Onderzoeksdossier Kamp Amersfoort

O N D E R Z O E K S D O S S I E R
Kamp Amersfoort
TITEL REGEL 1
TITEL REGEL 2
Titel regel 3
subtitel 1
subtitel 2
De Tweede Wereldoorlog dichterbij Amersfoort
project omgevingsgeschiedenis basisvorming
Kamp Amersfoort
Monumenten
Museum Flehite
Dit project is ontwikkeld door:
LEERLINGDOSSIER 1
ONDERZOEKSDOSSIER KAMP AMERSFOORT
Je gaat een onderzoek doen naar de betekenis van Kamp Amersfoort toen en nu.
Hoe doe je historisch onderzoek?

Je kiest eerst een onderwerp.

Wat je wilt onderzoeken leg je vast in de hoofdvraag.

Om de hoofdvraag te beantwoorden splits je deze op in deelvragen.

Je voert het onderzoek uit met behulp van bronnen die een antwoord geven op de
hoofdvraag.

Als je de hoofdvraag hebt beantwoord kun je de conclusie gaan presenteren.
Je voert het onderzoek uit met behulp van dit dossier dat is opgedeeld in de volgende stappen
van onderzoek:
stap 1
oriëntatie op het onderwerp
stap 2
onderzoeksvragen
stap 3
onderzoek
stap 4
conclusie
stap 5
presentatie
De hoofdvragen en de deelvragen zijn gegeven. De bronnen zijn uitgezocht en te zien bij de
instellingen die je bezoekt, op internet of ze zijn opgenomen in dit dossier. Een overzicht van de
bronnen vind je achterin dit dossier.
Een deel van het onderzoek voer je uit op het terrein van Kamp Amersfoort en in Museum
Flehite. Verder bezoek je twee monumenten: op de Appelweg en op de hoek van de
Doornseweg en Laan 1914.
Kondig je bezoek aan Museum Flehite een paar dagen van tevoren aan:
[email protected].
Neem een camera mee voor de monumenten en Kamp Amersfoort. Zelfs in de
tentoonstelling over de Tweede Wereldoorlog in Museum Flehite mag je fotograferen (hier
alleen zonder flits!). Handig voor je presentatie!
Adressen en openingstijden instellingen:
Kamp Amersfoort
Loes van Overeemlaan 19, 3832RZ Leusden, Openingstijden: di t/m vr 9- 17 uur, zondagen en
feestdagen (behalve de kerstdagen) 13-17 uur
Museum Flehite
Westsingel 50, 3811BC Amersfoort, Openingstijden: di-vr 11-17 uur, za, zo en feestdagen 12-17
uur. Kondig je komst aan met een mailtje: [email protected]
LEERLINGDOSSIER 2
Stap 1
Oriëntatie op het onderwerp
BRON 1: internet, www.collectieutrecht.nl. Ga naar vrij zoeken, en typ daar in: 'Armando,
die Leiter'. Lees de pagina over dit monument.
1. Wat stelt het beeld voor?
2. Waarom was het belangrijk voor Armando om het beeld te maken?
3. Waarom heeft Armando gekozen voor een ladder?
4. Waarom denk je dat hij het beeld een Duitse titel heeft gegeven?
Ga naar de hoek van de Doornseweg en Laan 1914.
Bekijk BRON 2, kunstwerk van Armando.
5. Welke indruk maakt het beeld op jou?
Stap 2
Onderzoeksvragen
Hoofdvraag
Het kamp is een overblijfsel uit de Tweede Wereldoorlog en is sinds 2000 Nationaal
Monument. Wat was de rol van Kamp Amersfoort tijdens en na de Tweede Wereldoorlog?
Deelvragen
I
Wat voor soort kamp was Kamp Amersfoort?
II
Wat kom je te weten over het leven in het Kamp?
III
Waarom waren er Russische krijgsgevangenen in Kamp Amersfoort, en hoe werden
zij behandeld?
IV
Wat merkte een Amersfoorter van de aanwezigheid van het Kamp?
V
Wat gebeurde met Kamp Amersfoort na de Tweede Wereldoorlog?
