Streefcijfers zijn nog maar een begin

Streefcijferszijnnogmaareenbegin:
Hetweerbarstigekaraktervanongelijkekansen
Redeuitgesprokendoor
BelleDerks
bijdeaanvaardingvanhetambtvanhoogleraarSocialeenOrganisatiepsychologie,
inhetbijzondermetbetrekkingtot
‘PsychologicalPerspectivesonOrganisationalBehaviourwithinInstitutions’
aandeFaculteitSocialeWetenschappenvandeUniversiteitUtrecht
opwoensdag16maart2016
Mijnheerderectormagnificus,
Zeergewaardeerdetoehoorders,
Toenikals5-jarigmeisjeopdekleuterschoolzat,vroegdejuffrouwmijenmijn
klasgenotentetekenenwatwijwildenwordenalswelatergrootwaren.Ikvondditeen
leukeopdracht.Mijnmoederstudeerdenogenmijnvaderwascomputerprogrammeur.
Ikwildelaterhetzelfdewordenalsmijnvadermaarikwistnietprecieshoedatheette.
Ikmaakteeentekeningvanmezelfals“computermens”.
Ikkanmedetekeningnogherinneren,hijwasheelmooi.Maardejuffrouwkeurdemijn
tekeningaf.“Computermens”wasgeenechtberoepdusikmoestmaareennormaal
beroepkiezen.Enwaaromnamikgeenvoorbeeldaandeanderemeisjesindeklasdie
zichzelf,zonderuitzondering,als‘zuster’haddengetekend,ineenwittejurkmeteen
roodkruisopdebuik?
Ikherinnermenoghoeverbaasdikwas:Hoekonhetdatiknietwistdatjealsmeisje
zustermoestwordenendatzijdatallemaalwelwisten.Maaraandeanderekantwasik
ooktrotsdatikietsandershadgetekenddanderest.
Vandaagaanvaardikdeleerstoel‘Psychologischeperspectievenoporganisatiegedrag
binnenInstituties’.Ikverteluovermijnkindertekeningomdatikdenkdatdezeervaring
mijnietalleengevormdheeftinmijnambities,maarookomdathetillustratiefisvoorde
verschillentussenjongensenmeisjesdiealopjongeleeftijdaangemoedigdworden.
Verschillendiedoorwerkeninhetlevenvanmannenenvrouwenendieervoorzorgen
datvrouwenvakervrouwenberoepenkiezenenmannenvakermannenberoepen.Een
mannenberoepzoalshoogleraar;tenminstedatvonddedrukkervandeuitnodiging
voordezeoratie,diedatgekke‘haarambt’opdedrukproeftochmaarveranderdein
‘zijnambt’(zieFiguur1).
Figuur1.Drukproefuitnodigingvoororatiemetfout.
2
Vandaagzalikuvertellenoverhetweerbarstigekaraktervanongelijkeuitkomsten.
Ongelijkeuitkomstentussenmannenenvrouwen,tussenwittemensenenzwarte
mensenentussenmensendie‘gewoon’zijnenmensendie‘andersdananderen’zijn.Ik
wiluvertellenhoedaarbinnendeSocialeenOrganisatiepsychologieonderzoeknaar
gedaanwordtenwatwedaarvantotnutoehebbengeleerd.Maarookwilikuvertellen
hoeikbinnenmijnleerstoelindekomendejarenonderzoekwildoennaardit
onderwerp.
Ongelijkekansenvoormannenenvrouwen
Ongelijkheidinuitkomstenenkansenisinonzemaatschappijtevindentussenallerlei
groepen.DenkbijvoorbeeldaandemoeitediehetTurkseenMarokkaanseNederlanders
kostomuitgenodigdtewordenvooreensollicitatiegesprek.Denkaandediscriminatie
vanouderewerknemersofdevooroordelendiehomoseksuelewerknemersdagelijks
tegenkomen.Laterinmijnlezingzalikterugkomenopdezegroepen,maarikzalnu
inzoomenopdeongelijkheidinuitkomstentussenmannenenvrouwen.
Enlaatikhetdichtbijhuishouden:EenrecentrapportvanhetCentraalBureauvoorde
StatistieklaatziendaterinNederlandnogsteedseenloonkloofbestaattussenmannen
envrouwen.Inhetbedrijfslevenverdienenvrouwen19%minderperuurdanmannen.
Bijdeoverheidkrijgenvrouwen12%minderuurloondanmannen(CBS,2014).
DezeloonkloofkanhetCBSdeelsverklaren.Vrouwenwerkenvakerparttimewaardoor
zeminderwerkervaringopbouwen.Vrouwenhebbenmindervaakeenleidinggevende
positieenwerkenvakeronderhunniveau.Vrouwenwerkenvakerinsectorenzoalsde
zorgofdeculturelesectorwaarhetsalarissowiesolagerligt.Entenslotteblijken
vrouwenminderuitsalarisonderhandelingentehalen(SCP/CBS,2014).
Jekuntjeafvragen,waaromkiezenvrouwenhiervoor?Wievolgternueenopleidingin
eentypischevrouwensectorwaardelonenlagerliggen?Wiegaaternuparttimewerken
omvoorkinderentezorgen?Enalsjeergenswiltkomenmoetjenietonderjeniveau
gaanwerkenenbeterjebestdoenbijsalarisonderhandelingen!
Maardatistochniethetheleverhaal.Zelfsnacorrectievooraldezefactorenblijftereen
stukloonverschiltussenmannenenvrouwenoverdatwenietkunnenverklaren.Dit
verschilwordtgeschatop8%inhetbedrijfslevenen4%bijdeoverheid(CBS,2014).Dit
betekentdatzelfsvrouwendiewelvooreentypischmannenberoephebbengekozen
gemiddeldminderverdienendanhunmannelijkecollega’s.Enzelfsvrouwendie
fulltimewerken,verdienengemiddeldminderdanmannen,enklimmenmindersnelop
naarhogerefuncties.
Deoverheidprobeerthierietsaantedoen.Eenvoorbeeldhiervanishetin2013
ingevoerdewettelijkestreefcijfervan30%vrouweninradenenbesturenvangrote
NederlandsebedrijvendieonderdeelisvandeWetBestuurenToezicht.Ook
3
universiteitenhebbenindeafgelopenmaandstreefcijfersafgesprokenomhetaandeel
vrouwelijkehoogleraren,datnurondde17procentligt(LNVH,2015),opdekorte
termijntevergroten.
Ikwordweleensgevraagdwatikvindvandiestreefcijfers.Ikvinddateenmoeilijke
vraag.Ikdenkdatdeboodschapdieuitgaatvanhetinvoerenvanstreefcijfersbelangrijk
is:Hetgeeftaandatwealssamenlevingvindendaterietsmoetveranderenaande
ongelijkerepresentatievanmannenenvrouwenindehogerelagenvande
maatschappij.Hettoontookdatwehetnietlangerlogischvindendaterzoweinig
vrouwenopdiehogereniveauszitten,omdaterinmiddelsgenoegvrouwenzijnmetde
juistekwalificaties.Datisduseengoedbegin.Maarofhetgenoegisenhetbeoogde
effectzalhebben?Daaroverbenikminderoptimistisch.
Mijngebrekaanoptimismeoverheteffectvanstreefcijfers,heefttemakenmetwatons
onderzoeklaatzienoverhetweerbarstigekaraktervansocialeongelijkheid.
