Veilig werken in nauwe geleidende ruimten

Katern voor scholing, her- en bijscholing
62
Een uitgave van Intech Elektro & ICT en otib
mei 2012
inHoud
1
Veilig werken in
nauwe geleidende
ruimten
4
Veilig werken in nauwe
geleidende ruimten
Cursussen
Vaak wordt bij een nauwe, geleidende ruimte uitsluitend aan een kruipruimte
gedacht. Maar behalve in de kruipruimte, begeven medewerkers van installatiebedrijven zich bij het bouwen, het onderhouden en het verhelpen van storingen
regelmatig in andere nauwe geleidende ruimten. Ook wordt het onderscheid
tussen ‘nauwe geleidende ruimte’ en ‘besloten ruimte’ vaak niet herkend.
5
Door: Anton Kerkhofs
Otib-nieuws
4
Fotowedstrijd
In verschillende normen komt het begrip
‘nauwe geleidende ruimte’ aan de orde:
Definitie nen 1010 706.11
Een nauwe geleidende ruimte wordt voor een
groot deel begrensd door metalen of andere
geleidende delen, waarbinnen het praktisch
onvermijdelijk is dat een persoon met zijn
lichaam in aanraking komt met deze meta­
len of andere geleidende delen, en waar de
mogelijkheid om deze aanraking te verbre­
ken, beperkt is.
Definitie nen 3140 6.101.1
Bepalend is dat de persoon voortdurend in
contact is met metalen of andere geleidende
delen en zich moeilijk kan onttrekken aan
gevaar. Een voorbeeld van een ander gelei­
dend deel is een vochtige bodem.
Een nauwe geleidende ruimte is dus een
ruimte of omgeving waarin een persoon
(bijna) voortdurend contact maakt met een
geleidende omgeving en waarbij de persoon
zich door zijn houding niet direct hieraan
kan onttrekken. De geleidende omgeving kan
zijn de aarde, de grond of geaarde metalen
constructiedelen, zoals metalen gestellen of
vreemd geleidende delen.
Voorbeelden in de installatietechniek van
nauwe geleidende ruimten zijn de omgeving
waarbij contact wordt gemaakt met metalen
silo’s, vaten, tanks, kruipruimten, heetwater­
ketels, pijpleidingen, luchtbehandelingka­
nalen, geleidende bordessen, machinecon­
structies, staalconstructies of kabelgoten.
Het maakt niet uit waar het contact op deze
delen plaatsvindt. Zo maakt het voor het
elektrocutiegevaar niet uit of een medewer­
ker op een stalen tank ligt of in een stalen
tank zit. In beide gevallen is de persoon goed
‘geaard’.
Verhoogd risico
Een ander woord voor spanning is poten­
tiaalverschil. Spanning staat bijvoorbeeld
1. Spanning tussen L - PE /
persoon onderdeel van een
stroomkring.
62 1
IE05 Impuls 62.indd 1
23-04-12 10:39
veilig werken in nauwe geleidende ruimten
tussen fase (L) en nul (N). Het sterpunt,
de distributietransformator, waaraan de
N is gekoppeld, is bij de distributietrans­
formator ter plekke met een aardsysteem
verbonden met de aarde (pe). Om die reden
staat er ook een spanning van circa 230 V
tussen L en de aarde waarop we staan of
de geleidende delen die bewust worden
‘geaard’, zoals metalen constructiedelen,
luchtbehandelingsinstallaties, cv-leidingen
of panelen.
De impedantie van het lichaam, de weer­
stand voor wisselspanning, is voor mensen
in normale omstandigheden – gebaseerd
op experimenten – in normen vastgesteld
op 1.000 Ω. De weerstand van schoeisel
en die van een vloerbedekking en dergelijk,
kan divers zijn, maar is in het algemeen
groter dan 1 MΩ.
Als een persoon met schoenen aan op de
grond staat en een actief deel onder span­
ning aanraakt, dan is de waarde van de
stroom als volgt te bepalen:
Ι = U : R —> Ι = 230 V : (1MΩ +1 kΩ)
= circa 0,23 mA.
