Gezonde stad - Haarlem 2040

Terugkoppeling ‘De gezonde stad’
Organisator; Seinwezen
Verslagen op hoofdlijnen zijn per onderwerp aangeleverd en opgenomen op basis van onderstaande
volgorde;
Inhoud
1.
Vanuit perspectief van de ondernemer (circulaire economie) ................................................. 2
2.
Vanuit perspectief van de ontwikkelaar (energiezuinig bouwen en verduurzamen) ............... 3
3.
Vanuit perspectief van de wetenschap (healthy urban living) .................................................. 4
4.
Vanuit perspectief van het sociaal domein (inclusieve stad, iedereen moet kunnen meedoen
in stad, vergrijzing) .............................................................................................................................. 5
5.
Vanuit perspectief van creatievelingen/ architecten (welke slimme nieuwe ideeën zijn er) ... 7
6.
Vanuit perspectief van initiatiefnemers (stadslandbouw, groen) ............................................. 9
7.
Vanuit wateropgave (klimaatverandering, wateroverlast, hittestress) .................................. 11
8.
Vanuit ieders perspectief (vrij dromen) .................................................................................. 13
1
1. Vanuit perspectief van de ondernemer (circulaire economie)
Circulaire economie gaat niet alleen om afval. Het is een ander systeem. Een systeem waar we niets
verspillen. We verspillen geen:
 Grondstoffen
 Energie
 Talent/potentie
Dit doen we door naar het hele proces te kijken. Hoe kunnen worden zaken hergebruikt worden,
waar wordt het gemaakt? We voorkomen afval door meer te huren, delen, lenen en refurbishment
(hervernieuwing). We zoeken naar andere verdienmodellen waardoor er belang is bij het maken van
duurzame producten. Denk aan het verkopen van licht in plaats van lantaarnpalen. En de stalen
pilaren in een gebouw? Die blijven eigenaar van de producent en niet van de eigenaar van het
gebouw.
In 2040 is circulaire economie geen trend meer. Dan doen we het gewoon! Het is het
geitenwollensokkenimago ontstegen. Het is geen ‘goed doel’ . Je mag er geld aan verdienen, het mag
beloond worden!
2
2. Vanuit perspectief van de ontwikkelaar (energiezuinig bouwen en
verduurzamen)
-
-
-
73.000 bestaande woningen en 17.000 nieuwe woningen. Hoe halen we Haarlem Klimaat
neutraal in 2030? MRA trekt enorm aan. Woningbehoefte is groot. Woningverdunning.
Afgelopen jaren gewerkt aan : besparing energie, productie groene energie, isoleren,
groenaanleg, duurzame nieuwbouw. Nog weinig opwek in Haarlem. Er zijn ook planten die
energie opwekken of gebruik door vergisting.
We moeten meer circulair denken: besparing fossiele brandstoffen transport door goed na te
denken waar producten vandaan komen. We moeten alle materialen onbeperkt
hergebruiken. Denk ook aan Spaarnelanden circulair: afval beter scheiden.
Fossiele brandstoffen: In 2050 geen gasgestookte installaties meer in huis. Drang en goede
regelingen zijn nodig.
Sociale betrokkenheid moet gestimuleerd worden: meer ontmoeting stimuleren
meergezinsgebouwen door hofjes i.c.m. stadslandbouw. Sowieso meer kwaliteit toevoegen.
Samen buurtbeheer doen. Er worden veel meergezinswoningen door corporaties verkocht.
In sommige wijken zijn veel sociale activiteiten in andere wijken niet.
3
3. Vanuit perspectief van de wetenschap (healthy urban living)
Toekomstvisie Haarlem, thema Healthy urban living
Kees heeft de ‘Vier lagen van de gezonde stad’ geïntroduceerd waarbij iedereen aan tafel heeft
aangevuld. Een samenvatting hiervan staat hieronder.
1. Gezonde basis.
Lijkt simpel maar betekent alle milieufactoren OK (geen verontreiniging etc), de stad is veilig en
klimaatbestendig;
Pas planten toe die fijnstof afvangen.
Gezondheid gaat over geluk.
Ontsluit het Westelijk Tuinbouwgebied > nodigt uit tot bewegen en beleven
Stadslandbouw: het mes snijdt aan meer kanten: beweging, gezond, betrokken, natuur. Is voorbeeld
van korte keten in de stad. Educatief. Biodiversiteit.
2. De beweeglijke stad.
Nodigt uit tot bewegen (letterlijk én figuurlijk). Dus groen en aantrekkelijk. Toegankelijkheid voor alle
groepen gewaarborgd, ‘inclusief’.
Spelelementen in de openbare ruimte inbouwen nodigt uit tot bewegen.
Minder auto’s > meer ruimte voor andere functies. Autodelen.
Durf beweeglijkheid ook in bedrijvigheid toe te laten.
Natuurlijk spelen.
Leefstraat: dient meerdere doelen, onder meer sociaal (ontmoeten en beleven), spelen, groen,
gezondheid.
3. Gesloten ketens.
Zo kort mogelijke ketens. Circulaire economie. Economie downsizen, geld in de wijk houden
4. Beleving/betrokkenheid. Inclusief.
De stad is levensloopbestendig, sociale inclusie. Stressvrij.
Houd contrasten, diversiteit. ‘Verzachten’ van de stad.
Neem de menselijke maat als maatstaf, dat is de gulden snede voor alle vorm en functie.
Hoe segregatie in Schalkwijk verkleinen?
Westkant Spaarne versus oostzijde: ‘beter’ versus ‘minder’…? Is een opdracht.
In 2040 hebben we de empatische robot 
Bij de realisering: benut de kracht van bestaande netwerken.
Hoe bereik je je doelen?
- In beweging blijven, dingen doen soms buiten de regels
- Kracht vanuit mensen zelf, plus beetje autoriteit (gemeente faciliteert)
- Maak dingen concreet (en niet te groot)
4
4. Vanuit perspectief van het sociaal domein (inclusieve stad, iedereen
moet kunnen meedoen in stad, vergrijzing)
Sessie 1
Inspiratie en zingeving
Verbinding: kracht moet vanuit de bevolking komen
Vaste ondersteuningsstructuur, bijv. door meergeneratiewoning
‘Hoe kan het voor mij interessant zijn om verbindingen aan te gaan en zwakke mensen te helpen?’
Wat is de rol van de overheid //hoe geven we de participatiemaatschappij vorm?
Hoe zorg je dat initiatieven worden doorgezet, dat mensen niet afhaken…
Probleem; je moet al zoveel!
Of is dat een kwestie van keuzen maken?







