Van slavenliederen tot hedendaagse dancehall: invloed van politiek

Opleiding Communicatiebeheer
Bijlokehof 4
9000 Gent
“Van slavenliederen tot hedendaagse
dancehall: invloed van politiek, cultuur,
religie en taal op reggaemuziek”
EINDWERK
promotor: Karen De Becker
Schooljaar 2005-2006
Eindwerk voorgedragen door
Muriel Grégoire
Tot het behalen van het diploma van
Bachelor in Communicatiebeheer
Voorwoord
Jamaica: fragment of bomb-blast, catastrophe of geological history (volcano, middle
passage, slavery, plantation, colony, and neo-colony) has somehow miraculously –
some say triumphantly – survived. How we did it is still a mystery and perhaps it
should remain so. But at least we can say this: that the secret and expression of that
survival lays glittering and vibrating in our music. – Edward Kamau Brathwaite
De geschiedenis van de reggaemuziek gaat een lange weg terug en belangrijke
geschiedkundige evoluties hebben een invloed gehad op de muziek.
Ik wil aan de hand van literatuurstudie een overzicht bieden van deze rijke muziekstijl en
aantonen dat de hedendaagse ‘dancehallmuziek’ nog altijd invloeden ondergaat vanuit het
prille begin.
Sommige onderwerpen overlappen de verschillende onderdelen en worden dus vernoemd in
het éne hoofdstuk en vaak uitgediept in een ander hoofdstuk.
Dit eindwerk kan uiteraard niet volledig zijn zonder muziek. Daarom vindt u in bijlage een cd
met verschillende nummers en van sommige hun teksten. Die teksten moeten illustreren hoe
deze invloeden zich manifesteren in de muziek. De muziek wordt steeds in de tekst apart
aangeduid met de volgende layout en uitgewerkt in de bijlage. [A#]
Het is essentieel dat u tijdens het lezen ook naar de muziek luistert.
Tussen de teksten door heb ik belangrijke citaten geplaatst die de invloed van de
geschiedenis op de muziek per thema ondersteunen.
Ik heb ook een aantal interviews afgenomen met reggaeartiesten, waardoor ik de
theoretische literatuurstudie kon toepassen op de werkelijkheid.
Het interview met Turbulence kunt u terugvinden in de audiovisuele bijlage van mijn
eindwerk. Deze bijlage bevat ook beelden van een reggaeavond in de Gentse ‘Decadance’
en een concert van Elephant Man.
Tot slot wil ik nog alle mensen, hun namen noemen zou mij te ver leiden, die mij bijgestaan
hebben om dit eindwerk tot stand te brengen bedanken voor hun tijd en goede raad.
INHOUDSOPGAVE
Inleiding en probleemstelling
5
I
Jamaica, paradijselijk reggae-eiland
1.1.
1.2.
Jamaica, ‘out of many one people’ (sociografische situering)
Van slavenliederen tot hedendaagse dancehall
II
Politiek + economie
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.
2.6.
De eerste volkeren en de Europese bezetting
Sociaal commentaar onder invloed van slavernij
Van ska naar rocksteady ten gevolge van politiek-economisch klimaat
Reggae en politiek in de jaren 1970
Nieuwe reggae en dancehall gaan in tegen neokolonialisme en
politiek-economisch wanbeleid
Misdaad en protest
III
Cultuur
3.1.
3.1.1
3.1.2.
3.1.3.
3.1.4.
Karakteristieken van het Jamaicaanse volk onder invloed van
sociale factoren
Inleiding
Opvoeding en onderwijs
Muzikale expressie: van Afrikaanse ‘griot-traditie’ naar ‘dancehall dj’s
Andere culturele expressievormen
34
35
3.2.
Invloed van de internationalisering van de muziekwereld
36
6
8
11
14
17
21
25
27
31
IV
Religie
4.1.
4.2.
4.3
Inleiding
Verschillende godsdienstige takken
Rastafarianisme
4.3.1. Ontstaan vanuit Ethiopianisme, Pan-Afrikanisme en Garveyisme
4.3.2. Rasta-symboliek in reggae
38
39
39
42
V
Taal
5.1.
5.2.
“Pardon my patois!”
Van standaardtaal naar ‘slang’ en terug
45
46
Besluit
48
Songteksten
49
Bronnenlijst
64
Bijlagen
70
Inleiding en probleemstelling
De doelstelling van dit eindwerk is om een informatief en geanalyseerd overzicht te bieden
van de geschiedenis van de reggaemuziek en enkele factoren die er invloed op hebben
gehad.
Over de geschiedenis en die factoren zijn al heel wat naslagwerken en documentaires
verschenen, maar er is gebrek aan een Nederlandstalige samenhangende beschrijving en
analyse.
Ik heb onderzocht hoe de factoren politiek, cultuur, religie en taal concreet een invloed
hebben gehad op de muziek en welke impact ze hebben gehad in de verdere evolutie van de
muziek.
In het eerste hoofdstuk wil ik een algemeen beeld scheppen van Jamaica en uit welke
muzikale genres de reggaemuziek is ontstaan. Ook wil ik meteen met de deur in huis vallen
en verklaren hoe de muziek is geëvolueerd naar een vandaag immens populair muzikaal
genre, namelijk ‘dancehall’.
Het tweede hoofdstuk geeft een overzicht van de politieke situatie en verklaart hoe het komt
dat Bob Marley als protestzanger Jamaica, dat nog steeds als belangrijkste exportproduct
reggae heeft, op de wereldkaart zette.
In hoofdstuk drie wordt een cultureel profiel geschetst van de doorsnee Jamaicaan,
gebaseerd op sociale factoren zoals opvoeding en onderwijs. Daarnaast worden de
verschillende culturele expressievormen toegelicht en wordt er duiding gegeven over de
invloed van de internationalisering van de muziekwereld op reggae.
Hoofdstuk vier gaat dieper in op de spirituele belevingen van de Jamaicaanse bevolking en
hoe dit zich manifesteert in de muziek. In het vijfde hoofdstuk kunt u ten slotte lezen over hoe
de taal met de geschiedenis is meegeëvolueerd en wat de muzikale gevolgen hiervan zijn.
I
Jamaica, paradijselijk reggae-eiland
1.1. Jamaica, ‘Out of many one people’
Never had I seen a land so beautiful.
Now I know where the writers of the Bible
had got their description of Paradise.
They had come here to Jamaica.
– Errol Flynn in My Wicked, Wicked Ways, 1959
[A1]
Slechts enkele eilanden of landen met dezelfde grootte als Jamaica bezitten een zodanige
diversiteit van huidskleuren en gelaatstrekken, landschappen en planten- en dierenrijk. Met
een oppervlakte van ongeveer 11 000 vierkante kilometer, is Jamaica slechts iets kleiner dan
de Amerikaanse staat Connecticut en net iets groter dan Libanon. Het eiland strekt zich uit
van oost naar west van Morant Point naar Negril. Er leven ongeveer 2,5 miljoen mensen,
vermengingen van Afrikaanse, Europese, Arabische, Chinese en Oost-Indische volkeren die
samenleven onder het nationale motto “Out of Many, One people”.
Jamaica drijft in de Caraïbische Zee op de achttiende noordergraad van de evenaar. Zijn
reputatie is gegroeid rond zijn prachtige stranden en de meeste hotels en vakantieoorden
concentreren zich langs de noordkust. Het hoogste punt, de top van de Blue Mountain,
doorprikt de wolken op een hoogte van 2 256 meter en net 16 kilometer van de oostelijke
kust- en hoofdstad Kingston vandaan. In het midden van het eiland bevindt zich Mandeville
op het plateaugebergte Figuero Mountains, zeshonderd meter uitstekend over de
landbouwhellingen van het platteland.
Het noordwesten van Jamaica is gekenmerkt door het ‘Cockpit’ platteland, een “Me No
Send, You No Come” gebied van het vrijgevochten spirituele Maroonvolk.
Ongeveer 120 rivieren en waterlopen stromen vanuit bergravijnen en snijden de landelijke
vlaktes in. Geologen geloven dat Jamaica en zijn Caraïbische buureilanden ontstaan zijn uit
vulkanen die van onder de zee zijn opgeborreld miljarden jaren geleden. De lager gelegen
vlakten die de toppen omringen vloeiden uit de zee 30 miljoen jaar geleden, de erfenis van
nietige geraamtes van zeeschepsels en –organismen die zich opgestapeld hebben op de
zeebedding. Een kaap van wit leemgesteente, het overblijfsel van de organismen, bedekken
ongeveer twee derden van het eiland. Dit landopbouwende proces bereikte zijn climax
ongeveer 20 miljoen jaar geleden toen het eiland ontstond uit de Caraïben. Het Cockpit
platteland en ontelbare grotten verraden de oceanische herkomst van de landoppervlakte.
Het voorhistorische Jamaica was een ruw, rotsachtig land. Uiteindelijk ontstonden onder
invloed van klimaat en bodem schitterende wouden die elke are bedekten tegen de vijftiende
eeuw. De enige inheemse vruchten die aanwezig waren toen Columbus aankwam waren
guava, ananas, appel, sweetsop en waarschijnlijk de stervrucht. Alles dat vandaag groeit
werd ofwel geïmporteerd door de mens of door de uitwerpselen van vogels. Europeanen
introduceerden suikerriet, bananen en citrusvruchten. Spaanse handelaars brachten
kokosnoten uit Malaya in de zeventiende eeuw. De ‘ackee’, die de basis vormt van het
traditionele Jamaicaanse ontbijt kwam uit slavenschepen uit West-Afrika in 1778. Ongeveer
drieduizend variëteiten plantensoorten zijn geïdentificeerd op het eiland, inclusief 800
soorten die nergens anders in de wereld gevonden zijn.
Jamaica’s fauna verbleekt in vergelijking met het visuele floraparadijs. Er zijn natuurlijke
ratten en ‘mongooses’, geïntroduceerd door de 19de eeuwse plantage-eigenaars om de
ratten te bestrijden. De inheemse Jamaicaanse ‘coney’ lijkt op een groot ‘guinea’-varken,
maar is een aanverwant van de rat. Het leeft in een hol onder de grond maar is zeldzaam
geworden. Vleermuizen zijn Jamaica’s meest talrijke dieren. Ongeveer 25 verschillende
variëteiten fladderen over het eiland. Het enorm vriendelijke ‘manatee’, die verhalen over
zeemeerminnen inspireerde is een ander zoogdier dat de afgezonderde wateren van de
Zuidkust bewoont. Walvissen kunnen soms ook gespot worden langs de kusten. Jamaica’s
snel stijgend aantal krokodillen worden alligators genoemd. Kikkers worden padden
genoemd en motten vleermuizen. Ook de gekko, een redelijk grote hagedis komt veel voor.
Jamaica heeft slechts een paar slangen, allen ongevaarlijk.
Jamaica’s vogelpopulatie maakt het zowel in kleur als in variëteit goed wat de
dierenpopulatie mist. De nationale zangvogel, de ‘Doctor Bird’, met zijn gestroomlijnde staart
en werd enkel in Jamaica gevonden. Felgele, oranje en groene parkieten, papegaaien en
vinken zingen in de wouden. ‘John Crow’, een kalkoenachtige buizerd, doorzoekt vuilnis en
leeft van overblijfselen van dode dieren. Meer dan 200 soorten vogels zijn geobserveerd op
het eiland, inclusief 25 inheemse soorten.
Maar Jamaica’s grootste attractie is altijd het klimaat geweest. De warmte trekt elk jaar
duizenden zonaanbiddende toeristen aan. Seizoenen zijn zo goed als onbestaand. Regens,
gemiddeld 17 centimeter per jaar, vallen hoofdzakelijk in mei en oktober, hoewel de
hoeveelheid regen in de bergen gemiddeld oploopt tot 500 centimeter per jaar in de
parochies van Portland en St. Thomas. Zonneschijn komt veel meer voor. De gemiddelde
temperatuur bedraagt 26°C aan de kust. 1
1.2. Van slavenliederen tot hedendaagse dancehall
Er bestaan veel theorieën en naslagwerken over hoe en wanneer reggae nu eigenlijk
ontstaan is. Sommige bronnen rekenen de ska – die ontstond rond de periode van de
Jamaicaanse onafhankelijkheid in 1962 – tot de eerste vorm van reggae. Anderen gaan veel
verder terug in de tijd en aanzien de slavenliederen als beginpunt van dit genre
wereldmuziek.
Tijdens de kolonisatie al bleken de slaven hun rituelen en ceremonies – vaak meegebracht
uit hun Afrikaans vaderland – te uiten door liederen en dans. Muziek maakte ook deel uit van
het alledaagse leven op de plantages onder de vorm van werk- en klaagliederen. De
Afrikaanse muziekstijlen cumina en de pocomania hebben een grote ritmische invloed
gehad, die tot op vandaag terug te vinden is in verschillende raggabaslijnen. Vooral de
‘heartbeat drum’ was en is nog steeds een vitaal onderdeel in de muziek, aangezien hij even
belangrijk wordt beschouwd als een hart voor een mensenleven. De Afrikaanse percussie,
gebaseerd op improvisatie op een traditionele melodie, heeft eveneens een grote invloed
gehad op de muziek van het Rastafarianisme. 2
Het Rastafarianisme is absoluut een niet te verwaarlozen aspect in Jamaica, met als pionier
Marcus Garvey, die opriep tot de terugkeer naar Afrika en
‘Emperor Selassie I’ als de enige geestelijke leider aanzag die kon leiden tot bevrijding.
Toen de skamuziek de wereld veroverde met zijn snel en uitgelaten ritme, kreeg ook andere
muziek uit het Westen langzaam aan invloed op de muziek.
Niet alleen de inlandse bevolking interesseerde zich in de ‘roots’ en ‘culture’ van het reggaeeiland. Ook Europese platenlabels begonnen te investeren in de reggae en dit fenomeen
kwam nog meer in de lift te zitten met de groeiende populariteit van ‘the King of Reggae’,
Bob Marley. Vanaf toen stond Jamaica meer dan ooit overal ter wereld bekend als het
reggae-eiland.
1
A. ZACH , M. HENRY, Insight Guide of Jamaica. Singapore,1992, pp.23-24
2
A. TOWER, The painful Path of Music: Slavery and suffering in Jamaica and their effects on Jamaican
music. In: The Dread Library, 22/04/1998 (on line).
Economische recessie en politieke problemen bracht een vertraging in het ritme van de
baslijn met zich mee en mondde uit in de ‘rocksteady’. Vooral de revolutionaire teksten
waren in die tijd kenmerkend voor het genre. Het was ook tijdens die periode dat politieke
partijen propaganda maakten met behulp van reggaenummers. In 1979 slaagde Bob Marley
er zelfs in Michael Manley (PNP – socialistische partij) en Edward Seaga (JLP: Jamaican
Labor Party – liberale partij) elkaar de hand te doen reiken op het “One Love”-concert.
Eind jaren ’80, begin jaren ’90 stak ‘ragga’, afkorting van ‘raggamuffin’ de kop op. Vanaf toen
draaide alles rond entertainment, zonder de revolutionaire ondertoon te verliezen. Ragga
was een instrument om de zorgen van het volk te doen vergeten. De bas werd versneld en
verzwaard en zangers gingen – onder invloed van de Amerikaanse rap – toasten op de
baslijn. Ook de verschillende dansbewegingen die gepaard gingen met verscheidene
‘riddims’ en nummers kenden hun ontstaan.
Artiesten begonnen zich te associëren met hun dansbewegingen die zij uitvonden en lieten
zich dikwijls in hun levensstijl inspireren door de hiphop. Het is dan ook tijdens die periode
dat de ‘dancehall’ zijn ontstaan kent. ‘Dancehall’ verwijst naar de ontmoetingsplaats waar
artiesten, dansers, soundsystems en het publiek samenkomen om zich te vermaken.
Een soundsystem is een formatie van één of meerdere diskjockeys die populariteit
verwerven door een goede platenselectie en het spelen van dubplates.
Dat zijn speciale versies van nummers ingezongen door een populaire artiest voor de
soundsystem. De pionier van de soundsystems is Coxxson Dodd, die al in de jaren vijftig ska
en reggae producete, en verleidde niet alleen Jamaicanen om hun eigen sound te beginnen.
Vandaag zijn er overal ter wereld soundsystems die bekendheid verworven hebben met hun
manier van entertainment.
In Jamaica zijn de bekendsten bijvoorbeeld Tony Matterhorn, Stonelove, Killamanjaro,
BlackcatR David Rodigan is één van de bekendste reggae- en dancehalldiskjockeys uit
Groot-Brittannië.
Duitsland herbergt verschillende grote sounds zoals ‘Pow pow movement’ en ‘Sentinel’ en in
Frankrijk won onlangs ‘Arawak Sound’ de nationale soundclash.
Ook in België groeit het aantal soundsystems elk jaar aan. Enkele namen zijn bijvoorbeeld
Red Alert Sound en Uruhu (West-Vlaanderen), Bong Productions en Far West (Antwerpen),
Bass Culture (Brussel) en NSG (Gent).
Tijdens een soundclash dagen soundsystems elkaar uit om het meeste respons te krijgen
van het publiek. Alles hangt af van hun vaardigheden om zo goed mogelijk te mixen en hun
platen en dubplates in een zodanig goede volgorde af te laten spelen om hun tegenstander
te overtroeven.
Dancehall is momenteel razend populair en helemaal ín bij de jeugd.
Vaak wordt die muziek gedraaid in nachtclubs naast andere genres zoals hiphop en r&b. Die
drie genres ondergaan een wederzijdse beïnvloeding en er ontstaan ook verschillende
coproducties tussen de Jamaicaanse dj’s (een dj is in Jamaica een zanger, niet te verwarren
met wat wij hier kennen als diskjockey) en de Amerikaanse rappers. Een voorbeeld hiervan
is het nummer ‘Babyboy’ van Sean Paul en Beyoncé. Talloze muziekzenders, zowel
nationaal als internationaal, beginnen steeds meer Jamaicaanse artiesten los te laten op het
Europese publiek.
Niet alleen de muziek maar ook de verschillende danspasjes die erop uitgevoerd worden,
genieten steeds meer bekendheid in de Westerse clubs.
In België alleen al kan je in verschillende steden Jamaicaanse dans volgen en vindt er
jaarlijks een nationale ‘Dancehall Queen Contest’ plaats.
Het hedendaagse dancehall-landschap heeft zijn voor- en tegenstanders. De laatste jaren
kwam de scene in opspraak door de homohaat die vaak terug te vinden is in de teksten van
de Jamaicaanse dj’s. Ook de ‘slackness’ (vuile praat) die vele artiesten vaak in de mond
nemen, wordt door de aanhangers van de ‘roots reggae’ niet altijd in dank afgenomen.
Hoe dan ook: door de jaren heen heeft reggae in al zijn vormen de hele wereld veroverd en
talloze invloeden hebben ingespeeld op de beleving van de muziek.