Doordat het lichaam wordt opgeladen (con­
densatoreffect) kan de stroom wellicht iets
hoger zijn. Dit wordt ervaren als een schok
en de persoon zal zijn hand terug trekken.
Als de persoon echter met zijn lichaam
contact met de aarde of geaarde metalen
constructiedelen maakt, dan is alleen de
weerstand van het lichaam bepalend voor
de waarde van de stroom:
Ι = 230V : 1 kΩ = circa 230 mA.
Deze stroom is levensbedreigend voor een
mens.
Samenvattend: Op die plaatsen waar een
persoon dus goed is ‘geaard’, is er een sterk
verhoogd elektrocutiegevaar.
Werken in nauwe geleidende
ruimten
Door het verhoogd risico mogen in een
nauwe, geleidende ruimte werkzaamheden
aan elektrotechnische installaties volgens
nen 3140 uitsluitend spanningloos worden
uitgevoerd. Deze bepaling geldt ook voor
elektrische installaties die werken met
een zeer lage spanning (U< 50 Vac of
120 Vdc), zoals selv-, pelv- en felv-ketens.
Denk hierbij aan het vervangen van senso­
ren 24 V in een machine.
Voordat aan een elektrische installatie vei­
lig kan worden gewerkt, moet deze volgens
stroomwaarde
effect
0,1 – 0,5 mA
gevoelsdrempel, lichte tinteling in de vingertoppen
0,5 – 1 mA
pijndrempel, sterke tinteling in de vingertoppen
1 – 5 mA
sterke spiertrekking tot in de onderarm
5 – 10 mA
pijn, vingers en handen voelen stijf aan, grens van het loslaten bereikt
10 – 15 mA
samentrekking van de spieren, pijnlijke schokeffecten, loslaten onmogelijk.
25 – 80 mA
zeer sterke spiersamentrekkingen, sterke pijn, stijging bloeddruk en onre­
gelmatige hartslag
> 100 mA
ademhalingsmoeilijkheden, kans op fibrilleren als de stroomdoorgang lan­
ger dan 0,3 s duurt
150 mA – 2 A
fibrilleren; bewusteloosheid, na enkele minuten de dood
2A–6A
aanhoudende samentrekking hartspier, verlammingsverschijnselen, weef­
selbeschadiging (brandwonden)
>6A
ademhalingsverlamming, brandwonden, stijfkramp
Tabel 1. Het effect van verschillende stroomwaarden op het menselijke lichaam bij een stroomdoorgang van
hand naar hand.
de nen 3140-procedure spanningloos wor­
den gemaakt:
1.scheiden van alle voedingen;
2.
voorkomen van onbedoeld inschakelen
met een daarvoor bedoeld technisch
hulpstuk en aangeduid met een label
‘Niet inschakelen’ en overige gegevens;
3.met een dubbelpolige spanningaanwijzer
spanningloosheid vaststellen.
Elektrische arbeidsmiddelen
Als (tegen de regelgeving in) een 230 V
elektrisch arbeidsmiddel gevoed via een wil­
lekeurige wandcontactdoos wordt toegepast
in een nauwe geleidende ruimte is er een
sterk verhoogd elektrocutiegevaar omdat:
-bij een isolatiedefect in een leiding een
actief deel kan worden aangeraakt;
-bij een defect in een toestel een gelei­
dende omhulling (of een gedeelte ervan)
onder spanning komt te staan.
Volgens artikel 3 van de Arbowet moeten
risico’s bij de bron worden aangepakt. Om
die reden heeft het niet de voorkeur elek­
trische arbeidsmiddelen toe te passen in
nauwe geleidende ruimten. Als handkracht
2. Bij een defect kan een geleidende omhulling onder
spanning komen te staan.
niet kan, kan een alternatieve energiebron
voor het aandrijven van een arbeidsmiddel
wellicht perslucht zijn.
Als toch wordt gekozen voor het gebruik
van een elektrisch verplaatsbaar materieel,
geen handlampen, is de eerste keuze:
Verplaatsbaar elektrisch materieel
1.
met een eigen ingebouwde voedings­
bron, zoals accugevoede toestellen.
Opmerking: de laatste jaren is er door de
technische vooruitgang van accu’s een
zeer grote verscheidenheid aan accuge­
voede gereedschappen ontwikkeld.