UitonderzoekbinnendeSocialeenOrganisatiepsychologieblijktdatdesociale
hiërarchiewaarinmannenietsmeerstatushebbendanvrouwenvrijweerbarstigis.Dit
komtdoordatdezehiërarchieopz’nplekwordtgehoudendooreeningewikkeldstelsel
vanmechanismesdieinwerkingtredenzodrawedekansenvoorvrouwenproberente
verbeteren.Alswedusietsproberentedoenomdekansenvoormannenenvrouwen
gelijktetrekken,zorgendezemechanismeservoordatallestochbijhetoudeblijft.Van
eengrootdeelvandezemechanismeszijnweonsnietbewust,watheteenstuk
moeilijkermaaktomzetezienenomzeaantepakken.
Ikzalunueerstdrievoorbeeldengevenvanditsoortmechanismes.
Mechanisme1:Waarommakenvrouwenanderekeuzesdanmannen?
Eenpopulaireverklaringvoorverschilleninuitkomstentussenmannenenvrouwenis
datvrouwennueenmaalanderekeuzesmakendanmannen.Vrouwenwerken
bijvoorbeeldvakerparttimedanmannenenbestedenmeertijdaandezorgvoor
kinderen.Vaakwordtgezegddatmannenenvrouwennueenmaalandereaangeboren
interesseshebben:Vrouwenhebbennietzo’nbehoefteaanstatusalsmannenenzorgen
nueenmaallievervoorkinderendanmannen.Danishetdusgeenprobleemdat
vrouwendaardoorgemiddeldeenlageremaatschappelijkestatusbereiken,toch?
Laatmevooropstellendaternietsmismeeiswanneersommigemensenervoorkiezen
zichvolledigaandezorgvoorhunkinderentewijden,terwijlanderemensenzich
volledigophunwerkwillenrichten,ofparttimewerkmetparttimezorgcombineren.
Hetisgoeddatmensenhunindividuelekeuzeskunnenmaken,hunpersoonlijke
interessesentalentenkunnenvolgenenhunlevenzokunnenindelenzoalszijwillen.
4
Maarwaarikvraagtekensbijplaatsisofvrouwenenmannenwelechthuneigenkeuzes
maken.Zijnmannenenvrouwenvolledigvrijomhunlevenzointedelenalszijwillen?
Omterugtekomenopmijnvoorbeeldaanhetbegin:Voeldenaldiemeisjesinmijn
kleuterklasalopjongeleeftijdderoepingomindezorgtegaanwerken,ofhadhun
omgevinghiermisschiengroteinvloedop?
EenbelangrijkepsychologischetheoriediehierinzichtingeeftisdeSocialeRolTheorie
(Eagly,Wood,&Diekman,2000).Volgensdezetheoriehebbenbiologischeverschillen
tussenmannenenvrouwen-zoalsverschilleninfysiekekracht-doordegeschiedenis
heengezorgdvoorverschillendesocialerollendiewepassendvindenbijmannenenbij
vrouwen.Vanvrouwenverwachtenwedatzeverzorgendzijnenwarm,terwijlwevan
mannenverwachtendatzedaadkrachtigensterkzijn.Daaromvindenwehetlogischer
datvrouwenthuisvoordekinderenzorgenenmannengaanwerken.
Enhoewelhetoverduidelijkisdatderollendiemannenenvrouweninonze
maatschappijinnemenlangzaamaanhetveranderenzijn,veranderenonzestereotypen
nietmee.RecentonderzoekinAmerikatoontaandaterindelaatste30jaargeen
aantoonbareveranderingenhebbenplaatsgevondenindekarakteristiekenenberoepen
diemensentypischvindenvoormannenenvrouwen(Haines,Deaux,&Lofaro,ter
perse).
Genderrollenzorgenerdusvoordatweandereverwachtingenhebbenvanvrouwen
danvanmannen.Hierdoorzullenleiderschapskwaliteitenmindersnelherkendworden
ineenvrouwdanineenman(Eagly&Karau,2002).Enhierdoortwijfelenweofvaders
welevengoedvoorhunkinderenzorgenalsmoeders.Maarcruciaalisookdatdeze
genderrollennietalleenbeschrijvingenzijnvanonzeverwachtingen,zewerkenals
regels:Wanneermannenenvrouwenbewustanderekeuzesmaken,danvindenwedat
misschienheelgeëmancipeerd.Maaruitonderzoekblijktookdatwehetopeen
onbewustniveauafkeuren(Eagly&Koenig,2008).
Wanneerwebijvoorbeeldeenvrouwelijkleidinggevendetegenkomenofeenvrouwdie
stevigonderhandeltoverhaarsalaris,dandenkenwealsnel:“wateenbitch”(Eagly&
Karau,2002).Onderzoektoontaandatwanneereenvrouwzichevendominant
gedraagtalseenmanditincongruentismethaargenderrol.Wevindenhaardanalsnel
onaardigenhebbenhaarlievernietalsbaas(Rudman,Moss-Racusin,Phelan&Nauts,
2011).
Engenderrollenwerkennietalleenbeperkendvoorvrouwen.Ookwanneereenmanwil
afwijkenvangenderrollenkandithemduurkomentestaan.Wanneermannen
bijvoorbeeldmindergaanwerkenomtijdtehebbenvoorhunkinderen,danzeggenwe
misschienhoeleukmoderndatis.Maaronderzoektoontaandatwetegelijkertijdook
denken:“wateenslappeling”(Heilman&Wallen,2010;Rudman&Mescher,2013).
5
EenstudievanHainesencollega’slaatditmooizien:ZiehieronderMichaeldieop
zaterdagnaardespeeltuingaatmetzijnzoontje(Figuur2,linkerpaneel).Wateenideale
manisdathè?Tenminstedatvondendeproefpersoneninditonderzoek(Haines,2015).
MaarderespondentenoordeeldenheelandersoverMichaelwanneerhijopdinsdag,
terwijlanderemannenwerken,metzijnzoonindespeeltuinzat(Figuur2,rechter
paneel).Zevondenhemdannogsteedswelaardigenwarm,maarookeenincompetente
manzonderruggengraat:eenaardigesukkel.
Zaterdag,11:15
Dinsdag,11:15
Figuur2.StimulusmateriaaluitHaines,2015.
Verschillendepromotieprojectenwaarweopditmomentaanwerkenlatenzienwat
voorverderegevolgenhetafwijkenvangenderrollenmetzichmeebrengtvoormannen
envrouwen.ZolatendeeersteresultatenvanhetpromotieonderzoekvanLianne
Aarntzenziendatvrouwendievandegenderrollenafwijkendoorsomsprioriteitte
gevenaanhunwerkinplaatsvanhungezin,zichhierheelschuldigovervoelen.Ende
eersteresultatenvanhetpromotieprojectvanMelissaVinktonendatheteroseksuele
stellendiegenderrollendoorbreken,doordatdevrouweensuccesvollerecarrièreheeft
danhaarman,meeronzekerheidoverderelatieervareneneenlagererelatiekwaliteit
rapporteren.Dezeprojectenzettendusvraagtekensbijhetideedatmannenenvrouwen
volledigvrijzijninhoezehunleveninrichten.
