Een kerk die verlangt naar méér!

Een kerk die verlangt naar méér!
Dit artikel verschijnt als reactie op het uitgebreide artikel van Ronald Westerbeek
en staat in het kader van de in 2016 gehouden ‘There is More’ conferentie van het
Evangelisch Werkverband.
Een kerk die verlangt naar méér!
Een reactie op de theologische kanttekeningen bij Randy Clark en
Bill Johnson
door David ten Voorde en Hans Maat
Prominente Vineyard-leiders maken zich zorgen om een aantal Amerikaanse en
Engelse (Vineyard-)kerken die te gemakkelijk de theologie van met name Bill Johnson
(Bethel Church, Redding, Californië) zouden omarmen. Deze inhoudelijke discussie
speelt tot op heden nog niet bij ons in de Nederlandse (Protestantse) kerken. Ronald
Westerbeek omarmt nadrukkelijk de Vineyard-theologie vanuit zijn betrokkenheid op
New Wine en benadrukt vervolgens de verschillen met Randy Clark en Johnson. Hij
stelt dat hun onderliggende theologie de kerk geen goed doet. Wij vinden echter dat
de verschillen minimaal zijn en dat de theologie van Clark en Johnson waardevolle
elementen bevat voor de Nederlandse kerken.
Westerbeek bespreekt vier grote thema’s die wat hem betreft problematisch zijn in de
theologie van Johnson en Clark. Ze worden door hem gerekend tot de zogenaamde
Post-Toronto-beweging die zich verwijdert van de klassieke Vineyard-theologie. De
theologie van Clark en Johnson leidt, zo stelt hij, tot pastorale brokken en theologische verwarring zodat het vuur van de heilige Geest uiteindelijk weer zal doven.
Heeft Westerbeek hier een punt? Zijn Clark en Johnson werkelijk verwijderd van de
Vineyardbeweging, die in de jaren ’80 sterk geïnspireerd is door John Wimber?
In dit artikel gaan we in op deze vragen en laten we vervolgens zien hoe Clark en
Johnson wel degelijk de Vineyardtheologie erkennen, maar tevens een ontwikkeling
doormaken waarin ze zoeken naar het krachtige werk van God in andere geloofsstromingen dan de Vineyard alleen. Deze attitude herkennen wij als protestanten die op
zoek zijn naar vernieuwing van een kerk met een brede en veelkleurige traditie. Hierin
is het beproeven en het duiden van meerdere geloofspraktijken nodig en tegelijkertijd
spannend. Op basis van ons brononderzoek, het contact met Clark en de ervaring
met zijn praktijk, komen wij tot andere conclusies. Omdat Johnson in één adem met
Clark wordt genoemd, proberen wij ook Johnson mee te nemen in onze reflectie.We
hebben dit artikel opgebouwd aan de hand van de volgende vijf vragen:
1. Is er sprake van een Post-Toronto-beweging?
2. Hanteren Clark en Johnson een over-realized eschatology?
3. Staat Gods soevereiniteit bij Clark en Johnson onder druk?
4. Heeft Clark werkelijk een versimpelde verzoeningsleer?
GEESTkracht
29
Een kerk die verlangt naar méér!
5.
Is de Word-of-Faith-theologie een totaal verkeerde theologie?
1. Post-Toronto-beweging?
Met de Post-Torontobeweging bedoelt Westerbeek in zijn artikel die kerken en
organisaties die ofwel historisch voortkwamen uit de zogenaamde Toronto Blessing
(begonnen in januari 1994) ofwel zich lieten inspireren door de theologie die aan
deze opwekking werd verbonden. We denken dat de term Post-Toront-beweging een
lastig begrip is dat onbedoeld kan leiden tot kerkhistorische en theologische verwarring. Het enige wat deze term aangeeft is een historische scheidslijn van voor en na
december 1995, toen de breuk ontstond tussen de Vineyardbeweging en de toenmalige Vineyardgemeente in Toronto (Toronto Airport Vineyard).
Vineyard-historicus Bill Jackson beschrijft in zijn boek The Quest for the Radical
Middle. A History of the Vineyard (1999) waarom de Vineyard afstand nam van de
Toronto Blessing. Dit had weinig te maken met echte grote theologische verschillen.
De hoofdvraag was hoe men moest omgaan met bepaalde geestelijke manifestaties.
Jackson beschrijft open en eerlijk hoe gebrekkig het overleg tussen het Vineyardleiderschapsteam en de Toronto Airport Vineyard heeft plaatsgevonden.1 Ook dat
heeft meegespeeld in deze historische breuk. De biografische beschrijvingen van Clark
laten hetzelfde beeld van deze periode zien.2 We concluderen dat de belangrijke theologische thema’s van eschatologie, soevereiniteit, verzoening en geloof in principe
niet aan de orde zijn geweest bij de breuk tussen de Vineyard en de Toronto Blessing.
De term ‘de theologie van de Post-Toronto-beweging’ is niet eenduidig en de vraag
is of deze wel echt bestaat. Het is een feit dat de zogenaamde Toronto Blessing een
inspiratie is geweest voor veel verschillende kerken, denominaties, organisaties en
individuen. We zijn nu twintig jaar verder en constateren dat al deze organisaties en
bedieningen op vele plaatsen in de wereld hun invloed uitoefenen op pentecostale,
Anglicaanse en katholieke gelovigen. Bijvoorbeeld Nicky Gumbel en zijn kerk Holy
Trinity Brompton in Londen hebben ook een zegen van God ontvangen door de
Toronto Blessing.3
We begrijpen heel goed dat de Toronto-blessing in Nederland veel stof tot discussie gaf, met name vanwege de geestelijke manifestaties. Of wij in de Nederlandse
kerken hier goed mee zijn omgegaan, is voor ons nog wel de vraag. Clark wijst er
1
2
3
Jackson, 269-323. Zie ook: Margaret Poloma, Main Street Mystics. The Toronto Blessing & Reviving
Pentecostalism. Walnut Creek: Altamira Press, 2003, 243-244; Eddie L. Hyatt, 2000 Years of Charismatic
Christianity. Lake Mary, Florida: Charisma House, 184-185. Hyatt schrijft ‘The separation was characteristic of the conflict that inevitably occurs as the experiences and practices of a revival spill over the
traditional parameters of the institution within which it began’ (185).
