Bacteriële endocarditis

Cardiologie
Bacteriële endocarditis
Ontsteking van de binnenbekleding van het hart
Inhoudsopgave
Inleiding��������������������������������������������������������������������5
1. Hoe is het hart opgebouwd?�������������������������������5
2. Wat is endocarditis?���������������������������������������������7
3. Risicofactoren voor het krijgen van
endocarditis?������������������������������������������������������������8
4. Wat is de oorzaak van endocarditis?������������������9
5. Symptomen bij endocarditis?������������������������������9
Acute endocarditis����������������������������������������������������������������������������������10
Subacute endocarditis�����������������������������������������������������������������������������10
6. Welke onderzoeken kunt u verwachten?����������11
Klachten�����������������������������������������������������������������������������������������������������11
Onderzoeken��������������������������������������������������������������������������������������������11
Echocardiografie��������������������������������������������������������������������������������������12
Ecg��������������������������������������������������������������������������������������������������������������12
Bloedonderzoek���������������������������������������������������������������������������������������12
Focusonderzoek �������������������������������������������������������������������������������������13
7. Hoe wordt endocarditis behandeld?�����������������13
Antibiotica�������������������������������������������������������������������������������������������������13
Operatie����������������������������������������������������������������������������������������������������14
8. Welke complicaties kunnen optreden?�������������15
9. Hoe kan endocarditis voorkomen worden?�����17
Meer informatie�����������������������������������������������������19
3
Inleiding
Voor u ligt een informatieboekje over endocarditis. U heeft
dit boekje ontvangen, omdat u van de cardioloog te horen
heeft gekregen dat u endocarditis heeft of dat er bij u een
vermoeden bestaat op de aanwezigheid van deze ziekte.
Dit boekje geeft u informatie over wat endocarditis is. Er
wordt beschreven wat de mogelijke oorzaken kunnen zijn
van endocarditis en wanneer u tot de risicogroep behoort.
Daarnaast wordt uitgelegd hoe u endocarditis kunt herkennen (de symptomen) en hoe de diagnose wordt gesteld
(onderzoeken). Ten slotte wordt beschreven welke behandeling er plaatsvindt, hoe endocarditis voorkomen kan worden
en welke complicaties er kunnen optreden.
Mocht u tijdens het lezen van dit boekje vragen krijgen dan
kunt u deze opschrijven op de laatste bladzijde, waar speciaal
ruimte is voor opmerkingen en vragen.
1. Hoe is het hart opgebouwd?
Het hart is de pomp van uw lichaam en pompt bloed uw
lichaam rond. Uw hart bestaat uit twee helften: een linkerharthelft en een rechterharthelft. Iedere harthelft is te
verdelen in twee holtes: een boezem (atrium) en een hartkamer (ventrikel). Deze trekken om de beurt samen en pompen
zo het bloed het lichaam rond. Eerst trekken de boezems
samen, waardoor het bloed in de kamers komt. Vervolgens
trekken de kamers samen en stuwen het bloed zo het lichaam
en de longen in.
4
De boezems en de kamers worden van elkaar gescheiden
door vliezige hartkleppen. Deze hartkleppen voorkomen dat
uw bloed weer terugstroomt tegen de juiste richting in.
De binnenbekleding van uw hart, wordt het endocard
genoemd. Dit is de laag die direct in contact staat met
uw bloed dat door de boezems en kamers stroomt. Het
endocard bekleedt ook uw hartkleppen en de binnenwand
van uw bloedvaten. Het endocard ligt tegen het myocard aan,
dit is het spierweefsel van uw hart.
Op de afbeelding hieronder wordt het hart schematisch
weergegeven.
Afbeelding 1: De bouw van het hart
5
2. Wat is endocarditis?
Bij endocarditis is de binnenbekleding van het hart, het
endocard, ontstoken. De ontsteking wordt veroorzaakt
door bacteriën die de bloedbaan binnengekomen zijn vanuit
een andere plek in het lichaam. Deze bacteriën gaan aan de
binnenbekleding van de hartkleppen vastzitten en veroorzaken daar een ontsteking.