Als accugevoed materieel niet kan worden
toegepast, bijvoorbeeld omdat het ver­
mogen te beperkt is, komen de volgende
alternatieven in beeld (deze alternatieven
volgens nen 3140 moeten in het gebruik een
uitzondering zijn):
2.
een elektrisch toestel dat werkt met
een zeer lage spanning (U ≤ 50 Vac),
gevoed door een veiligheidstransforma­
tor die staat opgesteld buiten de nauwe
geleidende ruimte. Dit circuit wordt een
selv-keten genoemd.
Als ook een toestel, aangesloten op een
veiligheidstransformator, niet kan worden
toegepast dan:
3.een elektrisch toestel van klasse II (dubbel
geïsoleerd), aangesloten op een bescher­
mingstransformator die staat opgesteld
buiten de nauwe geleidende ruimte.
Als een toestel klasse II niet verkrijgbaar
is, mag ook een toestel klasse I worden
toegepast, op voorwaarde dat dit toestel is
voorzien van deugdelijke, isolerende hand­
grepen en bedieningsknoppen. Bij een
beschermingstransformator is de secun­
62 2
IE05 Impuls 62.indd 2
23-04-12 10:39
veilig werken in nauwe geleidende ruimten
energiebedrijf
verdeelinrichting
L1
L2
L3
N
230 V
230 V
isolatie
PE
pool1
pool2
M
toestel 1
3. Een accuboormachine.
Rb
5. Geen gevaar van stroomdoorgang achter een beschermingstransformator.
Er is ook een uitzondering gemaakt
voor lastoestellen. Deze moeten buiten
de nauwe geleidende ruimte zijn opge­
steld en een nullastspanning hebben
≤50 Vac / ≤120 Vdc.
4. Een veiligheidstransformator.
daire wikkeling (uitgangsspanning) van de
transformator geïsoleerd van de primaire
wikkeling (aangesloten op het ls-net).
De uitgangsspanning van circa 230 V is
daardoor zwevend ten opzichte van aarde.
Mocht een van de beschreven defecten
zich voordoen, dan kan er geen stroom
door het lichaam lopen naar aarde.
Uitzonderlijke situatie
Als het vermogen van het elektrisch mate­
rieel zodanig groot is dat geen van de
beschreven methoden kan worden toege­
past, dan mag volgens nen 3140 materieel
van klasse I worden toegepast op voor­
waarde dat:
-
dit materieel geen elektrisch handge­
reedschap is;
-dit materieel deel uitmaakt van een eind­
groep van een tn- of tt-stelsel, beveiligd
door een aardlekschakelaar ΔΙ ≤ 30 mA;
-
de aardlekschakelaar dagelijks voor de
aanvang van de werkzaamheden met de
testknop wordt beproefd;
-
het materieel uitsluitend in spannings­
loze toestand wordt aangeraakt of ver­
plaatst en extra maatregelen worden
genomen waardoor de leidingen niet
kunnen worden beschadigd.
Een nauwe geleidende ruimte is wezenlijk
anders dan een besloten ruimte. Een beslo­
ten ruimte is een ruimte met bijzondere
gevaren die niet is bedoeld voor het verblijf
van personen. Vaak zijn er in een besloten
ruimte gevaren, zoals:
-giftige dampen die in de ruimte kunnen
hangen, waardoor verstikking of vergifti­
ging kan optreden;
-een gebrek aan zuurstof waardoor ver­
stikking kan optreden;
-brandbare gassen die tot ontploffing kun­
nen komen;
-een vergroot risico van uitglijden of vallen;
-het risico dat de toegang wordt gesloten,
waardoor de werknemer zit opgesloten.
Een nauwe geleidende ruimte kan ook een
besloten ruimte zijn, zoals de binnenruimte
van een metalen silo. Echter, niet elke
besloten ruimte is een nauwe geleidende
ruimte of omgekeerd.
Voordat werkzaamheden in een besloten
ruimte mogen worden verricht, moeten de
gevaren worden geïnventariseerd door een
deskundige en moet een werkvergunning
worden opgesteld waarin de beheersmaat­
regelen zijn beschreven. Na een instructie
en nadat passende veiligheidsvoorzieningen
zijn genomen, mogen werkzaamheden wor­
den verricht. Hierbij is toezicht een vereiste.