Stap 3
Het onderzoek
Ga naar het voormalig Kamp Amersfoort, Loes van Overeemlaan
19, Leusden. Rij vanaf de ladder van Armando (links van je) naar
rechts, stukje fietspad de Laan 1914 op. Volg de borden Kamp
Amersfoort.
I
Wat voor soort kamp was Kamp Amersfoort?
Lees BRON 3: het informatiebord bij de fietsenstalling (ook de achterkant).
6. Vanaf wanneer kon je spreken van Kamp Amersfoort?
7. Wat was de officiële naam van het kamp toen het door de Duitsers in gebruik was genomen?
8. Wat hield die naam in?
9. Wat voor mensen werden gevangen gezet in Kamp Amersfoort?
10. Geef aan waarom jij denkt dat de Duitsers juist deze mensen gevangen zetten.
Loop door de ingang. Bekijk het voormalig kampterrein, BRON 4
11. Wat is er op deze plek van het kamp overgebleven?
12. Waarom denk je dat het kamp juist op deze plek was?
Ga naar het stiltecentrum, BRON 5.
13. Wat stond er tijdens de oorlog op deze plek?
II
Wat kom je te weten over het leven in het Kamp?
Bekijk in het stiltecentrum de messen in de vitrinekast, BRON 6.
26. Zijn deze messen in een fabriek gemaakt? Hoe weet je dat?
27. Door wie en waarvoor werd dit bestek gebruikt?
Bekijk de klompen, BRON 7, in de vitrinekast.
28.Waarom staan deze klompen in een vitrinekast?
Bekijk achter de koperen schuifdeur de tekeningen BRON 8-10 .
14. Zoek tekeningen uit van drie verschillende tekenaars. Dit zijn je volgende drie bronnen.
Beantwoord per tekening de volgende vragen:
a. Wat is de naam van de tekenaar?
b. Wat is de titel van de tekening?
c. Wat is de relatie van de tekenaar met het kamp?
d. Is de tekening tijdens of na het verblijf in het kamp gemaakt?
e. Wat vertelt de tekening jou over het leven in het kamp?
15. Vind jij dat het voor jouw historisch onderzoek uitmaakt of een tekening tijdens of na het
verblijf in het kamp gemaakt is? Beargumenteer je antwoord.
Bekijk BRON 11 de muurschildering in het stiltecentrum
16. Waaraan kun je de gevangenen herkennen?
17. Wat voor werk moesten de gevangenen doen?
18. Waarin verschillen de tekeningen en de muurschildering als je kijkt naar de verbeelding van
het dagelijks leven zoals blijkt uit de tekeningen?
19. Beschrijf op basis van het antwoord op de vorige vraag hoe de mensen in het kamp het leven
daar ervaren zullen hebben.
Ga naar de Rozentuin. Lees BRON 12, uit ‘Het gat van Nederland, de geschiedenis van een
plek’, een fragment van Slots.
Slots:
Je kwam eerst in de rozentuin. Dat was altijd zo. En hoelang je daar moest staan wist je niet; het
duurde soms een hele dag. Het werd de rozentuin genoemd omdat er omheen allemaal prikkels
waren, prikkeldraad. Zoals de dorens van een roos...
Vanuit de rozentuin kon je zo’n appèl meemaken. Er werd geschrééuwd door die Duitsers... Berg
liep daar rond en Kotälla ging te keer... Nee, het was allesbehalve prettig.
Nou, en dan werd je één voor één afgeroepen, moest je j e bezittingen afgeven, je uitkleden en
dan kreeg je het gevangenpak aan: twee klompen, twee voetlappen, een broek en een jas. En of
die pasten of niet, dat kon ze niks schelen. De eerste keer kreeg ik een broek – dat waren dus
broeken van het Nederlandse leger – en daar had iemand met een hele dikke buik in gezeten. Ik
had geen broekriem, geen touw aanvankelijk, dus ik moest maar zien hoe je dat ding dicht kreeg.
Je kreeg een nummer. Het mijne werd dreizehn-neun-und-sechzig.
Dat werd bevestigd op je broek en je jas en dan werd je verwezen naar een blok. En daar zat je
dan, hè.
20. Waarom noemden de gevangenen de appelplaats ‘de rozentuin”?
Lees BRON 13, gedicht ‘Strafstaan’ van A. van der Hoef.