Bij mensen die een aangeboren of later verkregen hartklepafwijking hebben, of die een hartklepoperatie hebben gehad, is
er een hoger risico op het krijgen van een endocarditis. Dit
komt doordat de bloedstroom dan turbulenter is, waardoor
het bloed de binnenbekleding opschuurt en er beschadiging op treedt. Op de beschadigde plek kunnen bacteriën
zich makkelijk gaan nestelen. Er ontstaan vegetaties op de
hartkleppen, meestal op de kleppen van de linkerharthelft.
Deze vegetaties bestaan uit groepjes bacteriën, bloedplaatjes,
eiwitten en witte bloedcellen. Op de afbeelding wordt dit
schematisch weergeven.
Afbeelding 2:
Vegetaties op de hartkleppen
6
3. Risicofactoren voor het krijgen van
endocarditis?
Zoals eerder beschreven hebben de volgende mensen een
groter risico op het krijgen van endocarditis:
• Mensen met een aangeboren of later verkregen
hartklepafwijking,
• mensen met een kunstklep (bioprothese of mechanische
klepprothese) of
• mensen met een andere hartklepoperatie
Dit komt omdat afwijkende of beschadigde hartkleppen
vatbaarder zijn voor infectie dan normale kleppen.
Het kan zijn dat u niet tot deze risicogroep behoort en toch
endocarditis heeft. Er bestaan bacteriën die zo agressief zijn
dat ze ook gezonde hartkleppen kunnen infecteren.
Kinderen en jongeren met een aangeboren hartafwijking
hebben een verhoogd risico op het krijgen van endocarditis, vooral als ze een afwijking hebben waarbij bloed van de
ene kant van het hart naar de andere kant van het hart kan
lekken.
Bij oudere mensen ontstaan er kalkafzettingen in sommige
kleppen. Dit kan een risicofactor vormen.
Bij mensen die drugs via de aders gebruiken bestaat ook een
verhoogd risico omdat zij via vervuilde naalden, spuiten of
drugs de bacteriën recht in hun bloed kunnen spuiten.
Daarnaast is een verminderde afweer ook een risicofactor voor
het oplopen van een endocarditis. U kunt een verminderde
afweer hebben door transplantatie, diabetes, alcohol, drugs of
ouderdom. Als u eerder endocarditis gehad heeft, behoort u
ook tot de risicogroep.
7
4. Wat is de oorzaak van endocarditis?
Als u een verhoogd risico heeft, kunt u door verschillende
oorzaken endocarditis oplopen. Bij endocarditis zijn er
bacteriën de bloedbaan binnengekomen. Dit kan op verschillende manieren gebeuren:
• verwonding van de huid,
• verwonding van het mondslijmvlies of het tandvlees (soms
gewoon door tandenpoetsen).
• bij openhartchirurgie.
Bij gezonde mensen kan het niet veel kwaad als kleine
groepen bacteriën in de bloedbaan terechtkomen. Deze
bacteriën worden dan door de witte bloedcellen opgeruimd.
Bij mensen met beschadigde hartkleppen, kunnen bacteriën
zich op de beschadiging gaan hechten en verspreiden ze zich
zo over de binnenbekleding van de hartkleppen.
Bij bloedvergiftiging kan endocarditis ook ontstaan bij mensen
met gezonde hartkleppen, omdat er hierbij heel veel bacteriën in de bloedbaan zitten.
5. Symptomen bij endocarditis?
U kunt verschillende klachten hebben bij endocarditis. Hier
zullen de belangrijkste besproken worden. De symptomen
worden beschreven voor twee vormen van endocarditis:
acute en subacute endocarditis. Acute endocarditis ontstaat
plotseling en kan binnen een paar dagen levensbedreigend
worden. Een subacute endocarditis ontstaat geleidelijk over
een periode van weken of maanden.
8
Acute endocarditis
De klachten die bij acute endocarditis voorkomen, kunt u
vergelijken met de verschijnselen die optreden bij een acute
koortsende ziekte. U kunt last hebben van hoge koorts,
een versnelde hartslag, van vermoeidheid, bloedarmoede,
koude rillingen, van transpireren, kortademigheid en een
algemeen ziek gevoel. Door de vegetaties (bacteriegroei)
op de hartkleppen, wordt de klep aangetast en sluit hij niet
goed meer, waardoor de klep gaat lekken en er bloed terug
stroomt. Dit heeft hartfalen tot gevolg. Dit kunt u merken aan
toenemende kortademigheid, vocht vasthouden en hierdoor
toename in gewicht. Soms komen er ook kleine onderhuidse
bloedinkjes voor.