Randy Clark, Lighting Fires. Keeping the Spirit of Revival Alive in Your Heart and in the Hearts of Others
Around You. Lake Mary, Florida: Charisma House, 1998, 87-102.
Bill Jackson, The Quest for the Radical Middle. A History of the Vineyard. Capetown: Vineyard
International Publishing, 1999, 282-283. Voor een gedeeltelijk overzicht van kerken en organisaties
die zich door de Vineyard en/of Toronto hebben laten inspireren, zie Jackson: The Quest for the Radical
Middle, 269-292.
30
GEESTkracht
Een kerk die verlangt naar méér!
bijvoorbeeld op dat genezing, het opwekken van doden en manifestaties zoals het
vallen in de Geest, het voelen van elektriciteit, schudden, huilen of lachen in/door de
Geest, ook plaatsvond in eerdere opwekkingsbewegingen. Hierbij noemt hij onder
andere de Shantung-opwekking, de grootste opwekking in de baptisten-beweging
in de jaren dertig van de 20e eeuw en de ‘Second Great Awakening’ (rond 1800).4
Veel van deze geestelijke uitingen kwamen voorafgaand aan Toronto overigens ook al
voor in de Vineyard-beweging. Deze geestelijke manifestaties zijn overigens in geen
enkel opzicht een doel in zichzelf. Het gaat om de blijvende geestelijke vrucht in onze
levens.
Het is nu twintig jaar na Toronto. De vele bedieningen en organisaties die zijn geïnspireerd door de Toronto- Blessing hebben ook een eigen ontwikkeling doorgemaakt;
ook Clark en Johnson. Vervolgens inspireren zij op hun beurt weer talloze gelovigen
en kerkgenootschappen, overal ter wereld. Het begrip Post-Toronto beweging doet
daarom in onze ogen geen recht aan deze ontwikkeling van de laatste decennia en de
diversiteit die is ontstaan. Wij denken dat we van theologen als Clark juist kunnen
leren, waar het gaat om geestelijke vernieuwing en thema’s als genezing en bevrijding.
Zeker als we bedenken dat de Protestantse kerk in Nederland hierin wel een impuls
kan gebruiken.
2. Over-realized eschatology
Bij een over-realized echatology is er te weinig oog voor de gebrokenheid en onbeantwoorde gebeden. Wij hebben ons na het artikel van Westerbeek serieus afgevraagd
of er bij Clark en Johnson werkelijk sprake is van een ‘over-realized eschatology’
waardoor Gods soevereiniteit onder druk komt te staan. Gaan zij een wissel over
die ze niet over hadden moeten gaan? Brengen zij het spanningsveld van het ‘reeds’
en ‘nog niet’(de tussentijd) nauwelijks ter sprake met als mogelijk gevolg excessen
en pastorale brokken? We zijn na ons onderzoek van mening dat Clark en Johnson
in denken en praxis het theologisch spanningsveld van ‘nu reeds’ en ‘nog niet’ wel
degelijk erkennen.
Westerbeek schrijft dat Clark beweert dat het uitblijven van genezing een mislukking
van onze bediening zou zijn. Maar Clark wijst juist deze veroordeling af met de woorden dat we onszelf niet de schuld moeten geven en dat we ons mogen blijven uitstrekken naar (meer) genezing. Westerbeek suggereert dat Clark op een andere manier over
het mysterie van het koninkrijk spreekt. Bij Clark zou het begrip mysterie vooral gaan
over de vraag waarom de een meer zalving ontvangt dan de ander. Daarmee zou Clark
niet het mysterie van het koninkrijk erkennen. Clark spreekt hier echter over iets
anders, namelijk over het principe dat er soms meer of minder zalving van de heilige
Geest aanwezig is, waardoor er meer of minder genezing plaats vindt 5. Hij verwijst
4
5
Randy Clark, Authority to Heal. Restoring the Lost Inheritance of God’s Healing Power. Shippensburg:
Destiny Image, 2016, 216-217.
Randy Clark, Kingdom Foundations. A School of Healing and Impartation Workbook. Mechanicsburg:
Apostolic Network of Global Awakening, 2011, 23-24.