STRAFSTAAN
’t Is nog maar vijf uur in den morgen
We moeten strafstaan gansch Block tien
Van ’s morgens vijf tot ’s avonds negen
Zoo’n kleine duizend man misschien
Straf… voor een man die wist te vluchten
Het was een knaap uit Amsterdam
’t Is ons een raadsel hoe die jongen
Uit dit verbanningsoord ontkwam.
De zon rees hooger aan den hemel
Eerst werd het warm, toen drukkend heet
We fluisterden van koop’ren ploertje
Alsof die goed zon het deed…
Om elf uur tolde d ‘eerste neder
Het was een epilepspatiënt
Men droeg hem weg; dank zij een dokter
Mocht hij nog naar een ziekentent.
De honger deed zich ook gevoelen
Maar honger, och dat is niet erg
Maar dorst... néén dorst, dat is verschrikk’lijk
De huid, de tong, ja been en merg
Het snakt naar water… water... water
Al was het maar een weinig vocht
We kijken allen naar den hemel
O, dat het nu toch reeg’nen mocht…
Er zijn er nu al twaalf gevallen
Ze liggen kreunend op de grond
Zoo bleek als dooden, zweetend voorhoofd,
Gesloten oogen, open mond
Maar God zij dank komen bewakers
Met emmers water…. toch voor ons?
… Ze gooien ’t over de bezwijmden
En lachen wreed, bij elken plons.
Achthonderd hebben ’t volgehouden
Om zes uur ’s avonds was ’t gedaan
Drie uren gratie, want we hadden
De dertien uren goed stilgestaan
We kregen ’s avonds brood met koffie
(De Moffen zijn nog niet zo kwaad)
Het had een zeer bijzonder smaakje
Het was de smaak van… diepen haat.
21. Waarom moesten de gevangenen strafstaan en hoe lang?
22. Welke vijand vonden de gevangenen bijna nog erger dan de Duitsers? Verklaar je antwoord
met fragmenten uit de tekst.
23. Wat bedoelde Van der Hoef met ‘een zeer bijzonder smaakje’?
Ga naar de herbouwde muur van de bunkercel, BRON 14.
Op het kampterrein was een bunkercomplex met 22 strafcellen. Hierin werden zwaar gestrafte
gevangenen en ter dood veroordeelden geplaatst. Ook de weinige vrouwen in het kamp werden
(met meer tegelijk) in deze cellen opgesloten.
24. Wat zie je op de grond?
25. Kun je je voorstellen dat je hier wekenlang alleen wordt opgesloten, met alleen een strozak
en een emmer als toilet?
Ga naar het bezoekerscentrum
Bekijk de maquette, BRON 15, en de papieren toelichting op de maquette
26. Welk nummer heeft het kantoor van de kampcommandant op de maquette? En waar vind je
dit gebouw op het terrein zelf?
27. Kijk waar je staat op de maquette. Staat de wachttoren nog steeds op dezelfde plek als
tijdens de oorlog?
28. Is er veel overgebleven van Kamp Amersfoort, als je de maquette vergelijkt met het terrein
van de gedenkplaats?
Ga naar de overkant van de weg, volg het grindpad tot aan het
begin van de voormalige schietbaan.
De schietbaan is door gevangenen van het kamp uitgegraven. Bij voorkeur werden joodse
gevangenen of gestraften voor dit werk ingezet. Het werk moest in looppas worden uitgevoerd.
Tijdens het werk werden de gevangenen vaak mishandeld door de bewakers.
29. Kijk naar het beeld vanaf het begin van de schietbaan. Welke indruk maken het beeld en de
schietbaan op jou?
Loop naar het beeld ‘Gevangene voor het vuurpeloton’
Bekijk BRON 16 Schietbaan met beeld gevangene voor het vuurpeloton.
Dit beeld is het officiële monument voor Kamp Amersfoort, ook wel ‘De Stenen Man’ genoemd.
Rond dit gedenkteken vindt ieder jaar de herdenking van de slachtoffers van de Tweede
Wereldoorlog plaats tijdens de stille tocht op 4 mei. Het beeld is gemaakt door Frits Sieger.