6. Het toepassen van een 230 V bouwlamp of een loop-
7. Lampen met een ingebouwde voeding (bijvoorbeeld
lamp is niet toegestaan in een nauwe geleidende ruimte.
een acculamp) zijn wel toegestaan.
Tijdelijke verlichting
Om de werkplek te verlichten mogen in
een nauwe geleidende ruimte uitsluitend
handlampen worden toegepast:
-
met een ingebouwde voeding (bijvoor­
beeld een acculamp);
-
lampen, aangesloten op een buiten de
ruimte opgestelde veiligheidstransformator.
Het toepassen van een 230 V bouwlamp of
een looplamp is dus niet toegestaan in een
nauwe geleidende ruimte.
Besloten ruimte
62 3
IE05 Impuls 62.indd 3
23-04-12 10:39
otib-nieuws
cursussen
Otib-trendfiles Workshop Sterk in je Werk
De Otib-trendfiles bieden de laatste onder­
zoeksresultaten, analyses en kerngegevens
van de installatiebranche over belangrijke
thema’s, zoals arbeidsmarktmobiliteit, de
(nieuwe) werknemer, wervingskracht en
innovaties. Het eerst themanummer van
de Otib-trendfiles ‘Grenzen voorbij – kan­
sen voor innovatieve installatiebedrijven’ is
inmiddels gepubliceerd. Via de website zijn
ook recente rapporten te downloaden of te
bestellen. Hier is bijvoorbeeld ook het rap­
port naar de laatste ontwikkelingen en toe­
komstige trends ‘Trends en ontwikkelingen
in de technische installatiebranche 2012
– 2016 / Bedrijvigheid, arbeidsmarkt en
beroepsopleiding in de periode tot 2016’,
terugvinden.
Informatie: www.trendfiles.otib.nl of via
Twitter: @otibtrendfiles.
Ook dit jaar organiseert Otib weer de work­
shop ‘Sterk in je werk’. Deze workshop
(’s avonds) is bedoeld voor werknemers
tussen 25 en 50 jaar en vindt plaats op
een inspirerende locatie met een tech­
nisch tintje. De introductie op het maken
van een persoonlijk ontwikkelplan (pop)
wordt gecombineerd met een rondleiding
of activiteit die te maken heeft met tech­
niek. Na afloop van de workshop wordt de
werknemer verder ondersteund met een
vervolgavond naar keuze. De werknemer
krijgt zijn persoonlijk ontwikkelplan mee op
een usb-stick.
Informatie: www.otib.nl/sterkinjewerk.
Workshop 50+
Voor werknemers van 50+ die toe zijn
aan een nieuwe fase in hun loopbaan
organiseert Otib de 50+ workshop. De
Otib 50+ vip-kaart geeft toegang tot deze
speciale workshop. Tijdens de bijeenkomst
kunnen ervaringen worden uitgewisseld
met collega’s uit de branche over zaken
als hoe om te gaan met veranderingen op
de werkvloer. De onderlinge uitwisseling
met collega’s in een veilige omgeving is
een stimulerende en waardevolle ervaring
die deze workshop zeer de moeite waard
maakt. Na afloop van de workshop ont­
vangen deelnemers een waardebon van
500 euro, die in overleg met de werkgever
kan worden besteed aan scholing en ont­
wikkeling.
Informatie: www.50plus.otib.nl.
Middenkader elektrotechnische
installatietechniek (MK-EIT)
Service elektrotechniek
(eerste monteur elektrotechniek)
Middenkader ict engineer (MK-Tel/ict)
Monteur middenspanningsinstallaties (MMI)
Cursussen
Installatietechniek – associate degree
Wie: mbo elektrotechniek, mbo installatie­
techniek.
Informatie: www.dehaagsehogeschool.nl.
HBO hogere installatietechniek
(HIT-W)
Wie: mbo-gediplomeerden, vwo, havo.
Informatie: www.hanze.nl.
MIT, post-MBO installatietechniek,
projectleiding
Wie: Gecertificeerden mit (algemeen deel).