GEESTkracht
31
Een kerk die verlangt naar méér!
hierbij naar Lucas 5:17 en Marcus 6: 4-6. Overigens noemt Wimber precies dezelfde
principes, waar hij spreekt over een ‘lack of faith’ en ‘A healing environment’.6
Clark begon ooit als baptisten-predikant en raakte daarna betrokken bij de Vineyardbeweging, waarvan hij in totaal achttien jaar (1984-2001) lid is geweest. Sindsdien
heeft hij de Vineyard-theologie over genezing omarmd en is ook hij wars van hypes,
manipulatie, trots en het overdrijven van (genezings)claims.7 De Vineyard-theologie
fundeert genezing met name in het koninkrijk van God. Clark stelt expliciet: ‘I still
believe in everything John Wimber taught me, but I believe in more than he taught
me.’ Clark erkent dus volledig de klassieke Vineyard-theologie, maar beschouwt
dit niet als het allesomvattende antwoord op genezing. Ook buiten de Vineyardbeweging zijn krachtige geloofsstromingen te vinden, waar zelfs meer genezing plaatsvond dan bij John Wimber en in de Vineyard. Bijna al deze bewegingen geloven ook
dat genezing haar basis vindt in zowel het kruis (verzoening) van Christus als in het
koninkrijk van God.8
Clark geeft een kerkhistorisch overzicht van Gods brede praktijk van genezing en
vergelijkt dit met een rivier. Deze rivier bevat meerdere stromingen (waaronder de
Vineyard) die zichzelf juist niet exclusief moeten achten, maar met elkaar mogen
zoeken naar de theologische breedte van de genezing die God ons wil schenken.9 In
iedere stroom of geloofsbeweging zit als het ware menselijke verontreiniging die we
vanuit het onderscheid van het geloof mogen verwijderen. Zo wordt de rivier opgeschoond en blijft Gods zegen van genezing stromen.10 Zo benadrukt de pentecostale
beweging bijvoorbeeld de zalving van de heilige Geest van een evangelist die een
genezingsbediening heeft. De Vineyard (en ook de pentecostale beweging) cultiveren
op hun beurt weer de gaven van de Geest en rusten alle gelovigen en ministry-teams
toe om te bidden voor de zieken. De Word of Faith-beweging benadrukt op haar
beurt juist de individuele verantwoordelijkheid van iedere gelovige om genezing van
God te ontvangen door persoonlijk geloof. Deze accenten hoeven elkaar niet uit te
sluiten, maar zouden elkaar juist mogen aanvullen, zonder daarbij door te schieten in
een bepaalde richting.11
3, Staat Gods soevereiniteit onder druk?
Als we Clark analyseren en hem in de praktijk aan het werk zien, dan hebben we niet
het idee dat zijn theologie leidt tot een onder druk zetten van Gods soevereiniteit.
Wel wijst Clark erop dat de ‘reeds en nog-niet’-theologie van het koninkrijk in de
praktijk vaak (onbedoeld) leidt tot een lagere verwachting wat genezing betreft. Ter
6
7
9
10
John Wimber & Kevin Springer, Power Healing. San Francisco: Harper & Row, 1987, 158-159, 173.
Randy Clark, The Healing Breakthrough. Creating an Atmosphere of Faith for Healing. Ada: Baker
Publishing, 2016, 47-56, 70-75.
Randy Clark, Christianity’s Great Healing River and Its Contributing Streams: A Short Story from “Amazed
by the Power of God. Shippenrburg: Destiny Image, 2012.
Randy Clark, The Healing River and its Contributing Streams. Mechanicsburg: Global Awakening, 2013.
Randy Clark, The Great River of Healing. Shippensburg: Destiny Image, 2009, 7-9.
11
Clark, Christianity’s Great Healing River and Its Contributing Streams.
8
32
GEESTkracht
Een kerk die verlangt naar méér!
verduidelijking: Als dit schema te veel je denken bepaalt, is het moeilijk om volhardend en vol verwachting te blijven bidden voor een genezing. Indien genezing in
eerste instantie uitblijft, dan kun je te snel berusten in het mysterie van het ‘nog niet’.
Clark is ervan overtuigd dat God juist veel meer gewillig is om te genezen dan onze
ervaring tot nu toe laat zien. Hij waarschuwt daarom voor een te grote nadruk op
Gods soevereiniteit, alsof alles wat er in de wereld gebeurt overeenkomstig de wil van
God zou zijn. Juist het ‘reeds’ en ‘nog-niet’ van het koninkrijk geeft aan dat we ons
als gelovigen in een geestelijke strijd bevinden.12 Het is onjuist om Gods soevereiniteit te gebruiken om onze menselijke verantwoordelijkheid uit te schakelen. Helaas
is dit een valkuil die we in onze theologie en praktijk vaak tegenkomen. De bijbelse
waarheid wordt, zoals de Vineyard-theologie het treffend zegt, in het radicale midden
gevonden, waarin Gods soevereiniteit de menselijke verantwoordelijkheid niet mag
en kan vervangen en vice versa.13
Mysterie en soevereiniteit
John Wimber, de oprichter van de Vineyard-beweging, heeft in zijn bediening jarenlang vanuit het ‘reeds’ en ‘nog-niet’ schema gedacht en gewerkt. Hij gaf eerlijk toe
dat hij met onbeantwoorde vragen bleef zitten.14 In gedachten hield hij een dossier
bij dat hij de naam ‘Onbekend’ had gegeven. Wanneer hij in de hemel zou komen,
zou hij Jezus om opheldering vragen. Vaak plaatste Wimber onbeantwoorde vragen
met een wrange glimlach in dit dossier. Op andere momenten worstelde hij intens
met God, vastberaden om antwoorden te vinden.15 Wimber liet hiermee zien dat er
ruimte is voor mysterie. Er zijn niet altijd pasklare antwoorden rondom genezing of
voor het uitblijven daarvan. Ook Vineyard-theoloog Alexander Venter wijst nadrukkelijk op het mysterie rondom genezing. Hij verbindt dit mysterie onlosmakelijk met
Gods soevereiniteit.16
Bill Johnson, voorganger van de Bethel Church in Redding , Californië, houdt net
als Wimber een ‘mystery file’ bij.17 Johnson spreekt eveneens over het belang van het
mysterie, zeker als het over genezing gaat. God is God en we kunnen Hem niet bevatten. Indien het mogelijk was dat we God (volledig) zouden kunnen begrijpen zouden we God zijn. Het eindige kan het oneindige nooit bevatten. God is bij machte
om oneindig veel meer te doen dan wij bidden of denken.18 Geloof kan zeker niet
zonder ons verstand, maar is ten diepste niet intellectueel van aard. Echt geloof (het
vertrouwen in en op God) gaat ons verstand te boven. Het geeft ons intellect een
12
13
14
15
16
17
18
Clark, Healing Breakthrough, 37.