Ikziesommigenvanudenken:“Maarikdenkzoniet!Ikvindhetjuistgoedalsmannen
envrouwengeëmancipeerdekeuzesmaken”.Maarhetgeniepigeisdathetnietgaatom
watuvindtalsuerevengoedovernakuntdenken.Hetgaatomuw
onderbuikgevoelens.Ditmechanismeisnamelijkzoeffectiefomdathetgebeurtzonder
6
datuzichhierbewustvanbent.Indepsychologienoemenwediteenimplicieteattitude
(Nosek&Banaji,2009).Veelmensenzullenexplicietberedenerendatzevrouwelijke
leidinggevendenenzorgendevadersjuiststoervinden.Maardiezelfdemensenzullenop
implicietniveaualszemoetenkiezentochnètietslievereenmanalsleidinggevende
hebben.Enzezullennètwatverstoorderopkijkenwanneerhunmannelijkecollega
verteltdathijeenpaarwekenouderschapsverlofopneemt,danwanneereen
vrouwelijkecollegadatdoet.
Envrouwenenmannenvoelenaandatditmechanismebestaat.Datzeweltegende
socialerolleninkunnengaan,maardatdithenduurkankomentestaan.De
terughoudendheidvanvrouwenomhardteonderhandelenisdusgoedtebegrijpenals
jebedenktdathardonderhandelenvoorheninderdaadmeersocialekostenmetzich
meebrengtdanvoormannen.Enhetfeitdatmannenminderouderschapsverlof
opnemenislogischalsjebedenktdatzijookèchtmeerimagoschadeondervinden
wanneerzijtijdvrijnemenvoorhungezin,danhunvrouwelijkecollega’s.
Waaromzijnstreefcijfersdusnogmaareenbegin?Zezijneenbelangrijkbeginomdatze
zullenhelpenomorganisatiestemotiverenbeteropzoektegaannaartalentvolle
vrouwen.Zekunnenhelpenomvrouwentestimulerentesolliciterenopeenhogere
functiedieniethelemaalbijhungenderrolpast.Maarstreefcijfersdoenhelaasweinig
aanonzeonderbuikgevoelens.Onzeonderbuikgevoelenszullenervoorzorgendatwe
vooreentoppositieonwillekeurigdegeschiktheidvaneenvrouwintwijfeltrekken,en
netwatmeerenthousiasmevoelenbijeenman.Enzoveranderterdusnógniets.
Mechanisme2:Onverwachtebijeffectenvanhetintroducerenvan
diversiteitsinitiatieven
Eentweedemechanismedatikvandaagwilbespreken,draaitomdeonverwachte
bijeffectenvanhetintroducerenvanstreefcijfers.Jezouverwachtendatwanneereen
organisatiestreefcijfersafspreektditeenpositiefeffectheeftopgendergelijkheidbinnen
dieorganisatie.Maaruitonderzoekblijktdathetnietzosimpelis.Erblijkennamelijk
verschillendemechanismestezijndiepositieveeffectenvanditsoortinitiatieven
onmiddellijkweertenietkunnendoen.
Zoblijktdathetinvoerenvanstreefcijfershetzelfvertrouwenvanveelbelovende
vrouwenkanschaden.Hetgeefthennamelijkdeboodschapdatzijkennelijkextrahulp
nodighebbenomhetzelfdetekunnenbereikenalsmannen(Unzueta,Gutiérrez,&
Ghavami,2010).
Tentweedeblijktdiversiteitsbeleidveelweerstandopteroepenbijmensendienietbij
degroephorenwaarophetbeleidgerichtis,zoalsmannenenautochtoneNederlanders.
Uitonderzoekblijktdatzijstreefcijfersvaakalsonrechtvaardigervaren(Bobocel,Son
Hing,Davey,Stanley,&Zanna,1998).Mannenvoelenzichgediscrimineerdenbedreigd
7
wanneerstreefcijfersgeïntroduceerdworden(Dover,Major,&Kaiser,2016).Endit
blijkthunimplicietevooroordelentenopzichtevanvrouwenenminderhedenalleen
maarergertemaken.Hetinvoerenvanstreefcijferskandushetbijeffecthebbendathet
discriminatievanvrouwenenandereminderhedenjuistversterkt.
Tenderdeblijktdateenorganisatiemakkelijkerkanwegkomenmetongelijke
behandeling,alshetmaareenmooiediversiteitsboodschapheeft.Eenserie
experimentenindeVerenigdeStatentoondebijvoorbeelddatwanneerorganisatieseen
explicietepro-diversiteitboodschapophunwebsitezetten,mensenalshetwareblind
wordenvoormogelijkeongelijkebehandelingbinnendatbedrijf(Dover,Major,&
Kaiser,2014).Inditonderzoekwerdookgevondendatvrouwenduidelijkevormenvan
genderongelijkheidinhetaannamebeleidvaneenorganisatiemindersnelherkennenen
bevechtenwanneerhetbedrijfopz’nwebsiteexplicietzegteendiversiteitsbeleidte
voeren(Brady,Kaiser,Major,&Kirby,2015).
Waaromzijnstreefcijfersdusnogmaareenbegin?Streefcijferszijngoedomdatze
duidelijkmakendatdiversiteitbelangrijkis.Maarstreefcijfersalleenzijnniet
voldoende.Sterkernog,wanneerjealsorganisatiestreefcijfersafspreekt,danbrengtdat
ookbepaaldegevarenmetzichmee.Jemoetdanheelgoedoplettenhoejedit
introduceertenwatjegaatdoenomdenegatievemechanismesdiestreefcijfers
oproepentegentegaan.Doejedatnietdanoogstjevooralnegatievegevolgen.De
vrouwenbinnendeorganisatiegaantwijfelenaanhuncapaciteiten.Demannenbinnen
deorganisatiewordenonbewustseksistischer.Eniedereeninenomhetbedrijfwordt
ondertusseninslaapgesustendenkt“datkomtwelgoed!”.
Mechanisme3:Seksismekomtsomsuitonverwachtehoek
Hetlaatstemechanismedatikbespreekisseksisme,hetvellenvaneenwaardeoordeel
opbasisvaniemandsgeslacht.Alsudenktaanseksismedanverwachtuwaarschijnlijk
datdatvooralkomtvanmannen.Maarikwilhethebbenoverseksismedatuiteen
onverwachtehoekkomt,namelijkseksismedoorvrouwen.
InsamenwerkingmetColettevanLaar,NaomiEllemers,KimdeGrootenKleaFaniko
voerdeikeenserieonderzoekenuitondervrouwelijkeleidinggevenden.Uitdeze
onderzoekenbleekdatvrouwendieeringeslaagdzijnwelaandetoptekomensomsde
carrièresvananderevrouwentegenwerken.Wenoemendithet“QueenBeefenomeen”,
ofinhetNederlands“bijenkoninginnen-fenomeen”(zievooreenoverzichtDerks,Van
Laar,&Ellemers,terperse).Inplaatsvanzichintezettenomdekansenvanvrouwente
stimuleren,zijndezetopvrouwenjuisttégenhetinvoerenvandiversiteitsbeleidvoor
vrouwen.Ookzijnzeheteensmetstereotypendatvrouwenminderambitieusen
competentzoudenzijndanmannen.Maartegelijkertijdstellenzezichextramannelijk
opzodatduidelijkwordtdatzijdeuitzonderingzijndiederegelbevestigt.
8
Deverwachtingismeestaldatdekansenvoorvrouwenineenbedrijfzullenverbeteren
zodraeréénvrouwindetopvaneenorganisatiekomt,ofzodrajeéénvrouwineen
selectiecommissiezet.Maaronsonderzoeksuggereertdatditnietzoiswanneerzo’n
topvrouwzichalsQueenBeegaatgedragen.