Wie zou ondersteuning moeten bieden?
Mensen die het al heel druk hebben?
(het kan ook energie geven…)
Of mensen die zingeving zoeken, eenzaam zijn?
(niet iedereen wil dat…)
Mensen na hun 40e blijken het vaakst de keuze te maken om maatschappelijk wat extra’s te
willen betekenen. Maar veel meer mensen willen graag wat kleins in hun eigen omgeving
bijdragen!
In homogene groep is het gemakkelijker om de sociale samenhang te realiseren. Als er grote
culturele verschillen zijn, dan is het soms minder gemakkelijk om elkaar te verstaan en te
versterken.
We hebben nu nog zo veel problemen uit het zicht gehouden….
Gemengde wijken (in alle opzichten: inkomen, cultuur, gezinssamenstelling etc.) zijn belangrijk. Zorg
voor draagvlak en mogelijkheden voor ontmoeting.
Zorg dat je een woningvoorraad realiseert die je een andere functionaliteit kan geven als de
vraag/huisvestingsbehoefte verandert.
Een Wijk waarin je een levenslange wooncarrière kan vervullen en met een levensloopbestendige
wijk qua infrastructuur. Dat is ook belangrijk voor het behoud van de sociale samenhang. Teveel
mutaties zijn funest voor de samenhang en verbinding.
Maar een sterke sociale samenhang kan ook verstikkend werken!
Sessie 2
We zijn allemaal ervaringsdeskundigen.
We hebben ook een vorm van emancipatie nodig door de sterk veranderde samenleving. Als burger
weer je kracht ontdekken en gebruiken, weerbaarder worden, zelf meer initiatief nemen.
Netwerkvorming. Oude zekerheden vallen weg, de verzorgingsstaat is ons aan het verlaten. De
samenleving moet meer zelfverzorgend worden.
We moeten ook leren om toleranter te worden naar elkaar. Meer openstellen voor diversiteit. Steeds
meer vluchtelingen. We delen wel steeds in groepen……
5
‘De ver van mijn bed show’. Mondiaal zie je van alles, voel je je machteloos. Mensen moeten weer
verbinding krijgen met hun directe omgeving: daar kan je wat betekenen.
De schaal moet niet te groot zijn (gebiedsgerichte aanpak) om de voorwaarden voor verbinding en
inclusieve samenleving te verbeteren. Kan ook zingeving bieden aan mensen.
Waar houdt de menselijke maat op?? Wanneer voelen we geen verbinding meer?
De leefstraat.
Verbinden fysiek en sociaal domein!
Robotisering neemt toe.
We hebben minder werk te verdelen.
Mensen meer vrije tijd: dus ook voor zorgtaken, vrijwilligerswerk etc.
Verhouding werk, inkomen en vrije tijd gaat veranderen.
Menselijke maat in wonen, woonomgeving etc. Vergroot zelfredzaamheid van inwoners!
Buurtcoöperaties! Hoe creëer je zelfredzaamheid met elkaar?
Ruil- en deelmaatschappij.
Grenzen aan de groei? Of Groot in kleinschaligheid?
Sessie 3
Begrip!!!
In gesprek gaan met de volwassenen van 2014: dat zijn de jongeren van nu!!
Jongeren blijken vaak weinig tolerant naar andere groepen, bv mening over vluchtelingen ‘ ze krijgen
eerder dan wij een sociale huurwoning’ . Dialoog tussen (de ervaren) ouderen en jongeren kan een
bijdrage leveren aan vergroten begrip. Het zorgt voorzingeving en voorkomt eenzaamheid.
Gemeente kan rol vervullen in het op gang brengen van deze gesprekken. Gemeente moet een
voorbeeldfunctie vervullen. Bijv. stel schaduwbesturen in van ouderen en jongeren.
De gemeente houdt de rol van verbinder, makelaar.
2040:
Wijken nemen zelf verantwoordelijkheid want we hebben een netwerksamenleving.
We hebben allemaal een basisinkomen.
Het nieuwe delen: delen van kennis, goederen, ondersteuning