Subacute endocarditis
De symptomen van subacute endocarditis treden veel
geleidelijker op. Hierdoor duurt het vaak langer voordat deze
vorm van endocarditis bij u vastgesteld wordt.
De klachten bij een subacute endocarditis zijn: lichte temperatuursverhoging, moeheid, verminderde eetlust, bloedarmoede,
gewichtsverlies, hoofdpijn en spierpijn.
Andere symptomen die bij endocarditis voorkomen zijn:
koude rillingen, gewrichtspijn, een bleke huidskleur, pijnlijke
knobbeltjes onder de huid, verwardheid. Daarnaast kunnen
er kleine rode vlekjes op de huid of in het wit van de ogen
aanwezig zijn of rode strepen onder de vingernagels. Dit komt
door hele kleine afsluitingen van bloedvaatjes door bloedstolseltjes (embolieën) die van de kleppen zijn losgeraakt.
Grotere embolieën kunnen maagpijn, bloed in de urine, pijn
of gevoelloosheid in de arm of been of in het ergste geval een
hartinfarct of CVA veroorzaken. De milt kan opgezet zijn.
9
6. Welke onderzoeken kunt u
verwachten?
Het is voor een arts vaak heel lastig om de diagnose endocarditis vast te stellen, omdat de symptomen veel lijken op
de symptomen van andere acute ziektes. Daarom wordt
endocarditis in veel gevallen pas vastgesteld als er al complicaties opgetreden zijn.
Klachten
Als u de klachten heeft die bij endocarditis horen, bijvoorbeeld lang aanhoudende hoge koorts, koude rillingen,
vermoeidheid, bloedarmoede, last van transpireren en een
algemeen ziek gevoel vermoed de arts al een endocarditis.
Dit vermoeden wordt groter als u al bekend was met een
hartziekte, een hartklepaandoening, eerdere endocarditis of
drugsgebruik via een spuit in de bloedvaten. Als u onlangs ook
nog een chirurgische, tandheelkundige of andere medische
ingreep hebt ondergaan wordt het vermoeden op endocarditis zeer sterk.
Onderzoeken
De arts doet lichamelijk onderzoek en kan daarbij soms het
geruis van een lekkende hartklep horen met de stethoscoop. Toen de arts endocarditis bij u vermoedde, werd u
waarschijnlijk verteld dat u meteen in het ziekenhuis werd
opgenomen. Er zijn nog een aantal onderzoeken die de arts
kunnen helpen om de diagnose endocarditis te bevestigen.
10
Echocardiografie
Met behulp van een echocardiogram kunnen de vegetaties
op een hartklep zichtbaar gemaakt worden. Daarnaast kan de
arts zien of uw hartklep nog goed functioneert. Om een zo
goed mogelijk beeld te krijgen, kiest de arts er vaak voor om
nog een echocardiografie via de slokdarm te doen. Dit wordt
een transoesofageale echocardiografie (TEE) genoemd. Over
dit onderzoek is een informatiefolder beschikbaar, die u van
de verpleegkundige ontvangt voor het onderzoek.
Ecg
Er kan ook een ecg gemaakt worden, dit is een filmpje van
de elektrische activiteit van uw hart, die via huidelektrodes
wordt opgenomen. De arts kan hierop eventuele ritme- of
geleidingsstoornissen zien. Deze worden in zeldzame gevallen
veroorzaakt door abcesjes rondom de kleppen.
Bloedonderzoek
Er wordt bloed afgenomen om de aanwezigheid van bacteriën
aan te kunnen tonen. Waarschijnlijk is dit bij opname ook
al bij u gedaan. Omdat er te weinig bacteriën in het bloed
aanwezig zijn om ze zichtbaar te maken onder de microscoop
wordt het bloed ‘op kweek gezet’, zodat eventuele bacteriën
snel groeien, waardoor ze als kolonies zichtbaar worden. In
het algemeen duurt dit een à twee dagen.
