), Zutphen (Tichelbeekse­
waard) en Kampen (Tweede fase
Reevediep) worden in deze periode­
belangrijke rivierverruimende
•Periode 2030-2050
Waterschappen en Rijkswaterstaat
toetsen periodiek of de dijken aan
de nieuwe wettelijke veiligheids­
eisen ­voldoen. Waar nodig worden
­maat­regelen genomen. Er wordt
werk gemaakt van het opvangen
van de klimaatverandering met
een mix van dijkversterking en
rivierverruiming.
•Periode 2050-2100
In deze periode moeten de meeste
maatregelen gerealiseerd worden om de
gevolgen van het veranderende klimaat
op te vangen. De voorkeur gaat hier uit
naar rivierverruiming. Meer ruimte voor
de rivier betekent dat er meer water kan
worden afgevoerd en dat de water­
standen niet hoger w
­ orden. Omdat we
het over de zeer lange termijn hebben,
spelen in deze periode veel onzeker­
heden, bijvoorbeeld over de snelheid
van de klimaatverandering. Ook weten
we niet welke keuzes men elders in het
stroomgebied gaat maken.
Voorkeursstrategie IJssel naar het jaar 2100
7
“Beheer en onderhoud van de dijken
mag de komende tientallen
jaren niet achteruit gaan.”
Extra bescherming
­tegen overstromingen
Waterveiligheid gaat over het b
­ eperken
van de kans op overstromingen en
­ver­volgens over het beperken van de
gevolgen ervan. Hoe kunnen we
­zoveel mogelijk slachtoffers en schade
­voorkomen?
Bescherming tegen overstromingen
bereik je door preventieve maatregelen
als dijkversterking en rivierverruiming.
De gevolgen van een overstroming
beperk je door een goede ruimtelijke
inrichting en crisisbeheersing. Het gaat
8
hier om ‘meerlaagsveiligheid’. De eerste
beleidslaag is preventie, de tweede
laag ruimtelijke inrichting en de derde
crisisbeheersing (o.a. evacuatie).
Voor het IJsselgebied is de eerste laag
veruit de belangrijkste. Beheer en
­onderhoud van de dijken en het rivier­
bed mogen de komende tientallen jaren
niet achteruit gaan. De mogelijkheden
om daarnaast succesvol m
­ aat­regelen
in de tweede en derde laag in te zetten
zijn langs de IJssel beperkt.
In verschillende gebieden kan een
overstroming voor maatschap­
pelijke ontwrichting zorgen. In de
omgeving van de grote IJsselsteden
zullen bij een ramp relatief veel
slachtoffers vallen. Hier zal ook de
economische schade erg groot zijn.
Vanwege de grote gevolgen moeten
hier voor de dijken in de toekomst
strengere normen worden gehan­
teerd. Dat ­betekent vooral sterkere
en niet zozeer hogere dijken.
Voorkeursstrategie IJssel naar het jaar 2100
9
Aanpak knelpunten
De IJssel kent twee plekken waar
knel­punten in de doorstroming van de
rivier zitten en waar de waterveiligheid
dus extra aandacht vraagt. Dit zijn de
‘flessenhalzen’ bij Zutphen en D
­ eventer.
Deze knelpunten moeten worden
­opgelost om aan de eisen van water­
veiligheid te ­kunnen voldoen.
•Bij Zutphen worden in het kader van
‘Ruimte voor de Rivier’ twee dijken­
verlegd waardoor de rivier veel
meer ruimte krijgt. Voor de langere
termijn­komen daar maatregelen bij
in de T­ ichelbeeksewaard en aan de
10
rechter­oever in de stad. De maat­
regelen maken onderdeel uit van
het gebiedsprogramma­IJsselsprong.
In het programma zit een pakket­
rivier­verruimende maatregelen
­waarmee het gebied extra kansen
en mogelijk­heden krijgt.
•Verder stroomafwaarts ligt bij
­Deventer een knelpunt dat op de
­langere termijn een bedreiging voor
de hoogwaterveilig­heid kan vormen.