II Politiek en economische invloed
“A good part of the attraction of reggae music to its metropolitan audience is the
anger and protest of the lyrics. We obviously face a contradiction between the
message of urban poverty and protest which reggae conveys and that of pleasure
and relaxation inherent in our holiday product. In short, when we promote reggae
music we are promoting an aspect of Jamaican culture which is bound to draw
attention to some of the harsher circumstances of our lives.”
- Jamaica Tourist board memorandum, 10 oktober 1975.
2.1. De eerste volkeren en de Europese bezetting
Toen Christopher Columbus Jamaica ontdekte op 5 mei 1494 tijdens zijn tweede reis naar
de ‘Nieuwe Wereld’, vond hij een welvarende kolonie van Arawak-indianen zoals hij ontmoet
had in de buureilanden Cuba en Haïti. Vanuit een voorvaderlijke thuis in de Orinoco-regio
van Guyana en Venezuela, hadden de Arawaks lang daarvoor noordelijk gevaren in hun
uitgeholde kano’s, zich settelend op de verschillende eilanden van de Antillen van Trinidad
tot Cuba. Waarschijnlijk kwamen zij in Jamaica aan in twee golven – de eerste (de
zogenaamde ‘Redware People’) rond het jaar 650, de tweede tussen 850 en 900. Het was
ook het Arawakvolk dat het eiland een naam achterliet, “Xaymaca”, land van het gezegende
goud.
Enkele eeuwen later werd het kalme en vredevolle bestaan van de Arawaks grof verstoord
door de aankomst van een andere indianenstam, de temperamentvolle mensetende Caribs
(van wie de naam kannibaal is afgeleid). Waarschijnlijk was dit oorlogszuchtige volk ook
afkomstig uit de Guyana-regio van Zuid-Amerika en verspreidde zich over de verschillende
eilanden met hun oorlogskano’s.
Ze lieten dood en vernieling achter in hun dodenwake, slachtten de mannen af en
ontvoerden hun vrouwen. Ze zwermden verder noordwaarts en hadden de volledige Lesser
Antillen veroverd en vielen het oosten van Puerto Rico binnen tot Columbus de West Indies
ontdekte in 1492. Ze waren gekend en gevreesd in Haïti en af en toe deden ze
moordzuchtige aanvallen, zelfs op Jamaica. Voor de aankomst van de Spanjaarden hadden
de Caribs waarschijnlijk al de eerste Jamaicanen uitgeroeid, maar de Europese
nieuwkomers zouden die destructie voortzetten.3
3
P. ZACH, M. HENRY, Op. cit., p.28.
Hoe briljant Columbus als ontdekkingsreiziger en navigator ook was, toch beschikte hij niet
over de ervaring en capaciteiten om een succesvol koloniale administrator te zijn. Na zijn
mislukking met de kolonie in Hispaniola verloren de Spaanse monarchen vertrouwen in hem.
Hoewel zij hem met respect behandelden, werd hem nooit meer toegestaan om nog te
interveniëren in de regering van zijn eiland Hispaniola. Hij stierf als een droevig, eenzaam
man, tot het bittere eind proberend zijn verloren privileges te herwinnen. Diego, zijn zoon,
slaagde erin zich te laten aanduiden als ‘Governor of the Indies’ in 1508. Toen hij in Jamaica
aankwam ontdekte hij dat het eiland al onder het leidersschap stond van Diego de Nicuesa
en Alonso de Ojeda. Om zijn rechten op Jamaica veilig te stellen duidde Columbus Juan de
Esquivel als gouverneur aan. Hij was de eerste van meer dan twintig Spaanse gouverneurs
die gedurende bijna anderhalve eeuw de zaken in Jamaica mocht beheren.
Over het algemeen was Jamaica als een Spaanse kolonie vanaf het begin een mislukking.
Het kende geen bloei, was steeds arm en meer een last dan een voordeel voor Spanje. De
interesse in het eiland vervaagde snel toen het duidelijk was dat er geen goud kon worden
gevonden, maar niet voordat een groot aantal indianen zich dood gewerkt hadden in de
zoektocht naar het waardevolle metaal.
De inheemse Arawak-indianen werden ook vaak, bij wijze van sport, afgeslacht. De uitroeiing
van de Arawaks is dan ook een zwarte bladzijde in Jamaica’s geschiedenis.
De Spanjaarden gebruikten Jamaica hoofdzakelijk als afleveringsbasis. In het begin van de
kolonisatie werden mannen, paarden, wapens en voedsel geëxporteerd om de verovering
van Cuba en het Amerikaanse vasteland te vergemakkelijken. Daarna werd Jamaica van
steeds minder groot belang. Er werd haast niets gedaan om de natuurlijke rijkdommen van
het land te ontwikkelen. Toch werd de Spaanse bezetting bedreigd en er waren vele kapers
op de kust.
Gedurende honderd jaar deden de Fransen, Nederlanders, Italianen, Portugezen en
Engelsen om beurten verschillende pogingen om het eiland te veroveren.
Het was pas op 10 mei 1655 dat een Engelse vloot, onder leiding van Admiral Sir William
Penn (vader van de stichter van Pennsylvania) en General Robert Venables, aanmeerde aan
Kingston Harbour (zoals het nu nog steeds heet) en de Spaanse bezetting beëindigde. 4
4
C. BLACK, History of Jamaica, 1993, pp.25-28, 30, 33.
In 1657 nodigde de gouverneur ‘buccaneers’, piraten die hun carrière startten als ‘cowkillers’, uit om zich te vestigen in Port Royal om Spaanse agressie af te schrikken. In 1657 en
1658 verloren de Spanjaarden de slag van Ocho Rios en Rio Nuevo.
De Britten begonnen hun volledige kolonisatie in 1661 en verkregen formeel bezittingsrecht
door het Verdrag van Madrid in 1670. Hoewel het grootste stuk van de Spaanse hoofdstad
Villa de la Vega verbrand werd gedurende de verovering, hernoemden de Engelsen het
‘Spanish town’ en behielden ze het als de hoofdstad van het eiland. Toch functioneerde Port
Royal als hoofdstad gedurende de heropbouw van Spanish Town.
Het eiland was een belangrijke basis voor piraten, vooral Port Royal, voordat het verwoest
werd door een aardbeving in 1692. Na de ramp werd Kingston opgericht, één van de
grootste natuurlijke havens ter wereld, en dat werd al snel het belangrijkste commerciële
centrum van het eiland.
Het verbouwen van suikerriet en koffie door Afrikaanse slavenarbeid maakte Jamaica één
van de meest begeerde en waardevolle bezittingen in de wereld voor meer dan 150 jaar.
Ontsnapte slaven, gekend als ‘Maroons’, bouwden onafhankelijke gemeenschappen op in
het bergachtige binnenland dat de Britten ondanks pogingen in 1730 en 1790 niet konden
veroveren. Eén Maroon-gemeenschap werd verbannen van het eiland na de tweede
Maroon-oorlog in 1790 en deze bevolking sloten zich uiteindelijk aan bij Sierra Leone, het
knooppunt van de Creoolse gemeenschap.
De koloniale regering stelde een lijst op met gevangen Maroons die de plantages hadden
geprobeerd te ontvluchten. In 1800 bestond de Jamaicaanse bevolking voor 88% uit
Afrikaanse slaven. De slaven van de kolonie overtroefden hun blanke meesters in aantal,
300 000 tegenover 30 000. Tijdens de kerstvakantie van 1831 brak er een grote
slavenrevolutie uit, gekend als de ‘Baptist War’. Hierbij waren 60 000 van de 300 000 slaven
betrokken en het was een vredevolle staking onder leiding van Samuel Sharp. De rebellie
werd tien dagen later onderdrukt door de militanten van de Jamaicaanse ‘plantocratie’ en
Britse garnizoen.
Door het grote verlies van bezit en levens in de opstand van 1831 hield het Britse parlement
twee politieke navragen. De resultaten van die navragen droegen voor een groot stuk bij tot
de opheffing van de slavernij door het Britse imperium op 1 augustus 1834. Jamaicaanse
slaven bleven echter tot 1938 gebonden aan hun vorige eigenaars, al hadden ze een
garantie van rechten, het ‘Apprenticeship System’. De ‘bevrijde’ bevolking moest ontbering
blijven trotseren en in 1865 brak de ‘Morant Bay’-opstand uit, onder leiding van George
William Gordon en Paul Bogle. Die opstand werd brutaal onderdrukt, maar het eiland
verloochende zijn autoriteit en Jamaica werd een kroonkolonie. Het belang van de
opbrengsten van de suikerplantages daalde in de 19e eeuw en de kolonie diversifieerde in
bananen.
In 1872 verhuisde men de hoofdstad naar Kingston, aangezien de havenstad ruim het
inlands gelegen Spanish Town had overvleugeld in grootte en economische kennis.
Het heersende gezag over de kroonkolonie resulteerde in de volgende decennia in een
opmars van een middenklasse van ambtenaren en politieagenten. De sociale en politieke
vooruitstrevendheid van de massa werd echter tegengehouden door het koloniale gezag. 5
2.2. Sociaal commentaar onder invloed van slavernij
Ongetwijfeld zijn de wortels van de reggaemuziek terug te vinden in slavernij.
Slavenorkesten werden gevormd door meerdere rijkere plantagewerkers en entertainden op
verlofdagen zoals op ‘End of Crop Time’, ‘Piccaninny Chrismas’, ‘Recreation Time’, en de
‘Grandee Balls’. Ritmes, liederen en dans, die puur Afrikaans waren, overleefden in landelijk
Jamaica tot in de twintigste eeuw. Een studie uit 1924 over mogelijke overlevende
Afrikaanse liederen in Jamaica identificeert Afrikaansafgeleide werk- en uitvaartgezangen in
het Westen voor een groot deel met het zingen, roep- en responsgezang en het herhalen
van enkele korte muzikale zinnen, allen karakteristiek voor reggae.
[A2]
Onderzoekers uit de studie van 1924 verzamelden gezangen van de Maroonstammen,
‘Coromantee’ liederen genoemd, die over befaamde Afrikaanse verhaallegenden spreken
zoals ‘Anansi’ de spin en ‘Jesta’ de fopster.
Kerstmis wordt in Jamaica tot op de dag van vandaag nog steeds gevierd door
gezelschappen van ‘John Canoe’ (of Junkanoo) dansers, gekleed in kleurige lappen stof,
hoofddeksels met veren en huiveringwekkende zwarte maskers met witomlijnde
gelaatstrekken. De dansers paraderen door de plattelandsdorpen, al roepend en springend
op Afrikaanse poliritmes en panfluitmuziek. Niemand is zeker waar de ‘John Canoe’-dans om
draait, maar hij heeft te maken met magie en geestelijke krachten. De naam is afkomstig van
‘dzong kunu’, wat ‘verschrikkelijke tovenaar’ betekent in de West-Afrikaanse taal van de
‘Ewe’.
In 2005 kende de ‘dancehall riddim’ ‘Junkanoo’ nog een enorm succes.
[A3]
5
P. ZACH, M. HENRY, Op. cit., p.35.
De ‘cumina’-dans wordt nog altijd uitgevoerd in Jamaica voor zijn geneeskrachtige werking.
Zwarte en witte magie wordt toegepast door ‘obeah’-mannen en ‘science ladies’. Die vorm
van magie wordt vaak aangewend om duidelijkheid te krijgen over een mogelijke vloek die al
dan niet op de gewassen zou rusten of om slechte geesten, ‘duppy’s’ genoemd, te
ontmaskeren.
De verschillende Afro-Caraïbische cultussen die in Jamaica zijn ontstaan zijn ook Afrikaans
in herkomst, vooral de ‘Pocomania’ (‘little madness’) kerken die overleven in Kingston en
Montego Bay met hun sterk polytheïstisch karakter. De ‘Pocomaniacs’ schuifelen in trance
rond op de gesyncopeerde drummuziek: “wuh-huh, wuh-huh, wuh-huhR”
De slavernij werd opgeheven in 1838, maar de kolioniale institutie liet een stempel achter op
de Jamaicaanse afstammelingen van Afrikaanse slaven die ervoor zorgde dat de reggae een
ideologische baslijn kreeg. Eén van Jamaica’s meest populaire reggaegroepen, Burning
Spear, heeft een snijdende, hypnotiserende zanglijn die zowel een retorische vraag als een
vermaning impliceert: “Do you remember the days of slavery?” En in ‘Slave Driver’, één van
de Wailers’ eerste nummers, riep Bob Marley opnieuw het angstaanjagende beeld van de
slavernij op:
“When I remember the crack of the whip
My blood runs cold
I remember on the slave ship
When they brutalized my very soul “ – Bob Marley (Slave Driver)6
[A4]
Verschillende muziekvormen hebben het Jamaicaanse volk geholpen om zich te verzetten
tegen de obstakels die het heeft moeten doorstaan. Het was een manier om hun gevoelens
en dromen te uiten en om zich te beklagen over hun pijnlijk leven. In een zeker opzicht is het
Jamaicaanse volk geboren in een wereld van lijden ten gevolge van de slavernij. De vitaliteit
van de muziek werd dan ook aangewend als een helende en geestverheffende levenswijze.
De emotionele effecten die slavernij gehad heeft op de Jamaicanen konden gehoord worden
in de muziek in die tijd en elementen ervan kunnen nog steeds teruggevonden worden in de
hedendaagse muziek.
Muziek heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in de levens van het Jamaicaanse volk, die
hun wortels hebben in de Afrikaanse cultuur. Richard Jobson, een Engelse kapitein, reisde in
1620 en 1621 door Afrika. Tijdens zijn reis observeerde Jobson het belang van muziek voor
6
S. DAVIS, P. SIMON, Reggae Bloodlines: In search of the music and culture of Jamaica. London, 1977
pp.10-12.
het Afrikaanse volk: “Er bestaat ongetwijfeld geen volk op aarde, dat op natuurlijke wijze
meer beïnvloed wordt dan de Afrikanen”.
De Afrikaanse slaaf Equiano sprak zijn volk toe met de volgende woorden: “Wij zijn een natie
van dansers, muzikanten en poëten. Voortaan wordt elke belangrijke gebeurtenis gevierd
met openbare dansavonden die gepaard gaan met bijpassende liederen en muziek.”
Oogsten, jachten, gevechten, religieuze ceremonies, geboorterituelen, huwelijken, genezing
en dood waren voorbeelden van die gelegenheden waar muziek en dans werden opgevoerd.
Muziek maakte ook een belangrijk deel uit van het dagelijkse leven in de vorm van
werkliederen en sociaal commentaar. Het werd vaak gebruikt als een manier van
communiceren en uiten van emoties.
Regelmatig kon men slaven liederen over hun leed horen zingen van op de slavenboten. Ze
zongen liederen over de horror rondom hen en over hoezeer ze verlangden naar de
terugkeer huiswaarts. Naarmate slavengemeenschappen aangroeiden op de plantages en
de slavencultuur begon de muziek een steeds een groter deel uit te maken in het
slavenleven. Eén van de eerste vormen van muzikale expressie waren de werkliederen of
“digging songs”. Plantagearbeiders verzonnen ze en zongen ze terwijl ze zwoegden in de
brandende zon. Ze waren bedoeld om te vermaken, maar vooral om tijd sneller te laten
voorbijgaan en de pijn ten gevolge van het zware werk te verzachten. Eén van die liederen
beschrijft de wens naar huis te gaan: “If we want to go in Ebo/Me can’t go there!/Since dem
tief me from a Guinea/Me cant’ go there!” Analoog met het voorgaande beschrijft het
volgende lied het verzoek aan een superieur, Mr. Linky “to knock off work for the day”: “Tell
Mister Linky me wan go, hm!”
Slaven begonnen instrumenten te maken om een hechtere gemeenschap te vormen en een
nieuwe dimensie te geven aan hun muziekgebeuren. De eigenaars van de slaven begonnen
te vermoeden dat het drummen en zingen gebruikt werd om opstandige ideeën te
communiceren, dus poogden ze die activiteiten te reguleren. Meestal faalden ze. In de
vroege dagen van de slavernij waren begrafenissen de enkele gelegenheden op welke
slaven volledig alleen gelaten werden. Die gelegenheden werden dan ook niet alleen
aangewend om de doden te herdenken maar ook een kans om volledig uit de bol te gaan op
muziek.
Of het nu mento, ska, rocksteady, reggae of ragga betreft, de ideeën en emoties afgeleid uit
het tijdperk van de slavernij worden nog steeds vermengd in de Jamaicaanse muziek. Van
de eerste ‘digging songs’ van slaven zingend over pijn en plezier in het leven tot de
dancehall riddims van vandaag: vele songteksten worden toegewijd aan sociaal
commentaar.7
In het volgende hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de invloeden van de Afrikaanse cultuur
op de Jamaicaanse muziek.
2.3. Van ska naar rocksteady: impact van politiek-economisch klimaat
Tot aan het begin van de jaren ’50 bestond Jamaicaanse muziek enkel uit ‘mento’, een
gedepolitiseerde aanhanger van de ophitsende calypso uit Trinidad.
Mento is een Jamaicaanse aanpassing van oude Britse volks- en zeeliederen. Terwijl
calypso een verfijnde drager is van sociaal commentaar, was mento vaak platvloers en grof.
Zo ontuchtig zelfs dat de kerk in Jamaica sommige van de beste mentoplaten achterhield om
de verkoop tegen te houden. [A5]
Het volk was tevreden met mento tot op het moment dat de industrialisatie op gang kwam en
de samenleving veranderde van een landbouwgerichte cultuur naar een uitgebreide
verstedelijking. Kingston en de andere grote steden vulden zich op en de bauxietarbeider en
de fabriekskracht lieten de landelijke parochies achter zich omwille van de mogelijkheden
van de stad.
Toen Jamaica in 1962 zijn onafhankelijkheid bereikte bleef een erfenis over van een
gedeprimeerde koloniale mentaliteit en een gigantisch nationaal minderwaardigheidscomplex
onder invloed van 250 jaar slavernij. Voor welopgeleide Jamaicanen was alles wat Brits,
Amerikaans of Canadees was zeker superieur aan alles inlands. 8
Tijdens de jaren ‘50 en ‘60 werd de Jamaicaanse muziekscène gedomineerd door de
Amerikaanse rhythm & blues (R&B). Door de nabijheid van Jamaica met de Zuidoostkust
van de Verenigde Staten konden de Jamaicanen naar de Amerikaanse radiostations
luisteren, waar regelmatig R&B geprogrammeerd werd. Jamaicaanse muzikanten hebben
dat R&B-geluid op hun eigen distinctieve manier geherinterpreteerd. Dat nieuwe R&B
geïnspireerde geluid werd bekend als ska. Populaire ska artiesten in de vroege jaren ‘60
waren onder andere Byron Lee, Owen Gray, Laurel Aitkin en Prince Buster. [A6]
7
A. TOWER, The painful Path of Music: Slavery and suffering in Jamaica and their effects on Jamaican
music. In: The Dread Library, 22/04/1998 (on line).