Er wordt ook getest voor welk antibioticum de bacteriën
gevoelig zijn, zodat er gericht behandeld kan worden.
Ook kan de arts in het bloed zien of de ontsteking afneemt,
als u al met antibiotica behandeld wordt.
11
Focusonderzoek
Er wordt in het algemeen ook focusonderzoek gedaan. Een
focus is een infectie waar een gezond mens weinig van merkt,
maar waaruit toch bacterieën in de bloedbaan terecht kunnen
komen. Dit kan bijvoorbeeld een kies zijn die ontstoken is. Bij
mensen die tot de risicogroep voor endocarditis behoren kan
dit makkelijker tot endocarditis leiden dan bij anderen.
7. Hoe wordt endocarditis behandeld?
Bij opname is u waarschijnlijk al verteld dat u lang in het
ziekenhuis wordt opgenomen, dit komt met name door de
noodzaak langdurig (ca. zes weken) antibiotica via een infuus
toe te dienen.
De behandeling die hieronder beschreven staat is de
standaardbehandeling, maar het is vaak nodig de therapie aan
te passen op grond van individuele factoren.
Antibiotica
In de eerste plaats richt de behandeling zich op de bacterie
die de endocarditis veroorzaakt heeft. Hiervoor krijgt u
ongeveer zes weken lang antibiotica toegediend. Dit zal
gebeuren via een infuus, eerst in de arm en later meestal via
een infuus dat in een grotere ader onder het sleutelbeen
wordt ingebracht. Een infuus in de arm geeft sneller problemen door de hoge dosis antibiotica die worden gebruikt. De
ader kan dan gaan irriteren en ontsteken (flebitis).
12
De antibioticasoort die u krijgt wordt bepaald aan de hand
van de bloedkweken die er gedaan zijn. De arts zal tijdens
opname het effect van de behandeling regelmatig controleren via bloedafnames. Als de ontstekingsverschijnselen niet
in ernst afnemen zult u misschien andere antibiotica krijgen,
een hogere dosering of u zult de antibiotica langer moeten
gebruiken.
Als de situatie stabiel is, kan de behandeling in sommige
gevallen thuis verder plaatsvinden met behulp van specialistische thuiszorg, die de zorg levert voor het infuus en de
controles uitvoert. Omdat er kans is op ernstige complicaties
vindt de behandeling over het algemeen toch helemaal in het
ziekenhuis plaats zodat er, indien nodig, op tijd ingegrepen kan
worden.
Vaak neemt de koorts binnen een paar dagen al af door de
behandeling met antibiotica.
De verpleegkundige zal u dagelijks wegen. Om op tijd te
kunnen zien of u vocht vasthoudt, doordat er een hartklep
lekt. Daarnaast wordt uw bloeddruk, pols en temperatuur
gemeten.
Operatie
Als de antibioticakuur te weinig effect heeft of bij ernstig
lekkende hartkleppen, moet de klep door een prothese
worden vervangen. Dit gebeurd via een operatie, meestal in
de Isala Klinieken te Zwolle. In de meeste gevallen zal dit pas
na ongeveer vier weken gebeuren, als de ontsteking door
de antibiotica al tot rust is gekomen. Het inhechten van een
nieuwe klep is namelijk erg lastig als de infectie nog zeer
actief is, omdat de omgevende weefsels dan nog kwetsbaar
13
zijn. Bovendien is de kans op infectie van de klepprothese in
een vroeg stadium van opereren veel groter. Als de oorspronkelijk geïnfecteerde klep ernstig lekt, moet er toch onmiddellijk operatief worden ingegrepen, om hartfalen te voorkomen
of te behandelen.
Als endocarditis niet behandeld wordt, heeft het bijna altijd,
binnen enkele dagen tot weken, de dood tot gevolg. Dit is
komt door ernstig lekkende kleppen en door de zich door
het lichaam verspreidende infectie.
Als er wel op de bovenbeschreven agressieve manier
behandeld wordt, dan overleven veruit de meeste mensen
zonder veel restverschijnselen.
8. Welke complicaties kunnen
optreden?
