hocus pocus boem

HOCUS
POCUS ...
BOEM
PROEFVERSIE
PR
O
EF
DE CHEMISCHE REACTIE
WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 3
14/04/16 20:53
HOOFDSTUK 1
CHEMISCHE REACTIES EN FYSISCHE VERSCHIJNSELEN
1.1 Chemische reactie en fysisch verschijnsel
1.2 Botsingstheorie
1.3 Reactievergelijkingen
HOOFDSTUK 2
PR
O
EF
CHEMISCHE REACTIES EN ENERGIE
Voer uit
CHECK
IN
• Leg een munt van 10 cent in een schaaltje.
• Voeg twee eetlepels azijn toe.
• Wat merk je na enkele dagen?
• Dit is een
■■ chemisch verschijnsel
■■ fysisch verschijnsel.
Je bent nu ingecheckt.
Wanneer je uitcheckt op het einde van dit thema, kun je een verklaring geven
voor je waarnemingen.
4
De chemische reactie
WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 4
14/04/16 20:53
PROEFVERSIE
HOOFDSTUK 1
CHEMISCHE REACTIES
1.1
Chemische reactie en fysisch verschijnsel
Onderzoeksvraag
Bij welke verschijnselen wordt de oorspronkelijke stof omgezet naar een nieuwe stof?
Benodigdheden
lucifers – magneet – reageerbuis in rekje – twee bekerglazen met water – lepel –
twee stukjes papier – keukenzout – ijzeren spijker – zilvernitraatoplossing (AgNO3) – kaars
O
Waarneming
• Kruis aan.
EF
Werkwijze
• Laat een kaars 5 minuten branden.
• Breng één stukje papier in een bekerglas met water.
• Laat het andere stukje papier branden.
• Breng een afgestreken lepel keukenzout in 100 ml water en roer tot je geen zout meer kunt zien.
• Voeg in een reageerbuis een beetje zoutwater bij de zilvernitraatoplossing.
• Breng de magneet in de buurt van de spijker.
vorming van een
nieuwe stof
PR
kaars branden
geen vorming van een
nieuwe stof
papier in water
papier branden
zout in water
zoutoplossing en zilvernitraatoplossing
spijker en magneet
Besluit
Verschijnselen waarbij een stofverandering plaatsvindt, zijn
Bij chemische reacties verdwijnen de oorspronkelijke stoffen. Er ontstaan nieuwe stoffen door nieuwe
atoom- of ioncombinaties.
Als er geen nieuwe stoffen ontstaan, is het verschijnsel fysisch.
hOOFDstUK 1 - chemische reacties
WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 5
5
14/04/16 20:53
a Kruis aan.
chemisch
fysisch
suiker oplossen in koffie
fotosynthese
vertering van voedsel
verdampen van water
roesten van ijzer
bleken van jeans
Botsingstheorie
1.2
Onderzoeksvraag
Onder welke voorwaarden vindt een chemische reactie plaats?
– EF
Benodigdheden
twee horlogeglazen – bekerglas – roerstaaf – calciumoxide (CaO) ammoniumhydroxide (NH4OH) PR
Waarneming 1
O
Werkwijze 1
• Breng een kleine hoeveelheid van elke stof op de horlogeglazen.
• Bepaal de geur van beide stoffen door met je hand over de horlogeglazen te waaien
(chemisch ruiken).
Werkwijze 2
Breng beide stoffen samen in het bekerglas en bepaal opnieuw de geur.
Waarneming 2
Werkwijze 3
Meng de stoffen langzaam in het bekerglas met de roerstaaf.
Waarneming 3
Wanneer merk je dat er een chemische reactie plaatsvindt?
Besluit
Een chemische reactie tussen deeltjes is slechts mogelijk
6
De chemische reactie
WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 6
14/04/16 20:53
PROEFVERSIE
Deeltjes bewegen voortdurend. Als stoffen bij elkaar gebracht worden, gaan de deeltjes onderling botsen.
Vaak hebben die botsingen geen gevolg. Pas als de kracht van de botsingen voldoende groot is, zal de
botsing effectief zijn en vindt er een chemische reactie plaats.
