Woesten

Over Woesten en andere dingen
Een gesprek met Thomas Janssens
Thomas Janssens studeert in 2011 af aan de masteropleiding Drama Acteren aan
het Antwerpse Conservatorium. Sindsdien speelt hij bij een aantal
gezelschappen: deTijd, Theater Malpertuis en t,arsenaal. Daarnaast probeert hij
jaarlijks zelf een extra voorstelling te creëren Hij maakte o.m. You may now kiss
the bride (verleden jaar nog in Bornem) en je zag hem onlangs op ons podium in
Dood van een handelsreiziger. Hij is te zien als gastacteur in de tv-reeks Vermist,
de Vlaamse misdaadreeks De Ridder en de fictiereeks Cordon 2.
Thomas, jij gaat een uitdaging niet uit de weg. Een van de eerste
voorstellingen die je zelf maakte was Winterlicht, een bewerking van het
boek van Jeroen Brouwers. Niet meteen een voor de hand liggende en
vooral geen veilige keuze.
Op dat moment echter leek die keuze zowel inhoudelijk als vormelijk voor mij
onvermijdelijk. Ik was net afgestudeerd aan het Conservatorium Antwerpen,
opleiding Dora Van Der Groen. Lucas Vandervost organiseerde als artistiek leider
van deTijd reeds enkele jaren werkplatformen onder de noemer: m². Op een
vierkante meter wordt een speler geconfronteerd met de tekst en zichzelf. In
Winterlicht verhaalt Brouwers over een beginnend schrijver die zijn angsten,
ambities en dromen projecteert op een oude vergeten schrijver. Het standpunt
van ergens aan moeten beginnen, aan iets dat je een metier of ambacht zou
kunnen noemen, was een logische eerste stap in het professionele werkveld.
En wat betreft de zin: ‘Jij gaat een uitdaging niet uit de weg.’ Ik begrijp wat je
bedoelt, uiteraard. Maar het is niet zo dat ik gedreven word door uitdagingen.
Eigenlijk integendeel. Het uiteindelijke materiaal dat aan de basis van
voorstellingen ligt, handelt toch veeleer over twijfels, angsten, dingen die ik niet
begrijp of niet durf. Om met een quote van Lucas Vandervost te spreken: ‘Het is
een estafette van dingen die ik niet durfde maar gedaan heb door ze te doen.’
Nu bewerk je de oorlogsroman Woesten van Kris Van Steenberge. In de
pers destijds lovend onthaald, meermaals bekroond ook en omschreven
als een instant klassieker van de Nederlandstalige literatuur. Ook niet
vanzelfsprekend. Vanwaar die keuze?
Het idee om met het boek Woesten van Kris Van Steenberghe aan de slag te
gaan kwam van AULOS Music Mgt. Het is echter onmogelijk de hele roman te
vertellen op zo'n manier dat die eer wordt aangedaan. Het werk is te omvangrijk
en te gelaagd om op anderhalf uur mee te geven. En dat kan ook niet de
bedoeling zijn. Deze voorstelling moet veeleer tonen hoe het boek Woesten mij
geraakt heeft. En welke thema’s en verhaallijnen mij waardevol lijken om tot een
originele monoloog te komen. Voor deze productie wordt ingezoomd op het
personage Nameloos.
Bij de bewerking zal ik de roman in dialoog laten treden met werken als Invisible
Man van R. Ellison en Onzichtbare Man van B. Okri. We worden vandaag door de
vluchtelingenstroom geconfronteerd met 'naamloze' mensen. Nameloos wordt
een symbool voor al die outsiders. Hoe bouw je aan een toekomst als je kansen
miniem lijken? Waaruit bestaat het verleden van de buitenstaander? Wat zijn zijn
dromen? Deze monoloog geeft stem aan 'De Vreemde' en verhaalt over zijn
zoektocht naar een thuis. Een thuis waar geen ‘wij’ tegenover ‘zij’ bestaat. Een
thuis waarin hij niet die ander is maar een van allen. Een thuis dat hem lang
geleden werd ontnomen - of misschien nog nooit heeft bestaan.
Je bewerkt dit boek tot een symfonie voor piano, cello, fluit en stem. Een
concertmonoloog. Koos je bewust voor die vorm of is dat zo gegroeid
tijdens het creatieproces?
Deze productie is voor mij het laatste deel van een triptiek over de zoekende
mens. De voorbije jaren creëerde ik twee andere monologen: Lift not the painted
veil which those who live call life samen met muzikant Bert Dockx (deTijd) en De
laatste reis van Donald Crowhurst in regie van Lucas Vandervost (deTijd).
Telkens werd een mens belicht die zijn weg niet vond in de maatschappij. Tevens
werd op indringende wijze de relatie tussen taal en muziek onderzocht. In Lift
not… componeerde Bert nieuwe muziek voor gitaar, stem en een bandopnemer,
in De laatste reis… stond het oeuvre van Max Richter centraal. Ook nu zal
opnieuw onderzocht worden hoe muziek de motor voor taal kan zijn. We willen
geen vertelling met soundtrack op de achtergrond.