Jackson, The Quest fort he Radical Middle, 18-20.
Wimber, Power Healing, 157-159.
Alexander Venter, Doing Healing. Capetown: Vineyard International Publishing, 2009, 8; Wimber,
Power Healing, 23-41.
Venter, Doing Healing, 9.
Bill Johnson, The Power that Changes the World. Creating Eternal Impact in the Here & Now.
Bloomington: Chosen Books, 2015, 183.
Johnson, The Power that Changes the World, 217-218.
GEESTkracht
33
Een kerk die verlangt naar méér!
context waarin het kan groeien, namelijk in het relationele kennen van God.19 Vanuit
dit kennen van Gods goedheid mogen we aanvaarden dat we niet op alle vragen een
antwoord zullen hebben.20 Venter wijst in dit kader op het onderscheid tussen relatietheologie en antwoordtheologie. In het Westen zijn we als christenen sterk geneigd
om antwoorden te moeten vinden op al onze geloofsvragen. Wanneer er geen redelijke antwoorden blijken te zijn is er een grotere kans aanwezig dat ons geloof schipbreuk lijdt. Dit wordt ook wel het faillissement van de westerse theologie genoemd.21
Geen verklaringsmodel
Het mysterie, dat is het aanvaarden dat we op aarde niet op alle vragen een antwoord
zullen krijgen, is fundamenteel voor het vraagstuk rondom ziekte en genezing. Een
deel van het antwoord is dus dat we niet op alles een antwoord hebben, hoe graag we
dat ook zouden willen.22 De vraag waarom niet iedereen genezen wordt is een complex geheel waarbij meerdere factoren, waarvan sommige onzichtbaar en ongrijpbaar,
een rol kunnen spelen.23 Dit is ook onze ervaring in de praktijk van het bidden voor
zieken en ieder die dit actief praktiseert weet dat. Het ‘reeds’ en ‘nog-niet’ schema
is een descriptief, een beschrijvend model van de heilsgeschiedenis. Op de vraag
waarom iemand niet geneest is het abstracte model van ‘nu reeds’ en ‘nog niet’, geen
geschikt verklaringsmodel als genezing uitblijft. Het is de heilshistorische en algemene
lijn terwijl we in het pastoraat onder leiding van de heilige Geest op zoek gaan naar
verschillende mogelijke redenen voor een specifieke situatie.
Een positief aspect van het ‘reeds’ en ‘nog-niet’ schema is dat het als model de hele
heilsgeschiedenis beschrijft, vanaf de schepping tot Jezus’ wederkomst en de voltooiing van het koninkrijk. We leven nu in de tussentijd, dat wil zeggen tussen Jezus’
eerste en tweede komst.24 Daarnaast maakt dit schema helder dat in deze tussentijd
de duivel een verslagen vijand is, maar zich nog wel met alle macht tegen Gods
koninkrijk en de kerk verzet. Het geeft aan dat we ons als gemeente in een geestelijke
strijd bevinden, waarbij het koninkrijk der hemelen door- of inbreekt tegen de macht
19
20
21
22
23
24
Bill Johnson, God is Good. Shippensburg: Destiny Image, 2016, 189-190. Deze opmerking moet
begrepen worden vanuit de aanmoediging dat ons denken vernieuwd moet blijven worden door de
Heilige Geest. Zie: Bill Johnson, The Supernatural Power of a Transformed Mind. Access to a Life of
Miracles. Shjppensburg: Destiny Image, 2005.
Johnson, God is good, 195.
Venter, Doing Healing, 9, voetnoot 4.
Zie bijvoorbeeld Francis MacNutt, Healing. Notre Dame: Ave Maria Press, 2006, 107-117.
MacNutt, Healing, 193-204. De charismatische katholieke voorman uit de jaren ’60-’80 van de 20e
eeuw, Francis MacNutt, noemt hier o.a. twaalf mogelijke redenen waarom mensen niet genezen worden.
Zie ook: Randy Clark & Craig Miller, Finding Victory When Healing Doesn’t Happen. Breaking Through
with Healing Prayer. Mechanicsburg: Global Awakening, 2015; John Wimber, Power Healing, 59-166;
Venter, 157-313.
Zie bijvoorbeeld Ken Blue, Authority to heal. Downers Grove: InterVarsity Press, 1987, 89-95; Wilkin
van de Kamp, Waarom grijpt God niet in? Aalten: Vrij Zijn, 2016, 27-36; Ronald Westerbeek, Feest van
het koninkrijk. Een verdiepend gemeenteproject rond het Onze Vader. Amsterdam: Buijten & Schipperheijn
Motief, 52-56.
34
GEESTkracht
Een kerk die verlangt naar méér!
van de duisternis.25 Volgens de Vineyard-theologie moeten we leven als levende paradoxen, waarbij we zowel het ‘reeds’ als het ‘nog-niet’ omarmen; we leven in de spanning tussen deze twee uitersten. Te veel nadruk op het reeds leidt tot arrogantie en
overschatting, waarbij we genezing als automatisme opeisen. Te veel nadruk op het
nog-niet van het koninkrijk kan leiden tot pessimisme en fatalisme, waarbij we ons
blijven afvragen of genezing de wil van God is. Het is duidelijk dat we moeten waken
voor een eenzijdige positie. Maar het blijft in de alledaagse geloofspraktijk onduidelijk
hoe we nu precies (paradoxaal) zouden moeten leven in het navolgen van Jezus.