30. Heeft de beeldhouwer een gevangene realistisch weergegeven? Waarom denk je dat?
31. Waarom staat het beeld juist op deze plek?
32. Vind je dat het beeld past bij deze plek? Waarom?
33. Welke indruk maken het beeld en de schietbaan nu op je?
III Waarom waren er Russische krijgsgevangenen in Kamp Amersfoort, en
hoe werden zij behandeld?
Bekijk BRON 17: 'Europa is aangetreden' (hieronder)
37. Welke boodschap verkondigt het affiche?
38. Van wie is deze boodschap afkomstig en hoe zie je dat verbeeld op dit affiche?
39. Wat doet de man op dit affiche?
Ga terug naar het stiltecentrum, en bekijk de tekeningen van de Russische
krijgsgevangenen (BRON 18). Je kunt (meer van) deze tekeningen ook vinden op internet
(www.kampamersfoort.nl -> historie -> periode 1941-1943 -> Häftlinge 1941-1943 -> 101
Russen).
40. Vergelijk het uiterlijk van de man op het affiche ( BRON 17) met dat van de krijgsgevangenen.
Geef een overeenkomst en een verschil. Verklaar je antwoord.
Bekijk BRON 19: oorlogsaffiche: 'Daar aan het oostfront woedt de strijd…'
Lees BRON 20 De Vonk, no. 2, 10-11-1942 (volgende bladzijde)
Bron 20, De Vonk 10-11-1942
41. Hoe dachten de Duitsers dat de bewoners van Amersfoort zouden reageren bij het zi en van
de Russen?
42. Met welk doel gooiden de Duitse commandanten een brood te midden van de Russische
krijgsgevangenen?
43. Waarom wilden de Duitsers foto's maken? Gebruik in je antwoord bronnen 17 en 19.
Lees op internet BRON 21, 'Op 9 april 1942 werd het stil in Kamp Amersfoort',
Amersfoortse Courant 22-04-2000. (www.kampamersfoort.nl -> uitgelicht -> bronnen ->
artikelen.)
44. Hoe worden de Russen behandeld? Waarom?
Bekijk op internet BRON 22, getuigenverhaal van Mom Wellenstein.
(www.kampamersfoort.nl -> uitgelicht -> bronnen -> film.)
45. Wat was de houding van de medegevangenen ten opzichte van de Russen?
IV
Wat merkte een Amersfoorter van de aanwezigheid van het Kamp?
Lees BRON 23, “De geschiedenis van een plek.”, Fragmenten van Van den Hoven, Ten
Hoven en Hertzinger (hieronder).
Van den Hoven:
Kort nadat ik bij de Postbank gekomen ben – ik was toen net vijftien jaar – kreeg ik van mijn
hoofdbesteller het verzoek om een aantal postpakketten op te halen en met de bakfiets naar het
Duitse kamp te brengen aan Laan 1914. Ik had daar wel iets over gehoord maar het fijne wist ik
er ook niet van. Dus enigszins ongerust deed ik die postpakketten in die bakfiets en vertrok naar
de Laan 1914.
De Kapelweg ben ik helemaal uitgefietst tot ik aan het einde op een zanderig gedeelte kwam –
men noemde dat ook wel Via Dolorosa omdat het moeilijk begaanbaar was en vlak bij het kamp
uitkwam. Nadat ik de slagboom gepasseerd was moest ik naar een wachthuis dat op palen stond
en het eerste wat ze vroegen was: hebt u een persoonsbewijs bij u? Afijn, dat moest ik afgeven
en ik werd in een boek ingeschreven en kreeg een ketting om met een nummer eraan. Ik kreeg
een SS’er met helm en geweer toegevoegd en die bracht mij verder het laantje af naar de
hoofdwacht. Daar aangekomen zag ik een groot gebouw – de Rasierstube noemden ze dat en er
waren op dat moment allemaal mensen onder behandeling die kaalgeschoren werden. Dat vond
ik al een onprettige ervaring natuurlijk... En toen kreeg ik bij die hoofdwacht een tweede
schildwacht (die andere ging terug naar waar hij vandaan kwam) en die ging met mij mee over
een pad achter het bos, langs een hoge prikkeldraadomheining van een meter of drie naar de
Poststube waar ik die pakketten af moest leveren.