De richting van de botsing speelt echter ook een belangrijke rol in het plaatsvinden van de reactie. Als de
snelheid van de deeltjes voldoende hoog is en de richting van de botsing ideaal is, zullen de atomen of
ionen van de deeltjes herschikt worden.
resultaat
botsing
verkeerde botsingsrichting
geen chemische reactie
resultaat
EF
botsing
juiste botsingsrichting
chemische reactie
O
Een chemische reactie vindt plaats als:
• er een krachtige botsing tussen de deeltjes plaatsvindt
• en de richting en de plaats van de botsing ideaal zijn.
Reactievergelijkingen
PR
1.3
Elke atoomsoort heeft een symbool. Elke zuivere stof heeft een brutoformule.
De omzettingen van stoffen bij een chemische reactie kun je symbolisch weergeven met een
reactievergelijking.
Als je natriumchloride-oplossing en zilvernitraatoplossing samenvoegt, ontstaat er natriumnitraat en
zilverchloride.
natriumchloride + zilvernitraat
NaCl
+
AgNO3
natriumnitraat + zilverchloride
NaNO3
+
AgCl
reagerende stoffen of reagentia
verkregen stoffen of reactieproducten
reageren tot
hOOFDstUK 1 - chemische reacties
WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 7
7
14/04/16 20:53
a Bij de elektrolyse van water wordt waterstofgas en zuurstofgas gevormd.
• Noteer de reactievergelijking in symbolen.
• Wat klopt er niet in deze reactievergelijking?
• Hoe stel je dat symbolisch voor?
O
• Welk gevolg heeft dat voor H2?
EF
• Hoe kun je twee zuurstofatomen bekomen?
PR
• Noteer de reactievergelijking in symbolen, zodat de atoombalans in evenwicht is.
Bij het schrijven van reactievergelijkingen:
• mag je nooit brutoformules wijzigen;
H2 + O2
dus niet H2O2
• zijn de coëfficiënten altijd zo klein mogelijk;
4 H2 + 2 O2
dus niet 4 H2O
• hoef je coëfficiënt 1 niet te schrijven.
2 H2 + 1 O2
dus niet 2 H2O
• Bij een chemische reactie is het aantal atomen van elke soort voor en na de reactie gelijk.
• Een chemische reactie wordt schematisch weergegeven door een reactievergelijking.
• Door het plaatsen van coëfficiënten wordt de atoombalans in evenwicht gebracht.
8
De chemische reactie
WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 8
14/04/16 20:53
PROEFVERSIE
b Vervolledig de reactievergelijking, zodat de atoombalans in evenwicht is.
+
+
+
+
Vervolledig de reactievergelijking, zodat de atoombalans in evenwicht is.
H2
NH3
KClO3
C
Al2O3 +
K
PR
Fe2O3 +
EF
N2 +
KCl +
O2
CO +
Fe
K2O +
Al
O
c
NO +
O2
NO2
HCl +
Al
AlCl3 +
Fe +
Cl2
H2
FeCl3
hOOFDstUK 1 - chemische reacties
WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 9
9
14/04/16 20:53
EF
O
PR
10
De chemische reactie
WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 10
14/04/16 20:53
HOOFDSTUK 2
PROEFVERSIE
CHEMISCHE REACTIES EN
ENERGIE
Onderzoeksvraag
Wat gebeurt er met de energie tijdens een chemische reactie?
Hypothese
Bij een chemische reactie
■■ wordt er altijd energie opgenomen.
■■ komt er altijd energie vrij.
■■ kan er energie opgenomen worden of energie vrijkomen.
– magnesiumlint (Mg)
EF
Benodigdheden 1
thermometer – reageerbuis – waterstofchloride (HCl)
Waarneming 1
°C
θ2 =
°C
PR
θ1 =
O
Werkwijze 1
• Vul de reageerbuis voor 1 met waterstofchloride.
4
• Meet de temperatuur van de oplossing (θ1).
• Breng een stukje magnesiumlint bij de waterstofchloride.
• Als de reactie afgelopen is, meet je opnieuw de temperatuur (θ2).
