Mild cognitive impairment (MCI)

Hersengymnastiek
NWO Cognitie Publieksdag
6 februari 2004
Dr. Rudolf W.H.M. Ponds
Neuropsycholoog - Gezondheidszorgpsycholoog
Afdeling Niet-Aangeboren Hersenletsel - PMS Vijverdal
Vakgroep Psychiatrie en Neuropsychologie – Universiteit Maastricht
hersengymnastiek
1
Hersengymnastiek - onderwerpen

Geheugenklachten van jong tot oud

Waarom vergeten we wat we leren?

Geheugentraining / hersengymnastiek: zin en onzin
hersengymnastiek
2
Hersengymnastiek - Geheugenklachten
Vindt u zichzelf vergeetachtig?
1971 personen
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Nee
Ja
39%: vergeetachtig
Toename met leeftijd
Leeftijd < 50 jaar:
30%!
25-35 jaar 40-50 jaar 55-65 jaar 70-85 jaar
Mate van hinder en
bezorgdheid: weinig
leeftijdsverschillen
hersengymnastiek
3
Hersengymnastiek - Geheugenklachten
Oorzaken vergeetachtigheid
Jonger dan 50 jaar:
Ouder dan 50 jaar:
•
•
•
•
•
Spanningen
Emotionele problemen
Interesse
Concentratie
Oorzaak ‘buiten’
het geheugen
Leeftijd
Oorzaak ‘binnen’
het geheugen
hersengymnastiek
4
Hersengymnastiek - Geheugenklachten
Vergeten ouderen ‘anders’ dan jongeren?
1358 personen, leeftijd 25-85 jaar
Cognitive Failure Questionnaire (CFQ):
Frequentie van 25 alledaagse cognitieve vergissingen zoals:
namen vergeten
wegwijzers niet zien
niet op woorden kunnen komen
afgeleid worden
spullen kwijt
vergeten wat je kwam halen
dagdromen
hersengymnastiek
5
Hersengymnastiek - Geheugenklachten
Cognitive Failures Questionnaire (CFQ) en leeftijd
vaker
1
2
25-35 jr
40-50 jr
55-65 jr
70-85 jr
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
hersengymnastiek
24
25
6
Hersengymnastiek - Geheugenklachten
Vergeten ouderen ‘anders’ dan jongeren?
(subjectief)
ouderen ervaren meer vergeetachtigheid i.v.t. jongeren
ouderen meer bezorgd over hun vergeetachtigheid
geen typisch ‘ouderdomsvergeten’
(objectief - testonderzoek)
verschillen zijn niet zo groot als vaak gedacht
jong en oud: vooral opzoekprobleem
hersengymnastiek
7
Hersengymnastiek - Geheugenklachten
De top 5 van geheugenklachten (normale populatie)
1. Namen vergeten
2. Niet op woorden kunnen komen
3. Spullen kwijtraken
4. Teksten / gesprekken niet goed onthouden
5. Vergeten van plannen en voornemens
hersengymnastiek
8
Hersengymnastiek - Geheugenklachten
De top 5 van geheugenstrategieën (normale populatie)
•
Vaste / opvallende plek
•
Notitie agenda / kalender
•
In gedachten nalopen
•
Concentratie
•
Associaties: er omheen denken
hersengymnastiek
9
Hersengymnastiek - Waarom vergeten wij?
100
percentage
onthouden
woorden
90
80
Verval in de tijd
(trace decay)
70
vgl. zandspoor /
voetstap op het
strand
60
50
40
30
20
Geldt voor vrijwel
alle informatie
10
0
1 minuut
1 uur
8 uur
24 uur
5 dagen
hersengymnastiek
10
percentage onthouden woorden
Hersengymnastiek - Waarom vergeten wij?
100
Vergeten door
interferentie
(beïnvloeding)
90
80
70
60
A
B
tafel
voet
…….
…….
man
boor
auto
kaas
otter
…….
…….
foto
water
duim
50
40
30
20
10
0
1 minuut
1 uur
8 uur
24 uur
5 dagen
Groep 1 (blauw): leert A  leert B  recall A
Groep 2 (rood):
leert niets  leert A  recall A
hersengymnastiek
11
Hersengymnastiek - Geheugentraining
automatisch
sensorisch geheugen
gecontroleerd
werkgeheugen of kortetermijngeheugen
verwerkingsmodule
opslagmodules: visueel en auditief
gecontroleerd
langetermijngeheugen
procedurele geheugen
declaratieve geheugen
episodisch
geheugen
semantisch
geheugen
hersengymnastiek
12
Hersengymnastiek - Geheugentraining
werkgeheugen of kortetermijngeheugen
verwerkingsmodule
opslagmodules: visueel en auditief
Beperkte capaciteit: 7-9 eenheden informatie (bv telefoonnummer)
Onderhoudsbewerking: door herhaling (in aandacht houden) blijft
informatie aanwezig
Elaboratieve bewerking: selectie, organisatie/ordening, associatie
met bestaande kennis voor overdracht naar langetermijngeheugen
(dit is ‘leren’ en ook ‘trainbaar’)
‘Diepte van elaboratieve verwerking’ is bepalend voor:
1. duurzaamheid opslag (minder verval in tijd)
2. onderscheidbaarheid (minder interferentie)
hersengymnastiek
13
Hersengymnastiek - Geheugentraining
langetermijngeheugen