Als endocarditis niet snel en goed behandeld wordt kunnen
er soms ernstige complicaties optreden:
de vegetaties die op de kleppen zitten zijn meestal los van
structuur. Hierdoor is er een kleine kans dat er een stukje
van een vegetatie losschiet en in een bloedvat elders in het
lichaam belandt. Hierdoor kan zo’n bloedvat worden afgesloten, met schade aan het desbetreffende orgaan als mogelijk
gevolg. Soms belanden zulke ‘micro-embolietjes’ in de huid,
dus wanneer u bijvoorbeeld tijdens het wassen kleine blauwe
plekjes tegenkomt is het belangrijk om dit door te geven aan
de verpleegkundige en/of de arts, zodat eventuele complicaties op tijd bestreden kunnen worden.
14
Als een slagadertakje in het hart of in de hersenen door een
losgeraakt stukje van een vegetatie wordt afgesloten kan dit
een hartinfarct of een herseninfarct tot gevolg hebben.
Als endocarditis niet snel behandeld wordt kan de desbetreffende klep gaan lekken, soms zelfs zo ernstig dat het hartfalen
tot gevolg heeft. Te late behandeling kan er ook toe leiden dat
de bacteriën zich via de bloedstroom verplaatsen en elders
in het lichaam nieuwe infecties veroorzaken. Vroegtijdige
behandeling met een hoge dosis antibiotica, die minstens zes
weken worden toegediend, is dus essentieel.
De overlijdenskans is bij deze ziekte afhankelijk van de
betrokken bacterie en van allerlei andere factoren, zoals de
klep die aangedaan is, de leeftijd, de duur tot aan het starten
van de behandeling en van eventuele bijkomende ziektes.
Hierover kunnen dus moeilijk algemene uitspraken worden
gedaan.
15
9. Hoe kan endocarditis voorkomen
worden?
Als u tot de risicogroep behoort (hoofdstuk 3), kan endocarditis in sommige gevallen bij u voorkomen worden. Dit
gebeurt door antibiotica toe te dienen voorafgaand aan
verschillende ingrepen, waarbij bacteriën in uw bloedbaan
kunnen komen. Het toedienen van een antibioticum voorafgaande aan een ingreep wordt antibioticaprofylaxe genoemd.
U komt hiervoor in aanmerking als u:
• Eerder endocarditis heeft gehad.
• Een mechanische kunstklep of een bioprothese heeft.
• Als u een bepaalde aangeboren hartafwijking heeft.
Ingrepen die hieronder vallen zijn:
• Ingrepen in de mondholte, bijvoorbeeld ingrepen waarbij
het tandvlees wordt behandeld of operaties waarbij
wortelresten verwijderd worden.
• Ingrepen in de bovenste luchtwegen, als keelamandelen
verwijderen.
• Ingrepen in ontstoken weefsel, als bijvoorbeeld het ontlasten van een steenpuist.
• Sommige ingrepen in de darmen.
• Sommige ingrepen van de urinewegen
16
De Nederlandse hartstichting heeft hiervoor een richtlijn
opgezet: ‘Richtlijn Endocarditisprofylaxe’. Op de website van
de Nederlandse Hartstichting is hierover meer informatie te
vinden.
De Nederlandse hartstichting heeft een kaartje gemaakt voor
mensen met een verhoogd risico op het krijgen van endocarditis (afbeelding 3). Dit kaartje dient u mee te nemen bij
dokters- of tandartsbezoek.
Afbeelding 3: Risicokaartje endocarditis (Nederlandse
Hartstichting).
17
Meer informatie
Voor meer informatie over endocarditis kunt u kijken op de
website van de Nederlandse Hartstichting:
www.hartstichting.nl
Als U nog vragen heeft na het lezen van deze informatiefolder
kunt u deze vragen stellen aan uw verpleegkundige of aan de
dienstdoende cardioloog van de afdeling cardiologie. Om de
vragen niet te vergeten is het raadzaam om ze hieronder op
te schrijven.
Ruimte voor opmerkingen en vragen
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
18
Uitgave:
Patiëntencommunicatie
Harderwijk, februari 2013
CAZ CA 27.02.13
Ziekenhuis St Jansdal
Wethouder Jansenlaan 90
3844 DG Harderwijk
Postbus 138
3840 AC Harderwijk
Telefoon (0341) 463911
www.stjansdal.nl