Achter een bureau zat een man met een zwart pak aan en een hakenkruisspeldje op en die riep:
Heil Hitler! Ik zei gewoon beleefd, goedemiddag. Was machen Sie hier? Ik zei, ik heb hier Pakete
für die Häftlinge. Enfin, ik bracht die pakketten binnen en scheurde de kaarten eraf en moest ik
de namen oplezen en er werden door die man allemaal Duitse stempels en handtekeningen op
gezet. Maar er waren ook pakketten bij die ik weer mee terug kreeg want hij zei: Diese
gevangenen zijn nicht mehr hier.
Toen ik m’n zaken had afgedaan heb ik de bakfiets gepakt en terwijl ik met die schildwacht weer
naar voren liep stonden er intussen een heleboel gevangenen op de appèlplaats allemaal
oefeningen te doen met armbewegingen enzo en daar werd geschreeuwd en gevloekt.
Onwillekeurig keek ik naar links en toen zegt die man direct tegen me: kijk voor je! Of wou je er
soms ook bij staan? Dus ik dacht, ja, laat ik verder maar m’n gemak houden. Bij de uitgang kreeg
ik m’n persoonsbewijs weer terug en ging met m’n bakfiets weer op het postkantoor aan maar
durfde van angst niet meer om te kijken.
Ik was blij dat ik weer terug was. Hoe is het gegaan? zei mijn chef. Ik zeg, nou, ik vind het niet
zulk leuk werk, moet ik dat nog vaker doen? Hij zegt: ja jong, dat zal nog wel eens moeten want jij
bent pas vijftien en nog niet arbeidsplichtig voor Duitsland dus ik zal nog wel eens een keer een
beroep op je moeten doen. Het waren voornamelijk pakketten voor de gevangenen die daar in het
kamp zaten. Hoofdzakelijk voedselpakketten en ik vond het juist zo erg dat ik sommige weer mee
terug kreeg, dat ik ze niet achter kon laten of dat die man zei, verdeel het maar onder de mensen.
Of wij verdelen het wel...
Ten Hoven:
Aan de Van Campenstraat hebben ze een schietbunker gemaakt en daar hebben ze me nog wel
eens achterna gezeten omdat we er stonden te kijken. We moesten gauw maken dat we
wegkwamen en vlogen naar de overkant tussen de huizen in want anders waren ze nog in staat...
Trouwens dat is ook gebeurd met verschillenden die hier aan het hek stonden te kijken – die
gooiden ze zó een dag of twee tussen de joden in om te helpen graven want dat ging allemaal
met een kruiwagentje en als het niet hard genoeg ging dan ging de knuppel er overheen.
Maar ik durf heel rustig te zeggen dat de meeste Amersfoorters niet hebben geweten wat zich
allemaal in het kamp heeft afgespeeld. Je kon wel wát nagaan, je wist ook wel dat er het een en
ander gebeurde maar wat er wérkelijk gebeurde dat wisten de meeste Amersfoorters niet.
Je hoorde wel eens een keer een schot vallen als je er toevalli g in de buurt was maar je kreeg
weinig gelegenheid om daar in de buurt te komen want zodra je té dicht bij dat kamp kwam dan
pakten ze je in je kraag en werd je er zelf ook in geslingerd.
Ik heb ook nog meegemaakt dat ik voor m’n baas aan het kwitanties lopen was en dat ik even stil
stond om in m’n kwitanties nat te kijken waar ik heen moest voor de volgende klant. Krijg ik in een
keer een kláp midden voor m’n snuit. Bom! Draai je je om en ja, wat staat er naast je? Een SS’er.
Is er nét zo’n groep van die mensen aan de ketting die laan afgekomen maar ik had ze niet
gezien, ik had er niks van gemerkt en dan in een keer, bom, kreeg je een klap om je oren. Nou ja,
wat moet je dan? Je wordt wel kwaad maar je kan niks doen want zij hebben een vuurwapen op
d’r ruggetje en daar hoef jij met je blote handen niet tegen te beginnen. Om zo’n groep liepen
misschien wel veertig van die mannen dus als je één hand uitstak dan was het hup, eventjes de
mitrailleur er overheen en ruim maar op dat beetje want je telde toch tot aal niet...