Ook hier moet de flessenhals uit
de rivier gehaald worden of er zou
een nieuwe geul moeten worden
“De IJsselse maat: kleinschalig, ­
variabel, groen en passend binnen
de cultuurhistorie van het gebied.”
­ egraven om het water om te leiden.
g
Met beide oplossingen wordt de
komende tijd rekening gehouden.
De beslissing over de uiteindelijke
aanpak zal pas later vallen.
Koppeling met andere wensen
De Voorkeursstrategie staat niet op
zichzelf. Er gebeurt beleidsmatig veel
meer op en rond de IJssel en er zal in
de toekomst nog veel meer gebeuren.
Bij veel projecten kan het mes aan
twee k­ anten snijden. De Voorkeurs­
strategie noemt dit meekoppelkansen.
Het uit­voeren van een waterveiligheids­
project kan ook het vervullen van
wensen op bijvoorbeeld het gebied
van natuur en recreatie d
­ ichterbij
­brengen. Daarnaast is het ook belang­
rijk om waterveilig­heidsmaatregelen
zoveel ­mogelijk gebiedsgericht uit
te voeren. Daarmee kun je voordeel
halen uit andere o
­ nt­wikkelingen die
ter plekke spelen.
De IJsselse maat
Bij het opstellen van de Voorkeurs­
strategie hebben de bestuurders
van provincies, waterschappen en
­gemeenten langs de IJssel regelmatig
met elkaar van gedachten gewisseld.
In de afweging tussen dijkversterking­
en ­rivier­verruiming gaven ze de voorkeur
aan wat de ‘IJsselse maat’ genoemd
werd: maatregelen die g
­ ekenmerkt
­worden door de tref­woorden klein­
schalig, variabel, groen en passend
­binnen de cultuurhistorie van het ­
gebied. Om de klimaatopgave te
­realiseren h
­ ebben maatregelen die de
­rivier ­verruimen, dan ook de voorkeur
van bestuurders. Waar dat niet kan,
moet worden g
­ ekeken of er slimme
combi­naties ­mogelijk zijn met werk dat
toch aan de dijken moet gebeuren.
Voorkeursstrategie IJssel naar het jaar 2100
11
Samen bouwen
aan de toekomst
De huidige kwaliteiten van de regio
zijn hoog. Die kwaliteiten moeten we
­koesteren en met de Voorkeursstrategie­
verder ontwikkelen. Dit vraagt een
zorgvuldige samenwerking van alle
betrokkenen. Hoe een bepaalde opgave
uiteindelijk concreet wordt aangepakt,
zal lokaal maatwerk zijn.
12
De bestuurders langs de IJssel willen in
de regio doorgaan met een vorm van
‘Deltagovernance’. Uitgangspunten van
zo’n aanpak zijn dat we in Nederland altijd
met water werken en dat we steeds bezig
zijn om samen de ramp van de ­toekomst
te voorkomen. De manier waarop die
­samenwerking uiteindelijk vorm krijgt,
moet later verder uitgewerkt worden.
“Langs de IJssel willen we in
de regio doorgaan met een
vorm van Deltagovernance.”
Voorkeursstrategie IJssel naar het jaar 2100
13
Deze brochure is een samenvatting van de Voorkeursstrategie IJssel
naar het jaar 2100 en is bedoeld om u te informeren over de ­hoofdlijnen
van de opgaven en maatregelen. Als u geïnteresseerd bent in de complete
tekst, kunt u het beleidsstuk vinden op www.ijsselvechtdelta.nl.
Colofon
Fotografie
Cover en pagina 4 t/m 7: M. van Buuren
Pagina 2: Job Boersma
Pagina 8: Beeldbank provincie Overijssel
Pagina 10: Beeldbank Rijkswaterstaat
Pagina 12: G.J. Laarman-Hoogendoorn
Partners
De voorkeursstrategie IJssel is een
gezamenlijk document van de provincies
Gelderland en Overijssel, Waterschappen
Rijn en IJssel, Groot Salland en
Vallei en Veluwe, Rijkswaterstaat en
het Deltaprogramma Rivieren