gezinsondersteuners

Werken met gezinsondersteuners
Kind en Gezin werkt elke dag opnieuw met diversiteit aan gezinnen, waaronder gezinnen
die leven in armoede en uitsluiting. Een leven dat zich kenmerkt door een duurzame en
gelijktijdige uitsluiting op verschillende levensdomeinen.
In 2009 zagen in Vlaanderen volgens de cijfers van Kind en Gezin 8,3% van de kinderen
het licht in een kansarm gezin. Kansarmoede is ook gekleurd. De moeder van ruim 5 op
de 10 kinderen geboren in een kansarm gezin had bij haar geboorte niet de Belgische
nationaliteit.
Dit cijfer kent Kind en Gezin op basis van toetsing van elke gezin met een geboorte aan
zes criteria, die de kans op leven in armoede en uitsluiting weergeven. Deze criteria zijn
de opleiding van de ouders, het inkomen, de tewerkstelling van de ouders, de
gezondheid, de huisvesting en de ontwikkeling van het kind. Wanneer één gezin op drie
van deze criteria negatief scoort, dan wordt het beleidsmatig als kansarm beschouwd.
Wel wetend dat dit geenszins iets vertelt over de reële complexiteit van de leefsituatie
van deze gezinnen, noch over hun ondersteuningsbehoefte.
Het is in de dagelijkse praktijk dat het leven in armoede of uitsluiting niemand
onberoerd laat en zich blijft vertalen in grote verschillen. Tussen allochtone en kansarme
gezinnen en de dienstverlening bestaan grote kloven. Het gaat niet alleen om een
kenniskloof, vaardigheidskloof, gevoelskloof of krachtenkloof tussen beide werelden,
maar ook om een structurele participatiekloof.
Mede hierdoor verliezen deze gezinnen de greep op het eigen leven, ondanks tal van
interventies en maatregelen.
Een gezin koopt een beamer (projector), zodat ze thuis films comfortabel kunnen
bekijken. Hun voeding halen ze uit de goedkope discount om de hoek, groenten en fruit
zijn daar niet van de beste kwaliteit. De oudste kinderen kregen vroeger al heel jong
chips en cola. De regioverpleegkundige en de gezinsondersteuner zien dat moeder het
na de geboorte van haar jongste lastig heeft omhaar gezin met vijf kinderen
georganiseerd te krijgen. De RV vraagt of opvang voor oudsten tijdens de vakantie geen
tijdelijke ontlasting kan bieden. Moeder wijst het voorstel heel scherp af: ze herinnert
zich hoe een zomerverblijf in de ‘kolonie’ het begin was van een jarenlange opname toen
haar ouders uit elkaar gingen. Ze wil zelf voor haar kinderen zorgen!
Dit gegeven vraagt om voortdurende inspanningen om deze kloven te overbruggen en
drempels te verlagen. Het gaat hierbij onder meer om inhoudelijke omkadering voor de
veldwerkers, het verhogen van de kennis van armoede, uitsluiting, migratie door
vorming en het voorzien van intervisie. Daarnaast gaat het om het ontwikkelen en
inzetten van gepaste methodieken en instrumenten, zoals pictografisch materiaal. Ten
slotte en niet het minst gaat het om het kunnen inzetten van verschillende
perspectieven en deskundigheden in het werken met gezinnen die leven in armoede en
uitsluiting.
In dit kader situeert zich het werken met gezinsondersteuners. Het werken met
gezinsondersteuners vindt zijn ontstaansgeschiedenis in het werken met
ervaringsdeskundigen in de kansarmoede en intercultureel bemiddelaars. Sedert 1993
maken zij deel uit van de groep veldwerkers die dagdagelijks instaat voor de preventieve
dienstverlening ten aanzien van de aanstaande en jonge ouders. Het gaat hierbij om
medewerkers die armoede, sociale uitsluiting, migratie van binnen uit kennen. Na een
projectmatige inschakeling werd in 1996 een eerste belangrijke stap gezet in de
structurele inbedding van deze medewerkers. Zij kregen een plaats in de reorganisatie
van de dienstverlening en gingen deel uit maken van de regioteams.