Hertzinger:
Er kwamen soms hele troepen langs, die moesten naar het station; die moesten dan in Duitsland
werken of op transport of weet ik veel waar heen. En dan keek je wel eens even – je was er ook
nooit té kort bij want ze waren zó in staat je mee te nemen. Toen was er eens een opzichter van
de gemeente – die kende ik heel goed en die zat ook in het kamp – en die was zo goochem...
Langs de kant staat een vrouw met een kinderwagen en hij gaat zo naar die vrouw toe en staat
zo een beetje met haar te praten en hij deed net of hij de vader van dat kind was – nou, die is er
tussenuit geglipt... Zo hadden wij hier ook een stuk of wat oude petten want die lui waren
allemaal kaal geschoren en dan gaf je zo’n pet aan die kerel en die wist er dan nog wel eens
tussen uit te glippen als hij zo’n pet opzette. We hebben ook nog wel eens in de buurt een fiets
neergegooid, dat ze weg konden komen maar dat viel later ook al niet meer mee. Vluchten was er
niet veel bij; vooral in die laatste jaren niet
46. Welke opdracht had Van den Hoven gekregen? Waarom?
47. Hoe heeft hij het kamp beleefd? Noem 3 voorbeelden uit de tekst.
48. Hoe kwam Ten Hoven in contact met het kamp?
49. Merkte hij veel van het kamp?
50. Wat merkte Hertzinger van de aanwezigheid van het kamp?
Fiets naar de Appelweg. Zoek in deze straat het monument, drie
gedenkplaten in de muur.
Bekijk BRON 24 de gedenkmuur aan de Appelweg
Dit is net als de schietbaan bij het kamp een executieplaats. Op deze plek werden een aantal
willekeurige gevangenen uit het kamp doodgeschoten als vergelding voor het doden van een
Nederlands lid van de Sicherheitsdienst.
51. Behalve het monument herinnert iets anders in de muur aan deze gebeurtenis. Kun je vinden
wat dat is?
52. Op welke datum vond deze gebeurtenis plaats?
53. Hoeveel mensen werden hier doodgeschoten?
(Wil je meer weten over de achtergrond van dit monument, kijk dan op www.kampamersfoort.nl ->
uitgelicht -> monumenten -> Fusillade Appelweg.)
Ga naar museum Flehite.
Op de zolder van museum flehite is tentoonstelling 'Oorlog en
Vrede 1914-1945'. Ga hier naar de hoek die gewijd is aan Kamp
Amersfoort.
In de twintig kastjes aan de muur (BRON 25) worden twintig verschillende mensen belicht die
betrokken zijn geweest bij Kamp Amersfoort, waaronder twee t ekenaars waarvan jullie werk
hebben gezien in het kamp.
54. Wie zijn zij?
55. Hoe kan het dat sommigen in het kamp hebben kunnen tekenen? Het antwoord kun je vinden
achter een van deze deurtjes.
56. Welk verhaal maakt op jou het meeste indruk? En waarom?
Bekijk nu BRON 26: een fragment uit de speelfilm 'De bunker', de verfilming van de
ontsnapping van Gerrit Kleinveld uit een bunkercel in het kamp.
57. Welke indruk maakt het leven in het kamp in deze film?
Bekijk nu het andere filmfragment (BRON 27): een bezoek van het Rode Kruis aan Kamp
Amersfoort op 30 juni 1944.
Het Rode Kruis had in de loop van 1943 toestemming gekregen van de kampleiding om zieken en
gewonden in het kamp te verzorgen.
58. Welke indruk maakt het leven in het kamp?
59. Waarom denk je dat deze film gemaakt is? En wie zou dat gedaan kunnen hebben?
60. Verklaar het verschil in sfeer van deze twee films.
Lees op internet BRON 28, artikel 'Herdenking; openheid voorkomt mythevorming' uit de
Amersfoortse Courant van april 1995 (www.kampamersfoort.nl -> uitgelicht -> bronnen ->
artikelen).
61. Wie denkt de schrijver dat de film over het bezoek van het Rode Kruis aan Kamp Amersfoort
heeft gemaakt?
62. Waarom ervaart de schrijver deze film als schokkend? Geef twee redenen.
IV
Wat gebeurde met Kamp Amersfoort na de Tweede Wereldoorlog?