Nuzieikudenken:“datisweertypischietsvoorvrouwen.Diegunnenelkaargewoon
geensucces!”.Maardezeinterpretatieblijktniettekloppen.Uitverschillende
onderzoekendiewehebbenuitgevoerdblijkthetQueenBeegedragvantopvrouwen
eenonderdeeltezijnvanhetweerbarstigesysteemdatgenderongelijkheidinstand
houdt.HetQueenBeefenomeenisnamelijkeenmaniervoorvrouwenomzichstaande
tehoudenensuccesvoltezijnineenorganisatiemetveelgenderongelijkheid.
IneenonderzoekdatweuitvoerdenondervrouwelijkeleidinggevendeninNederland,
bleekdathetQueenBeegedragvooralvoorkwamondervrouwendieinhuncarrière
altijdhaddenmoetenopboksentegenhetideedateenvrouwnietgeschiktisomleiding
tegeven(Derks,Ellemers,VanLaar,&DeGroot,2011).Weassociëreneen
leidinggevendepositiemeermetmannendanmetvrouwen(Eagly&Karau,2002).
Vrouwenmetambitiezullendaaromdenken:“danmoetikmedusalséénvande
mannengaangedragenenlatenziendatiknietzoincompetentbenalszijverwachten
vaneenvrouw”.
QueenBeegedragkomtookvooropdeuniversiteit.Uiteenvanonzerecentestudies
bleekdat,vergelekenmetmannenindewetenschap,vrouwelijkewetenschappers
minderhetgevoelhebbendathunbaasenhuncollega’shuncarrièreserieusnemen
(Faniko,Ellemers,&Derks,2016).Enhoemindersteunvrouwelijkewetenschappers
ervoeren,hoemeerQueenBeegedragwevonden.Maarerzitookeenpositievekantaan
dezebevinding:Naarmatevrouwelijkewetenschapperszichwèlgesteundvoeleninhun
carrière,latenzeookminderQueenBeegedragzien.
DezeenanderestudieswijzenerdusopdathetQueenBeefenomeenveroorzaaktwordt
doordeomgeving,ennietietstypischvrouwelijksis(zieookDerks,VanLaar,Ellemers,
&DeGroot,2011;Derks,VanLaar,Ellemers,&Raghoe,2015).Sterkernog,ineen
anderestudievergelekenwehetQueenBeegedragvanvrouwenmethetgedragvan
mannen.HieruitbleekdatQueenBeeszichprecieszogedragenalsdegemiddelde
mannelijkeleidinggevende(Faniko,Ellemers,&Derks,terperse).Mannenvinden
zichzelfnamelijkookvaakcompetenterenambitieuzerdananderemannen.Zijzijnook
nietgeneigdzichextraintezettenvoordemanneninhunorganisatie.Maarwaarwedit
gedragvanambitieuzemannennormaalvinden,veroordelenwehetalsvrouwenzichzo
gedragen.
EenmooivoorbeeldvandegevolgenvanhetQueenBeefenomeenvondikbijhet
telecombedrijfKPN(DeJong,2014).KPNhadtot2014eenquotumvoorvrouwenin
topposities,omdatze,“..hooptenopmeerleidinggevendevrouwendievanuithun
9
vrouw-zijndeelsanderebelangrijkewaarden,inzichtenenkwaliteitenkonden
toevoegenaanhetbedrijfsproces.”Maardezeregelingwerdafgeschaftomdat“Een
aantal[vandevrouwen]ingedragencapaciteitergopdemannenleekdieeralzaten,
inclusiefhuntekortkomingen”.MogelijkzorgdedebedrijfscultuurvanKPNerdusvoor
datdevrouwendiehogeropkwamenzichnetzogingengedragenalsdemannen.Endan
hebjenognietsaandiversiteit.
Waaromzijnstreefcijfersdusnogmaareenbegin?Streefcijferszijnwaarschijnlijkniet
genoegomhetQueenBeefenomeentevoorkomen.Voorzoverstreefcijferservoor
zorgendaterinderdaadinkortetijdmeervrouwenaandetopkomentestaan,kunnen
streefcijfershetQueenBeefenomeenverminderen.Meervrouwenaandetoplaten
immersziendatjegeenmanhoefttezijnomsuccestehebben.Ditkanervoorzorgen
datanderevrouwenhetmindernodigzullenvindenomzichalsQueenBeetegedragen
omsuccestebereiken.
Maarhelaashebbenstreefcijfersookeennegatiefeffect.Zoalsikbeschreefhebgevenze
namelijkhetsignaaldatvrouwenopeigenkrachtnietkunnenwatmannenwelkunnen.
Endeweerstanddiestreefcijfersoproepenbinnendeorganisatiezalerookvoorzorgen
datvrouwennogmeerseksismezullenervaren.Hierdoorwordtdekansdatzezichals
QueenBeegaangedragenomzichstaandetehouden,juistgroter.
Conclusie:Hetnutvanstreefcijfers
Benikdusoptimistischoverhetnutvanstreefcijfersomdepositievanvrouwente
verbeteren?Nee.Opzichzelfzijnstreefcijferseennoodzakelijkbegin,maarisermeer
nodigomhetweerbarstigesysteemdatgenderongelijkheidinstandhoudtechtuit
balanstebrengen.
Enhelaasblijktdatookuitderesultatenvandewettelijkestreefcijfersvoorvrouwenin
radenenbesturendieingevoerdzijnin2013:Na3jaarisdewetweerafgelopenende
resultatenlatenziendathetstreefcijfervan30%bijlangenanietisgehaald:Het
gemiddeldepercentagevrouweninradenvanbesturenisgestegenvan7,4naar9,6
(CommissieMonitoringTalentnaardeTop,2015).
Geachtetoehoorders,zoalsuwelheeftbegrepenisheteenenormeuitdagingomuitte
vindenhoegelijkheidinkansendanweltebereikenis.Streefcijferszijneenbelangrijk
begin.Maaralswedezestreefcijfersechtwillenhalendanzalerveelmeermoeten
gebeuren.
Binnenmijnleerstoelwilikonderzoekdoennaarhoeweditweerbarstigesysteemvan
ongelijkekansenblijvenduitbalanskunnenbrengen.Deweerbarstigheidvanhetstelsel
maaktdatwebijhetbedenkenvaninterventiesrekeningmoetenhoudenmeteenveel
10
complexersysteem,metveleniveaus,onbekendeonderliggendeprocessenen
onverwachteuitkomsten.
Inwatrestvandezeoratiewilikugraagvertellenhoeikdezeuitdagingzalaangaan.
Watkunnenwelerenvananderevormenvanongelijkheid?
Ikhebhettotnutoegehadoverongelijkheidtussenmannenenvrouwen.Maarbinnen
mijnleeropdrachtzalikmijhierniettoebeperken.Ikzaljuistookkijkennaarandere
statusverschilleninonzemaatschappij,zoalsdeverschilleninkansenopde
arbeidsmarkttussenautochtoneenallochtoneNederlanders,tussenoudereenjongere
werknemersentussenheteroseksuelenenhomoseksuelen.