Overheid zorgt voor veiligheid, regisseren en waar nodig verbinden.
Vormgeven aan 2040 begint nu.
Bewoonster van De leefstraat: Wij zijn het voorbeeld van verbinding tussen jong en oud en
ontmoeting! Circa 50 huizen, kleine meest actieve kern (ca 12), met veel subnetwerken eromheen.
Auto’s zijn verbannen uit de buurt en dat heeft een enorm positieve uitwerking op de ontmoeting.
Op wijkniveau ontmoeting realiseren. Dan voelen mensen zich betrokken en willen zich inzetten.
Hoe kunnen e de huidige polarisatie van de samenleving tegengaan?
Hoe kunnen we denken in kansen: ‘omdenken’.
Overeenkomst alle drie de sessies:
Belangrijk voor leefbare stad in toekomst (, hoe kan iedereen mee doen):
Op het niveau van de wijk worden wonen, voorzieningen, sociale voorzieningen en
samenhang georganiseerd. Kleinschalig organiseren.
Netwerksamenleving
Deeleconomie
Ontmoeting en Zingeving zijn essentieel
6
5. Vanuit perspectief van creatievelingen/ architecten (welke slimme
nieuwe ideeën zijn er)
Stelling
“er moet in 2040 meer ruimte zijn voor experiment”
Experimenteerruimte; ruimte voor gekke denkers. Niet teveel praten, maar gewoon proberen.
Spelen om tot ontdekkingen te komen. Doel: mensen blij maken met mooie oplossingen.
‘gratis ruimte’ benutten; stukken land die tijdelijk niet gebruikt worden.
Regels lopen altijd achter ontwikkelingen aan.
Samenvatting tafelkleed
Experiment:
-
Tijdelijk experiment – pioniers
Waar is experimenteren lastig? Zorg?
Waar is experimenteren meest nodig? Bij urgentie/druk om een bepaald probleem op te
lossen.
Experiment zonder te weten wat het wordt/ waartoe het leidt. Vrijheid tot ontdekking.
Experimenteer met mate van experimenteerruimte
Vertrouwen is goed, experimenteren is beter
Experimenteren vraagt urgentie
Foutjes maken is goed
Ruimte voor creativiteit als resultaat iets oplevert voor de stad
Breng mensen samen:
-
Zoek snijvlakken
Co-creatie
Uitvindersfabriek
Verbinding = energie. Mensen en ideeën samenbrengen ergens.
Diversiteit stimuleert creativiteit!
Bedrijvigheid in combinatie met creatie kan een bron zijn
Creatieven toevoegen aan alle processen
Participatie van alle bewoners
Creativiteit ontlokt creativiteit
Minder regels:
-
Wat beogen we met elke regel? Dient de regel het doel?
Gemeente meer werken op functionaliteit en minder op regels
Uitgaan van basiswaarden, niet van technische mogelijkheden
7
-
Lef bij overheid
Regelgeving eigentijdser (meer resultaatgericht); moeten stimulerender / inspirerender
Ruimte geven: regels zijn nuttig, maar soms een wildcard uitdelen
Uitzonderingsclausules
Experimenteer met dingen, experimenteer met regels
Overheid faciliteert alleen:
-
Maak gebruik van kennis en kunde van je bewoners; relatie, vertrouwen
Verantwoordelijkheid bij initiatiefnemer = eigenaarschap.
Wat is er beschikbaar? Plekken, middelen, gebouwen
Faciliteren door geld, ruimte, netwerk, kennis
Slogan: Haarlem geeft ruimte!
Wat is Haarlem?
-
Creatieve industrie, 3D-printen: hippe stad
25% van inwoners in creatieve industrie
MKB = kracht, incubators, labs, inzetten lokale slimmeriken
Overig:
-
Onderwijs anders inrichten; op passie en motivatie aanhaken
Holistische aanpak
Lege ruimte is ook een kwaliteit
Gaat het dan om toegankelijkheid?
Luis in de pels
Disney methode
Creatief gedogen
8
6.
Vanuit perspectief van initiatiefnemers (stadslandbouw, groen)