1
Na een evaluatie in 2002 zag de functie van gezinsondersteuner het licht. Recent werd
de functie van gezinsondersteuner opgenomen in het statutair kader van het
agentschap, waardoor een definitieve verankering een feit is.
Ervaringsdeskundigen in de armoede en intercultureel medewerkers nemen de functie
van gezinsondersteuner waar. Ze doen dit samen met de regioverpleegkundigen van
Kind en Gezin. Doorheen de tijd werd deze manier van werken versterkt en uitgebreid.
Enerzijds werd het inhoudelijk kader waarbinnen de inzet van gezinsondersteuners
gebeurt verder verfijnd. Anderzijds groeide het aantal gezinsondersteuners gestaag.
Vandaag werken een zeventigtal gezinsondersteuners in 32 van de 64 regionale teams,
die dagelijks instaan voor de preventieve gezinsondersteuning. Zij volgden in vele
gevallen specifieke opleidingen zoals de opleiding tot ervaringsdeskundige in de
kansarmoede en uitsluiting of intercultureel bemiddelaar. Deze opleidingen, die
respectievelijk vier en drie jaar duren, vormen een van de hoekstenen in het
professionaliseringsproces van de functie van gezinsondersteuner.
De evolutie naar gezinsondersteuners kwam er op basis van de gelijklopende betekenis
van de functies en de gelijklopende taken die uitgevoerd werden als
ervaringsdeskundige of intercultureel medewerker. De doelstelling om de drempel van
de dienstverlening te verlagen bleek ook rijker. Er werd niet alleen bijgedragen tot het
verlagen van de drempel tot de dienstverlening, er werd ook een ondersteunende en
verbindende rol ten aanzien van de gezinnen opgenomen.
Het doel van de functie bestaat er dan ook in verbindend te werken met maatschappelijk
kwetsbare gezinnen binnen de preventieve gezinsondersteuning. Op die wijze wil Kind
en Gezin zoveel mogelijk kansen scheppen voor de kinderen in deze gezinnen en de
ouders ondersteunen bij de realisatie van hun gezinsproject.
Zowel bij gezinnen die leven in armoede en uitsluiting als allochtone gezinnen tekent
zich immers vaak een vraag af naar ondersteuning bij het uitbouwen van hun
gezinsproject. Het is een vraag naar een brede ondersteuning door mensen met een
grote affiniteit met de leefsituatie van deze gezinnen en met aandacht voor de
verschillende levensdomeinen die invloed hebben zowel op het gezinsproject als op de
kansen van de kinderen. Deze doelstelling sluit perfect aan bij de maatschappelijke
opdracht van Kind en Gezin die in de missie als volgt uitdrukking krijgt: “Kind
en Gezin wil, samen met haar partners, voor elk kind, waar en hoe het ook geboren is of
opgroeit, zoveel mogelijk kansen creëren”.
De gezinsondersteuner werkt verbindend op drie dimensies. De eerste dimensie bestaat
erin het gezinsproject te ondersteunen omwille van zijn betekenis voor de kernthema’s
van Kind en Gezin.
De tweede dimensie bestaat erin de interactie tussen het gezin en de dienstverlener te
ondersteunen zowel in de persoonlijke contacten als in het aanbod. Dit krijgt vorm in de
praktische ondersteuning van het aanbod en in het werken met het aangeboden
informatiemateriaal.
De derde dimensie bestaat erin de dienstverlener en de organisatie te ondersteunen. Dit
gebeurt door medewerking aan vormingsmomenten, casusbesprekingen, het signaleren
van uitsluitings-mechanismen binnen de dienstverlening, als vertegenwoordiger van de
organisatie.
Twee methodieken die exclusief door de gezinsondersteuner kunnen toegepast worden,
zijn het betekenistolken en de presentiemethodiek. Gezinsondersteuners nemen in hun
verbindend werk specifieke taken op zich zoals het spiegelen, ontschuldigen,
bemiddelen, signaleren, praktisch ondersteunen,taaltolken en begeleid doorverwijzen.