Hetbelangrijkevanverdertekijkendanmannenenvrouwenisdatwekunnentestenof
wedeuitkomstenvanvrouwen,allochtoneNederlandersenouderewerknemers
moetenwijtenaanzakendiespecifiekzijnvoordezegroepen,zoalsbijvoorbeeld
cultureleverschillenofgeneratieverschillen.Ofmoetenweeerderdenkenintermenvan
algemenepsychologischeprocessendiehetzelfdezijnvoorallegediscrimineerde
groepen?
Wanneerwehethebbenoververschilleninuitkomstentussenmannenenvrouwenzijn
wesnelgeneigddezetewijtenaanbiologischeverschillen.Neembijvoorbeeldhet
QueenBeefenomeen.Deverklaringdiehiervoorindemediavaakwordtgegevenisdat
dittemakenheeftmethoevrouwennueenmaalinelkaarzitten,methun
hormoonhuishoudingenhungeruzieonderling.Maarinonsonderzoekvindenweexact
hetzelfdeQueen-Bee-achtigegedragbijanderegroepeninonzemaatschappijdie
ondergewaardeerdworden,zoalsetnischeminderheden.
SamenmetColettevanLaar,NaomiEllemersenGauwrieRaghoe,deedikeen
experimentonderSurinaams-Nederlandsewerknemers(Derks,VanLaar,e.a.,2015).
WevondeneenQueen-Bee-achtigeffectwanneerweSurinamersherinnerdenaan
discriminatiediezijinhunwerkmeemaakten.Deherinneringaandiscriminatiezorgde
ervoordatSurinamersnegatieverwarenoverandereSurinaamsewerknemers,netals
devrouweninonsQueenBeeonderzoek.
BovendiengingenzezichzelfalsNederlandserpresenteren:zegavenzichzelfhogere
scoresopeigenschappendiestereotypischNederlandszijn,zoalsnuchterheiden
directheid.EnnetalsbijvrouwenwasditreactiepatroonafwezigbijSurinaamse
werknemersdiewenietaandiscriminatiehaddenherinnerd.
Nukunjezeggendatditligtaandecultuurvandezespecifiekegroep.Maarhetfeitdat
jedezelfdereactievindtbijNederlandseSurinamersalsbijvrouwen,doetvermoeden
datwehiertemakenhebbenmeteenalgemeenpsychologischereactie.Eninderdaad,
soortgelijkereactieszijngevondenbijhomoseksuelemannendiezichsomsextra
11
mannelijkgedragenomzichaftezettenvanhetstereotypedathomo’svrouwelijkzijn
(Eguchi,2009).Ofvijftigplussersdiemaarnietaaneengehoorapparaatwillenomdatze
niettotdegroepouderengerekendwillenworden.
Doorverdertekijkendangeslacht,etniciteit,seksuelevoorkeurofleeftijdkomjeerdus
achterdatveelvandeprocessendiewevindenbijvrouwenofbijallochtonenniet
zozeervoortkomenuithetvrouw-zijnofeenspecifiekecultuur.Zekomenvoortuitde
positiewaarinmensenzichbevindeninonzemaatschappij.Enmensenwordennu
eenmaalnietgraaguitgeslotenofondergewaardeerd.Datgeldtvooriedereenofjenu
manofvrouw,jongofoud,NederlandsofTurksbent.
Hetmooieaandezebenaderingisookdatwanneerweverklaringenvindendievoor
meerderegroepenopgaan,ookmogelijkeoplossingenvoorallerleigroepenzullen
opgaan.Binnenmijnleeropdrachtzalikdusnietdenkenintermenvaneen
doelgroepenbeleidmetverschillendeoplossingenvoorvrouwenenallochtonenopde
arbeidsmarkt.Maarikzalvanuiteendieperniveauvananalyseopzoekgaannaar
interventiesdiediversiteitbevorderenenkansengelijktrekken.Interventiesdiedus
werkenvoorzowelvrouwenalsandereondergewaardeerdegroepen.
Inzichtkrijgeninonbewusteprocessen=Psychologie+neurowetenschappen
Eentweedemanierwaaropikmeerinzichtwilkrijgeninhetweerbarstigesysteemvan
socialeongelijkheidisdoormeeronderzoektedoennaardeonbewusteprocessendieer
voorzorgendatmaatschappelijkeongelijkheidmaarmoeizaamvermindert.Ikhebu
verschillendevoorbeeldengegevenvanhardnekkigemechanismesdiegendergelijkheid
instandhouden.Wewetenbijvoorbeelddatvrouwenmetnameinmasculiene
werkomgevingenQueen-Bee-achtiggedragontwikkelen.Maarhoedatpreciesgaatdat
wetenwenietgoed.Watgebeurterinhethoofdvanvrouwelijkeleidinggevendendatze
zichgaanafzettentegenanderevrouwenenzichmeergaanrichtenopmannen?
Enjezouzeggen“vraaghetzedan!”.Maardathebbenwegeprobeerdendatlevertniet
zoveelop.Datkomtomdatmensenzichnietbewustzijnvandezepsychologische
processen.Zehebbenzelfmaarweiniginzichtinhoezedoorhunomgevingworden
beïnvloed.Maargelukkigkunnenwemetbehulpvanneurowetenschappenwèlmeer
inzichtkrijgeninwaterpreciesinhethoofdvanmensengebeurt.Indeafgelopenjaren
hebikmeverdieptindesocialeneurowetenschappen(zieDerks,Scheepers,&Ellemers,
2013).IkhebverschillendestudiesuitgevoerdwaarinwemetbehulpvanEEG-metingen
hebbengekekenwaterinhethoofdvanmensengebeurtalszemetsocialeongelijkheid
wordengeconfronteerd.
InsamenwerkingmetJeffreyStedehouderenTiffanyItohebikbijvoorbeeldonderzocht
waterinhethoofdvanIslamitischestudentengebeurtwanneerzeherinnerdworden
aandediscriminatiediezemeemakeninhundagelijksleven(Derks,Stedehouder,&Ito,
12
2015).Wijwarenbenieuwdofdezeherinneringaandiscriminatieervoorzorgdedatze
hunomgevingandersgingenwaarnemen.Werichttenonsspecifiekophunwaarneming
vananderemensen,endanmetnamemensendienetalszijMoslimzijnenmensendie
datnietzijn.
Uiteerderonderzoekwistenwealdatwanneermensennaargezichtenkijken,hunbrein
meeraandachtschenktaangezichtenvanmensendiebijhuneigengroephoren(Ito&
Bartholow,2009).Ditgebeurtalbinnendeeerste250millisecondendatjeeengezicht
ziet.Alsjeduszelfzwartbentisdekansgrootdatjebreinmeteenalmeeraandacht
schenktaananderezwartegezichten,danaanwittegezichten.Ditverschilinaandacht
verklaartbijvoorbeeldookwaaromhetsomslijktofmensenuitanderegroepen
allemaalopelkaarlijken.Datkomtdusonderanderedoordatjebreinminderaandacht
besteedtaanmensenuitanderegroepenwaardoorjediegezichtenmindergoedleert
kennen.
WatonsEEG-onderzoekonderIslamitischestudentenechterlietzienisdathunbrein
andersreageerdewanneerzijnetherinnerdwarenaandiscriminatie.Hetbreinvan
Moslimsdieaandiscriminatiewarenherinnerdschonknamelijknietautomatischmeer
aandachtaangezichtenvanandereMoslims,zoalsnormaalgebeurt.Inplaatsdaarvan
schonkhunbreinmeeraandachtaangezichtenvanniet-IslamitischeNederlanders.En
ditisietswaarzijzichuiteraardnietbewustvanwaren.