Op tafel liggen bijvoorbeeld wat werken uit het oeuvre van Arvo Pärt. Hij maakte
muziek die hij zelf tintinnabular noemt, (Latijn tintinnabuli: kleine klokjes)
klanken als het geluid van belletjes. Pärts composities lijken daardoor simpele
harmonieën, vaak bestaande uit enkele noten of drieklanken. De kracht van deze
componist schuilt in zijn tijdloosheid. De muziek wordt niet anekdotisch, voelt
soms filmisch aan, zonder slechts een score te worden.
De voorstelling moet een symfonie voor piano, fluit, cello en stem worden over
het lot van de outsider. Niet slechts die uit de roman, niet slechts die van
honderd jaar geleden, maar alle soorten buitenstaanders die moeilijk hun plek
vinden in deze wereld. Die specifieke stem in de samenleving waarover socioloog
en filosoof Zygmunt Bauman in zijn werk schrijft als ‘restjesmensen’.
Globalisering leidt tot afgedankte levens. Mensen die hun toevlucht zoeken. Wat
een recht voor iedereen hoort te zijn. Dat moeten we onder ogen zien als we het
willen veranderen.
Hoe werkt dat eigenlijk bij jou? Lees je toevallig het boek en zie je
meteen het potentieel? Of kwam iemand anders met de suggestie of het
idee?
In dit geval lag dit boek als uitgangspunt dus al vast. Desondanks was het
natuurlijk kijken wat voor mij een aanknopingspunt vormde waarrond een
nieuwe voorstelling zou kunnen gemaakt worden.
Hoe dat in zijn algemeenheid werkt bij andere voorstellingen: geen idee. Ivo Van
Hove (Toneelgroep Amsterdam) noemt het een ‘love affair’. Je wordt verliefd op
een tekst/thema/vraag of niet.
Kan je de voorstelling kort schetsen? Wat mag het publiek verwachten?
Door een oorlog raakt een land versnipperd. Haar bevolking vecht of vlucht,
sterft of probeert te overleven. Ook Nameloos. Dat is zijn naam. Nameloos. Zijn
naam is wie hij is. Niemand eigenlijk. Hij is een van die vele outsiders in onze
wereld. Zij die blijkbaar niet mee tellen. De buitenstaander die zijn plek zoekt in
de veranderende maatschappij.
Oorlogen rukken families uit elkaar. Mensen raken als scherven verspreid over
heelder continenten en zoeken een leven lang naar houvast, een
aanknopingspunt. Zo ook Nameloos. En waarom is net hij een outcast en iemand
anders niet? Puur toeval. Puur geluk. Of ongeluk, zo je wil.
In een tijd waarin we ‘overspoeld’ worden door vluchtelingen, mensen die
‘anders’ zijn dan wij - al is het maar omdat zij ‘van daar’ komen en wij ‘van hier’
zijn, steekt xenofobie snel de kop op. Het zit kennelijk fundamenteel ingebakken
in de mens: angst voor het onbekende, de vreemde, die ander. We zijn bang van
wie er anders uitziet dan wij. Voor wat te ver van ons af staat, voor wat we niet
kennen.
Het personage Nameloos wordt een symbool voor alle soorten outsider die we
vandaag kennen. Zo’n figuur zijn verhaal laten doen, zijn zoektocht verklanken
naar een eigen plek op deze aarde wordt de rode draad van de tekst.
In de reeks Van De Schoonheid en De Troost van Wim Kayzer stelt filosoof
Roger Scruton dat al te vaak ten onrechte gesteld wordt dat de jeugd een soort
Arcadië was waarnaar we de rest van ons leven blijven zoeken. Integendeel, zo
stelt hij, zijn jeugd was verre van een Arcadië en als jongeman besefte hij zeer
snel dat, wilde hij ooit geluk vinden in dit leven, hij dat enkel zou kunnen
bewerkstelligen door eigen enorme moeite, kracht en moed. Een accurate
frasering van Nameloos’ zoektocht naar een eigen thuishaven.
Ben je al met een nieuw project bezig?
Zeker. Op 26 november ‘16 gaat Brief aan mijn Kind in première van Maelstrom.
Deze voorstelling toert dit en volgend seizoen.
En verder ben ik in volle voorbereiding voor The Lost Boys i.s.m. Evelien
Bosmans, Joke Emmers en Matthias Meersman. We willen inzoomen op het
conflict tussen het leven van J.M. Barrie (de schrijver van Peter Pan) en zijn
werk; de wisselspanning tussen realiteit en fictie/verbeelding. Première midden
september 2017 in Het Gevolg.
Theater / Muziek
Thomas Janssens, Vitaly Pisarenko, Kacper Nowak & Aldo Baerten
Woesten
Vrijdag 10/02 om 20.30 uur
17 – 14 euro
- 19 jaar : 8,5 euro
www.aulos.be