Wat mogen we dan wel verwachten?
Vanuit de klassieke Vineyard-theologie wordt verondersteld dat nog niet iedereen
wordt genezen omdat het reeds geïnaugureerde koninkrijk nog niet volledig verwezenlijkt is.26 Het ‘reeds’ en ‘nog-niet’ schema geeft hiermee alleen maar een antwoord
op de negatieve vraag: Waarom nog niet? Het verschaft ons echter geen antwoord
op de positieve vraag hoeveel genezingen er in het reeds dan wel mogelijk zouden
zijn. Met andere woorden, naar welke standaard zouden we ons ‘in het reeds’ mogen
uitstrekken? Wat kunnen we nu dan wel verwachten? Dat is de vraag waar Clark en
Johnson actief in de praktijk mee bezig zijn en dat is voor ons een wezenlijke vraag
voor de kerk van vandaag.
Gods Standaard: Jezus
Wimber stelde terecht dat Gods hart dat vol van genade en compassie is onze standaard zou moeten zijn.27 Ten diepste is niet een schema maar God Zelf de standaard.
Venter beaamt dit en zegt dat de realiteit van het koninkrijk van God belichaamd
wordt in het leven van Jezus en diens genezingsbediening. Daarom is Jezus het model
voor deze bediening en moeten we hem als leerlingen navolgen.28 Johnson sluit hier
naadloos op aan en wijst eveneens op Jezus, die de standaard is voor ons als gelovigen. ‘Jesus Christ is perfect theology – He is the will of God personified’.29 Jezus is
het model voor ons als discipelen voor ons hele leven, inclusief genezing.30 Johnson
wil blijven zoeken naar de maximaal haalbare maat in het reeds, wat genezingen,
wonderen en tekenen betreft. Jezus is en blijft hierin de oorspronkelijke maat, Gods
unieke standaard voor ons als mensen, die we hoog moeten houden. We kunnen en
mogen het bijbelse voorbeeld van Jezus niet veranderen omdat onze huidige praktijk
teleurstellend zou zijn.31
Jezus genas niet iedereen die toen op aarde leefde, maar genas alle mensen die naar
Hem toe kwamen 32 en als kerk van Jezus hebben we de opdracht om ook hierin hem
25
26
27
28
29
30
31
Blue, Authority to Heal, 83.
Zie bijvoorbeeld Blue, 89-90; Westerbeek, 52-56.
Wimber, Power Healing, 159.
Venter, 12-13.
Johnson, God is good, 36, 135, 185.
Ibid., 137, 141, 159-160, 170; Clark, Authority to Heal, 89.
Johnson, God is good 41-42, 155-162.
32
Kamp, van de, Waarom grijpt God niet in?, 42, 156-157; Johnson, God is good, 135, 137-138.
GEESTkracht
35
Een kerk die verlangt naar méér!
na te volgen. Vlak voor zijn sterven sprak Jezus: ’Wie in Mij gelooft, zal de werken
die Ik doe, ook doen, en hij zal grotere doen dan deze, want Ik ga heen naar Mijn
Vader’ (Joh. 14:12 - HSV).33 Johnson weigert om de standaard van Jezus te verlagen
door teleurstellende of uitblijvende gebedsverhoringen. Hij wil ook geen theologische
reden verzinnen die Jezus ons niet heeft laten zien. Indien genezing hier op aarde uit
zou blijven, mogen we als gelovigen elkaar toerusten om vanuit het diepe vertrouwen
dat God vol goedheid en oneindige liefde is met het mysterie om te gaan, hoe moeilijk dat ook soms kan zijn.34
Waarom hebben wij hem niet uit kunnen drijven?
We lezen volgens Johnson een keer in de Evangeliën dat het de discipelen niet lukte
om een onreine geest uit te drijven die een kind in het vuur en het water gooide om
hem om te brengen (Mar. 9:14-29, Mat. 17:14-21). De discipelen waren verbaasd dat
ze dit niet konden. Op basis van hun eerdere ervaringen (o.a. Mar. 6:13) handelden
ze in de verwachting dat dit opnieuw zou gebeuren. In hun waarom-vraag aan Jezus
stelden ze geen theologische vragen over Gods soevereiniteit of het spanningsvolle
koninkrijk maar keken ze eerlijk naar zichzelf: ‘Waarom hebben wij hem niet kunnen uitdrijven?’ Jezus had namelijk eerst op hun ongeloof gewezen en gaf later het
antwoord op hun vraag, dat overigens ook geen mysterieuze en eschatologische elementen bevatte: ‘Dit soort [onreine geest] kan nergens anders door uitgaan dan door
bidden en vasten’. Jezus toonde hun het belang van gebed en vasten wanneer we met
sterke demonische tegenstand te maken hebben. De discipelen lieten ons zien dat
we onverhoorde gebeden niet zomaar de ‘mysterieuze wil van God’ moeten noemen,
maar dat we naar Jezus moeten gaan en mogen vragen om antwoorden.35 De opmerking van Jezus over het ongeloof van de discipelen mogen we trouwens niet veroordelend, maar juist uitnodigend opvatten. Jezus zei als het ware: ‘Jullie zijn bedoeld
om vol geloof te zijn. Zolang ik nog bij jullie ben, zal ik als goede en geduldige leraar
jullie (ver)dragen, jullie omhoog houden, en doen wat jullie in navolging van mij
hadden moeten doen. Ik zal het jullie nog een keer voordoen: Breng de jongen bij
mij’ (vgl. Mat. 17:17). Als gelovigen zijn we bedoeld om allemaal te groeien naar de
geestelijk volwassen maat van de grootte van de volheid van Christus (Ef. 4:13).