Bekijk BRON 29, Oorkonde
63. Wie hebben deze oorkonde aan de zuster geschonken?
64. Wanneer zaten zij in het kamp?
Bron 29, oorkonde
Lees BRON 30, brief van collaborateur J. H. uit Kamp Amersfoort, 3-10-1945 (hieronder).
Lieve Annie,
Dat je zou schrikken bij het horen van dat stenen bikken enz. had ik enigszins verwacht. Ik wilde
het niet langer verzwijgen, omdat het alles achter de rug ligt en ik van de vermoeienissen geheel
ben hersteld.
De “ouden van dagen” (dat zijn die boven de 60 jaar) zijn inmiddels in aparte barakken
samengebracht en worden niet meer gedwongen om te gaan werken. Zo kan ik dan nu studeren
m’n dagen slijten met de regelmatigheid van een klok. Veel hangt af van de wachten, waaronder
er (tot voor kort) waren die met grof fysiek en verbaal geweld optraden. Het is in dit opzicht veel
beter geworden, zelfs dragelijk.
Veel hangt ook af van het karakter van de gedetineerden. Het algemeen geestelijk peil van deze
gezamenlijke lotgenoten staat niet hoog. Het lijken meer dieren dan mensen, niet eens redelijke
dieren, maar veeleer beesten. Dit moet men beleven! Het gevoel van voortdurenden honger is
wel mede een der voornaamste redenen dat zovelen steeds in een geprikkeld e toestand verkeren
en bij de geringste opmerking opvliegen en je uitschelden voor al wat schoon en lelijk is. Ik
ontwijk liever alle gesprekken met “men”. Ik heb slechts omgang met een paar fijne mensen. En
dat is dan genoeg!
Dat hongergevoel kan kwellend zijn. Ik ken het. Er gaat dan haast ook geen appèl voorbij of er
vallen personen flauw en worden weggedragen. Medicijnen? Die zijn er niet! Wie ziek is wordt
werkelijk ziek en is een verloren man! Het is dan ook de grootste vrees (en wellicht mede -oorzaak
van de heersende nervositeit onder de ouderen) dat komende winter veel slachtoffers zal maken.
Ik verwacht dat ook.
Zelf blijf ik kalm, rustig en aanvaard het Leven zoals het komt. Zolang mijn geest sterk mag
blijven, zal ik ook wel overeind staan. Alles ligt in Gods Hand. Dat is geen kwezelarij, gevolg van
het ogenblik, maar diep religieus beleven. Dat zal jij ook hebben, daarvan ben ik overtuigd. Dat
zal jouw en mijn redding wezen. Als je op bezoek komt, breng dan wat eten mee, dat ik nog eens
iets van jouw hand moge proeven. Omhels de kinderen voor mij.
65. Wanneer is deze brief geschreven?
66. Aan wie is de brief gericht?
67. Wat zegt de afzender over het kamp?
Bekijk online bron 31: Plaats van herinnering – Amersfoort: Kamp Amersfoort
(www.youtube.com -> zoek op 'plaats van herinnering Kamp Amersfoort')
68. Wat vertelt Cees Biezeveld over de manier waarop de gevangenen na de oorlog behandeld
worden?
Lees online BRON 32, artikel ‘Kamp Amersfoort verdwijnt’ uit De Volkskrant, 25-11-1967 op
de website van Kamp Amersfoort. (www.kampamersfoort.nl -> uitgelicht -> bronnen ->
artikelen)
69. Wat wordt in dit artikel besproken?
70. Wat wordt de nieuwe bestemming van het kampterrein?
71. Wat blijft er van Kamp Amersfoort bewaard?
Sinds 2000 is Kamp Amersfoort officieel een Nationaal Monument.
Lees online de bronnen 33, 34 en 35 (www.kampamersfoort.nl -> uitgelicht -> bronnen ->
artikelen): 'Wie de geschiedenis vergeet, moet ze opnieuw beleven' Barneveldse Courant,
19-4-2000 (BRON 33); Rammelen aan de poort van de herinnering, Amersfoortse Courant,
14-4-2001 (BRON 34); 'Hierna vind je niets meer erg' (2 van 2) De Stad Amerfoort 24-4-2002
(BRON 35).