8
S. DAVIS, P. SIMON, Op cit., pp.12-13.
Met de komst van de R&B in Jamaica kwamen ook de legendarische ‘sound systems’ op
gang. Jamaicaanse radio werd gecontroleerd door de overheid en was toen te conservatief
voor het stevige dieet van zwarte blues die de gewone Jamaicaan wilde horen. Goede R&Bplaten waren moeilijk te vinden en waren, als ze al beschikbaar waren, te duur voor de
meeste Jamaicanen. Een nieuwe ondernemer verscheen op het toneel: de ‘sound system
man’. Ze waren vaak het verlengde van platenwinkels, wiens eigenaar een bestelwagen
leende en de grootste luidsprekers die hij maar kon vinden inlaadde. Hij zette zijn set op in
iemands tuin of op een landelijk marktplein. Er heerste ook een zekere concurrentie onder de
‘sound system men’. Pioniers zoals Duke Reid, Sir Coxone Dod en Prince Buster gingen
zelfs zover dat ze het etiket op de plaat onleesbaar maakten zodat het moeilijker werd om
hetzelfde nummer te traceren.
Midden jaren ‘50 werd in Amerika rock ‘n’ roll steeds populairder, hierdoor kwam de
toestroom van Amerikaanse R&B naar Jamaica steeds meer in het gedrang. Dit deed
Jamaicaanse muzikanten beslissen om zelf hun favoriete muziek op te nemen. Een aantal
jaren volgde deze muziek het Amerikaanse patroon, maar met verloop van tijd begon ze
steeds Jamaicaanser te klinken: de ritmegitaar die de ‘offbeat’ (het accent tussen de tellen
van een maat) aansloeg, kwam meer op de voorgrond, zodat je het type ritme hoorde dat
ook in mento te vinden was. Ook de drums veranderden, de basdrum ging de nadruk leggen
op de derde beat.
Van daar verschoof de nadruk naar de ‘afterbeat’ (de tweede en vierde tel in een
vierkwartsmaat), het typerende kenmerk van de latere Jamaicaanse muziek. Volgens zanger
Derrick Morgan was Prince Buster de eerste die in zijn platen duidelijk de nadruk legde op de
afterbeat, in tegenstelling tot de offbeat van de Jamaicaanse boogie’s. Buster legde in zijn
producties het karakteristieke ritme van de klassieke ska. Ook veteraan Alton Ellis haalt de
afterbeat aan als het essentiële Jamaicaanse ingrediënt.9
“Ska was vrolijk. Het gaf de stemming van de mensen weer. In de volkswijken van Jamaica
veranderde iets. De mensen begonnen te zeggen: Onafhankelijk? Dat ben ik niet. Misdaad
komt voort uit armoede. Als je niet weet hoe je aan eten moet komen spookt er vanalles door
je hoofd. De muziek werd dus trager.” – Jimmy Cliff 10
9
10
S. BARROW, P. DALTON, The Rough Guide To Reggae. London, 2001, pp.4.
L. BRADLEY, D. MORRIS, Reggae: The story of Jamaican music (tweedelige documentaire). BBC2,
4/08/2002, videocassette.
De rocksteady was een gepaste benaming van deze nieuwe muziekvorm, het was
‘steadier’, standvastiger en betrouwbaarder dan de vaagheid van ska. Het geluid was meer
omvattend en bracht meer interne betekenis mee dan de luchtigheid van de ska.
Tekstinhoud legde voor het eerst de bewustheid van de artiest bloot. Liedjes gingen niet
langer enkel over liefde maar over politie, hongerige kinderen en de economische
wantoestanden.11 [A7]
Muzikaal werd hij gedragen door een meer dynamische baslijn en de teksten richtten zich
specifiek naar het doelpubliek, de getto-jeugd. Die tragere muziek vond veel bijval bij de
straatbendes van West Kingston, die ‘rude boys’ werden genoemd, vandaar ook het label
‘rude boy music’.12 [A8]
Het was rond 1968 dat rocksteady werd vervangen door de muzikale term ‘reggae’. Het is
niet zeker waar het woord exact vandaan komt. Sommigen verwijzen naar het Jamaicaanse
dialectisch woord ‘raggedness’. Het woord verscheen eerst in het nummer “Do the Reggay”
van de Maytals. [A9]
Toots Hibbert, leadzanger van de Maytals, definieerde reggae als volgt: “Reggae means
comin’ from di people y’know? Like a everyday thing. Like from the ghetto. From majority.
Everyday thing that people use like food, we just put music to it and make a dance out of it.
Reggae mean regular people who are suffering, and don’t have what they want.” Sociale,
politieke en spirituele concepten kenmerkten steeds meer de teksten, zelfs in die mate dat
reggaemuzikanten beschouwd werden als Jamaica’s profeten, sociale commentatoren en
sjamanen. 13
Rond 1969 werd een ander subgenre van reggae geboren, dub. Dub hielp artiesten om
zichzelf te lanceren in de ‘dancehalls’, de ontmoetingsplaats voor reggaeliefhebbers. Het
was een methode waarbij producers de teksten uit een nummer knipten en daarbij enkel de
bas en de drum overlieten, zodat de zangers over het nummer konden zingen. [A10]
Oorspronkelijk werd het ‘version’ genoemd, verwijzend naar de instrumentale versie van een
nummer. Dat bleek economisch zeer interessant voor de producers omdat ze zo
verschillende artiesten nummers konden laten opnemen op dezelfde ‘riddim’. Dat gebruik is
nog steeds aanwezig in dancehallmuziek. Het was ook interessant omdat producers zo
konden zien welke songs een hit konden opleveren voordat ze uiteindelijk werden
11
12
13
S. DAVIS, P. SIMON, Op cit., pp.16.
S. BARROW, P. DALTON, Op.cit., pp.4
S. DAVIS, P. SIMON, Op cit., pp.17
uitgebracht. Dubmuziek bleek al vlug een kans te geven aan de minderbedeelde en
genegeerde Jamaicanen om hun gevoelens over de harde realiteit op te nemen over een
dubplaat. De uitvinder van deze techniek was ‘King Tubby’, snel gevolgd door Lee ‘Scratch’
Perry. Opnieuw was het sociaal commentaargehalte zeer hoog. De eerste artiest die de
kunst van de dubvoice-over populariseerde was U Roy, met als bekendste album ‘Dread
Babylon’.14 [A11]
“Wake the Town and Tell the People kwam wel op de radio, maar ik had er geen hoge
verwachtingen van. Ik dacht dat het een tijdje zou gedraaid worden en dan weer zou
verdijnen, maar toen werd het een hit. Ik was echt stomverbaasd.” – U Roy
Bob Marley was al vanaf 1964 actief bezig met muziek en haalde al eerder met de band ‘The
Wailers’ nummer 1-hits. Maar zijn echte doorbraak in het buitenland, en vooral in Engeland,
kwam pas later.
De aanzet tot de grote carrièresprong van Bob Marley kwam van Lee Perry, een oude vriend
die beroemd was geworden door dub en nu wat voor hem kon doen.
Perry had Brits succes gehad met de ‘Upsetters’ en ging in 1969 met Marley samenwerken.
De anderhalf jaar bij Perry veranderden de Wailers en de Jamaicaanse muziek. Marley
ontsteeg de Amerikaanse R&B-invloeden en werd een Jamaicaanse protestzanger. [A12]
“Eerst waren zijn teksten wel politiek, maar puur op Jamaica gericht. In 1969 zag je het
fenomeen van de ‘Black Power Movement’ en daar schreef hij dus over. Hij kon elke dag wel
’n revolutionair nummer opnemen.” – Danny Simms, manager The Wailers 1967-’72 15
14
15
S. CARVALHO, The Source: Roots of Jamaican Music & Its Influence on Urban Music. In: Birmingham
Black History, 2004(on line).
L. BRADLEY, D. MORRIS, Reggae: The story of Jamaican music (tweedelige documentaire). BBC2,
4/08/2002, videocassette.
2.4. Reggae en politiek vanaf 1970
Jamaica’s moderne geschiedenis wordt nog steeds gekenmerkt door een politiek
getouwtrek tussen de JLP en de PNP. Het leiderschap en de daarmee samenhangende
principes en politieke problemen zijn door de jaren heen veranderd.
Door zijn slechte gezondheid moest Bustamante, de leider van de JLP die Jamaica door de
beginjaren van onafhankelijkheid loodste, op vervroegd pensioen gaan in 1965. Hugo
Shearer leidde de JLP naar een verkiezingsoverwinning in 1967 en bleef eerste minister
van Jamaica tot 1972. Door de aanhoudende controle, werkloosheid en stijgende inflatie
verliet hij het leiderschap met een reputatie als een herrieschopper binnenin de partij,
corrupt en zwakke leider.
De PNP had Norman Manley als leider gedurende de jaren ’60, maar zijn dood in 1969
zorgde ervoor dat zijn zoon Michael Manley de leidende hand overnam. Michael was een
charismatische leider en wilde zijn partij opnieuw leiden naar zijn socialistische wortels die
zijn vader wegens politieke redenen had achtergelaten.
Tijdens de jaren ’70 en ’80 werd Jamaica geplaagd door politiek geweld op een nog nooit
eerder geziene schaal. De politieke partijen waren Michael Manley’s socialistische “People
Nationalist Party” (PNP) en Edward Seaga’s rechtse “Jamaica Labor Party” (JLP). Seaga,
gesteund door de CIA, bewapende zijn kiezers met geweren om diegenen die het socialisme
steunden af te schieten in een poging om verkozen eerste minister Manley ten val te
brengen. De verkiezingen in 1972 waren de eerste in welke de twee opponerende politieke
partijen met compleet verschillend politiek gedachtegoed tegenover elkaar stonden in de
politieke arena. Het land bevond zich op de rand van een burgeroorlog en Manley
bewapende op zijn beurt zijn achterban.16
Die politieke sfeer werd niet vastgelegd in de eerste reggaeliedjes uit de jaren ’70, maar op
het einde van het decennium zorgde een toenemend aantal rastamuzikanten ervoor dat de
wereld wist wat plaatsvond. Met de ‘Rasta message’ van ‘black people return to your roots’,
zou reggaemuziek zich profileren op een meer spirituele en filosofische manier “in addition to
its role as social or political commentary. Een boodschap die een ongelofelijke impact zou
hebben, met artiesten zoals Bunny Wailer, Peter Tosh en Bob Marley. Die artiesten
benadrukten de onrechtvaardigheid, veroorzaakt door koloniale machten en ‘puppet leaders’,
die niet alleen Jamaicanen maar ook Afrikanen over de hele wereld ondergingen. De wortels
16
B. JOHNSON, Politics at Center Stage. In: Jamaica Guide, 20/03/2006 (on line).
van de reggaeboodschap waren afkomstig van de pijnvolle omstandigheden op de plantages
met fysieke pijn, afwijzing, rebellie en onrechtvaardigheid ten opzichte van een
onderdrukkend systeem. Velen zien reggae slechts als Rastafarianistische muziek, maar dat
is niet het geval. Het werd beoefend en beleefd door Jamaicanen met verschillende
achtergronden, maar Rasta’s waren hoofdzakelijk de meest populairste reggaezangers die
de strijd van hun medeburgers omzetten in muziek.17
“Rastamuzikanten zoals Bob Marley zagen de komst van Manley ook als een goede zaak. Er
kwam een man die zei: we gaan ons eigen voedsel verbouwen. Dat zeiden de rasta’s al
lang.” - Mutabaruka
“De Jamaicaanse muziek die hoogtij viert met de reggae is een niet te onderschatten
politieke kracht omdat die om veranderingen vraagt. De reggae spreekt echt de taal van het
volk. De mensen zingen in reggae over hun ellende, hun wanhoop en vragen daar begrip
voor.” – Michael Manley, 1971.
“Michael Manley bevrijdde de rasta’s. Als rasta kon je nu overal werken. Voor die tijd
moesten rasta’s zich verstoppen. Daarom heb ook ik me bij hem aangesloten. Zijn
boodschap sprak me aan: geef de armen een kans.” – Max Romeo 18
In hoofdstuk V wordt er dieper ingegaan op het Rastafarianisme.
Muzikanten trokken naar Manley. Bob en Rita Marley, Dennis Brown en Alton Ellis steunden
zijn campagne in ’71. Toen Michael Manley de verkiezingen van 1972 won, zorgde hij voor
veranderingen in Jamaica. De PNP was aan de macht gekomen door een socialistisch
platform en had beloofd de leef- en werkomstandigheden in Jamaica te verbeteren.De PNPslogan was ten slotte “Better Must Come”, geïnspireerd door een nummer van Delroy
Wilson. [A13]
Hij liet de welvaart toenemen, maar bouwde ook vriendschappen op met socialisten zoals
Cuba’s Fidel Castro.
17
18
D. BORELLI, Neocolonialism in Jamaica: History, practices and resistance. In: The Dread
Library, 22/04/1998 (on line).
L. BRADLEY, D. MORRIS, Reggae: The story of Jamaican music (tweedelige documentaire). BBC2,
4/08/2002, videocassette.
In 1974 kondigde de regering haar bekering naar het socialisme aan, tot grote verrassing
van het Jamaicaanse volk. Het democratisch-socialisme was geboren.
Manley begon Jamaica’s grootste bedrijven over te nemen en te nationaliseren, zoals
bauxietmijnen. De overlevende privé-bedrijven die zich niet lieten overnemen door de
overheid moesten extra veel belastingen betalen. In 1975 zocht Manley Castro op in Cuba.
De economie onderging een extreme dip onder Manley’s regering. De rivaliteit tussen
Manley en Seaga bleef het politieke landschap domineren en er heerste een gespannen
sfeer. 19
In 1976 werd Bob Marley door het culturele departement van de Jamaicaanse regering
uitgenodigd om voor het hele land op te treden op het concert ‘Smile Jamaica’. Marley
bevond zich in een moeilijke situatie. Hij wilde zijn schuld ten opzichte van Tony Spaulding,
de PNP-minister van Huisvesting die Bob’s familie aan een nieuw huis had geholpen
aflossen. Hij ging akkoord om op te treden als er geen politieke overheersing zou zijn. Maar
een week nadat de persberichten over het concert waren uitgekomen, riep minister Manley
verkiezingen uit.
Marley’s gevoel was dubbelzinnig want aanhangers van de JLP zouden dit concert nu zeker
aanzien als een zaak waarin Bob voor Manley zou optreden. Kort daarop begon Marley
doodsbedreigingen te krijgen. Op 3 december 1967 vielen gewapende mannen het
repetitielokaal van Marley en zijn band binnen en er werd verschillende keren gevuurd. Er
vielen miraculeus genoeg geen doden tijdens de nachtelijke overval, wel waren Don Taylor,
Bobs manager en Lewis Griffith, Bobs vriend, zwaar gewond. Ook Rita Marley, zijn vrouw
moest een operatie ondergaan om een kogel uit haar schedel te laten verwijderen. Bobs
wonde werd behandeld en hij werd uit het ziekenhuis ontslagen. Hij trok zich terug op een
afgezonderde schuilplaats hoog in de Blue Mountains boven Kingston. Door de grote
overredingskracht van Marley’s omgeving besloot Bob uiteindelijk toch op te treden op het
‘Smile Jamaica’-concert. 20
In 1976 waren er dus opnieuw verkiezingen. De aanhangers van de PNP waren de
onbekwame arbeiders en werklozen, terwijl de hoogopgeleide en ‘white-collar’ambtenaren
de JLP steunden.
19
B. JOHNSON, Politics at Center Stage. In: Jamaica Guide, 20/03/2006 (on line).
20
C. SALEWICZ, Smile Jamaica concert. In : Bob Marley: songs of freedom. 1997 (on line).
De Jamaicaans oppositie beschuldigde de PNP-regering ervan een bende communisten te
zijn en de aanhangers van Manley waren ervan overtuigd dat er complotten waren vanuit de
oppositie en het buitenland om het land te destabiliseren. 21
Toch kende de PNP een sterke overwinning. De volgende jaren dreef de economische crisis
de regering ertoe om internationale hulp in te roepen en de partij begon de terugkeer naar
haar gematigde houding.
In 1978 zorgde Bob Marley voor een gedenkwaardig moment in de Jamaicaanse
geschiedenis. Op zijn ‘One Love’-concert liet hij PNP-leider Michael Manley en JLP-kopstuk
Edward Seaga elkaar de hand reiken. Het initiatief om op te roepen tot het einde van de
politieke rivaliteit was een idee van de jongeren op de straat in Kingston.
Toch bleken de verkiezingen van 1980 één van de bloedigste in de Jamaicaanse
geschiedenis. Er waren speculaties dat als Michael Manley herverkozen zou worden, dat hij
de marihuanahandel zou legaliseren om zijn socialistische innovaties te realiseren en om de
schulden aan het buitenland te financieren. Maar Edward Seaga won de verkiezing en kon
een aanvullend bedrag van 698 miljoen dollar lenen van het Internationaal Monetair Fonds.
Daarbovenop leende Seaga nog een bedrag van 100 miljoen dollar van de Verenigde
Staten, die als voorwaarde stelde dat Jamaica militaire bijstand aanvaardde om de
marihuanaplantages te vernietigen. 22
Hoewel er verbeteringen waren in de vroege jaren ’80 stemden de Jamaicanen in 1989 toch
opnieuw voor Manley. Manley, die zijn campagne onderbouwde met de verklaring geleerd te
hebben uit zijn fouten, nam een derde ambtstermijn als eerste minister.
Tijdens de jaren ’80 werd Jamaica een belangrijk knooppunt voor drugshandel tussen ZuidAmerika en de Verenigde Staten. Vreemde valuta vloeiden het eiland binnen als gevolg van
die handel en de overheid was ofwel onwillig of machteloos ten opzichte van die ‘industrie’.
In 1992 moest Manley, om gezondheidsredenen, op pensioen en P.J. Patterson treedde in
zijn voetsporen. Patterson riep op tot een vervroege verkiezing in 1993 om een economische
heropleving ten gelde te maken en werd Jamaica’s eerste zwarte eerste minister.
21
H. HENKE, D. MILLS, Between Self-Determination and Dependency: Jamaica’s Foreign Relations.
Kingston , 2000, pp.54.
22
UKCIA, Under Heavy Manners. In: Pot Culture, cannabis and popular culture. 25/03/2006 (on line)
Jamaica worstelde met toenemend geweld tijdens de jaren ’90 en de politie bood
nauwelijks hulp. Haar brutaliteit was welbekend en zij waren verantwoordelijk voor meer
dan een derde van de moorden op het eiland. [A14]
Toch bleven de Jamaicanen hun Patterson en de nieuwe PNP steunen. Patterson werd
opnieuw verkozen in 2002. Op 31 maart 2006 beëindigde hij zijn 48 jaar durende politieke
carrière en gaf de fakkel door aan de eerste vrouwelijke eerste minister van Jamaica, Portia
Simpson Miller. De volgende verkiezingen zijn voorzien in 2007.23
2.5. Nieuwe reggae en dancehall gaan in tegen neokolonialisme en
politiek-economisch wanbeleid
Ondanks Manley’s oprechte toewijding aan zijn land begon de bevolking zich vragen te
stellen over zijn activiteiten en rol in Jamaica. De oorzaak van deze ontgoocheling heeft te
maken met de onderhandelingen die de minister deed met het Internationaal Monetair Fonds
(IMF). Het IMF heeft een grote politieke rol gespeeld in Jamaica door problemen op de lange
baan te schuiven en ze tegelijkertijd nog erger te maken.