4. Verzoeningsleer en genezing
Westerbeek stelt dat volgens Clark genezing altijd en onmiddellijk in het hier en nu
beschikbaar is voor wie gelooft. Maar is dat dan werkelijk zo? Wij denken van niet.
Clark fundeert genezing op een drievoudige basis: het verbond, het kruis (verzoening)
en het koninkrijk.36 De Word of Faith-beweging gebruikt de tekst uit 1 Petrus 2:24
‘Door Zijn striemen bent u genezen’ vaak als bijbels bewijs dat we nu altijd recht zouden hebben op genezing. Clark daarentegen wijst erop dat in 1 Petrus 2:24 de tekst
33
34
35
Johnson, God is good, 41-42, 155-162.
Zie het interview met Bill Johnson: https://www.premierchristianity.com/Past-Issues/2015/
January-2015/Profile-Bill-Johnson. Geraadpleegd op 31 maart 2017. Zie ook: Bill Johnson, Release the
Power of Jesus. Shippensburg: Destiny Image, 2009, 127.
Johnson, God is good, 167-168.
36
Clark, Authority to Heal, 63-68.
36
GEESTkracht
Een kerk die verlangt naar méér!
uit Jesaja 53:5 (vanuit de Septuaginta) in de verleden tijd wordt geciteerd. Hij zegt
hierover: ‘Whether Peter had a theology of healing as a finished work accomplished
already on the cross is a subject that could be debated. Perhaps he merely means that
the people to whom he was writing had already experienced healings in their lives,
and the statement is a statement of fact and not intended to be taken as a theological
statement in the finished work’.37 Clark zegt hiermee dat we op basis van deze tekst
niet de theologische leerstelling kunnen bouwen dat we altijd en onmiddellijk in het
hier en nu genezing zouden moeten ontvangen.
Clark onderschrijft volledig de klassieke verzoeningsleer, dat is het plaatsvervangend
offer van Christus waardoor Hij ons verzoening aanbiedt. In de eerste vier eeuwen van
de vroege kerk was er echter een grotere nadruk (dan nu) op Jezus als Overwinnaar
(Victor). Jezus was Overwinnaar over zonden, ziekten en demonen. Dit had naast het
eeuwige leven, ook directe gevolgen voor dit aardse leven.38
Verder stelt Clark dat het taalkundig en bijbels-theologisch correct is om te zeggen
dat genezing in de verzoening is. Hierbij beroept hij zich o.a. op de oudtestamentici
Franz Delitzsch 39 en Michael Brown. Volgens Brown wordt in het Hebreeuwse denken in principe geen kunstmatig onderscheid gemaakt tussen het dragen van zonde
en gerechtigheid en het dragen van ziekte en pijn (Jes. 53: 4, 11-12). Door het dragen
van zonde en ongerechtigheid droeg de lijdende dienstknecht ook ziekte en pijn. Hij
nam de schuld van de mensen op zich en daarmee ook hun straf. Jesaja heeft hiermee
genezing voor de gehele mens op het oog, een compleet messiaans herstel (shalom).40
Clark gelooft net als A.B. Simpson (oprichter Christian and Missionary Alliance: in
Nederland CAMA), R.A. Torrey (president van het Moody Bible Institute en een
bekende evangelist) en Andrew Murray (Zuid-Afrikaans predikant in de Nederduits
Gereformeerde Kerk) dat genezing in de verzoening is. Simpson, Torrey en Murray
waren van mening dat genezing ‘in the atonement’ is, zonder daarmee te beweren dat
genezing ook onmiddellijk in het hier en nu beschikbaar is voor wie gelooft.41
5. Word of faith?
Is de Word of Faith-theologie een totaal verkeerde theologie? Is er helemaal geen theologische waarheid in deze beweging te vinden? Wat laat historisch bronnenonderzoek
37
38
39
40
41
Ibid., 66.
Ibid., 135-136, 155-156, 220.
Clark, Kingdom Foundations, 93.
Michael Brown, Israel’s Divine Healer. Studies in Old Testament Biblical Theology. Grand Rapids:
Zondervan, 1995, 195-199. Clark, Kingdom Foundations, 56, 120-121.
Clark, Kingdom Foundations, 56, 93. John Wimber en Paul King, geven in hun boeken een overzicht van de verschillende posities die er in het theologisch vraagstuk rondom de verzoening zijn
Wimber, Power Healing, 152-157; Paul L. King, in: Only Believe. Examining the origin and development
of classic and contemporary Word of Faith theologies. Tulsa, Oklahoma: Word & Spirit Press, 2008, 225231. King schrijft: ‘I would conclude, like Murray, Simpson, Carter, and Torrey, that it is valid to consider healing as a provision of the atonement in this life, but not as automatic or complete healing in this
life’ (230).