Benodigdheden 2
thermometer – bekerglas – roerstaaf – koffielepel – natriumthiosulfaat (Na2S2O3) –
citroenzuur (C6H8O7) – water
Werkwijze 2
• Breng in het bekerglas een afgestreken koffielepel natriumthiosulfaat.
• Meet de temperatuur (θ1).
• Voeg eenzelfde hoeveelheid citroenzuur en vervolgens enkele druppels water toe.
• Meng met de roerstaaf en meet opnieuw de temperatuur (θ2).
Waarneming 2
θ1 =
°C
θ2 =
°C
hOOFDstUK 2 - chemische reacties eN
WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 11
11
14/04/16 20:53
Benodigdheden 3
koper – zink – 2 krokodillenklemmen – 2 elektrische snoeren – 1 citroen – ledlampje (0,9 V) in houder
Proefopstelling
Waarneming 3
O
Besluit
Bij een chemische reactie kan er
EF
Werkwijze 3
• Breng de metaalplaatjes in de citroen zodat ze elkaar niet raken.
• Maak een gesloten kring met de krokodillenklemmen, snoeren en het ledlampje.
PR
Tijdens een chemische reactie vindt er naast een stofomzetting ook altijd een energieomzetting plaats.
De energieomzetting is niet altijd waarneembaar.
De bewegingsenergie van de botsing wordt omgezet in een andere energievorm, zoals warmte,
elektriciteit of licht.
Chemische reacties waarbij energie vrijkomt, zijn exo-energetisch.
Chemische reacties waarbij energie opgenomen wordt, zijn endo-energetisch.
In geval van warmte spreek je van exotherme en endotherme reacties.
a Kruis en vul aan.
12
Verbranden van hout
Lightsticks
Vertering van voedingsstoffen
■■ endo-energetisch
■■ exo-energetisch
■■ endo-energetisch
■■ exo-energetisch
■■ endo-energetisch
■■ exo-energetisch
energievorm:
energievorm:
energievorm:
De chemische reactie
WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 12
14/04/16 20:53
PROEFVERSIE
Fotosynthese bij groene planten
■■ endo-energetisch
■■ exo-energetisch
■■ endo-energetisch
■■ exo-energetisch
energievorm:
energievorm:
■■ endo-energetisch
■■ exo-energetisch
PR
energievorm:
O
Bruin worden door de zon
EF
Zwart worden van zilver
Gips warmt op in water
■■ endo-energetisch
■■ exo-energetisch
energievorm:
b Geef telkens een voorbeeld van een chemische reactie uit het dagelijkse leven.
Warmte wordt opgenomen:
Warmte komt vrij:
Licht wordt opgenomen:
Licht komt vrij:
Elektriciteit komt vrij:
hOOFDstUK 2 - chemische reacties eN
WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 13
13
14/04/16 20:53
Samenvatting
botsing tussen deeltjes
chemische reactie
reactievergelijking
energieomzetting
atoombalans in
evenwicht
exo-energetisch
endo-energetisch
EF
Een chemische reactie vindt plaats als er een krachtige botsing tussen de deeltjes plaatsvindt. Een reactievergelijking is de schematische voorstelling van een chemische reactie.
Bij elke chemische reactie treedt er een energieomzetting op. Bij een exo-energetische reactie komt er
energie vrij. Bij een endo-energetische reactie wordt er energie opgenomen.
Wat zijn de nieuwe woorden? Vul eventueel zelf aan.
exo-energetisch
endo-energetisch
exotherm
endotherm
O
de reactievergelijking
de reagentia
het reactieproduct
■■
■■
■■
■■
■■
■■
PR
Wat wordt er minstens van je verwacht? Vul eventueel zelf aan.
Herken chemische reacties en fysische verschijnselen in voorbeelden.
Leg de voorwaarden voor een chemische reactie uit.
Schrijf coëfficiënten bij reactievergelijkingen.
Geef voor chemische reacties uit het dagelijkse leven aan of ze exo-energetisch of endo-energetisch zijn.
■■
• Bij het inchecken heb je het experiment met het muntstuk uitgevoerd.
CHECK
OUT
14
Dit is een
verschijnsel.
• Verklaar
De chemische reactie
WEZO4_1u_ChemischeReacties.indd 14
14/04/16 20:53