De economische ‘crash’ gedurende de jaren ’70 heeft alle sectoren van het economische
systeem in Jamaica beschadigd. In 1977 beantwoordde Michael Manley aan een
verscheidenheid van pijnpunten, waaronder het IMF, en stelde het ‘People’s Plan’ voor in het
parlement. Dat initiatief omvatte ook verschillende elementen van democratisch socialisme
daar het vroeg om zich te onttrekken aan internationaal kapitalistisch engagement en pleitte
voor socialisatie van productiemiddelen om Jamaica’s zelfredzaamheid te bewerkstelligen.
De conservatieven in de PNP steunde dat plan echter niet. De combinatie van blijvende
economische problemen, sterke bemiddeling van conservatieven in het PNP-leiderschap en
de verkiezing van Jimmy Carter als president van de VS, leidde ertoe dat de PNP zich richtte
naar het IMF. In juni 1977 schreef het Internationaal Monetair Fonds een lening van 75
miljoen dollar uit aan Jamaica.
23
B. JOHNSON, Politics at Center Stage. In: Jamaica Guide, 20/03/2006 (on line).
De voorwaarden van het IMF-akkoord omvatte pensioen- en loonscontrole, stopzetting van
prijscontrole en een besparing van 40 procent op de levensstandaard. In 1978 namen de
besparingen en de ellende toe en Manley zei dat “negotiations are harrowing and ghastly”.
Er doken graffiti’s op waarin stond: “IMF stands for ‘Is Manley Fault’”.
Hij gaf toe dat zijn overeenkomst met het IMF verkeerd was, maar daarvoor was het al te
laat.24
De documentaire “Life and Debt” van Stephanie Black, een gerenomeerd filmmaakster,
onthult veel over de huidige situatie van Jamaica en het langetermijneffect van de IMFlening. Armoede en misdaad zijn onacceptabel hoog en landbouwers zijn niet in staat om te
concurreren met de internationale markt. Geïmporteerd voedsel en goederen zijn goedkoper
dan lokaal geproduceerde goederen. Zelfs voor diegenen die werk hebben is het leven vaak
keihard. Als resultaat van het optrekken van een vrijhandelszone worden vrouwen uitgebuit
en onderworpen aan mensonwaardige omstandigheden. De “Free Zone” bevindt zich in
Jamaica maar is in handen van multinationals zoals Hanes en andere Amerikaanse
kledingsbedrijven die wereldwijd opereren. De lonen zijn laag en bieden geen garantie. Als
de productie te duur wordt en ergens anders goedkoper kan, pakken de bedrijven in en
vertrekken ze, zelfs zonder de Jamaicaanse arbeiders te betalen.
Deze documentaire werd ook gesteund door verschillende reggaeartiesten zoals o.a. Buju
Banton, Anthony B, Morgan Heritage, Sizzla, Yami BoloRZij zongen de soundtrack van de
film in en hielpen bij de wereldwijde promotie via concerten.25 [A15]
“Ik schrijf teksten volgens de omstandigheden en wat er rondom mij gebeurt. Als iemand je
bedriegt, weet je dat er een verdict moet vallen. Mijn nummer op het album van Saël is
speciaal opgedragen aan de jongeren van mijn wijk ‘la ZAC Massive’. In plaats vaan een
cultureel centrum heeft de lokale autoriteit daar een kapel gebouwd en de jongeren in de
steek gelaten. On n’a pas besoin de ça.” – Pleen Pyroman
“In mijn teksten heb ik het over alle onderwerpen die me nauw aan het hart liggen. Ik klaag
het slecht functioneren van de politiek aan en het overdreven optreden van de politie. Zelfs
als het harde tijden zijn moeten de mensen toleranter zijn ten opzichte van de jongeren.” Valley 26
24
D. BORELLI, Neocolonialism in Jamaica: History, practices and resistance. In: The Dread
25
S. BLACK, Life and Debt.Tuff Gong Pictures, 2001, DVD.
26
G. P., Madinina Crew. In: Ragga magazine, September 2001, p.19-20.
Library, 22/04/1998 (on line).
2.6. Misdaad en protest
In Jamaica ontstond eind 2005 nog opschudding toen één van de meest bekende dansers
Gerald Levy, beter bekend als ‘Bogle’ werd neergeschoten na een dansavond in Kingston.
Kort daarop staken een groep mannen het huis van zijn vermeende dansrivaal ‘John Hype’
Prendegast in brand. Dancehallster Beenie Man maakte diezelfde dag nog bekend dat hij 1
miljoen Jamaicaanse dollar uitloofde voor diegene die Bogle’s moordenaars kan vangen. Het
is niet de eerste keer dat conflicten uit de entertainmentwereld ontaarden in moordpraktijken.
De overheid en politiek lijken maar geen controle te krijgen op de hoge misdaadcijfers die het
eiland teisteren.
Officieel werd geen gehoor gegeven aan Beenie Man’s miljoenenbeloning. De politie lijkt zich
afzijdig te houden van de context waarin de moord kaderde. De getuigenissen werden
opgetekend en de moord geklasseerd als ‘reported, not cleared up’ (gerapporteerd maar niet
opgelost).27
De ‘Jamaica Constabulary Force’, de politiedienst, kampt met een hevig tekort aan moderne
technologie en de helft van alle moorden blijven onopgelost. Zaken van politiekmisbruik
blijven onvervolgd. Het is pas sinds vorig jaar dat de politiecommissie tijdens een
persconferentie zei ‘werk te zullen maken van een nieuw programma voor
getuigenbescherming’.
Niet alleen de politie heeft het moeilijk om de misdaad adequaat te bestrijden. Ook politici
maken deel uit van het probleem. Regelmatig associëren zij zich met criminele elementen,
terwijl ze tegelijkertijd beweren ze te willen bestrijden. Zo werd in het verleden meerdere
malen aangetoond dat politici er nauwe banden op na hielden met drugs- en
wapenhandelaars. Vorig jaar werd de Minister van Veiligheid, Peter Philips gesignaleerd op
de begrafenis van een ‘gang leader’.28
“Een van de hoofdoorzaken van het geweld in Jamaica ligt bij de politiek. Politici houden de
veiligheidsdiensten enerzijds en notoire bandieten anderzijds, een hand boven het hoofd. Als
deze laatsten een misdaad begaan doet de politiek er alles aan om hen te beschermen want
ze maken tegelijkertijd deel uit van hun partij. In ieder geval kunnen ze niet vermijden dat
‘ganja’ het eiland verlaat, noch dat ‘coke’ erin komt. Men moet ermee leren leven,
27
28
K. WALKER, Beenieman offers $1-M bounty for Bogle’s Killer. In: Jamaica Observer, 21/01/2005 (on
line).
K. WALKER, Witnesses will be protected, Hinds promises. In: Jamaican Observer Reporter:
15/01/2005 (on line).
tegelijkertijd proberend op het juiste pad te blijven. Men kan hopen op een betere wereld de
dag dat wapens zullen verdwijnen, we moeten dus een stap terug zetten en de wereld
heropbouwen.” – Yellowman29
Een ander probleem is dat Jamaica bekend staat als een broeihaard van verschillende
‘streetgangs’. Deze straatbendes hebben een zeer complexe rivaliserende verhouding ten
opzichte van elkaar en de kopstukken zijn vaak moeilijk op te sporen.
De overheid geeft de schuld aan de dancehall entertainment, omdat die naar eigen zeggen
zou oproepen tot geweld. De artiesten uit de ‘dancehall scene’ beschuldigen echter de
overheid en politie van corruptie, wanbeleid en machtsmisbruik.30 [A16]
Jaarlijks vinden in Jamaica 1500 schietpartijen plaats en 1400 moorden, en dat op een
eiland van slechts 11 000 km² (een derde van België). Dat zijn 100 moorden verspreid over
14 ‘parishes’ (parochies).31
“De politici zijn degenen die met de vinger gewezen moeten worden, want zij zorgen ervoor
dat de wapens op elke hoek van de straat beschikbaar zijn voor de jongeren. Je kunt geen
wapen in de hand van een dommerik steken. Politici en de politie moorden niet voor geld,
maar voor macht. Maar ook drugs hebben er veel mee te maken, vooral cocaïne en crack.
Wij planten geen cocaïne in Jamaica, maar er wordt er wel veel verhandeld. Want met
marihuana kan je gewoon niet zoveel geld verdienen. Ik ben tegen ‘coke and crack’ omdat
het niet goed is voor de mensheid. Maar ik ben vóór degenen die ganja verkopen en roken.
Big up!” – Jigsy King 32
Zowel het cultiveren, exporteren- of importeren, verhandelen, bezitten als het gebruiken van
‘ganja’, zoals marihuana in Jamaica genoemd wordt, is strafbaar. Het wordt in al die gevallen
bestraft met een geldboete en/of een gevangenisstraf tot vijf jaar.33
Toch is Jamaica een land dat al vele generaties lang een traditioneel cannabisgebruik kent.
Dat traditionele gebruik kreeg in de loop van de jaren zeventig mythische proporties, niet in
de laatste plaats door Bob Marley. Behalve ‘peace & love’ in hun reggae songs te prediken,
riepen veel Jamaicaanse artiesten in hun reggaenummers op tot de legalisering van
cannabis. Natuurlijk zongen zij er niet alleen over, veel van die artiesten waren ook ganja29
30
31
32
33
G. P., King Number 1. In: Ragga magazine, September 2001, p.23.
B. DEAN, Crime, Peace & Justice in Jamaica, A Transformative Approach. In: rapport U.W.I, Faculty
Social Sciences, 2001 (on line).
JAMAICA CONSTABULARY FORCE, Crime statistics, 28/02/2006 (on line).
ERROL KING, reggaeartiest, geïnterviewd te Gent, 16/03/2005.
SUPREME COURT OF JAMAICA, The dangerous drug act. 1996 (on line).
rokers. Reggae-artiesten (maar ook weer niet allemaal) willen tussen de sessies in de studio
door nogal eens een ‘spliff’ opsteken.
Nadat Bob Marley aan kanker was gestorven op 11 mei 1981, legde zijn vrouw Rita bij zijn
begrafenis symbolisch een stengel ‘sensemilla’ in de kist. Rita Marley ging zelfs verder en
nam het nummer ‘One Draw’ op. [A17]
Cannabis bleef de reggaeteksten in de jaren ’80 overheersen. De nadruk lag minder op de
genezende eigenschappen van het kruid, maar op de mogelijke winst die gemaakt kon
worden met de ‘ganja business’.
De ‘Sleng Teng’-riddim inspireerde verschillende versies, waaronder die van Barrington Levy
‘Under Me Sensi’. De tekst handelde opnieuw over de hypocrisie van de houding ten
opzichte van de cannabishandel. [A18]
Hetzelfde team nam ook het nummer ‘Ream Thing op, waarin Barrington Levy smeekt:
“Gimme the grass, won’t you gimme the gras”, verklaren dat cocaïne zijn hersenen zou
vernietigen.34
Reggaemuziek, de boodschap van de teksten die vaak niet los was te zien van het
rastageloof, en daarbij het gebruik van cannabis. Jamaica, reggae, rasta en ganja, het
geheel sprak en spreekt nog steeds tot de verbeelding en bepaalt in zekere mate ook de
beeldvorming over Jamaica.35
34
Under Heavy Manners. In: Pot Culture, cannabis and popular culture. 25/03/2006 (on line).
35
T.S., Ganja in Jamaica. In: Amsterdams Drug Tijdschrift, december 1996, p. 11-14.
Maar reggaeartiesten zijn het niet over alle wetten in Jamaica oneens. De wet tegen de
homoseksualiteit wordt door de overgrote meerderheid van het Jamaicaanse volk
ondersteund en verdedigd door verschillende reggaeartiesten.
In Jamaica staat homoseksualiteit nog altijd vermeld in het strafwetboek onder het artikel uit
1864 ‘ Offences Against the Person’ (‘misdrijven tegen de persoon’), dat afgeleid is van het
Engelse artikel uit 1861. Het betreft ‘offences of buggery and gross indecency’:
“Whoever shall be convicted of the abominable crime of buggery, committed either with
mankind or with any animal, shall be liable to be imprisoned and kept to hard labour for a
term not exceeding ten years.” – uittreksel uit het Jamaicaanse strafwetboek 36
Populaire artiesten zoals Sizzla, Buju Banton en Capleton roepen op om de ‘batty boys’,
verbastering van het woord ‘bottom’ of kont, te verbranden (zie 4.3.2.).
36
MINISTRY OF JUSTICE, Jamaican Constitution Order in Council. 1962 (on line)
III
Cultuur
“The Jamaica consciousness is just burning out of sight. Its history is African. Its culture is
European. Its politics are Third World. We’re producing a totally new breed of human being.”
– Perry Henzell, regisseur van ‘The Harder They Come’ 37
3.1. Karakteristieken van het Jamaicaanse volk onder invloed van
sociale factoren
3.1.1. Inleiding
Over het algemeen zijn Jamaicanen erg trotse mensen en daardoor ook uiterst bekommerd
om persoonlijke hygiëne en kleding. De slaapkamer en badkamer zijn de belangrijkste
vertrekken van het huis waar het meeste geld aan wordt uitgegeven. Jamaicanen kunnen
erg rechtuit zijn en, eenmaal ze zich ergens op hun gemak voelen, zeer luidruchtig.
Jamaicanen zijn dol op eten en plezier maken. Elke dag wordt beleefd alsof het de laatste
kan zijn. Van de mannen wordt gezegd dat ze 24 uur per dag aan seks denken, terwijl de
vrouwen eerder kieskeurig zijn over hun seksuele partners en op zoek zijn naar vooruitgang.
Een goede man moet ambitieus zijn en over vaardigheden beschikken. Zijn toekomst moet
er –ook vaak financieel – rooskleurig uitzien.
Di sociale houdingen manifesteren zich dan ook in de muziek. In raggateksten vind je vaak
extreem seksueel getinte teksten terug, ook wel ‘slackness’ genoemd. Vrouwelijke artiesten
zingen vaak over wat ze van hun man verlangen. 38 [A19] [A20]
3.1.2. Opvoeding en onderwijs
Het was pas in het begin van de jaren ’70 dat een goed uitgebouwd educatief systeem
Jamaica bereikte. Zelfs na de opheffing van de slavernij was het onderwijs schaars en
beginnende inspanningen werden hoofdzakelijk uitgevoerd door de christelijke kerken. Het
dubbel-educatiesysteem dat na de dekolonisatie ingevoerd werd, werd gekenmerkt door
overheidsgestuurde lagere scholen en privé secundaire scholen, zorgde ervoor dat een groot
gedeelte van de bevolking analfabeet bleef. Bovendien was de inhoud van het formele
onderwijs in Jamaica irrelevant voor studenten die hun studies niet konden voortzetten in
Groot-Brittanië. In 1943 liep minder dan 1 procent van de zwarte populatie en slechts 9
37
38
P. ZACH, M. HENRY, Op. cit., p.79.
RAPHAELITA IRVING, Jamaicaanse, geÏnterviewd te Roeselare,16/03/2006.
procent van de gemengde rassen school in het secundair onderwijs. Het systeem speelde te
weinig in op de Jamaicaanse realiteit en er waren te weinig vormende opportuniteiten.
De PNP-regering die verkozen werd in 1972 nam het initiatief om belangrijke veranderingen
door te voeren in het educatief systeem. Kwalitatieve en kwantitatieve verbeteringen werden
als sleutelelementen van het nieuwe regeringsprogramma beschouwd (1972-76). De twee
belangrijkste aspecten van het programma waren gratis secundair onderwijs en een
campagne om het analfabetisme te bestrijden. Educatieve hervormingen waren bedoeld om
de sociale ongelijkheden recht te trekken en een groter jobbereik in de overheid- en privésector te creëren.
De hervormingen zorgden voor een positief maar beperkt effect. Door de jaren heen boekte
het ministerie van Onderwijs stap voor stap vooruitgang. Analfabetisme werd, vooral bij de
jongeren, in hoge mate teruggedreven.39
In 1980 was nog ruim 17 procent van de volwassenen (+15-jarigen) ongeletterd, terwijl dit in
2003 werd teruggedrongen tot 12 procent. Bij de jongeren tussen 15 en 24 jaar stellen we
vast dat in1990 nog 8 procent analfabeet was tegenover 5 procent in 2003. 40
Als je het onderwijs in Jamaica bekijkt, is de opleiding veel algemener en minder uitgediept
dan in België. Het probleem van de openbare scholen is dat er meestal les gegeven wordt
aan grote groepen met minder pedagogische middelen, waardoor de kwaliteit van het
onderwijs stukken lager is dan in de privé-scholen. Slechts 20% van de jongeren studeert
voort en verkiest daarbij het buitenland.
Het knelpunt van het Jamaicaans onderwijssysteem is dat het grootste gedeelte van de
bevolking het geld niet heeft om zijn kinderen een voortgezette opleiding te financieren. Dat
is het gevolg van de instabiele economische situatie sinds lange tijd. Er is niet echt een
middenklasse in Jamaica, je hebt er vooral arm en rijk. Als ouders hun kinderen wel
financieel kunnen ondersteunen voor hun studies, worden die er vaak ertoe aangezet om in
het buitenland te studeren.
39
FEDERAL RESEARCH DIVISION, literacy rates. In: Country Studies/Area Handbook , 1998 (on line)
40
HUMAN DEVELOPMENT REPORT OFFICE, Country sheet Jamaica. In: Human Development Reports,
2005 (on line).
Over het algemeen zorgt dat er wel voor dat onderwijs toch beschouwd wordt als iets
essentieel. De sociale omgeving moedigt studeren aan en als de kans zich voordoet is de
motivatie des te hoger. Jammergenoeg zijn de mogelijkheden voor jongeren in de meeste
van de gevallen beperkt.41
Toch heeft men door de jaren heen verschillende initiatieven ontwikkeld voor kansarme
jongeren, zoals de ‘Alpha Boys school’. Daar konden en kunnen nog steeds jongeren die
leven in moeilijke sociaal-economische omstandigheden een muzikale opleiding volgen om
toch onafhankelijk te worden. Verscheidene muzikanten die hun opleiding genoten aan de
‘Alpha Boys school’ konden terecht bij Studio One, het label van Coxsone Dodd. Hij
apprecieerde vooral de discipline en muzikale kwaliteiten van deze studenten. Eén van de
bekendste formatie die het op deze manier ver schopte, was ongetwijfeld de band ‘The
Skatalites’.42
In de reggaemuziek wordt het belang van onderwijs vaak benadrukt, de jongeren
aansporend om hun capaciteiten uit te bouwen. [A21]
Soms worden zelfs van kinderrijmpjes nieuwe liedjes gemaakt. [A22]
Ook de normen en waarden waarmee Jamaicanen in hun opvoeding worden grootgebracht
manifesteren zich sterk in de muziek. De meerderheid van de bevolking is christelijk
opgevoed, ten gevolge van de Europese bezetting. Het geloof werd aangewend om de
bevolking angst in te boezemen. 43
“Ik ging naar de ‘Mount Alvernia High School’ in Montego Bay, een zeer katholieke school en
de directrice heette ‘Sister Joan Clair’. Elke vrijdagochtend moesten we naar de mis en ik
herinner me dat ik zo bang was in de kerk omdat het er zo donker was. Het orgel was één
van de meest angstaanjagende dingen omdat het me deed denken aan de horrorfilms die we
toen bekeken en ik was bang dat er een geest zou opduiken vanachter die dikke gordijnen.