Dezeresultatensuggererendusdatdiscriminatieervoorkanzorgendatjejeomgeving
andersgaatwaarnemen.Inplaatsvandatjeaandachthebtvoormensenuitjeeigen
groep,gaatonbewustjeaandachtopeensuitnaardemensenuitdeanderegroep,de
mensendiemeerstatushebbenenjoumogelijkkunnendiscrimineren(zieWilladsenJensen&Ito,2008voorsoortgelijkeresultatenonderLatinoAmerikanen).
Indekomendejarenzalikditsoortmetingenmeergaangebruiken.Enditgaiknietin
mijneentjedoen.DeNWO-VIDI-subsidiedieikafgelopenzomerontving,maakthet
mogelijkomhiermeteengroterteamaantewerken.Bijvoorbeeldinhet
promotieprojectvanIlonaDomen,datikbegeleidsamenmetDaanScheepersenRuth
vanVeelen.Inditprojectzijnwebegonnenteonderzoekenofhetneurologischeproces
datikzojuistbeschreefookeenverklaringkanzijnvoorhetQueenBeefenomeen.Een
eerstestudiesuggereertdatditinderdaadhetgevalis(Derks,2016).
AanditEEG-experimentdedenvrouwenmeediemeerofminderkenmerkenvanhet
QueenBeefenomeenvertoonden.Weherinnerdenhensubtielaanhetstereotypedat
vrouwenzorgzaamzijnenmannenambitieus.Vervolgenslietenwehengezichtenvan
mannenenvrouwenzienomteonderzoekenwaarhunbreinhetmeesteaandachtaan
schonk.
13
DeresultatenlietenziendatvrouwendieweinigkenmerkenvanhetQueenBee
fenomeenvertoondenzichvooralrichttenopgezichtenvananderevrouwen.Maarde
QueenBeesinditonderzoekhaddenmeeraandachtvoordegezichtenvanmannen.
HieruitblijktdusdatQueenBeeszichnietalleeninhungedragafkerenvanvrouwen,
maardatookalinhunonbewustewaarnemingdoen.Ineenomgevingwaarin
gesuggereerdwordtdatvrouwenmindersuccesvolzijndanmannengaathunaandacht
nietmeeruitnaaranderevrouwen.Hunaandachtgaatdanautomatischuitnaarde
mannendiehetmogelijkvoorhetzeggenhebben.Doorditsoortmetingentegebruiken
krijgenwedusmeerinzichtindeonbewusteprocessendiesocialegelijkheidindeweg
staan.
InstitutiesvoorOpenSamenlevingen:Eeninterdisciplinairebenadering
Watheelbijzonderisaandeleeropdrachtdieikvandaagaanvaardisdatikvoorbijde
psychologiezalkijkenensamenzalwerkenmetonderzoekersuitandere
wetenschapsgebieden.IkbenbenoemdalsdesignatedchairvanInstitutiesvoorOpen
Samenlevingen.Ditiséénvandevierstrategischeinterdisciplinairethema’swaaropde
UniversiteitUtrechtdekomendejarenextrainzet.Metinstitutiesbedoelenwe
bijvoorbeeldsocialeregels,wetten,netwerkenenorganisaties.
Mijnonderzoeksthemapastuitstekendbinnenditstrategischthema.Ikziede
statushiërarchieendestereotypendiebestaaninonzemaatschappijalsinstitutiesdie
dekansenvanindividuenbeperken.Bovendienissocialeongelijkheidéénvandepijlers
vanhetstrategischthemaInstitutiesenaandezeuniversiteitwordtditonderwerpdan
ookvanuitallerleidisciplinesonderzocht.
Psychologenonderzoekenwaarommensendiscriminerenenwatvoorpsychologische
gevolgenhetheeftvoormensenwanneerzegediscrimineerdworden.Maareconomen
kunnenbijvoorbeeldonderbouwenwatdefinanciëlevoordelenzijnvandiversiteitvoor
organisaties.Filosofenkunnenbeargumenterenwaaromsocialeongelijkheidonethisch
is.Sociologenwetenhoesocialeongelijkheidinstandwordtgehoudenbinnen
netwerkenalsorganisatiesenlanden.Juristenhebbeninzichtinwelkewettenen
regelingeneffectiefblijkenomsocialeongelijkheidteverminderen.Enhistorici
onderzoekenhoesocialeongelijkheidzichdoordegeschiedenisheeftontwikkeld.
Alsweechtwillenbegrijpenhoesocialeongelijkheidtotstandkomtenhoewe
gelijkheidkunnenbereikenishetcruciaalomdezeverschillendeinzichtente
combineren.EnditisprecieswatwedoenbinnenhetstrategischthemaInstitutiesvoor
OpenSamenlevingen.
Deeerstesamenwerkingenzijninmiddelsgestart.Zobegeleidiksamenmethoogleraar
sociologieTanjavanderLippetweepromotieprojecten.Indezeprojectenkijkenwehoe
14
psychologischeènsociologischemechanismesdecarrièrevanvrouwenindeweg
kunnenstaan.Dezecombinatievanbenaderingenmaaktdatwebinnenéén
onderzoeksprojectkunnenkijkennaarmeerdereniveausvanhetweerbarstigesysteem
datgenderongelijkheidinstandhoudt.
ProfessorvanderLippeenikonderzoekensamenmetLianneAarntzen,MelissaVink,
NaomiEllemersenEliannevanSteenbergenhoeuitkomstenvanvrouwenbinnenhet
werkeffecthebbenopuitkomstenbinnendefamilie.Maarwekijkenookhoeprocessen
indefamilieeffecthebbenopdewerkuitkomstenvanvrouwen.Ditisbelangrijkomdat
veelvandeinterventiesdienubedachtwordenomdecarrièrevanvrouwente
stimulerengerichtzijnopéénvandezeniveaus.
Deoverheidprobeertbijvoorbeelddecarrièrevanvrouwentestimulerendoorhen
extraveelflexibiliteittegevenomwerkmetgezintekunnencombineren.Maarwaarzij
nietbijstilstaaniswatvoorgevolgenditheeftvoordeorganisatievangezinnen.Alsje
vrouwenextraveelflexibiliteitenverlofmogelijkhedengeeft,maarmannenniet,drie
keerradenbijwiedeverantwoordelijkheiddankomtteliggenwanneerkinderenziek
zijnofoudershulpbehoevendworden.Decombinatievanpsychologischeen
sociologischeanalyseniveausmaaktdatwebeterkunnenbegrijpenhoeprocessenop
hetniveauvandemaatschappij,dearbeidsorganisatieenhetgezinimpacthebbenop
individuelevrouwenenmannen.
Eenandervoorbeeldvaneeninterdisciplinairesamenwerkingdieikbengestartisdie
tussenPsychologieenRechten.HoogleraarrechtsgeleerdheidLindaSendenisexpertop
hetgebiedvanEuropesewetgevingrondomhetbevorderenvangendergelijkheid.Zij
brengtdegrotediversiteitaanregelingenenwettenbinnenEuropainkaarten
onderzoektwelkeregelingenhetmeesteffectiefblijkenomdepositievanvrouwente
verbeteren.Maaralsjebeterwiltbegrijpenwaaromdeeneregelingbeterwerktdande
andereishetcruciaalominzichttekrijgenindepsychologievandemensenvoorwiede
regelsgelden.Wezullenhierdekomendejarensamenonderzoeknaargaandoen.