GEESTkracht
37
Een kerk die verlangt naar méér!
ons zien? Westerbeek stelt dat de Word of Faith-beweging sterk leunt op de theologie
van E.W. Kenyon (1867-1948). Kenyon wordt vaak in verband gebracht met gnostische denkbeelden en diverse varianten van het ‘positieve denken’ die tegen het einde
van de negentiende eeuw sterk in opkomst waren. Clark stelt echter dat veel van de
theologie van de Word of Faith-beweging juist niet beïnvloed was door dit filosofische
nieuwe denken. De Word of Faith-beweging is daarentegen geworteld in de theologie
van bekende evangelicals van de negentiende eeuw, zoals D.L. Moody, R.A. Torrey,
A.J. Gordon, A.B. Simpson en George Mueller.42 Paul King zet deze conclusie uitgebreid uiteen in zijn boek Only Believe. Examining the origin and development of classic
and contemporary Word of Faith theologies (2008).43
Er wordt door critici vaak gezegd dat Kenyon studeerde aan het Emerson College,
waar professor Ralph Waldo Trine het zogenaamde positieve denken (‘New Thought’)
doceerde. Het feit is echter dat Kenyon daar slechts een enkel semester heeft doorgebracht, zelfs nog voordat professor Trine zijn gedachten over het positieve denken
zou hebben onderwezen. Kenyon was in die tijd een ‘backslidden Christian’ en volgde
colleges retorica in de hoop een acteur te worden.44 Onder de prediking van de baptistenpredikant A.J. Gordon wijdde Kenyon zich opnieuw aan God toe. Kenyon was
een baptist, had een hart voor evangelisatie en was juist tegen de leerstellingen van
het positieve denken.45
Clark en Word of Faith
Clark schrijft zelf genuanceerd over de Word of Faith-beweging. Hij hangt het niet
aan, maar sluit zich daarmee niet af voor een aantal bijbelse waarheden die in deze
beweging benadrukt worden.46 Zo waardeert hij het dat deze beweging aan mensen
hoop biedt en geloofsvertrouwen voedt, opdat mensen genezen. Dit geloof is niet
gebaseerd op mechanische belijdenissen, maar is geworteld in een vertrouwensrelatie
met God als onze Vader. Men moedigt sterk aan om in God te geloven voor genezing
op basis van Gods beloften en zijn verbond met ons. Clark zegt verder hierover: ‘If
you had not been healed in a prayer line by the anointed healing evangelist, had
not been healed through a word of knowledge, or through team ministry; there still
remained the hope and possibility of receiving healing through your own personal
faith and trust in God’.47
De Vineyard-theologen (en Clark) waarschuwen terecht voor Prosperity-Gospel dat
onder andere ook in de Word of Faith-beweging voorkomt. 48 We zijn het volle42
43
45
46
47
Clark, Christianity’s Great Healing River and Its Contributing Streams. Zie ook: King, Only Believe, 17.
King, Only Believe. Examining the origin and development of classic and contemporary Word of Faith theologies. Tulsa, Oklahoma: Word & Spirit Press, 2008.
Clark, The Healing Breakthrough, 78-79. Zie ook: Joe McIntyre, E.W. Kenyon and His Message of Faith:
The True Story. Bothell, Washington: Empowering Grace Ministries, 2010, 54-59.
Clark, Healing Breakthrough, 79.
Ibid., 76-84.
Clark, Christianity’s Great Healing River and Its Contributing Streams.
48
Zie bijvoorbeeld Rich Nathan, Both-And. Living the Christ centered life in an either or world. Downers
44
38
GEESTkracht
Een kerk die verlangt naar méér!
dig met deze waarschuwing eens. Westerbeek erkent dat Clark geen prosperity leert
maar dat Clark wel degelijk een aantal andere bedenkelijke principes vanuit de Word
of Faith-beweging overneemt. Dit zou gaan over ‘positive confession’ en de rol van
het geloof bij genezing. Ten eerste draagt Clark in zijn onderwijs niet de leerstelling
van het ‘in geloof uitgesproken woord’ (positive confession) uit.49 Hij schrijft dat
hij genezingen die binnen de Word of Faith-beweging hebben plaatsgevonden, niet
kan ontkennen en geeft daarvan dan ook een voorbeeld. Een vrouw in Florida vertelde Clark dat zij genezen was van kanker ‘as she confessed her healing’. Westerbeek
gebruikt uitgerekend dit enige voorbeeld om te beweren dat Clark zonder reserve het
taalveld (en bijbehorende theologie) zou overnemen.50
In de tweede plaats behoor je nog niet tot de Word of Faith-beweging als je zegt dat
geloof een belangrijke rol speelt bij genezing. Ook Vineyard-theoloog Ken Blue, die
fel ageert tegen de mechanische geloofsformules van de Word of Faith-beweging,
stelt dat het Nieuwe Testament een ‘vital link’ tussen geloof en genezing laat zien. We
zouden juist geloof moeten cultiveren en het uitoefenen, met name op het gebied van
de genezingsbediening, aldus Blue.51 Johnson gebruikt daarom dan ook vaak de term
‘cultiveren’ als het gaat om het koninkrijk van God en genezing. Als iemand erkent
dat het geloven in Gods beloften belangrijk is, maakt hem dat dan tot een Word
of Faith-aanhanger? Dat is ons te kort door de bocht. Ook John Wimber erkende
dat de geloofsverwachting van mensen een belangrijke rol speelt in het uitblijven
of het juist wel plaatsvinden van genezing.52 Vanuit deze focus onderzoeken Clark
en Johnson hoe ons geloof kan groeien en hoe het geloofsvertrouwen in God werkt
rondom genezing. Dit zijn geen wetmatigheden of automatismen, maar eerder principes die we in de Bijbel terug kunnen vinden.53 Zo wijzen ze bijvoorbeeld op het
bijbels belang van het getuigenis,54 dat Clark inderdaad toepast tijdens de samenkomsten. Het Hebreeuwse woord voor ‘getuigenis’ is afgeleid van het werkwoord dat ‘iets
opnieuw doen’ of ‘herhalen’ betekent.55 Neemt Clark hierdoor bedenkelijke principes
van de Word of Faith-beweging over? Nee, hij getuigt gewoon van wat God eerder
heeft gedaan en verheerlijkt hiermee de naam van Jezus Christus. Het zijn geen ‘verhaaltjes’ zoals we meerdere malen hoorden van sceptische deelnemers. Een gevolg van
49
50
51
52
53
54
55
Grove IVP, 2013, 192-201.