Maar één van de gezegden die toen gehanteerd werd was: als je een goede zaak wil
opbouwen moet je naar de katholieke kerk gaan.” – Raphaelita Irving44
41
RAPHAELITA IRVING, Jamaicaanse, geïnterviewd te Roeselare,16/03/2006.
42
L. BRADLEY, D. MORRIS, Reggae: The story of Jamaican music (tweedelige documentaire). BBC2,
4/08/2002, videocassette.
43
P. ZACH, M. HENRY, Op. cit., p.97.
RAPHAELITA IRVING, Op.cit.
44
3.1.3. Muzikale expressie: van Afrikaanse ‘griot-traditie’ naar ‘dancehall dj’s
Eén van de Jamaicaanse tradities die zijn wortels heeft in de Afrikaanse orale traditie en is
blijven bestaan in de hedendaagse muziek is de ‘griot’-traditie. Deze expressievorm was
zeer belangrijk in de West-Afrikaanse maatschappij waar de griots gerespecteerde figuren
waren.
Griots maakten het volk bewust van wat rondom hen gebeurde in de sociale en politieke
omgeving. Ze waren culturele sleutelfiguren en gaven oude folkherinneringen door.
Dancehallartiesten doen in een zekere zin hetzelfde, ze praten over het gettoleven en wat er
in het land en de wereld gebeurt. Afrikaanse tradities kunnen ook teruggevonden worden in
de dansbewegingen die de met de muziek gepaard gaan. Ook de intonatie van het ‘patois’dialect vertoont gelijkenissen met die van de ‘griots’. De dancehallmuziek helpt de
Jamacaanse culturele geschiedenis in leven te houden door een orale expressie van de
geschiedenis.
“Dé cultuuruiting van Jamaicanen is zingen. In het getto kom je meer zangers tegen dan
elders omdat je met zingen de verveling verdrijft. Zingen is goed voor je ziel.” – Leroy Sibbles
Dancehall maakt ook gebruik van technologische innovatie door het maken van muziek op
de computer. De methode was goedkoop en bij het maken van nummers had men niet
langer muzikanten en arrangeurs nodig. Het geluid werd geproduceerd met elektronische
keyboards en deze gedigitaliseerde ‘riddims’ domineren nu het Jamaicaanse muziekmilieu.
Sommigen vinden dit een negatieve evolutie omdat de culturele teksten vervangen werden
door teksten met een seksuele en gewelddadige inhoud.
De eerste ‘dancehallgeneratie’ van de jaren ’80 omvat artiesten zoals Charlie Chaplin,
Yellowman, Eek-a-mouse en John Wayne en producers zoals Henry ‘Junjo’ Lawes en King
Jammy. [A23]
In de jaren ’90 kunnen we een terugkeer naar de culturele basis van de reggae waarnemen
met de opmars van de aanhangers van de ‘Bobo Ashanti’ rasta-artiesten zoals Buju Banton,
Garnet Silk, Luciano, Anthony B, Sizzla Kalonji en Capleton. Deze nieuwe roots-dj’s en
zangers brachten opnieuw spiritualiteit en bewustzijn in de muziek die ontbrak. 45
In het volgende hoofdstuk leest u meer over deze soorten van bewustzijn.
45
S. CARVALHO, The Source: Roots of Jamaican Music & Its Influence on Urban Music. In: Birmingham
Black History, 2004 (on line).
3.1.4. Andere culturele expressievormen
Een niet te verwaarloosbaar aspect van de Jamaicaanse culturele expressie is dans. De
bewegingen die uitgevoerd werden op de muziek zijn door de jaren heen mee geëvolueerd
met de muziek.
De danspassen gebruikt op skamuziek waren snel en uitgelaten in vergelijking met de
bewegingen die op rocksteady werden toegepast.
Tegenwoordig worden aan een ongelofelijk hoog tempo nieuwe danspassen ontwikkeld. Elke
pas krijgt een benaming en wordt vaak gelinkt aan een bepaalde riddim of een welbepaald
nummer. Vaak weerspiegelen de bewegingen een dagelijkse handeling of gebeurtenis.
Er heerst in de muzikale dancehallscene dus een heuse danscultuur. Er zijn vaste plaatsen
en avonden waar dansers elkaar ontmoeten. Zo zijn de ‘Hot Mondays’-avonden,
georganiseerd door ‘Firelinks’ enorm populair en op woensdagavond treffen de dansers
elkaar op de ‘Passa Passa’-avonden. Elke donderdagavond trekken de beste dansers naar
de ‘Asylum Club’. Daar trekken de dansers vooral de aandacht met hun spectaculaire
choreografieën. Een icoon voor het dansmilieu was Bogle, die eind 2005 werd
neergeschoten (zie 3.6.). Hij was gedurende lange tijd dé trendsetter van danspasjes en
kledingsstijl. Hij kende zijn eerste grote doorbraak in de dancehallwereld toen hij de ‘bogle’dans lanceerde op het gelijknamige nummer van Beenieman. [A24] Ook de nog steeds zeer
populaire beweging ‘Willie Bounce’ werd uitgevonden door ‘Bogle’, die ook wel ‘Mr. Wacky
genoemd werd. Hij was ook degene die als danser het initiatief nam om zelf het uitroepen
van de pasjes op begon te nemen en zo zelf nummers begonnen te maken. Maar ook
andere dansers zoals John Hype en Ding dong zetten de danstraditie voort. [A25]
Een ander modern en extreem populair fenomeen is de vrouwelijke danswedstrijd ‘Dancehall
Queen’. De gelijknamige film uit 2000 vertelt het verhaal van een arme straatverkoopster die
zich anoniem inschrijft voor de danswedstrijd en door te winnen er in slaagt haar familie te
verlossen uit de financiële problemen. [A26]
Jaarlijks wordt er in Montego Bay een ‘Dancehall Queen Competition’ georganiseerd. Het is
het hoogtepunt van alle vrouwelijke danseressen die zich aan de hand van hun
danskwaliteiten kunnen meten aan hun concurrentes. De winnares krijgt gedurende een jaar
de kans om op belangrijke dancehallevenementen haar kunsten te demonstreren. ‘Dancehall
Queens’ zoals Stacey, ‘Mad’ Michelle en Japanse ‘Junko’ kunnen nog steeds rekenen op
een grote populariteit.
“Ik kan verschillende dansen uitvoeren, maar de beweging waarbij ik met de benen in de
lucht op mijn hoofd ga staan heeft altijd het meeste indruk gemaakt. Ik kan het veel langer
volhouden dan de meeste Jamaicaanse vrouwen omdat ik kleiner en slanker ben. Elke keer
begint het publiek te roepen ‘Wouah, wouah, Japanese gal! You a go break ya neck!” –
Junko, winnares ‘Dancehall Queen’ 2002
Op regelmatige basis komen er zowel in Jamaica als in Amerika verschillende dvd’s uit
waarop de nieuwste danspassen worden gedemonstreerd door verschillende dansgroepen.
‘How fi dance reggae’ en ‘It’s all about dancing’ zijn voorbeelden van films waarop je stap
voor stap dansinstructies krijgt. 46
Naast de culturele dansexpressie staat Jamaica ook bekend om zijn verscheidenheid aan
musicals en poëzie. Traditionele liederen en ceremonies worden opgenomen in het
repertoire van het ‘National Dance Theatre Company’ en de Jamaicaanse folkzangers. Het is
het krachtige werk van visuele en literaire kunst, zelf aangeleerd of geschoold door het
‘Cultural Training Centre’ van de overheid.47
3.2. Invloed van de internationalisering van de muziekwereld
Reggaemuziek is altijd al beïnvloed geweest door andere genres uit de hele wereld. Het is
niet gemakkelijk om al deze invloeden te achterhalen, maar er zijn wel duidelijk enkele
zichtbare trends, zoals die van de R&B in de jaren ’50 en ’60.
“ We luisterden naar Dionne Warwick en probeerden net zo te zingen als zij. Als groep
bestuurde je de Supremes of Martha Reeves en the Vandellas. Als er een buitenlandse
groep kwam optreden wilden wij erheen omdat we van ze konden leren.” – Judy Mowatt48
Tegenwoordig is vooral de invloed van de Amerikaanse hiphopindustrie sterk aanwezig.
Reggae- en dancehallartiesten nemen vaak nummers op met hiphopartiesten of maken
‘remixes’ (nieuwe versies) op een bestaande hiphopbeat. [A27]
46
D.C., Dossier danse et ragga. In: Ragga magazine, december 2005, p.48-59
47
P. ZACH, M. HENRY, Op. cit., p.251.
L. BRADLEY, D. MORRIS, Reggae: The story of Jamaican music (tweedelige documentaire). BBC2,
4/08/2002, videocassette.
48
Er wordt ook regelmatig samengewerkt met artiesten uit een gelijksoortig genre zoals ‘soca’
(snelle ritmische muziek uit Trinidad en Tobago), ‘gwada-ragga’ (raggamuziek uit
Guadeloupe [A28] ) of ‘zouk’ (Franse Antillen, DOM-TOM). Vaak gaat het ook om
tweerichtingsverkeer; ook de artiesten uit andere muzikale genres gebruiken reggaeinvloeden en nemen nummers op met reggaeartiesten. [A29]
Het technologische tijdperk drukt ook zijn stempel op de hedendaagse dancehall. Een
voorbeeld hiervan is de uitlangs uitgebrachte ‘MSN-riddim’, een beat ontwikkeld op basis van
de geluiden van het chatprogramma MSN. [A30]
Ook het Europese reggaemilieu is sinds enkele jaren bezig aan een opmars. Vooral
Duitsland en Frankrijk zijn koplopers wat betreft reggae. Vele van deze artiesten zijn zelfs
zeer populair in Jamaica, zoals de Duitse zanger ‘Gentleman’. [A31]
In Japan is de reggaescene ook enorm populair en uitgebreid. Japan herbergt ook één van
de grotere internationale sound systems, namelijk Mighty Crown. Ook Japanse artiesten en
dansers vullen op hun manier het reggaerepertoire in.49 [A32]
49
WHAT A GWAAN? In: Ragga magazines, 2001-2006.
IV
Religie
4.1. Inleiding
It is Sunday in Jamaica. The opaque sunlight of morning falls upon little girls in bright
dresses and white hats as they skip down the mountain roads and village streets of the
island. Some hold the hands of their brothers, who look cranky and uncomfortable in tiny
suits and ties. Old men in dark double-breasted suits with baggy pants clutch their Bibles. Big
coal-skinned women dressed in white and purple stumble through stony lanes and fields in
their best shoes. Throughout the country, stone churches begin to fill with these people, their
fingers tapping out staccato rhythms on tambourines and their voices echoing across the
hills. – The vibrant spiritual spectrum, Insight Guide Jamaica
Zoals op de meeste Caraïbische eilanden overheerst ook in Jamaica de Christelijke leer.
Meer dan 80 procent van de bevolking zegt tot het christendom of tot een andere christelijke
tak te behoren, de erfenis van eeuwen van Europese bezetting en invloed. Maar ook het
aantal gelovigen dat terugvalt op hun spirituele thuis Afrika is de laatste decennia sterk
toegenomen.50
4.2. Verschillende bewustzijnsstromingen
Jamaica is over het algemeen een christelijk land en er zijn veel christelijke kerken. Zoveel
zelfs dat Jamaica het Guinness Book of Records haalt met de meeste kerken per mijl.
Je vindt er ‘Church of God’, ‘Seventh Day Adventist’, ‘Pentecostals’ en ‘Baptist’. De migratie
vanuit Oost-Indië en Midden-Oosten bracht ook het hindoeïsme en de islam met zich mee in
Jamaica.
De laatste jaren werden gekenmerkt door de opkomst van het fundamentalisme, in de
handen klappende gospelsekten, geleid door agressieve prekers. Deze conservatieve sekten
worden vaak vanuit Amerika ondersteund.
Er zijn ook leden van de ‘Revival Zion’-sekte. Ze vertonen een affiniteit met de oeroude
traditionele Pocomania (zie 3.2.), maar houden zich toch vast aan christelijke dogma’s. Ze
geloven in Jezus, het doopsel en God. Ze geloven echter ook in vele Afrikaanse religieuze
tradities. Ze zijn er van overtuigd dat je kunt bezeten worden door geesten van overledenen.
50
P. ZACH, M. HENRY, Op. cit., p.97.
Die geesten kunnen je ziek maken, je beschermen of leiden tot je dood. Mannelijke leiders
worden ‘Shepherds’ (herders) genoemd en de vrouwelijke leiders ‘Mothers’. Tamboerijn,
dansen en handgeklap zijn overheersend tijdens deze opwindende Afrikaanse trancediensten. Er bestaan verschillende soorten van ‘revivalists’ maar de meest voorkomende is
die van de zionisten.51
“Ik ben nog naar ‘revivalist’- en ‘pocomania’-diensten geweest. Mijn tante, die mij altijd
christelijk had opgevoed, was hierover niet erg tevreden maar liet me toch gaan. Vaak
worden er tijdens die diensten ook dierlijke offers gebracht en deze spirituele belevingen
vertonen gelijkenissen met de ‘voodoo’-praktijken die in Haïti worden uitgevoerd. Dat
mysterieuze effect zorgde er juist voor dat ik me ertoe aangetrokken voelde. Ik vond dat er
binnenin de christelijke kringen heel wat hypocrisie heerste en was daarom erg nieuwsgierig
om de verschillen met die andere kerken te beleven. Het was mijn nicht die mij meenam naar
een ‘revivalist’-kerk. Het is een fantastische spirituele ervaring met veel muziek en dans. De
kerk is gemaakt uit hout en is volledig versierd met bloemen. Er worden veel
muziekinstrumenten bespeeld en er wordt gecommuniceerd via zang en handgeklap. Men
leest voor uit de Bijbel en speciale ervaringen worden onderling uitgewisseld. Ikzelf ging niet
op wekelijkse basis, maar mensen die dat wel deden geraakten door de spirituele ‘vibes’
soms in een ‘spiritual high’, een diepe mentale toestand. Mijn nicht is op een gegeven
moment eens in een dergelijke toestand beland. Het was alsof ze flauwviel, maar ze ging
door met zingen en zag er erg gelukkig uit. Sommige van de oudere gelovigen slagen er ook
in om dingen over jezelf te vertellen die ze onmogelijk kunnen weten. Het blijft iets
mysterieus.” – Raphaelita Irving
51
M. DAVIDSON, Jamaica and religion. 21/05/2003 (on line).
4.3. Rastafarianisme, een vorm van ‘bewustzijn’
4.3.1. Ontstaan vanuit Ethiopianisme, Pan-Afrikanisme en Garveyisme
De reden waarom het ‘rastafarianisme’ niet aan bod kwam in het voorgaande onderdeel is
omdat het niet als een godsdienst mag beschouwd worden. Volgelingen van de rastafaribeweging hebben een manier van leven gemeen, zweren alle negatieve krachten af en leven
verbonden met de natuur.52
De rastafari-beweging in Jamaica is een gevolg van de vernederingen die de Jamaicanen
ten gevolge van de slavernij hebben moeten verduren, het is een religie die voortspruit uit
het verzet tegen de bestaande samenleving.53 [A33]
Het bestaan van een repressieve cultuur die de economische exploitatie van de zwarten
rijmde met de idee van blanke meerderwaardigheid voorkwam het ontstaan van een
Jamaicaans nationaal bewustzijn. Het bewustzijn van de zwarte als Afrikaan vormde de kern
van zijn identiteit. In Jamaica werden de slaven door de blanke onderdrukkers als
minderwaardig beschouwd, als beesten. Hierdoor gingen de zwarten geen Jamaicaans
bewustzijn ontwikkelen, maar grepen ze terug naar de Afrikaanse cultuur. Het is deze
identificatie met Afrika die de funderingen legde voor de rastafari-doctrine, een ideologie die
het verzet tegen onderdrukking combineerde met een onderliggende liefde voor de vrijheid
en emancipatie van Afrika en de Afrikanen.
De ontwikkeling van de Revivaltraditie en de groeiende connecties tussen zwarte kerken in
de Caraïben, Amerika en Afrika legden de fundamenten voor een zwart nationalisme bij de
Jamaicanen aan het einde van de 19e eeuw. Binnen deze zwarte kerken lag de oorsprong
van een pan-Afrikaans raciaal bewustzijn, dat de voedingsbodem was voor het Garveyisme,
het Ethiopianisme en uiteindelijk het rastafarianisme.54
Dit bewustzijn stak de kop op toen Marcus Garvey, een Jamaicaan die de ‘Back to Africa
Movement’ leidde in het begin van de jaren ’20, voorspelde dat een zwarte koning zou
opstaan en de terugkeer van de zwarte bevolking naar Afrika zou verwezenlijken. In de
teksten van de reggaemuziek blijft de terugkeer naar Afrika een veel bezongen thema. [A34]
52
53
54
SHELDON CAMPBELL, reggaeartiest, geïnterviewd te Brussel, 22/03/2006.
RAPHAELITA IRVING, Op.cit.
H. CAMPBELL, Rasta and Resistance. From Marcus Garvey to Walter Rodney. Tanzania, 1990, pp.29.
S. JONES, Black culture, white youth,: The reggae tradition from JA to UK. London, 1988, pp.14
In 1930 werd in Ethiopië een prins tot keizer gekroond, Ras Tafari. De afstammelingen van
de Afrikaanse slaven in Jamaica zagen dit als de dag van de bevrijding. Ze noemden zichzelf
‘Rastafarians’ en aanbeden de keizer, die de naam Haile Selassie I gegeven was, als hun
god.
De rastafari’s beschouwden Ethiopië als hun voorvaderlijke thuis en noemden zichzelf
Ethiopians. Ze verwierpen Jamaica en het Westen als Babylon. Een belangrijke reden
waarom Ethiopië hun ‘Zion’ vertegenwoordigde was omdat het één van de weinige landen
was die praktisch niet geraakt was door kolonialisme.