Informatie: www.rocva.nl.
Servicetechnicus (ST)
Wie: Servicemonteurs.
Informatie: www.roc.nl.
Installatietechnologie TU/e
Wie: wo-bachelors, hbo-gediplomeerden.
Informatie: www.tue.nl.
Middenkader procestechniek
Wie: Assistent-monteurs, onderhoudsmon­
teurs.
Informatie: www.roc.nl.
Wie: Technisch leidinggevenden, midden­
kaderfunctionarissen.
Informatie: www.roc.nl.
Wie: Ict-beheerders, middenkaderfunctio­
narissen.
Informatie: www.roc.nl.
Eerste monteur sterkstroominstallaties (EMSI)
Wie: Eerste monteurs, technisch leiding­
gevenden.
Informatie: www.roc.nl.
Middenkader automatiserings-energietechniek (MK-AEN)
Wie: Middenkaderfunctionarissen, tech­
nisch leidinggevenden.
Informatie: www.roc.nl.
Wie: Monteurs, eerste monteurs.
Informatie: www.roc.nl.
Wie: Monteurs, assistent-monteurs.
Informatie: www.roc.nl.
Monteur sterkstroominstallaties
(MSI)
Wie: Monteurs, assistent-monteurs.
Informatie: www.roc.nl.
Monteur laagspanningsnetten (MLN)
Wie: Monteurs, assistent-monteurs.
Informatie: www.roc.nl.
Het actuele overzicht van opleidingen en
aanbieders staat ook op www.etalage.otib.nl.
Monteur elektrische bedrijfsinstallaties (MBI)
Wie: Monteurs, assistent-monteurs.
Informatie: www.roc.nl.
62 4
IE05 Impuls 62.indd 4
23-04-12 10:39
otib-nieuws
fotowedstrijd
Opening dementiewoning
Op 26 april heeft Otib samen met
Alzheimer Nederland de dementie model­
woning van het project Technologie Thuis
Nu! geopend. Aansluitend aan de opening
vond er een werksymposium plaats rond
het thema wonen en dementie: ‘Zelfstandig
thuis wonen in 2020… utopie of kans?’
Het aantal mensen met dementie zal
als gevolg van de vergrijzing in de toe­
komst explosief stijgen naar meer dan
een half miljoen in 2040. Hier ligt dus
een grote uitdaging om te zorgen voor
voldoende maatregelen en oplossingen.
Tijdens het werksymposium hebben de
deelnemers – vertegenwoordigers uit de
zorg, de installatiebranche, de bouwbran­
che, woningcorporaties, wetenschappers,
ouderen- en patiëntenorganisaties en de
overheid – gesproken over toekomstige
aandachtspunten.
Informatie: www.otib.nl.
Fotowedstrijd ‘Zo moet het niet’
Onder het motto ‘Zo moet het niet’ zoekt
de redactie van Intech Elektro en ICT naar
duidelijke voorbeelden van slecht of foutief
uitgevoerde installaties. Inzenders van wie
de foto’s worden geplaatst winnen een
Isso-handboek ter waarde van 245 euro.
De foto’s (van goede kwaliteit),
vergezeld van een korte beschrij­
ving en naam en adres van de
inzender, kunnen – o.v.v. ‘Zo
moet het niet’ – worden gemaild
naar [email protected], of per
post naar Intech Elektro en
t.a.v. redactie,
postbus 188,
2700 AD Zoetermeer.
ict,
Het Isso-handboek is inmiddels onderweg.
Namens de redactie: van harte gefelici­
teerd.
Prijswinnaar van de maand
Deze maand gaat het Isso-handboek naar
ave Elektrotechniek en Montage in Zetten.
Medewerkers van dit bedrijf kwamen deze
situatie op spoor toen ze op zoek gingen
naar de oorzaak van een storing waarbij
een deel van een groep het niet meer deed,
met als gevolg een aantal knipperende
lampen en bijna brand. Gelukkig kon hier
op tijd worden ingegrepen.
Kijk voor meer foto’s van slecht uitgevoerde installaties op www.intechei.nl,
Zo moet het niet.
62 5
IE05 Impuls 62.indd 5
23-04-12 10:39