Totslot:
Indezeredehebikuproberenduidelijktemakendatervooreeningewikkeldprobleem
alssocialeongelijkheidgeensimpeleoplossingis.Omsocialeongelijkheidaantekunnen
pakkeniseenpreciezeanalysenodigvanhetweerbarstigekaraktervanongelijke
kansen.Eenanalysediebrederkijktdanspecifiekegroepen,diediepergaatdan
processendiemakkelijktezienzijnendieverdergaatdandegrenzenvanonzeeigen
discipline.
Inmiddelsbenikzelfmoedervaneenzooneneendochterdiebinnenkortnaarde
kleuterschoolzullengaan.Mogelijkzalhendaargevraagdwordentetekenenwatzij
laterwillenworden.Hetouderschapmaaktevoormijnògduidelijkerwathetbelangis
15
vangelijkeverwachtingenvoorjongensenmeisjesinonzemaatschappij.Ikhoopdathet
onderzoekdatikenanderenindekomendejarengaandoenertoezalbijdragendatmijn
zoonendochterinhuntekeningenverderzullenfantaserendandeberoependie
vanwegehungeslachtvanhenverwachtworden,dathunleerkrachthendaarinallebei
zalaanmoedigen,endatdieaanmoedigingenaanhoudenwanneerzijstraksaanhet
werkzullengaan.
Dankwoord:
Nuikaanheteindevanmijnoratiebengekomen,wilikgraageenpaarmensen
bedanken.Ikhebhetgelukdatikindeafgelopenjarenveelsteunhebgehadvan
vrienden,familieencollega’s.Eenpaarmensenwilikgraagspecifieknoemen.
Allereerstwilikhenbedankendiedezebenoemingmogelijkhebbengemaakt:Inhet
bijzonderhetCollegevanBestuur;BasvanBavel-programmadirecteurvanhet
StrategischThemaInstituties;WernerRaub-decaanvandeFaculteitSociale
Wetenschappen;enToonTaris-directeurvanhetdepartementPsychologieen
voorzittervanonzevakgroep.
Tweemensenhebbeneencrucialerolgespeeldinmijnloopbaan.
TeneersteisdatColettevanLaar.Colette,ikontmoettejoualsstuurlozederdejaars
psychologiestudent.Jijlietmijzienhoeleukhetisomonderzoektedoenengafdaarmee
eenbelangrijkewendingaanmijnloopbaan.VervolgensregeldejijdeNWOsubsidie
waaropikaiokonworden.Jeleerdemedefijnekneepjesvanhetvak,nietalleenophet
gebiedvanonderzoekmaarookhoejeeengoedecollegaenmentorbent.Jouw
onophoudelijkeaanmoediging,steunenvriendschapzijnbepalendgeweestinhet
verkrijgenvandezeleerstoel.Entussendebedrijvendoorsteldejemeooknogvooraan
mijnmanMichel.Ikhadmegeenbetereleermeesterkunnenwensen.
DetweedebepalendepersoonisNaomiEllemers.Naomi,ookjijhebtmijopbelangrijke
momenteninmijnloopbaangeadviseerd,ondersteundengepromoot.Maarvandaagwil
ikjouvooralbedankenvoorjouwvoortrekkersrolalsvrouwindewetenschapende
stappendiejijneemtvooranderevrouwen.ZeerzichtbareactieszoalsAthena’sAngels
(ziewww.athenasangels.nl)waarmeejeongelijkekansenvoorvrouweninde
wetenschaponderdeaandachtbrengt.Maarookminderzichtbareactieszoalshet
signalerenvanvrouwelijktalentenhetmentorenvanjongevrouwendienogaanhet
beginvanhunwetenschappelijkecarrièrestaan.Ikhoopdatjeweethoebelangrijkje
bentvoormijenanderevrouwenènmannendiesomslasthebbenvandevastgeroeste
genderverwachtingendieookindewetenschapnogbestaan.Enikvindheteeneerdat
ik,nujebenoemtbentalsuniversiteitshoogleraaraandezeuniversiteit,weeralsnaaste
collegametjekansamenwerken.
16
Ookwilikmijncollega’sbedanken.Mijncollega’sinLeidenwaarikmetzeerveelplezier
meerdan15jaarhebgewerkt.DeLeidsegroepSocialeenOrganisatiepsychologie
kenmerktzichdooreenhechtesfeermetveelinteresseenrespectvoorelkaar.Hetwas
voormijdeperfecteplekomoptegroeienenikmisveelvanjullienogdagelijks.
Maarna15jaarwashettijdteverhuizenengelukkigbenikinUtrechtwarmontvangen.
IkdankmijnUtrechtsecollega’svoorhunhartelijkheid.Doorjullievoelikmenualthuis.
EenspeciaalbedankjepasthierookTinekeEdinkdieinhetafgelopenjaar
onvermoeibaarmijnvragenbeantwoorddeoverhetreilenenzeilenvanonze
universiteit.HiermeeheeftzedeovergangnaarUtrechtendezenieuwepositieeenstuk
makkelijkergemaakt.
Ookwilikdestudentenencollega’sbedankenwaarmeeikindeafgelopenjarenaanhet
onderzoekhebgewerktdatikvandaagbeschreef.Eenspeciaalbedankjegaatuitnaarde
promovendiwaarmeeikmagwerken.Hetiseenvoorrechtomzulkeslimmemensenom
meheentehebben.Julliefrisseblikverruimtookmijnblikveld,steedsopnieuw.
HetprogrammateamvanInstitutiesbedankikvoorhunwarmewelkom,endeprachtige
kansendiejulliebiedentotinterdisciplinairediscussiesencontacten.Ikzieernaaruit
dekomendejarenmeetebouwenaanhetInstituties-huis.
Indepersoonlijkesfeerwilikallereerstmijngeweldigeoudersbedanken.Jullie
brachtenmedenieuwsgierigheidenhetdoorzettingsvermogenbijomtekomenwaarik
nuben.Julliezijnersteedsommeaantemoedigenentehelpen.Metemotionelemaar
ookmetpraktischesteun,zoalsjulliewekelijksezorgvoorBerenenSunna.Enjullie
noemdenmeBelle,naarde18eeeuwseschrijfsterBellevanZuylendiekeeropkeer
huwelijksaanzoekenafweesomdatzenaareigenzeggen“geentalentvoor
ondergeschiktheidhad”.Ditzalzekereenrolhebbengespeeldindeontwikkelingvan
mijninteresses.
Datikdezepositieaanvaardheb,heefthetbijonsthuisnietrustigergemaakt.Ikwildan
ookgraagmijnschoonoudersbedankenvoorhungrotesteunindeorganisatievanons
huishouden.
EndanMichel:dankjevooraljesteun,wijsheidenliefde.Jijmoedigtmealtijdaanom
eruittehalenwaterinzit,maarhetookallemaalnietteserieustenemen.Toenik
gepolstwerdvoordezefunctiewarenweernetachterdatnummertweeonderwegwas.
Enjijwasdegenediemeteen,zondervoorbehoud,zeidatikditmoestdoen.Maarjij,
BerenenSunnalatenmeookziendaternogzoveelmeerisdanwerk.Julliedrieën
makenhetleventoteenfeest.
Ikhebgezegd.