Emperor Selassie was, zoals de meeste Ethiopiërs, lid van de orthodoxe christelijke kerk en
beschouwde zichzelf niet als goddelijk. Hij zei in verlegenheid gebracht te worden door de
aanbidding. Maar in de jaren ’50, om de zwarte bevolking buiten Ethiopië te bedanken voor
de steun in de strijd tegen het fascistische Italië, schonk de keizer 200 hectare land aan de
zwarten die in het Westen leefden.55
De man die het rastafarianisme effectief leven inblies, was echter Leonard Howell. De
Franse journaliste Hélène Lee gaat in haar boek “The First Rasta” op zoek naar het moment
wanneer de hele beweging ontstond in 1933. Hoewel Howell geboren en opgevoed was in
Jamaica, woonde hij enige tijd in Harlem (VS) en bouwde daar een persoonlijke vriendschap
op met Marcus Garvey. Howell begon foto’s van Selassie te verspreiden en zijn goddelijke
leer te verkondigen. Vanaf dat moment werd het Ethiopianisme, zwarte trots en panAfrikanisme geïntegreerd in een religieus systeem. Kort nadat hij zijn eerste volgelingen
begon te krijgen, werd Howell gearresteerd op basis van het verkondigen van een
‘revolutionaire doctrine’. Dit maakte de rastafari-beweging nog groter en sterker. Nadat
Howell vrijgelaten werd, had hij tegen 1940 net buiten Kingston een landelijke gemeenschap
uitgebouwd, ‘Pinnacle’ genoemd. ‘Pinnacle’ was gebaseerd op de ‘Maroongemeenschappen’ (zie 2.1) tijdens de slavernij. Ze cultiveerden marihuana op grote schaal
en leefden van de opbrengsten. Zo ontstond ook het cannabisgebruik in rituele context.
De commune werd opgedoekt en Howell opnieuw gearresteerd, maar ‘Pinnacle’ werd later
heropgebouwd. In het begin van de jaren ’50 werd een soort reformatie doorgevoerd, die
leidde tot een aantal tradities die nog steeds geassocieerd worden met rastafarianisme,
zoals het dragen van het haar in ‘dreadlocks’ en I-tal, het strikte dieet van rasta’s.
55
H. CAMPBELL, Rasta and Resistance. From Marcus Garvey to Walter Rodney. Tanzania, 1990, pp.36.
Het waren tradities om zo eenvoudig en natuurlijk mogelijk te leven in verbondenheid met de
aarde en de blanke ‘vervuilende’ culturele invloeden uit te sluiten. Het idee van ‘Babylon’, de
krachtige structuur die Afrikanen tot slaven had gemaakt, stond centraal in de
rastafarianistische leer. [A35]
Vanaf het begin waren de invloeden van de joodse beeldspraak aanwezig. Men gebruikte
het woord ‘Zion’ om het beloofde land aan te duiden en spraken over de ‘Twelve Tribes of
Israel’.
De politie viel de leefgemeenschap ‘Pinnacle’ opnieuw binnen en de ‘dreads’ die nog vrij
waren verspreidden hun leer in Kingston, vooral in de ‘Back-o-Wall’-buurt. Dit is de reden
waarom er veel rasta- en reggaeartiesten uit die buurt afkomstig zijn. Howell stierf
waarschijnlijk in een gesticht voor mentaal-gestoorden. De Jamaicaanse regering voerde
namelijk in de jaren ’60, net zoals de Sovjets, een beleid waarbij dissidenten werden
‘geplaatst’
Lee legt ook de nadruk op de Zuid-Aziatische invloeden op het rastafarianisme, ongetwijfeld
ook omdat er een groot aantal immigranten uit die regio in Jamaica woont. Er zijn ook
hindoeïstische elementen terug te vinden in de rasta-ceremonieën.56
4.3.2. Rasta-symboliek in reggae
De vlag met de rastakleuren is het meest gekende symbool van het zwart nationalisme en is
dezelfde als die van de vlag van de U.N.I.A. (The Universal Negro Improvement Association
and African Communities League). De vlag werd aangenomen tijdens het Pan-Afrikaans
congres van 1920 als de officiële kleuren van de zwarte:
“Red for the colour of the blood which must be shed for their redemption and liberty; black for
the colour of the noble and distinguished race to which we belong; and Green for the
luxuriant vegetation of the Motherland.”
Een aanhanger van de rastafari-beweging kan ook vaak herkend worden door zijn
‘dreadlocks’. Toen de strijd van het Land and Freedom Army (Mau Mau genoemd) losbarstte
in Kenia en de rasta’s foto’s zagen van deze vrijheidsstrijders, met hun natuurlijke lange,
ongekamde haren, hebben ze zich hiermee geïdentificeerd en gingen ze hun haren in
‘dreadlocks’ dragen. Het symbool van de dreadlocks bleef een bestaand teken van zwarte
56
H. LEE, The First Rasta, Leonard Howell and the Rise of Rastafarianism. Chicago, 1999.
trots in Jamaica. Een symbool dat internationale betekenis kreeg nadat de reggae-artiesten
deze look wereldwijd gingen verspreiden.
In 1958 organiseerde Prince Emanuel, een van de rastaleiders in Kingston, een groundation,
het evenement lokte duizenden rasta’s, over de intense burro-drums werd er gezongen:
“By the rivers of Babylon, there we sat down
and there we wept, when we remember Zion.
For the wicked carried us away in captivity
Required from us a song
But how can we sing King Alpha’s song in a strange land.”
Dit was in de periode van de massale emigratie naar Groot-Brittanië. Rasta’s hadden de
woorden van de psalm gebruikt om hun situatie te schetsen, en voor de armen werd de
naam Babylon een symbool van onderdrukking. Babylon werd gekoppeld aan alle
onderdrukkende krachten, of het nu de imperialistische staten waren, de lokale zwarte
onderdrukkers, of de politie die de wensen van de staat uitvoerde. 57
Een vaak terugkerend symbool in de teksten van reggae- en/of rasta-artiesten is dat van het
vuur. Artiesten zoals Capleton, een aanhanger van de Bobo Ashanti, zingt in verschillende
nummers over ‘Fire’.
Bobo Ashanti is een tak van het rastafari geloof dat geïnspireerd is op de opvattingen van
Prince Emmanuel Edwards, de stichter van een van de eerste rasta communes in Kingston.
Één van de visuele beelden die de Bobo’s kenmerken is dat van de bezem. Bobo’s dragen
vaak een bezem bij zich om hun spirituele reinheid te benadrukken. Hun dreadlocks zitten
verborgen onder een hoge tulband en ze dragen wijde gewaden, opdat ze er uit zouden zien
als de bijbelse profeten met wie ze zich identificeren.
Een belangrijk element van de Bobo Ashanti ideologie is vuur. Dit element komt regelmatig
naar voor in de teksten van muzikanten uit het Bobo-kamp: “Fire is for the purification”, vuur
dient tot zuivering.
De “fire bun”- retoriek wordt in allerlei contexten gebruikt, maar nog het meest in verband
met homo’s, zoals in het nummer “Bun Out a Chi chi” (chi chi is dialect voor termiet) van
Capleton. [A36]
Het Bobo Ashanti gedachtegoed is een héél stuk militanter en fundamentalistischer dan de
57
H. CAMPBELL, Rasta and Resistance. From Marcus Garvey to Walter Rodney. Tanzania, 1990, pp.87.
rastafari gedachten die we in het westen leerden kennen via Bob Marley. Het
geloofssysteem van de Bobo-dreads omvat onder andere de totale veroordeling van
homoseksuele en lesbische handelingen, vandaar ook de oproep in heel wat platen: ‘Fire
pon the Battyman and the lesbian”. 58
Rastafari’s vinden homoseksuele daden abnormaal omdat de voortplantingsorganen niet
gebruikt woorden waarvoor god ze heeft gemaakt. Ze geloven dat sodomie verkeerd is en
dat orale seks onrein is.
“Alles in het leven is een evenwicht. Mond op mond, borst tegen borst en penis in vagina.
Orale seks is verkeerd, want je kunt geen vrouw bevruchten met je mond.” – Turbulence59
[A37]
Rastafari’s lezen de ‘King James Version’ en interpreteren alles wat daarin staat zeer
letterlijk. Ook de conservatieve christenen lezen deze versie en wanneer zij passages lezen
waarin homoseksualiteit duidelijk wordt veroordeeld, vertrouwen ze de vertalers en
concluderen dat God homoseksualiteit haat.
Er zijn Hebreeuwse woorden welke vaak geassocieerd worden met homoseksualiteit en
verkeerd zijn vertaald in vele Engelse versies.
‘Qadesh’ betekent mannelijke prostitué die deelneemt aan rituele seks in een Heidense
tempel. Dit was een beroep in het oude Israël en in de omliggende landen. Het werd vaak
verkeerd vertaald als “sodomist” of “homoseksueel” (bijvoorbeeld in de King James-versie,
Deuteronomium 23:17).
Koningen van overwonnen stammen werden soms anaal verkracht door het invallende leger
als het ultieme symbool voor nederlaag en vernedering. Homoseksuele verkrachting was ook
een manier om bezoekers en vreemden te vernederen. Het waren daden van macht en
dominantie en het had niets gemeen met seksuele betrekkingen met onderlinge
toestemming bij homo’s en lesbiennes.
Maar de belangrijkste passage die uit de Bijbel wordt aangehaald is ongetwijfeld de
volgende:
“If a man also lie with mankind, as he lieth with a woman, both of them have committed an
abomination: they shall surely be put to death. Their blood shall be upon them.”
58
59
S. BARROW, P. DALTON, Op.cit., pp. 376.
SHELDON CAMPBELL, reggaeartiest, geïnterviewd te Brussel, 16/03/2006.
– Leviticus 20:13 (strafwetten) 60
Naast deze donkere schaduw die over het Rastafari-bewustzijn hangt, prediken rasta’s over
het algemeen echter bovenal een revolutionaire en positieve boodschap. Net zoals reggaeicoon Bob Marley hebben ook andere rasta-artiesten het over ‘Love and Unity’. [A38]
In het volgende hoofdstuk wordt het taalgebruik van de rastaman onder de loep genomen.
V
Taal
5.1. “Pardon my patois!”
Engelstalige bezoekers van Jamaica vragen zich vaak af welke taal er wordt gesproken op
het eiland, vooral na de eerste ontmoeting met een rastaman die zijn ‘glories of Jah’ uitdrukt
of als een ‘beach boy’ hen verwelkomt met de woorden “Everyt’ing kool, mon? Every’ting
irie?”. De nieuwkomers denken al snel dat hun gids gelogen had toen hij zei dat iedereen
hier Engels spreekt. Jamaicanen spreken wel degelijk Engels, maar sommige woorden of
uitdrukkingen zijn zo oubollig dat zelfs de Britten ze niet meer gebruiken. De Jamaicaanse
bevolking drukt zich uit in het ‘patois’, een gebroken Engels.
Ze gebruiken bijvoorbeeld het woord ‘up’ als een superlatief. Een auto die ‘(s)mash up’ is,
bevindt zich dus in een verschrikkelijke staat.
De Afrikaanse slaven die eeuwen geleden naar Jamaica werden gebracht, namen de
spreektaal van hun Britse meesters over. In hun nieuwe Caraïbische thuis krioelde het in hun
dialect van bijbelse parafraseringen en klinkerwissels.
Jamaicanen spreken vooral de letter ‘a’ helemaal anders uit en plaatsen er meestal een ‘y’
voor. ‘Garden’ wordt dan bijvoorbeeld ‘gyarden’.
De Afrikaanse invloed kan teruggevonden worden in de manier hoe Jamaicanen de nadruk
leggen op sommige lettergrepen, zoals bijvoorbeeld in het woord ‘vegetáble’. Woorden met
Afrikaanse wortels die in het Jamaicaanse patois zijn geslopen, zoals bijvoorbeeld ‘puttaputta’ (modder) en ‘nyam’ (eten), geven het dialect extra kleur. 61
60
61
The Bible and homosexuality. In: Religious Tolerance, 1996 (on line).
P. ZACH, M. HENRY, Op. cit., p.283.
Ook de taal van de rastafari’s komt hier en daar tevoorschijn in het dagelijks gebruikte patois.
Enorm belangrijk is het zelfwaardegevoel van de zwarte. De rasta is trots op zijn ego, en dit
is ook merkbaar in de taal die hij gebruikt. Een rasta spreekt steeds in de eerste persoon.
‘We’ is ‘I and I’ geworden. ‘I’ benadrukt individualiteit, onafhankelijkheid en
oorspronkelijkheid, in tegenstelling tot het in Jamaica ingeburgerde ‘me’ in de eerste persoon
enkelvoud. Vandaar dat I is terug te vinden in een heleboel woorden die in de rasta taal zijn
verbogen: ‘I-rie’ is ‘good’ of ‘positive’, ‘I-tal’ staat voor ‘natural’ of ‘vital’, ‘divine’ wordt ‘I-vine’,
‘brother’ wordt ‘I-bro’.62
5.2. Van standaardtaal naar ‘slang’ en terug
Tijdens de periode van slavernij werd het als prestigieus beschouwd om als zwart geboren
Jamaicaan Engels te spreken. Men keek neer op juist aangekomen Afrikaanse slaven die
hun inheemse taal spraken. Tot op vandaag heerst er een sterk bewustzijn, zelfs in de lagere
sociale klasse, over het verschil tussen het taalgebruik van in de stad en op het platteland.
Bij mento en het ontstaan van de ska kunnen we dan ook vaststellen dat de meeste teksten
in het Engels werden gezongen, mede door de invloed van de Amerikaanse soul en R&B.
Er werd pas echt vaak volledig overgeschakeld op het Jamaicaanse patois bij de doorbraak
van de reggae eind jaren ’60. Dit had vooral te maken met het feit dat men vanaf dat moment
meer waardering begon te krijgen voor de eigen cultuur en taal. Je hoefde als Jamaicaan
niet meer zo nodig je best te doen om de standaardtaal te spreken.63
Het ontstaan van ragga ging gepaard met de ontwikkeling van een soort ‘slang’, vaak een
combinatie van Amerikaanse woordenschat en inheemse patois. Er wordt vaak visueel
beschrijvende taal gebruikt en courante uitdrukkingen uit de Jamaicaanse getto’s domineren
de teksten. Ook het gebruik van ‘cuss words’ (gevloek) en ‘slackness’ is een trend die zich
nog steeds verderzet in de hedendaagse dancehallmuziek.
De trendsetter van deze rauwe lyrische expressie was ongetwijfeld Winston Foster, een
albino-wees die zich als artiest ‘Yellowman’ liet noemen. Door zijn fysieke verschijning werd
hij gestigmatiseerd door de maatschappij, maar hij maakte hiervan – paradoxaal genoeg –
zijn keurmerk en introduceerde de nieuwe generatie van de ‘Reggae Lovers’. Zijn teksten
62
M. BAYER, Jamaica. Amsterdam, Koninklijk Instituut voor de Tropen, 1993, p. 61.
63
C. SULLIVAN, Rhetoric of Reggae. In: The Dread Library, 1999 (on line).
waren echter verre van romantisch, want hij zong meestal aan de hand van de meest
expliciete en rauwe uitdrukkingen die je je maar kon inbeelden. Zijn populariteit steeg terwijl
de media zijn muziek brandmerkte als ongehoord brutaal en seksistisch. Toch bereikte hij
hiermee een cultstatus en hij was merkwaardig genoeg vooral populair bij vrouwen. 64 [A39]
Al is het flamboyante taalgebruik eigen aan het genre, toch heerst er onder een nieuwe
generatie dancehallartiesten een trend om zich opnieuw uit te drukken in de standaardtaal
en zo een internationale doorbraak te vergemakkelijken.
Vaak worden de teksten niet volledig omgezet naar het Engels, zodat het exotische
Jamaicaanse tintje toch blijft. Sean Paul maakte van zijn nummer ‘We’ll be burning’ zelfs
twee versies, één voor op de Amerikaanse hitlijsten [A40] en een andere voor de
reggaescene [A41]. De groep T.O.K. maakte voor het internationale publiek ook een andere
clip van het nummer “Footprints”.
Een artiest zoals Sean Paul en de ‘boys band’ T.O.K. bewijzen dat, naast muzikaal en
commercieel talent, ook taal een zeer belangrijke rol kan spelen in de ontwikkeling van hun
carrière. Toch houden zij er naast hun ‘mainstream-repertoire’ meestal nog 100 procent
Jamaicaanse nummers op na.
64
C. JACKSON, The official Dancehall Dictionary. Kingston, 1995, pp.X-XII
Besluit
De periode van slavernij heeft wellicht de belangrijkste stempel gedrukt op de reggaemuziek.
Eeuwenlange onderdrukking heeft geresulteerd in de blijvende revolutionaire ondertoon in de
Jamaicaanse muziek.
Ook de politiek-economische gebeurtenissen en beslissingen, en in het bijzonder de
overeenkomst die de Jamaicaanse regering sloot met het IMF, resulteren in de muziek in de
vorm van kritiek op de politieke situatie. Er wordt fel van leer getrokken tegen het gehekelde
beleid op het gebied van drugs en criminaliteit.
Ondanks de problemen van de arme eilandbewoners, heeft de muziek door de jaren heen
steeds hun pijn kunnen verzachten. Jamaicanen zijn levensgenieters en dat weerspiegelt
zich zowel in muziek als dans. De muziek vertelt over wat er leeft onder de Jamaicaanse
bevolking. Er wordt muziek gemaakt over het dagelijkse leven. Zowel reggae- als
dancehallartiesten uiten hun kritiek op de nationale en internationale politiek, maar zingen
tegelijkertijd ook over hun zorgen en spirituele overtuigingen.
Reggae – in welk vorm dan ook – is en blijft een kind van zijn tijd. Tegelijkertijd is het ook
een tijdloze muziekstijl aangezien we kunnen vaststellen dat verschillende thema’s uit de
geschiedenis blijven terugkomen in de verschillende zijtakken van de muziek.