procedurele geheugen
declaratieve geheugen
episodisch
geheugen
semantisch
geheugen
Onbeperkte capaciteit: geen grens qua tijd en omvang
Procedurele geheugen:
- vaardigheden, conditionering
- kennis kan niet worden verwoord
(beschrijf hoe je fietst!)
Declaratieve geheugen: - kennis kan worden verwoord
(semantisch: beschrijf een fiets)
(episodisch: beschrijf jouw fiets)
hersengymnastiek
14
Hersengymnastiek - Geheugentraining
Bestaan er geheugenpillen?:
NEEN !
Komen er binnenkort geheugenpillen?:
NEEN ! (duurt nog lang, geheugen te complex)
Werken de middelen die ik bij de drogist koop (bv. Ginko Biloba)?
NEEN !
JA ! (maar laat ze ook eens staan)
hersengymnastiek
15
Hersengymnastiek - Geheugentraining
Leren van betekenisloze rijen cijfers
(820945820237647 … 432)
Geheugen is geen spier, geen
kwestie van meer planken (LTM)
vgl bibliotheek
90
80
geheugenspanne cijfers
Niet meer capaciteit door
training/oefening geheugentaken
70
60
Wel efficiente opslag en retrieval
door organisatie (verbanden
leggen, verrijken, associaties,
etc.), goed ordeningssysteem
(werkgeheugen) bibliotheek
50
40
30
20
10
0
uren oefening (totaal 240 uur)
In dit geval: strategie van
‘chunking’ tot kleinere
betekenisvolle eenheden
hersengymnastiek
16
Hersengymnastiek - Geheugentraining
Nog niet duidelijk of het effectief is:
extra mentaal en sociaal actief
(schaken, bridgen, lezen, computer, fitness, ….)
- onderzoeken spreken elkaar tegen
- kip of het ei probleem
- lichamelijk fit lijkt zeker goed
- te weinig prikkels is niet goed (rust roest), maar dat wel niet
zeggen dat extra prikkels verbetering geven!
- wat is de norm voor ‘actief’, hoe vul je dat in?
hersengymnastiek
17
Hersengymnastiek - Geheugentraining
Vergeten door bezorgdheid: ‘psychologisch’ vergeten
Geheugenfalen
Verlies zelfvertrouwen door
overbezordheid of catastrofale reacties
Selectieve waarneming:
- letten op missers
- normaal wordt abnormaal
Cognitieve inspanning
- te veel inspanning
- te weinig inspanning
Versterking gevoel van falen
hersengymnastiek
18
Hersengymnastiek - Geheugentraining
De bezorgde bibliothecaris:
Angstig naar het werk
Angstig op het werk:
Controleren / vermijden
Veel spanning / faalangst
“dat lukt me niet”
“doe alles fout”
“val zo door de mand”
“ben vast iets vergeten”
hersengymnastiek
19
Hersengymnastiek - Geheugentraining
Slecht geheugen? Stap 1 - Wat is de oorzaak !!!
Geheugendagboek
Dag
Wat
Reactie
Oorzaak
Oplossing
Ma
sleutels
zoek
onrust,
gejaagd,
tas op kop
zelf in de
jaszak met
rits gedaan
nadenken!
Di
afspraak
vergeten
schaamte
excuses
afgeleid door
telefoontje
vriendin (ziek)
geen, normaal
- 3 weken lang, elke dag
- vast tijdstip
- ook opvallende momenten van niet-vergeten noteren
hersengymnastiek
20
Hersengymnastiek - Geheugentraining
Inzichten dagboek
1. Vergeten valt mee: niet veel of steeds hetzelfde
2. Slechte randvoorwaarden geheugen:
onvoldoende aandacht, tijd, organisatie en ordening
3. Geheugenangst: overbezorgd, irritatie, faalangst
4. Kwetsbaar geheugen: wat helpt dan?
hersengymnastiek
21
Hersengymnastiek - Geheugentraining
Interne geheugenstrategieën (bijna altijd inprenting/opslag)
-
Herhaling (eenvoudig, effectief, spreiden)
-
Ordening, systeem
-
Verbanden leggen (wat weet ik hier al van)
-
Visualiseren / verbeelden
-
Ezelsbruggetjes (MVDWOP)
-
Wie, wat, waar, wanneer (systematisch terugzoeken)
Bruikbaar en effectief, maar …. voor beperkte informatie
veel oefening vereist
creativiteit vereist
hersengymnastiek
22
Hersengymnastiek - Geheugentraining
Externe geheugenstrategieën
- Mensen om je heen
- Agenda / notities
altijd bij je hebben,
direct opschrijven
links de dag, rechts notities
(dagboek)
- Vaste plekken, vaste gewoonten (regelmaat)
- Varianten op de knoop in de zakdoek
Effectief en zeer algemeen bruikbaar en …
het geheugen wordt niet lui
hersengymnastiek
23
Hersengymnastiek - Geheugentraining
Moraal van het verhaal
Iedereen vergeet!
U weet meer dan u denkt!
Blijf actief zoals dat bij u past!
Niet ‘paniekeren’,
maar persisteren!
Gebruik uw verbeelding
Orden! en leg verbanden
Gebruik een agenda
hersengymnastiek
24