17
Referenties
Bobocel,D.R.,SonHing,L.S.,Davey,L.M.,Stanley,D.J.,&Zanna,M.P.(1998).Justicebasedoppositiontosocialpolicies:Isitgenuine?JournalofPersonalityandSocial
Psychology,75,653–669.
Brady,L.M.,Kaiser,C.R.,Major,B.,&Kirby,T.A.(2015).It'sfairforus:Diversity
structurescausewomentolegitimizediscrimination.JournalofExperimental
SocialPsychology,57,100-110.
CBS(2014).Gelijkloonvoorgelijkwerk?Banenenlonenbijdeoverheidenbedrijfsleven,
2012.Geraadpleegdophttp://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/A419131D-9341-4E2EB6E2-A32D3EBB99C8/0/141114rapportagegelijkloonvoorgelijkwerk2012.pdf
CommissieMonitoringTalentnaardeTop/VanDoorneHuiskesenpartners(2015).
Topvrouwenindewachtkamer:Bedrijvenmonitor2012-2015.Geraadpleegdop
http://www.talentnaardetop.nl/uploaded_files/document/Bedrijvenmonitor_201
2-2015_volledig_rapport.pdf
DeJong,J.(2014,25september).Telecomvrouwbokstoptegenallochtoneman.
Intermediair.Geraadpleegdophttp://www.intermediair.nl/carriere/een-baanvinden/vinden-en-gevonden-worden/Telecomvrouw-bokst-op-tegen-allochtoneman?utm_referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.nl%2F
Derks,B.(2016).Genderidentificationpredictswomen’simplicitattentiontomaleand
femalefaces.Manuscriptinvoorbereiding.
Derks,B.,Ellemers,N.,VanLaar,C.,&deGroot,K.(2011).Dosexistorganizational
culturescreatetheQueenBee?BritishJournalofSocialPsychology,50,519-535.
DerksB.,ScheepersD.&EllemersN.(Red.)(2013).NeuroscienceofPrejudiceand
IntergroupRelations.NewYork:PsychologyPress.
Derks,B.,Stedehouder,J.&Ito,T.(2015).Socialidentitymodifiesfaceperception:an
ERPstudyofsocialcategorization.Social,CognitiveandAffectiveNeuroscience,10,
672-679.
Derks,B.,VanLaar,C.,&Ellemers,N.(terperse).TheQueenBeePhenomenon:Why
womenleadersdistancethemselvesfromjuniorwomen.TheLeadershipQuarterly.
Derks,B.,VanLaar,C.,Ellemers,N.,&deGroot,K.(2011).Gender-biasprimeselicit
queen-beeresponsesamongseniorpolicewomen.PsychologicalScience,22,12431249.
Derks,B.,VanLaar,C.,Ellemers,N.,&Raghoe,G.(2015).Extendingthequeenbeeeffect:
Howhindustaniworkerscopewithdisadvantagebydistancingtheselffromthe
group.JournalofSocialIssues,71,476-496.
Dover,T.L.,Major,B.,&Kaiser,C.R.(2014).Diversityinitiatives,status,andsystemjustifyingbeliefs:Whenandhowdiversityeffortsde-legitimizediscrimination
claims.GroupProcessesandIntergroupRelations,17,485-493.
Dover,T.L.,Major,B.,&Kaiser,C.R.(2016).Membersofhigh-statusgroupsare
threatenedbypro-diversityorganizationalmessages.JournalofExperimental
SocialPsychology,62,58-67.
18
Eagly,A.H.,&Karau,S.J.(2002).Rolecongruitytheoryofprejudicetowardfemale
leaders.PsychologicalReview,109,573-598.
Eagly,A.H.,&Koenig,A.M.(2008).Ontherisksofoccupyingincongruentroles.InE.
Borgida&S.T.Fiske(Red.),Beyondcommonsense:Psychologicalscienceinthe
courtroom(pp.63-81):Malden,MA:BlackwellPublishing.
Eagly,A.H.,Wood,W.,&Diekman,A.(2000).Socialroletheoryofsexdifferencesand
similarities:Acurrentappraisal.InT.Eckes&H.M.Trautner(Red.),The
developmentalsocialpsychologyofgender(pp.123-174).Mahwah,NJ:Erlbaum.
Eguchi,S.(2009).Negotiatinghegemonicmasculinity:therhetoricalstrategyof
“straight-acting”amonggaymen.JournalofInterculturalCommunicationResearch,
38,193–209.
Faniko,K.,Ellemers,N.,&Derks,B.(2016).Nothingchanges,really:Whywomenwho
breakthroughtheglassceilingendupreinforcingit.Manuscriptinvoorbereiding.
Faniko,K.,Ellemers,N.,&Derks,B.(terperse).QueenBeesandAlphaMales:Are
successfulwomenmorecompetitivethansuccessfulmen?EuropeanJournalof
SocialPsychology.
Haines,E.L.(2015).Thegenderprioritizationmodel:Whencaregivingmenarelikable
losersorsuperdads.PaperpresentedattheEASP/SPSSIconference"TimesareaChangingbutMen'sRolesareSlowtoChange:DevelopingaResearchAgendaonthe
UnderrepresentationofMeninCommunalRoles."
Haines,E.L.,Deaux,K.,&Lofaro,N.(terperse).Thetimestheyarea-changing...orare
theynot?Acomparisonofgenderstereotypes,1983–2014.PsychologyofWomen
Quarterly.
Heilman,M.&Wallen,A.(2010).Wimpyandundeservingofrespect:Penaltiesformen’s
gender-inconsistentsuccess.JournalofExperimentalSocialPsychology,46,664–
667.
Ito,T.A.,&Bartholow,B.D.(2009).Theneuralcorrelatesofrace.TrendsinCognitive
Sciences,13,524-531.
LandelijkeNetwerkVrouwelijkeHoogleraren(LNVH)(2015).MonitorVrouwelijke
Hoogleraren2015.Geraadpleegdophttp://www.lnvh.nl/files/downloads/354.pdf
Nosek,B.A.,&Banaji,M.R.(2009).Implicitattitude.InP.Wilken,T.Bayne,&A.
Cleeremans(Red.),OxfordCompaniontoConsciousness(pp.84-85).Oxford,UK:
OxfordUniversityPress.
Rudman,L.A.,&Mescher,K.(2013).Penalizingmenwhorequestafamilyleave:Is
flexibilitystigmaafemininitystigma?JournalofSocialIssues,69,322–340.
Rudman,L.A.,Moss-Racusin,C.A.,Phelan,J.E.,&Nauts,S.(2012).Statusincongruity
andbacklasheffects:Defendingthegenderhierarchymotivatesprejudicetoward
femaleleaders.JournalofExperimentalSocialPsychology,48,165-179.
SCP/CBS(2014).Emancipatiemonitor2014,A.Merens&M.vandenBrakel(Red.).
Geraadpleegdophttp://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/A58ACF46-9D48-4A0F-BC164420D714A93E/0/emancipatiemonitor2014web.pdf
19
Unzueta,M.M.,Gutiérrez,A.S.,&Ghavami,N.(2010).Howbelievinginaffirmative
actionquotasaffectsWhitewomen’sself-image.JournalofExperimentalSocial
Psychology,46,120-126.
Willadsen-Jensen,E.C.&Ito,T.A.(2008).Afootinbothworlds:AsianAmericans’
perceptionsofAsian,White,andRaciallyAmbiguousFaces.GroupProcessesand
InterpersonalRelations,11,182-200.
20