[A1]
Jamaica – Jah Cure (Sunshine riddim)
Mmmmmmmmmm
oyyyyyyyyyy
Lookin for a place to have a perfect vacation
or even a honeymoon
I know the place to make the perfect
Reservation
Come let me take ya dere soon
yeah
Chorus
To a place called Jamaica
where the highland is in the sun
place called Jamaica
If ya really wanna have some fun
place called Jamaica
the highland is in the sun
place called Jamaica
if ya really wanna have some fun
Goodest rate
people is great
wonderful place
climate is great
down here in Jamaica
if you wanna get away just for a day
tell dem try Jamaica
Jamaica sunshine
Jamaica sunshine
Jamaica sunshine
oooooohhh yeaaaah
(no chorus)
Chillin out in the west and a grill
I have my perfect spot to chill
watchin the sun go away
o what a perfect day
oaaaaaaaaa.
no place like Jamaica to me
matter where i go around the world
Jamaica my number one girl
Jamaica
Jamaica
Jamaica land
Jamaica land we love
Jamaica sunshine
nice everytime
nice everytime
ooohhh
after evening sunset and the warm summer
breeze
rushing in yeah
relax at your best
set your mind at ease
if we then yeah
Jamaica sunshine
Jamaica sunshine
Jamaica sunshine
Lookin’ for a place to have a perfect vacation
or even a honeymoon
let me take you there soon yeaaah
Love Jah
[A2]
Banana Boat Song – Harry Belafonte
Day-o, day-ay-ay-o
Daylight come and me wan' go home
Day-o, day-ay-ay-o
Daylight come and me wan' go home
Work all night on a drink of rum
Daylight come and me wan' go home
Stack banana till de morning come
Daylight come and me wan' go home
Day-o, day-ay-ay-o
Daylight come and me wan' go home
Day-o, day-ay-ay-o
Daylight come and me wan' go home
Come, Mister tally man, tally me banana
Daylight come and me wan' go home
Come, Mister tally man, tally me banana
Daylight come and me wan' go home
Day-o, day-ay-ay-o
Daylight come and me wan' go home
Day-o, day-ay-ay-o
Daylight come and me wan' go home
Lift six foot, seven foot, eight foot bunch
Daylight come and me wan' go home
Lift six foot, seven foot, eight foot bunch
Daylight come and me wan' go home
Beautiful bunch of ripe banana
Daylight come and me wan' go home
Hide the deadly black tarantula
Daylight come and me wan' go home
Lift six foot, seven foot, eight foot bunch
Daylight come and me wan' go home
Six foot, seven foot, eight foot bunch
Daylight come and me wan' go home
Day, me say day-ay-ay-o
Daylight come and me wan' go home
Day, me say day, me say day, me say day
[A3]
Junkanoo riddim – mix door dj Capfiyah
[A4]
Slave driver – Bob Marley
Ooh-ooh-oo-ooh. Oo-oo-ooh! Oo-oo-ooh.
Slave driver, the table is turn; (catch a fire)
Catch a fire, so you can get burn, now. (catch a fire)
Slave driver, the table is turn; (catch a fire)
Catch a fire: gonna get burn. (catch a fire) Wo, now!
Ev'rytime I hear the crack of a whip,
My blood runs cold.
I remember on the slave ship,
How they brutalize the very souls.
Today they say that we are free,
Only to be chained in poverty.
Good God, I think it's illiteracy;
It's only a machine that makes money.
Slave driver, the table is turn, y'all. Ooh-ooh-oo-ooh.
Slave driver, uh! The table is turn, baby, now; (catch a fire)
Catch a fire, so you can get burn, baby, now. (catch a fire)
Slave driver, the table is turn, y'all; (catch a fire)
Catch a fire: so you can get burn, now. (catch a fire)
Ev'rytime I hear the crack of a whip,
My blood runs cold.
I remember on the slave ship,
How they brutalize the very soul.
O God, have mercy on our souls!
Oh, slave driver, the table is turn, y'all; (catch a fire)
Catch a fire, so you can get burn. (catch a fire)
Slave driver, the table is turn, y'all; (catch a fire)
Catch a fire
[A5]
Glamour Gal – Harold Richardson
[A6]
Ska ska ska – Prince Buster & The Skatalites
[A7]
Rocksteady – Alton Ellis
[A8]
A Message to you rudy – The Specials
Stop your messin' around
Better think of your future
Time you straightened right out
Creatin' problems in town
Rudy, a message to you
Rudy, a message to you
[A9]
Do the Reggay – The Maytals
[A10] Special dub – Lee ‘Scratch’ Perry
[A11] Wake the town and tell the people – U Roy
[A12] Soul Rebel – Bob Marley & Peter Tosh
[A13] Better must come – Delroy Wilson
I've been trying a long, long time
Still I can't make it
Everything I try to do seems to go wrong
It seems I have done something wrong
But they're trying to keep me down
Who God bless, no one curse,
thank God I'm past the worst
Better must come one day
Better must come, they can't conquer me
Better must come
I've been trying a long, long time
But I can't make it
Noone to give me a helping hand
The only sign keeps me down
Who God...
Oh my people get a seed
They're trying to take advantage of me
Better must come, better must come
Better must come one day
Better must come
[A14]
Ganja Farm – Beenie Man
Intro:
Bowy mi nuh know what a gwan
Tru me is a legal voter inna di country
Mi can talk
Mr. Prime Minister, what is happening in
the country is not right
People a suffer, man a dead fi hungry
Yuh wan go a Westmorland
Chorus:
People a suffer 'cause nuttin' naw gwan
Down inna Jamaica nuff pickney a bawn
Tell di government dem fi cool an keep
calm
Unnuh louw di ganja farm, unnuh louw fi
ganja farm
Shotta deh a street a run di place warm
Don't want di youth dem fi bus nuh more
corn
But how we a surive inna di drought an
storm
Unnuh louw di ganja farm, unnuh louw di
ganja farm
Verse 1:
Come mek wi share up all a di land dem
down a country
Mek wi tell all di youth dem fi go farm it
Come mek wi work it to the best of wi
ability
Because mi tired an mi fed up wid poverty
So mi begging de police an di authority
Try nuh badda stop wi 'cause wi livity
Louw wi mek wi work an help wi self
And build up wi country 'cause devastation
And di riot naw go help wi
Verse 2:
Ganja fi, ganja fi, ganja fi bun
And money fi, money fi, money fi run
And poverty, poverty haffi dun
Tell di soldier man dem, do nuh cut it
down
'Cause 10,000 pound every load a
Kingston
And mi ship it, mi ship it to Belgium
Weh money, wey money, weh money
come
So mi know di shotta ago put down dem
gun.
Verse 3:
If wi nuh try wi ago die unda di system
Only di poora class a people a victim
That's why wi mek up all wi mind fi gwan
go try a ting
'Cause wi nuh like what a gwan an what is
happening
So when mi farm up all mi garden and mi
hustling
Yuh no bada try fi stop a youth, nuh try
pressure him
Louw him mek him guan go nyam a food
inna di juggling
[A15] Mr. Heartless – Anthony B
Yu worthless
Pass mi sword and mi cutlass
You think is a laughing matter this
You a try everything you have you trap set
up
And you plan is for one brother to hate the
other brother
And slay him so Babylon can crush him
cup
It's a pity many of the youths don't realize
That you stray them with your dollars
Give them your killing orders
And turn around and sell dem out just like
french fries
But here is what you do, you use the
youths like dem a tool
For doing a bag a evilous things
But woe be on to you for turning people
pickney fool
You shatter their hopes and dreams
You can't deny don't even try
You are the reason why decomposed
bodies are often found
But will not be for long can't escape with
all your wrong
Countless murders committed in towns
Chorus:
Fi di bag a people you mek a suffer
Fi di blood money that mek you richer
Oh oh oh Mr. Heartless you end it a go
bitter
Shall be bitter, shall be bitter
Fi di youths you pay fi do the murder
Al a di body whey dem dump in a gutter
Oh oh oh
Member you a go pay fa
Rastafari teach you
You no waan learn
Well nuff a dem skin get burn
Jah
Check it out many times the innocent get
slay
And you same one name the killer
To the crime stop media
Collect reward while sufferer grieve in pain
Mama face the hardest time to give youths
education
And end up loosing many ways for her is
only wasted days
No chance of getting back a fraction
So youths you need to stand up strong
Don't take no boosting from no one
Take this advise I give
Don't get red eye because a money just
work and earn it honestly
Don't say that I'm talkative
A lot of youth like you dem use and heard
it often in the news
Most wanted for killing a few
No follow them and loose your soul
Just keep you cool nuh loose control
Like others they will shake you up too
Chorus
Remember
Until the colour of a man skin is of no more
significance
Than the color of his eyes,
Then shall always war
Please know what life is for
Jah, Rastafari
[A16] Tell me howcome – Morgan Heritage (Season riddim)
I if it wasn't for Rastafari
I an I wouldn't a nuh strength to survive
aaah let us take a look around
see whats going down
oooooh yo
Tell me how come
here in jamaica so many people still loved
by Rasta
Tell me how come
down a east west dem never chant beenie
man but dem still a chant sizzla
Tell me how come
people a suffa outta street nuff nuff people
love di prime minister
Tell me how come
those in power don't seem to care
Chorus:
It's cause life is so unfair
in this sweet paradise
this is what we swear
out of many one people
can you see a scene that anywhere
everyone treated equal
and this is why so many die
leavin' so many to cry
tell me how come
Bogle had to get gun down
Chorus
Tell me how come
di youths dem downtown can't receive di
education like di yutes dem uptown
tell me how come
Jah cure deh a jail and da prosecutor
knows he’s innocent and shouldn't be
there
tell me how come
so much hungry belly outta street and
babylon a gwan like seh dem nuh see it
Tell me how come
people a see it and nah speak
Chorus x 2
Tell me how come
there’s so much guns in the street
and none a dem gun deh never mek yah
tell me how come
aids is spreadin' wide
takin' over dis sweet paradise of jamaica
tell me how come
the Caribbean is goin' down
and everything is goin' up around town
[A17] Welcome to Jamrock – Damian Marley
Out in the streets, they call it murder
Welcome to jamrock
Camp where di thugs dem camp at
Two pounds a weed inna van back
It inna yuh handbag
Yuh knapsack it inna yuh backpack
The smell a give yuh girlfriend contact
Some boy nuh notice
Dem only come around like tourist
On the beach wit’ a few club sodas
Bedtime stories
And pose like they name Chuck Norris
And don’t know da real hardcore cuz
sandals a now back too
Di thugs dem weh do what they got do
And won’t think twice to shot you
Don’t make dem spot you
Unless you carry guns a lot too
A pure tuff tings come at you
When Trenchtown man stop laugh and
block off traffic
Den dem reel and pop off and dem start
clap it
When di pin file dung and it a beat drop it
Police come inna jeep and dem can’t stop
it
Some seh dem a play boy or Playboy
rabbit
Funnyman a get drop like a bad habit
Some nah bodda pose off if yuh don’t
have it
Rastafari stands alone
Welcome to jamrock
Welcome to jamrock
Out in the street, they call it murder
Welcome to jamdown
Poor people a dead at random
Political violence can done
Bare ghost and phantom
Di youth dem get blind by stardom
Now di King of Kings a call
Ol’ man to pickney
So wave unnu hand if you with me
To see the sufferation sick me
Dem suit no fit me
To win election dem trick we
Den dem don’t do nutting at all
Come on let’s face it
A ghetto education’s basic
And most of di youth dem waste it
And when dem waste it
Dat’s when dem take the guns replace it
And dem don’t stand a chance at all
And dat’s why enough likkle youth have up
some fat ‘matic
With di extra magazine inna dem back
pocket
And a flee to nighttime inna some black
jacket
All who nah lock glocks seh dem a lock
rocket
Den will fill you up with current like a short
circuit
Dem a run a court block which part the
cops block it
And from noon ‘til a mornin’ no stop clock
it
If dem run outta rounds a brought back
ratchet
Welcome to jamrock (Southside
Northside)
Welcome to jamrock (Eastcoast
Westcoast)
Welcome to jamrock (Conwell, Middlesex,
hey)
Welcome to jamrock
Out in the streets they call it murder
Jamaica Jamaica
Jamaica Jamaica, now
Jamaica Jamaica, yo
Jamaica Jamaica
Welcome to jamrock
[A18] One Draw – Rita Marley
I wanna get high, so high
I wanna get high, so high
One draw, one draw
One draw, one draw
Hey rastaman, hey what you say
Give mi some of yu sense
Hey iyah man, hey whatta say
Give mi some of yu sense
So long I have been
Searching for a taste
Looking all over the place
Not a thing could I find
To satisfy my mind
So I came to search for the I
To see what the I could do
And just like I said
You send it straight to my head
I'm feeling high, so high
Yes I'm high, so high
One draw, one draw
One draw, one draw
Hey rastaman, hey what you say
Give yu sister some sense
Give mi some riddim mek mi dance
A long long time mi no feel so nice
Now I'm really feeling good
And I am in a dancing mood
Won't you come and rock with me
A feeling so irie
And just like you said
it's gone straight to my head
And now I'm high
Yes I'm high, high, high, so high
One draw, one draw
One draw, one draw
[A18] Under me Sleng Teng – Wayne Smith
Way in my brain, is way in my brain
Is way in my brain, well, now
Under me sleng teng, me under me sleng
teng
Under me sleng teng, me under me hey
hey
Under me sleng teng, me under me sleng
teng
Under me sleng teng, me under me hey
hey
Way in my brain, no cocaine
I don't wanna, I don't wanna go insane
Way in my brain, no cocaine
I don't wanna, I don't wanna go insane
Because-a inna me eyes there is red like
blood
and I been moving around like a human
flood
Smoke out of me mouth and outa me nose
I blow it in the air 'a mek de smoke expose
In Westmoreland a where the sense acome from
put it in a crocus bag pon the mini van
tek de seed an me mek de 'ash oil
an me put in de barrel 'ca me know it no
spoil
I said me smoke it and me pass it thru de
windah
an me give it to my nex door neighba
Me said me smoke it and me pass it thru
de windah
an me give it to my nex door neighba
[A19] When we’re seen – Cecile (Military riddim)
[A20] Dude – Beenie Man & Ms. Thing
[Intro: Beenie Man]
You want a proper fix, call me,
you want to get your kicks, call me
You want your G's fixed, call me,
mi have the remix, call me
From di odda day
It's like a play some bwoy a play
Mi hear di girls callin mi
hear di girls bawlin mi hear di girls cryin
out
She seh Beenie.........
[Chorus: Ms. Thing]
I want a dude with the wickedest slam,
I need a one, two, three hour man
I want a dude who will tie me to the fan,
a thug that can handle his biz like a man
I want a dude with the wickedest slam,
I need a one, two, three hour man
I want a dude who will do me in his van,
a thug that can handle his biz like a man
[Verse 1: Beenie Man (Ms. Thing)]
Gal, if yuh love holla at mi one time (Hey!)
Holla at mi if yuh waan di wickedest wine
I know It's been awhile but baby neva
mind
Cause tonight tonight mi a gi yuh di whole
nine (Hey!)
Yo! satisfaction a every girl dream
Mi love fi put it on when dem wiggle and
scream (Hey!)
Well, mi get a call from sexy Maxine
She left a message pon mi answering
machine she seh Beenie....
[Chorus: Ms. Thing]
[Verse 2: Beenie Man]
She waan a man fi put har inna trance
A man who know fi tun har round and mek
she belly dance
Rudebwoy lovin wid a little romance
She waan to get wild but she neva had a
chance
When, she seh she neva had it so deep
So right now I'm di man she definetly
wanna keep
Har ex bwoyfriend use to come and drop
asleep
Dat's why when mi pager start beep she
seh Beenie......
[Chorus: Ms. Thing]
[Verse 3: Beenie Man]
You heard what she preferred,
she waan a man weh mek she fly like a
bird
She waan a real man she don't waan nuh
nerd
She waan yuh gi har it good mark mi word
I'm not a perv but mi mek she serv,
she waan di rockula well until it curve
Har ex bwoyfriend ain't got di nerve
Have har a wait and she nah get served,
so she seh Beenie.....
[Chorus: Ms. Thing]
[Repeat Verse 1]
[Repeat Chorus]
[Repeat Verse 2]
[Repeat Chorus]
[A21] School Days – Franz Capone (Giggy riddim)
[A22] City Lock – Elephant Man (Diwali riddim)
Intro:
A what kind of game dem gal over they so a play
Me nuh know what kind of pickney game that
Ring a ring a rosey a pocket full of posey
Ash and ash and we all fell down
Ashes in the water, ashes in the sea
Shizzle mi nizzle di girls a dead over we
(pickney = kind)
[A23] Bubbling Telephone – Charlie Chaplin (Fully riddim)
[A24] Bogle – Buju Banton
[A25] Jiggy Time – Delly Ranks, Voicemail, Bogle & Ding Dong
A lie a Mr. Wacky dis keeping it jiggy with
Delly and Voicemail
CHORUS:
Its a jiggy time again jiggy jiggy,jiggy jiggy
its a jiggy time again jiggy jiggy,jiggy jiggy
so a weh di time again weddi weddi,weddi
weddi
A weh di time again weddi weddi,weddi
weddi Dancers
Allright
Buss di place buss di place everybody
unno just buss di place
Buss di place buss di place falla mista
wacky an jus buss di place
Allright summer bounce summer bounce
everybody unno do di summer bounce
summer bounce summer bounce falla
bwoysi an do di summer bounce
Allright walk wid di bounce walk wid di
bounce falla bogle an walk wid di bounce
Walk wid di bounce walk wid di bounce
watch bwoysi a walk wid di bounce
dem a fan dem off
dem a box dem off
dem a telefone we a fax dem off
dem a call dung di rain pon di gal dem
dem a lightnin an thunda di gal dem
get jiggy gal get jiggy gal get jiggy gal get
jiggy gal
weddi weddi weddi weddi weddi weddi
weddi weddi wen yuh ready wen yuh
ready wen yuh ready
get jiggy gal get jiggy gal
get jiggy gal get jiggy gal
weddi weddi weddi weddi weddi weddi
weddi weddi wen yuh ready wen yuh
ready wen yuh ready
chorus
Mista wacky talk fi a littl bit
chorus
Dancers allright
shankle dip shankle dip everybody watch I
shankle dip
shankle dip shankle dip falla Mr. Wacky an
do shankle dip
Allright walk wid di dip walk wid di dip
everybody unno walk wid di dip
walk wid di dip walk wid di dip falla bogle
an walk wid di dip
aright new style new style style an style an
style caan spoil
new style new style watch freddi dread im
a do di new style
Allright badda dance badda dance falla
ding dong do di badda dance
badda dance badda dance Mr. Wacky him
a do di badda dance
Allright inna yuh face inna yuh face falla
bwoysi an buss di place
inna yuh face inna yuh face watch ice how
ima dun di place
chorus
[A26] Dancehall Queen – Beenie Man & Chevelle Franklin (soundtrack film)
[A27] Get Low – Little John, Busta Rhymes & Elephant Man
[A28] Passionément – Admiral T
[A29] Hey Baby – No Doubt & Bounty Killer (album: Rocksteady)
[A30] Ni Ni Ni (remix) – Vybz Kartel (MSN riddim)
[A31] No doubt about it – Gentleman (Heavenly riddim)
[A32] Anything for you – Pushim
[A33] Intro: Principle of Rastafari – Buju Banton
Who a Father who art in Zion
All away be thy name
Thy Kingdom come on earth
Dine will be down on earth
All away be thy name
“The principle of Rastafari and di effect it had on me as a likkle youth is tremendous because
it help me fi analyse issues in a more stirdy manner. It help me to look at all things from all
other perspective. Overcome di evil with the good at all times. And always triumph where I
see, that Iike I would never prosper, Rastafari ever help me to cross that bridge
And it has enbrightened the focus of the music which I have relieved in all aspect to bring
more spirituality into the music”
[A34] Hello Mama Africa – Garnett Silk
Hello Mama Africa
How are you?
I'm feeling fine
And I hope you're fine too
Hello Mama Africa
How are you?
I hope when you hear these words
Your grays turn blue, grays turn blue
[A35] In these Times – Fantan Mojah (Rose Apple riddim)
Babylon nuh strain di ghetto youth now
Better be real in these times
And nuh badda fake in these times
Rasta bless di youths in these times
So Babylon speak the truth in these times
Dash a fire pon Babylon guard.