Clark, The Healing Breakthrough, 76-84.
Ibid., 79. Verder wijst Westerbeek naar het hoofdstuk ‘A Fresh Look At The Faith Healing Movement’,
in Clarks werkboek Kingdom Foundations, 91-94, om te beweren dat Clark Word of Faith zou onderwijzen. Op deze vier pagina’s worden hoofdzakelijk opsommingen van namen van bewegingen en theologen en theologische termen gegeven, op basis waarvan we verder niet veel kunnen zeggen.
Blue, 41-51, 98 (97-105). In hoofdstuk 3 schrijft Blue tegen de Faith Formula, terwijl hij in hoofdstuk
8 de significantie van ons geloof in strijd beschrijft.
Wimber, Power Healing, 158, 173-176.
Zie o.a. Clark, Kingdom Foundations, 39-49.
Randy Clark, Power to Heal, 111-133; Bill Johnson, Strenghten Yourself in the Lord. How to Release the
Hidden Power of God. Shippensburg: Destiny Image, 2007, 105-118; Randy Clark & Bill Johnson, The
Essential Guide to Healing, 161-172.
Randy Clark & Bill Johnson, The Essential Guide to Healing, 162-163.
GEESTkracht
39
Een kerk die verlangt naar méér!
een getuigenis zou kunnen zijn dat het geloof in harten van mensen toeneemt en dat
God opnieuw vanuit zijn liefde en barmhartigheid geneest. Hetzelfde principe zien
we ook regelmatig in de Evangeliën waar staat dat ‘het gerucht over hem zich meteen
verspreidde in heel de omgeving van Galilea’ (Mar.1:28). Het gevolg daarvan was dat
de hele stad naar Jezus gekomen was en velen door hem werden genezen.
Samenvatting
Wij zijn in dit artikel ingegaan op de theologische kanttekeningen van Westerbeek
bij de onderliggende theologie van Clark en Johnson. Een theologie die zich op alle
grote thema’s in een andere stroom zou bevinden en die de kerk geen goed zou doen,
terwijl wij van mening zijn dat de theologie van Johnson en Clark grotendeels overeenkomt met de klassieke Vineyard-theologie. Tegelijkertijd zien ook wij verschillen
waar Clark en Johnson zoeken naar verdere groei en naar wat binnen bijbelse kaders
mogelijk is. Vanuit een erkenning van Gods soevereiniteit, de realiteit van de geestelijke strijd en onze menselijke verantwoordelijkheid moedigen Johnson en Clark
ons aan om, vanuit de gehoorzaamheid van het geloof, Jezus als standaard voor ons
hele leven hoog te houden. Niet een schema of systematische theologie, maar Jezus
Christus blijft als volmaakte theologie het voorbeeld, zowel in theologisch als in praktisch opzicht. Daarbij blijft er een onzes inziens gezonde bijbelse nadruk op de rol
van het geloof, ook bij genezing. Te midden van dit alles, ook als we ons bevinden in
het mysterie van onbeantwoorde gebedsverhoringen, mogen we blijven vertrouwen
op Gods oneindige goedheid en liefde. Vanuit dit geloofsvertrouwen is het goed om
een zogenaamde theologie van het lijden te hanteren. God doet alle dingen ten goede
medewerken voor hen die God liefhebben. En we mogen ervan overtuigd zijn dat
niets ons kan scheiden van de liefde van God. Want temidden van alles zijn we meer
dan overwinnaars door hem die ons heeft liefgehad (Rom. 8:28, 35-39).
Tenslotte
Als protestantse theologen vanuit het Evangelisch Werkverband binnen de
Protestantse Kerk in Nederland (PKN) concentreren we ons op Christus en op
oefenplaatsen voor ‘whole-life discipleship’(John Stott). Binnen dit concept van
discipelschap zijn oefenplaatsen nodig om het werk van de heilige Geest te leren
kennen, vandaar ook onze ‘There is More’ conferenties. Die mogen wat ons betreft
divers en spannend worden ingevuld want we verlangen naar meer voor de kerk van
Nederland. De conferentie in 2016 heeft het gesprek in de breedte aangemoedigd
rond de Geest en de gaven en dat lijkt ons goed. Wij pleiten vooral voor meer van
de Geest, omdat we daar werkelijke vrucht en vitaliteit van verwachten. We werken
binnen het brede spectrum van de PKN en leggen daarin eigen accenten. We zijn ons
bewust van het bredere werk van de Geest binnen en buiten deze kerk en laten ons
daarin nu inspireren door Clark, maar werken met velen samen en kennen niet onze
eigen ‘patroonheiligen’. Natuurlijk blijven wij ook kritisch theologisch reflecteren op
alles wat er gebeurt.
Ook de kruisbestuiving met de pinksterbeweging vinden we waardevol en nodig,
evenals de samenwerking met andere vernieuwingsbewegingen als de Charismatische
40
GEESTkracht
Een kerk die verlangt naar méér!
Werkgemeenschap Nederland (CWN), de Lucasorde, de beweging New Wine en
de Katholieke Charismatische Vernieuwing (KCV). We spreken de hoop uit dat we
elkaar oefenruimte gunnen en samen kunnen optrekken om het meer van de Geest te
ontdekken in de grote uitdaging waar de kerk in Nederland voor staat.
GEESTkracht
41