Mensen in de stad in hun directe omgeving in contact met voedsel brengen.
o Bewuster worden van het groeien van voeding en het zelf verbouwen maakt dat
mensen meer respect krijgen voor hun voeding.
o Kleinschalige projecten in de stad realiseren. Rijdende ' groenteboer' met eigen
verbouw in de stad weer terug in de straat.
o Ontmoeting en stimulering diversiteit met moestuinen.
Jonge ambassadeurs creëren o.a. via diverse opleidingen om hen voor te bereiden voor de
toekomst en hen bewustzijn rondom voedsel.

kwaliteit van voedsel: is dit voor iedereen belangrijk? Prijzen zijn erg laag, en dus nu wel
bereikbaar voor grote groepen.

Haarlem was in de geschiedenis ooit zelfvoorzienend. Parklaan// Herengracht ooit bedoeld
om voedsel te verbouwen tussen de huizen.

Community's creëren met als doel de ziel in het eten terugbrengen.
Mentaliteitsverandering. Genot van voedsel. (Sociale aspect blijft
belangrijk) Bewustwording: Voedsel maakt gezonder en wijzer. Leren koken.

Waar zijn de boeren? Boeren aan kleinschalig stadslandbouw leiding laten geven.

Voedsel produceren ism de wetenschap. Ontwikkeling aangepaste landbouw (Insecten).
Mooi voorbeeld van anders kweken: Woestijn Kenia: zeekraal/visproject. Wat kan er bij ons?
(ontwikkeling/wetenschapsopdracht)Overheid zou dit moeten aanjagen, aanmoedigen en
faciliteren.

Voedsel coöperatieven ontwikkelen, geen supermarktenketen meer.

Interessante ontwikkeling: Voedselflats (China). Productie voor steden direct in de omgeving
te zien en te vinden en efficiënt.

Wat leert de geschiedenis ons?: nooit meer honger zorgde voor welvaart en
overmaat. Onafhankelijkheid van voedsel in mindere tijden is ook belangrijk voor de
toekomst; zelfvoorzienend kunnen zijn.

Basics creëren voor de stad bij oorlog of rampen. Grootschaligheid zodat je ook voedsel
lokaal zou kunnen verdelen.
Goed voorbeeld: Herenboerderij in Boxtel (kennis van vroeger met techniek van nu): wat is
er nodig qua productie om met lokale producten iedereen te kunnen voorzien in de stad?
Aantal vierkante meters versus aantal inwoners.
9

Wat kun je doen?
o Moestuinen, (Schalkwijk rondom flats, versterkt sociale verbinding)
o Landbouw in flats (Werkgelegenheidsproject)
o Fruitbomen planten door heel Haarlem: Reinalda-Appeltjes, verse melk en eieren vb
Zuidschalkwijkerweg.
o De nieuwe akker als collectief voorbeeld.
o Deeleconomie met voedsel. (Voedsel goed benutten ipv weggooien)
o Alles in de omgeving benutten; wat heb je nodig aan oppervlakte voor voedsel?
o Moestuinen op daken: warmte-dempend, energiezuinig, waterreservoir,
waterregulatie. (Grote daken kunnen wellicht ook licht veeteelt hanteren)
o Vis kweken in het Spaarne. Runderen in de duinen en herten als lokaal voedsel.
o Lokale producten omzetten in marketing, zoals Joppe Bier ook de Haarlemse bietjes.