Longtime mi know seh dem a fraud
[A36] Bun Out a Chichi – Capleton
King of Fire,
And we must say "More Fire",
And we cyaan cold (burning you),
Ah wah tell dem (blazing you),
Burning you, blazing you,
Burning you, we ah go bun dem out,
From dem ah play number two,
Well I will never stop, always keep di Fire
burning,
Well I will never stop, always keep di
Fire...
Chorus:
Bun out ah chi chi, Blood out ah chi chi,
Batty dem ah fuck and ah suck too much
pussy,
Blood out ah chi chi, Bun out ah chi chi,
Dem ah deal with too much inequity,
Blood out ah chi chi, Bun out ah sissy,
Batty dem ah fuck and ah suck too much
pussy,
Blood out ah chi chi, Blood out ah shitty,
Dem ah deal with too much...
Verse 1:
Well nuff of dem ah get,
Crack out, rack out,
Hack out, stuck out,
Mop out, drop out,
Blud out, nat out,
Rat out, hack out,
Flop out, lad out,
Diss King Selassie and drack out,
Chorus:
Blood out ah chi chi, Blood out ah sissy,
Batty dem ah fuck and ah suck too much
pussy,
Blood out ah chi chi, Blood out ah city,
Dem ah deal with too much inequity,
Blood out ah chi chi, Bun out ah sissy,
Batty dem ah fuck and ah suck too much
pussy,
Blood out ah chi chi, Blood out ah city,
Dem ah deal with too much...
Verse 2:
Well nuff out of dem ah get,
Mad out, shad out,
Rad out, had out,
Bag out, wag out,
Lag out, tag out,
Bag out, grab out,
Rab out, crab out,
Diss King Selassie and mad out,
Chorus:
Blood out ah chi chi, Bun out ah city,
Batty dem ah fuck and ah suck too much
pussy,
Blood out ah chi chi, Blood out ah sissy,
Dem ah deal with too much inequity,
Blood out ah chi chi, Blood out ah shitty,
From dem ah want no woman they ah deal
with inequity,
Blood out ah chi chi, Blood out ah sissy,
Verse 3:
Ah, we wah tell dem suttin'
Me say dem wanna ??????
Bear number one, bear number one,
Tell di disc jocky dem fi play number one,
Hear number one, share number one,
Nuff of dem ah see wanna trade number
one,
Bear number one, stay number one,
Tell di disc jocky dem fi play number one,
Hear number one, share number one,
???? ???? what your name,
I will never stop, always keep di Fire
burning,
I will never stop, Blaze,
???? ???? what your name,
Chorus:
Blood out ah chi chi, Bun out ah city,
Batty dem ah fuck and ah suck too much
pussy,
Blood out ah chi chi, Bun out ah city,
Dem ah deal with too much inequity,
Blood out ah chi chi, Bun out ah city,
Batty dem ah fuck and suck too much
pussy,
Blood out ah chi chi, Blood out ah city,
Nuff of dem ah deal with too much
inequity,
Verse 4:
Well nuff of dem a get;
Lie out, shy out,
Tie out, sie out,
Fii out, guy out,
Tie out, wie out,
Buy out, pry out,
Lie out, sie out,
Diss King Selassie and die out
Chorus:
Blood out ah chi chi, Bun out ah chi chi,
Dem ah deal, dem ah deal, dem ah deal
with too much inequity,
Blood out ah chi chi, Blood out ah city,
Batty dem ah...
Bun out ah shitty
[A37] Pussy ah no food – Turbulence (Smash riddim)
You shall never suck around
Grab your girl and fuck around
Let my sperm treble through her fallopian tube
Mi seed her no eating include
Rasta nah tek dat eating attitude
Super I tell dem Pussy ah no food
Done the place with this big thing below my waste
Nah go use mi face, what the fuck am I to taste
My face is not a joy room sweet, a toilet seat
You can’t breed di woman with your teeth
[A38] Love is the answer – Garnett Silk
[A39] Give me punany – Yellowman & Charlie Chaplin (live)
Right now like how Admiral sing:
mi want di punany zeen
(punany = patois voor vagina)
You see mi Yellowman, mi want it becuz me get it nuff zeen
So let off fast
Mi dedicate this one to all di gal dem
Now shock out gal pickney
Hear mi now
Get di punany get it already
When you get it, January
Which part you get it down a Ochi
And who you get it from, di one Shirley
Give me di drawers mek mi wet di punany
[A40] We Be burning – Sean Paul (Steps riddim)
Just gimme the gees an we be clubbin
yow.
Gal a make wi please and we be thuggin'
now.
Little hennesy an we'll be bubblin yow.
Set we mind at ease we got to take it slow.
Verse 1:
So when you see the S.p. floatin don't
provoke him
Cause the girls we be poking have to
smoking.
Best thing fi the recreation a fi get the best
girls inna every nation.
All Topper girls we promotin and suportin
And dem love how we flow king here them
shouting
First class ticket invitation girls from New
York, England and Jamaican.
Chorus:
Everyday we be burnin not concernin what
nobody wanna say.
We be earnin dollars turning cause we
mind de pon we pay.
Worth more than gold and oil and
diamonds girls we need dem everyday.
Recognize it, Pimpin as we riding.
Verse 2:
Girls them a page me waan fi raise me
True me write nuff tune and drive them
crazy.
Well I man a true born Jamaican
Ready fi the girls them inna every
situation.
We a the gal dem pro, them know we flow
With the lyrical content that make them dip
low and Make the club keep jumpin Turn
up the bass make we here when it
pumpin.
Summertime bounce to the music people
choose it
Sean da P gal a cruise with... well reputed
cause.
We a the girls them champion,
Have nuff a them like the great king
Solomon.
Many girls inna wi eye sight sexy dress
type Seh them ready fi a hype night Just
gimme di light
An make we blaze it the roof we haffi raise
it again
[A41] We Be burning (Legalize it) – Sean Paul (Steps riddim)
Just gimme di trees and mek we smoke it
yo [smoke it yo]
It don't mek we please so don’t provoke it
yo [voke it yo]
We nuh need nuh speed so we nuh gon
coke it yo [coke it yo]
Set we mind at ease we gotta take it slow
So when yuh see di S.P. floatin', don’t
provoke him
Cau di weed weh we smokin' need fi
soakin'
Fastin' fi di medication, and di best
hygrade a Jamaican
When we a bun a weed we supportin' and
promotin'
Lau di crack and di coke ting yeah we
soaking
Herb a di healin' of di nation
Legalize it right now we wanna blaze one
[Chorus:]
Everyday, we be burnin' not concernin'
what nobody wanna say
We be earnin' dollars turning cau we mind
deh pon we pay
Some got gold and all dem diamonds all
we got is Mary J
Legalize it, time you recognize it
This purple haze it mek mi crazy
Mek mi write new tune yeah dat’s what
pays me
Cau dat not di only occupation
Goin' to get some I give yuh medication
When a farmer grows it he knows to
close it
hygrade a Jamaican
Economical benefit help fi those who a fi
Cau we know it as a great ting no debatin
deh yah pon di hard jugglin
While dem incarceratin true dem hatin
Cau di system only keep man struggling
Cau dem don’t wanna see we a remain
Studyin people a use it don’t abuse it
calm
Cau di concentration well reputed
Even though dem condemn (???)
Dat’s why herb man dem a di wise one
And it found on di grave of King Solomon
[Chorus:]
And it good fi di eye sight and di chest
Everyday, we be burnin not concernin
sight
what nobody wanna say
And it give yuh nuff inside just gimme di
We be earnin dollars turning cau we mind
light
deh pon we pay
And, mek we blaze it we should a neva
Some got gold and all dem diamonds all
waste it
we got is Mary J
Legalize it, time you recognize it
[Chorus:]
Again, we be burnin not concernin what
Again, we be burnin not concernin what
nobody wanna say
nobody wanna say
We be earnin dollars turning cau we mind
We be earnin dollars turning cau we mind
deh pon we pay
deh pon we pay
Some got gold and all dem diamonds all
Some got gold and all dem diamonds all
we got is Mary J
we got is Mary J
Legalize it, time you recognize it
Legalize it, time you recognize it
Just gimme di trees and mek we smoke it
Again, we be burnin not concernin what
yo [Smoke it yo!]
nobody wanna say
It dont mek we please so don’t provoke it
We be earnin dollars turning cau we mind
yo [Voke it yo!]
deh pon we pay
We nuh need nuh speed so we nuh gon
Some got gold and all dem diamonds all
coke it yo [Coke it yo!]
we got is Mary J
Set we mind at ease we gotta take it slow
Legalize it, time you recognize it
So when yuh see di S.P. floatin don’t
Just gimme di trees and mek we smoke it
provoke him
yo [Smoke it yo!]
Cau di weed weh we smokin need fi
It dont mek we please so don’t provoke it
soakin
yo [Voke it yo!] We nuh need nuh speed
Fastin fi di medication, and di best
so we nuh gon coke it yo [Coke it yo!]
63
Bronnenlijst
ZACH (P), HENRY (M), Insight Guide of Jamaica, zesde editie, 2e druk, APA Publications, 1992.
BLACK (C), History of Jamaica, zevende druk, Longman Group UK Ltd, 1993.
DAVIS (S), SIMON (P), Reggae Bloodlines: In search of the music and
culture ofJamaica. 3e druk, Butler & Tanner Ltd, 1977.
TOWER (A), The painful Path of Music: Slavery and suffering in Jamaica and their effects on
Jamaican music, in: ‘The Dread Library, 22/04/1998, online op:
http://debate.uvm.edu/dreadlibrary/tower.html
BARROW (S) en DALTON (P), The Rough Guide To Reggae. 2e editie,
London. Rough Guides Ltd., 2001 (p.3)
BRADLEY (L), MORRIS (D), Reggae: The story of Jamaican music (tweedelige documentaire). BBC2, eerste uitzending op 4/08/2002, videocassette
VAN DER BRACHT (P), Een nieuwe vorm van mediapaniek? Homofobegeluiden in
de hedendaagse reggaemuziek, Scriptie tot het behalen van de graad van Licentiaat in
de Communicatiewetenschappen, Universiteit Gent.
B. JOHNSON, Politics at Center Stage. In: Jamaica Guide, 20/03/2006, on line op:
http://jamaica-guide.info/past.and.present/history/political.parties/
C. SALEWICZ, Smile Jamaica concert. In: Bob Marley: songs of freedom. 1997, on line op:
http://www.bobmarley.com/life/live/smilejamaica/
BORELLI (D), Neocolonialism in Jamaica: History, practices and resistance, in: ‘The
Dread Library’, on line op: http://debate.uvm.edu/dreadlibrary/borelli02.htm
BLACK (S), Life and Debt, DVD, Tuff Gong Pictures, 2001.
PYTEL (G), Madinina Crew. In: Ragga magazine, September 2001.
WALKER (K), Beenieman offers $1-M bounty for Bogle’s Killer. In: Jamaica Observer, on line
op: http://www.jamaicaobserver.com/news/html/20050120t2300000500_73607_obs_beenie_man_offers____m_bounty_for_bogle_s_killers.asp
EDWARDS (M), Dancehall personality Gerald Levy, better known as ‘Bogle’ gunned
down. In: Jamaica Gleaner, on line op:
http://www.muzikmedia.com/newsdetails.aspx?newsid=179
Witnesses will be protected, Hinds promises. In: Jamaican Observer Reporter: on
line op:
http://www.jamaicaobserver.com/news/html/20050213t0000000500_74999_obs
_Witnesses_will_be_protected_Hinds.asp
PYTEL (G), King Number 1. In: Ragga magazine, September 2001.
DEAN (B), Crime, Peace & Justice in Jamaica, A Transformative Approach, rapport van U.W.I,
Faculty Social Sciences, 2001.
JAMAICA CONSTABULARY FORCE, Crime statistics, 28/02/2006, on line op:
http://www.jamaicapolice.org.jm
ERROL KING, reggaeartiest, geïnterviewd te Gent, 16/03/2005.
SUPREME COURT OF JAMAICA, The dangerous drug act. 1996, on line op:
http://www.sc.gov.jm/LOJ/Dangerou%20Drugs/dangerous_drugs_act.htm
SOLINGE (T), Ganja in Jamaica. Amsterdams Drug Tijdschrift, nr 2, december 1996.
MINISTRY OF JUSTICE, Jamaican Constitution Order in Council. 1962, on line op:
http://moj.gov.jm/law
DAVIDSON (M), Jamaica and religion. 1/05/2003, on line op:
http://www.jamaicans.com/culture/intro/religion.shtml
HENKE (H), MILLS (D) , Between Self-Determination and Dependency: Jamaica’s Foreign
Relations, 1972-1989, University of the West Indies Press,. Kingston, 2000, pp.54.
DEAN (C), Crime, Peace & Justice in Jamaica, A Transformative Approach. In:
65
Rapport U.W.I, Faculty Social Sciences, 2001 on line op:
http://www.jamaica-gleaner.com/pages/crime/crime.html
CAMPBELL (H), Rasta and Resistance. From Marcus Garvey to Walter Rodney. Dar Es Salaam,
Tanzania Publishing House, 1985. pp.29
JONES (S), Black culture, white youth,: The reggae tradition from JA to UK. London, 1988,
pp.14
The Bible and homosexuality. In: Religious Tolerance, 1996,on line op:
http://www.religioustolerance.org/hom_bibi.htm
BAYER (M), Jamaica. Amsterdam, Koninklijk Instituut voor de Tropen, 1993, p. 61
KATZ (D), Solid Foundation: an oral history of reggae. 1e druk, Rogner & Bernhard GMBH & Co
Ny, 2002.
B. JOHNSON, Politics at Center Stage. In: Jamaica Guide, (on line) op:
http://jamaica-guide.info/past.and.present/history/political.parties/
UKCIA, Under Heavy Manners. In: Pot Culture, cannabis and popular culture. 25/03/2006, on
line op: http://www.ukcia.org/potculture/84/manners.html
FEDERAL RESEARCH DIVISION, literacy rates. In: Country Studies/Area Handbook , 1998, on
line op: http://countrystudies.us/caribbean-islands/22.htm
HUMAN DEVELOPMENT REPORT OFFICE, Country sheet Jamaica. In: Human Development
Reports, 2005, on line op: http://hdr.undp.org/statistics/data/countries.cfm?c=JAM
MICHIELS (K), website over de Belgische reggaescene, online op:
http://www.reggae.be
BBC, website over de geschiedenis van de reggae
http://www.bbc.co.uk/music/features/reggae/history_intro.shtml
RAPHAELITA IRVING, Jamaicaanse, reggaedanslerares, stichter van de dansgroep Jamstyle
en organisatrice van verschillende reggae-evenementen, geïnterviewd te Roeselare, 18/01/2005
en 16/03/2006.
66
THOMAS (M), BOOT (A), Jah Revenge: Babylon revisited. 1e druk, Eel Pie Publishing Ltd,
1982..
DAVIS (S), SIMON (P), Reggae International. 1e druk, Rogner & Bernhard GMBH & Co NY, 1982.
DAVIS (S), SIMON (P), Reggae Wisdom: Proverbs in Jamaican Music. 1e druk, Jackson:
University of Mississipi, 2001.
MICHIELS (K), Bounty Killer brengt VK op kookpunt. In: De Standaard, 06/04/2002, on line op:
http://www.mediargus.be/scripts/docroom.EXE?VO=print1xml&viewid=5474288 (14/10/2004).
NAANAI (J), ‘bad gyal’-power uit de Jamaicaanse dancehalls’. In: De Morgen, 24/04/2004, on
line op: http://www.mediargus.be/scripts/docroom.EXE?VOGO=print1xml&viewid=8782600
(14/10/2004).
LEFEVERE (F), Jamaicaanse homoseksuelen opgejaagd wild na moord op woordvoerder
homobeweging. In: De Morgen, 29/06/2004, on line op:
http://www.mediargus.be/scripts/docroom.EXE?VOGO=print1xml&viewid=8990784
(14/10/2004).
RUTTEN (C), Homohaat overschaduwt positieve reggaeboodschap. In: Het Belang van
Limburg, 07/10/2004, on line op:
http://www.mediargus.be/scripts/docroom.EXE?VOGO=print1xml&viewid=9308147
(14/10/2004).
VAN ASSCHE (G), Beenieman: Back To Basics, In: De Morgen, 06/08/2004, on line op:
http://www.mediargus.be/scripts/docroom.EXE?VOGO=print&xml&view=9094703
(14/10/2004).
TOWNLEY (B), U.K. police cancel reggae star’s concert, 23/09/2004,on line op:
http://www.planetout.news.uk
(10/10/2004).
Videoclips, cd-reviews, raggariddims en forum over muziek en dans, online op:
http://muzikmedia.com
http://www.youstation.com
http://www.dancehallareaz.com
67
http://www.bbc.co.uk/1xtra/
http://www.skyrock.com
http://www.boomblast.com
http://www.westindiesradio.net en http://www.realvibes.net
http://www.jis.gov.jm
!!Website van de Jamaicaanse overheid met links naar verschillende instanties!!
MICHIELS (K), website over de Belgische reggaescene, online op:
http://www.reggae.be
BBC, website over de geschiedenis van de reggae
http://www.bbc.co.uk/music/features/reggae/history_intro.shtml
BRADLEY (L), MORRIS (D), Reggae: The story of Jamaican music (tweedelige documentaire).
BBC2, eerste uitzending op 4/08/2002, videocassette
AIKEN (R), ROSE (J), VP-records How fi dance reggae, DVD of online op:
http://www.howfidancereggae.com/
Illustraties:
NORFOLK, op: http://www.aquarticles.com
International Civil Heraldry, op: http:www.ngw.nl/indexgb.htm
Negril Today, op: http://www.negriltoday.com
MAURO, Yendographic Art Gallery, op: http://www.visionlightgallery.com
Rapidflags, op http://www.rapidflag.co.uk
Arawak Soundsystem Skyblog, op: http://krazy972.skyblog.com
History of Mento music, op: http://www.mentomusic.com
http://www.easyskankers.it
PYKE, http://www.pyke-eye.com
http://www.urbanimage.tv
http://hitchcock.itc.virginia.edu/SlaveTrade/collection/large/PRO-5.JPG
National Library of Jamaica, op: http://www.nlj.org.jm
http://www.sosjamaica.com
http://larockshop.com
PREUSS, op: http://www.backstage.de
http://www.pushim.com
http//www.jamaicadachurch.org
SITLER, 2004 op: http://www.photosforpeace.org
http://www.members.aol.com/riddimxl
http://www.unia-acl.org
http://www.sacred-texts.com
68
http://www.geocities.com/joshua_tt/emmanuel100.jpg
http://www.rastafari.no.supo.pt/bobop.jpg
http://italy.indymedia.org
Jamaican e-cards, op: http://jamaicane-cards.com
http://www.red-alert.tk
http://www.civalizee.com
http://music.webula.nl
http://www.howfidancereggae.com
69
BIJLAGEN
70