72. Ondertussen is de oorlog ruim 65 jaar geleden. Van degenen die in de Tweede Wereldoorlog
in Kamp Amersfoort zaten zijn weinig mensen meer in leven. Waarom zou je zo'n monument als
Kamp Amersfoort bewaren? Geef minstens drie argumenten die in deze artikelen genoemd
worden.
73. Welke functies heeft Kamp Amersfoort door de tijd gehad? Bekijk de volgende tijdvakk en:
voor WOII, tijdens WOII, zomer 1945, najaar 1945-najaar 1946, eind jaren '60, vanaf 2000.
Stap 4
Conclusie
De conclusie van het onderzoek bestaat uit het beantwoorden van de hoofdvraag. Geef eerst
antwoord op de deelvragen en dan op de hoofdvraag. Hieronder zijn de onderzoeksvragen nog
eens voor je op een rijtje gezet.
Hoofdvraag
Het kamp is een overblijfsel uit de Tweede Wereldoorlog en is sinds 2000 Nationaal
Monument. Wat was de rol van kamp Amersfoort tijdens en na de Tweede Wereldoorlog?
Deelvragen
I
Wat voor soort kamp was Kamp Amersfoort?
II
Wat kom je te weten over het leven in het Kamp?
III
Waarom waren er Russische krijgsgevangenen in Kamp Amersfoort, en hoe werden
zij behandeld?
IV
Wat merkte een Amersfoorter van de aanwezigheid van het Kamp?
V
Wat gebeurde met Kamp Amersfoort na de Tweede Wereldoorlog?
Stap 5
Presentatie
Presenteer de conclusie zoals je hebt afgesproken met je leraar.
Bijlage bronnen
Hieronder vind je alle bronnen die je voor je onderzoek gebruikt hebt nog eens op een rij. De
vetgedrukte bronnen zijn opgenomen in dit dossier.
Bron 1
Armando
www.collectieutrecht.nl
Bron 2
Kunstwerk Ladder
Doornseweg-Laan 1914
Bron 3
Tekst informatiebord
Kamp Amersfoort
Bron 4
Voormalig kampterrein
Kamp Amersfoort
Bron 5
Stiltecentrum
Kamp Amersfoort
Bron 6
Tekeningen Kopinsky
Kamp Amersfoort
Bron 7
Tekeningen Bron
Kamp Amersfoort
Bron 8
Tekeningen Staats
Kamp Amersfoort
Bron 9
Muurschilderingen
Kamp Amersfoort
Bron 10
Fragment Slots, De rozentuin
Bron 11
Gedicht Strafstaan, A. van der Hoef
Bron 12
Herbouwde muur van bunkercel
Kamp Amersfoort
Bron 13
Messen in vitrinekast
Kamp Amersfoort
Bron 14
Klompen in vitrinekast
Kamp Amersfoort
Bron 15
Schietbaan en beeld De Stenen man
Kamp Amersfoort
Bron 17
'Europa is aangetreden'
Bron 18
Tekeningen Russische krijgsgevangenen
Bron 19
Oorlogsaffiche
Bron 20
De Vonk
Bron 21
Op 9 april 1942 werd het stil in Kamp A'foort
www.kampamersfoort.nl
Bron 22
Het getuigenverhaal van Mom Wellenstein
www.kampamersfoort.nl
Bron 23
Fragmenten uit De geschiedenis van een plek
Bron 24
Monument aan Appelweg
Appelweg
Bron 25
Tentoonstelling over Kamp Amersfoort
Museum Flehite
Bron 26
Fragment uit speelfilm De bunker
Museum Flehite
Bron 27
Film bezoek Rode Kruis aan Kamp A'foort
Museum Flehite
Bron 28
Artikel 'Herdenking; …'
www.kampamersfoort.nl
Bron 29
Oorkonde
Bron 30
Brief uit Kamp Amersfoort, 3-10-1945
Bron 31
Plaats van herinnering
www.youtube.com
Bron 32
Artikel Kamp A’foort verdwijnt, 25-11-’67
www.kampamersfoort.nl
Bron 33
Artikel 'Wie de geschiedenis vergeet…'
www.kampamersfoort.nl
Bron 34
Artikel 'Rammelen aan de poort…'
www.kampamersfoort.nl
Bron 35
Artikel 'Hierna vind je niets meer erg'
www.kampamersfoort.nl
Kamp Amersfoort