Stadslandbouw : moet het een doel zijn?
10
7. Vanuit wateropgave (klimaatverandering, wateroverlast,
hittestress)
Problemen die opdoemen bij wateroverlast;





Kans op ziekte
Schade aan de panden
Verzakkingen
Onderwaterlopende kelders
Tot stilstand komende samenleving
Oplossingsrichtingen;
Sessie 1 (2 personen)
Maak de wateropgave een gezamenlijk probleem;


Samenwerkingsverbanden
De gemeente moet middelen ter beschikking stellen (financieel)
Sessie 2 (5 personen)








De gemeente heeft een voortrekkersrol
Financieel stimuleren
Maak het hip en happening (creëer bewustwording, bijvoorbeeld op scholen)
 Ouders bereiken via de kinderen (ondernemers die een verhaal komen vertellen op
school, het invoeren van bijvoorbeeld doorspoelen van toiletten met grijs water).
De gemeente moet nagaan op welke plekken in een wijk zij groen kunnen toevoegen om
water op te vangen/ hittestress tegen te gaan.
Voer een deelautobeleid waardoor er minder behoefte is aan verharde parkeerplaatsen
(Gent voert een deelauto beleid waarbij ze p-plaatsen ter beschikking stellen aan deelauto’s)
Introduceer een puntensysteem; Wanneer een bewoner iets aanpakt om wateroverlast of
hittestress tegen te gaan of op te vangen  Urenfabriek?
Stadslandbouw met grijs water
Beheer van de wijk afstemmen met bewoners (bevordert de sociale samenhang)
Sessie 3 (9 personen)



Hitte;
o je moet zorgen dat je de warmte uit je huis krijgt, dit kost de meeste energie.
o Plaats verstuivers in het straatbeeld.
o Water toevoegen (fonteinen/ meer oppervlaktewater/ openen grachten)
o Lage bomen om schaduw te creëren in de stad
o Verticaal groen toevoegen
o Inzetten op groene binnentuinen
Zorg bij elke oplossing voor een duurzame oplossing, niet inzetten op eentje die energie kost.
Water;
o Bergbezinkbasin (met wisselend succes toegepast Kinderhuissingel)
11
o
o

Hemelwater afvoeren naar de tuin, zorg voor een lichte daling naar bezinkbakken.
Breng de probleempunten in kaart (signaleren van de piekbelasting)
er zijn nu al wijken in Haarlem met een waterprobleem
o Meer open water
o Afkoppelen regenwater van riool
 bijvoorbeeld door regentonnen uit te delen
Belastingsysteem aanpassen; variabele belastingschaal wanneer mensen aanpassingen doen
ten gunste van klimaatadaptatie.
12
8. Vanuit ieders perspectief (vrij dromen)
Dromen over de Toekomst van de Gezonde Stad, Stadsgarage 21 juni 2016
Aan tafel van acteur Rene van Zinnicq Bergman werden in drie rondes deelnemers gevraagd hun
ogen te sluiten, in gedachten over de stad te vliegen, een fine plek op te zoeken en dan te bedenken
hoe het daar zou zijn, in het Haarlem van 2040.
Opvallend was hoe eenduidig de dromen van de deelnemers waren, de rode draad was: géén auto’s,
auto’s uit het straatbeeld, veel groen, veel contact tussen mensen onderling. Mensen hebben echte
zeggenschap over de openbare ruimte en richten deze in als ontmoetingsplek (een kruispunt wordt
een plein). De sterke punten van Haarlem; kleinschaligheid, schoonheid, de nabijheid van het groen
zijn in 2040 minstens zo krachtig al nu. Maar ook wordt geopperd dat al dat moois niet moet
verworden tot een decor en dat er soms ook best wat aan het toeval mag worden overgelaten, hoe
moeilijk dat ook is voor een stad die met beperkte ruimte kampt.
13