De ondersteuning van het gezinsproject vormt binnen het werken als
gezinsondersteuner de hoofdmoot.
Maatschappelijk kwetsbare gezinnen hebben vaak heel wat dingen om het hoofd: werk
zoeken, eten vinden, zoeken naar een ‘deftige’ woning, investeren in familiebanden,
2
doktersrekeningen betaald krijgen,… Deze problemen slorpen zoveel aandacht en
energie op van deze gezinnen, dat effectief werken aan een gezonde voeding, een goede
verzorging, aan opvoeding en ontwikkeling, veiligheid, gezondheid van het kind… er door
overstemd wordt. Voor Kind en Gezin blijft het wel prioritair te kunnen werken rond haar
kernthema’s. Op die weg liggen echter veel drempels die eerst moeten
aangepakt worden vooraleer met de kernthema’s aan de slag kan gegaan worden.
Daarom moet Kind en Gezin die drempels wel opnemen, niet om deze zelf (‘in eigen
beheer’) op te lossen maar om het gezin te ondersteunen in het zoeken naar
oplossingen.
Hierin heeft de gezinsondersteuner een belangrijke taak. Zij heeft zelf de complexiteit
van maatschappelijke kwetsbaarheid en uitsluiting van binnen uit meegemaakt. Zij
beschikt door haar opleiding over de nodige deskundigheid om mechanismen,
gedragspatronen en doodlopende pistes in de aanpak ervan op een herkenbare wijze te
duiden en alternatieven in de benadering ervan te activeren. Zij zoekt samen met het
gezin naar mogelijkheden om hun prioritaire problemen aan te pakken.
Op die manier komt er op termijn mogelijks ruimte om met de kernthema’s aan de slag
te gaan.
Het gezin bijstaan in het werken aan hun prioriteiten en deze ook erkennen is trouwens
een cruciale voorwaarde voor de gezinsondersteuner (en voor de organisatie) om een
positieve relatie met het gezin aan te kunnen gaan.
De eindverantwoordelijkheid voor het gezinsproject blijft wel in alle opzichten bij het
gezin liggen. Alle activiteiten van een gezinsondersteuner binnen deze taak kunnen
bijgevolg relevant zijn.
De activiteit van de gezinsondersteuner hoeft dus niet steeds heel interveniërend te zijn.
Het met open aandacht aanwezig zijn, het luisterend op en tot verhaal laten komen van
de ouder(s), het erkennend ruimte laten voor onmacht en ordening van de ouder(s)
maakt het mogelijk met hen problemen op te nemen, niet steeds in termen van
beheersbaarheid maar zeker in de zin van betrokkenheid en verbondenheid.
Op die manier legt een gezinsondersteuner verschillende verbindingen, binnen het gezin
en in haar maatschappelijke context. In het ontvankelijk aanwezig zijn ondersteunt zij
ouders wanneer deze doorheen de beleving van mislukking, verwarring, schuld,
wantrouwen en verlies groeien naar een beleving van (zelf)vertrouwen en hechting.
Daarnaast worden verbindingen gelegd tussen het gezin en verschillende netwerken en
instanties. Ook de verbinding tussen het gezin en Kind en Gezin wordt hier mogelijk
gemaakt.
De gezinsondersteuner gaat mee met een mama naar een eerste bijeenkomst van een
buurtwerking. Zo zal ze misschiennieuwe mensen leren kennen en uit haar isolement
geraken. De gezinsonder-steuner drinkt samen met mama een kop koffie tijdens een
huisbezoek zodat ze haar complexe verhaal kan doen en haar hart kan luchten.
De ervaringen en inzichten van gezinsondersteuners helpen om gezinnen in dezelfde
situatie te begrijpen en de voornoemde kloven mee te overbruggen. Op die manier
worden noodzakelijke verbindingen hersteld.
Voor deze gezinnen vormen de gezinsondersteuners zeer herkenbare aanspreekpunten,
die zowel hun leefwereld als hun ‘taal’ kennen. Hierdoor verlagen zij actief de drempels
in onze dienstverlening.
3