Handhygiëne

Verpleeghuis- woon- en thuiszorg
Handhygiëne
Dit document mag vrijelijk worden vermenigvuldigd en verspreid mits
steeds de Werkgroep Infectiepreventie als auteur wordt vermeld.
Vergewis u er van dat u de meest recente versie van dit document hebt.
Raadpleeg hiervoor www.wip.nl. De Werkgroep Infectiepreventie acht
zich na het verschijnen van een nieuwe versie van een richtlijn niet meer
verantwoordelijk voor verouderde versies.
Werkgroep Infectie Preventie
Maart 2004
Inhoudsopgave
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . .
Residente flora . . . . . . . . . . . .
Transiënte flora . . . . . . . . . . . .
Methoden . . . . . . . . . . . . . .
1 Reiniging of desinfectie . . . . . . . .
2 Techniek handreiniging met water en zeep .
3 Techniek inwrijven met handalcohol . . .
4 Indicaties handreiniging/-desinfectie . . .
4.1 Persoonlijke hygiëne . . . . . . . .
4.2 Bij contact met cliënten . . . . . . .
5 Wondjes . . . . . . . . . . . . . .
6 Lotions en crèmes . . . . . . . . . .
7 Dispensers . . . . . . . . . . . . .
Bijlage A Literatuur . . . . . . . . . .
2
Handhygiëne
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
3
3
3
3
5
5
5
6
6
6
6
6
7
8
30-3-2004
Inleiding
Over het algemeen hoeven voor handhygiëne geen andere middelen te worden
gebruikt dan een schoon stuk zeep en een schone handdoek. In de verpleeghuis- woon- en thuiszorg echter kunnen bij cliënten bepaalde verzorgende
handelingen moeten worden uitgevoerd waarvoor een meer dan normale
handhygiëne noodzakelijk is, omdat immers de meeste besmetting via de handen plaatsvindt. Dit betreft situaties waarin (mogelijk) sprake is van besmettingsgevaar, of wanneer het een voor besmetting extra gevoelige cliënt betreft.
Geadviseerd wordt om dan, bij lichamelijke verzorging van de cliënt, gebruik
te maken van vloeibare zeep uit een dispenser en papieren handdoekjes. Ook
kan gebruik worden gemaakt van handalcohol hetgeen gezien het gebruiksgemak zelfs aan te bevelen is. Er moet voor worden gezorgd dat de personeelsleden voldoende gelegenheid hebben voor handreiniging. De wijze van gebruik
wordt verder in dit hoofdstuk uiteengezet.
De huid is opgebouwd uit verschillende lagen, met in iedere laag micro-organismen. In de aanwezige micro-organismen is een grove scheiding aan te
brengen, namelijk:
-
de residente micro-organismen, ofwel de blijvende flora en
-
de transiënte micro-organismen, ofwel de tijdelijke flora.
Residente flora
Tot de residente flora worden de micro-organismen gerekend die aanwezig
zijn in de diepere huidlagen. Deze micro-organismen zijn bijna niet uit de diepere huidlagen te verwijderen. Over het algemeen zijn residente micro-organismen weinig pathogeen (ziekte verwekkend).
Transiënte flora
Tot de transiënte flora worden de micro-organismen gerekend die boven op de
huid zitten en die daar gekomen zijn door contact met andere mensen of met
voorwerpen en dergelijke. Deze micro-organismen worden tijdelijk genoemd,
omdat ze door het reinigen van de handen met water en zeep gemakkelijk zijn
te verwijderen. De transiënte flora is vaak pathogeen (ziekte verwekkend).
De handen zijn een belangrijke besmettingsweg. De effectiviteit van een
goede handhygiëne voor infectiepreventie is aangetoond [1].
Methoden
Te onderscheiden zijn handreiniging met water en zeep of inwrijven van de
handen met handalcohol. [2].
Handreiniging met water en zeep of inwrijven van de handen met handalcohol
wordt beschouwd als de belangrijkste maatregel om het risico van transmissie
van micro-organismen van de ene persoon naar een andere of van het ene
lichaamsdeel naar het andere te verminderen.
Handalcohol is de verzamelnaam voor de alcoholpreparaten die gebruikt worden voor niet-preoperatieve handdesinfectie en kan zowel op basis van ethanol als van isopropanol zijn samengesteld. Toevoeging van chloorhexidine of
een ander desinfectans levert geen bijdrage aan de onmiddellijk kiemdodende
30-3-2004
Handhygiëne
3
werking die alcoholen reeds uitoefenen [3], wel leidt dit tot een langerdurend
effect. Alcohol heeft geen reinigende werking.
4
Handhygiëne
30-3-2004
1
Reiniging of desinfectie
In het algemeen worden handreiniging met water en zeep en het inwrijven van
de handen met handalcohol wat betreft de preventie van kruisinfecties als aan
elkaar gelijkwaardig beschouwd. De keuze zal dan worden bepaald door de
praktische uitvoerbaarheid (aanwezigheid wastafel etc) en de mate van bevuiling van de handen.
☞
Wanneer de handen zichtbaar verontreinigd zijn, worden ze altijd
gewassen met water en gewone, vloeibare zeep.
Om een adequaat effect van de handalcohol te bereiken moeten de handen eerst goed droog zijn.
Uit het oogpunt van gebruiksgemak heeft handalcohol de voorkeur boven
desinfecterende zeep [3].
Om de handen goed te kunnen wassen dienen geen belemmeringen zoals ringen, polshorloges, armbanden aanwezig te zijn.
NB. Vaak worden bij reiniging of desinfectie bepaalde delen van de handen
vergeten. Veel vergeten delen van de handen zijn de vingertoppen, tussen de
vingers, en de duim.
2
Techniek handreiniging met water en
zeep
1.
Open de kraan. (Elleboogkranen moeten altijd met de elleboog worden
bediend.) De temperatuur moet behaaglijk zijn voor de handen en het
water moet flink stromen.
2.
Maak de handen goed nat en voorzie deze vervolgens van een laag
vloeibare zeep uit een dispenser.
3.
Wrijf de handen nu vervolgens gedurende 10 seconden goed over elkaar,
vingertoppen, duimen en gebieden tussen de vingers en de polsen moeten goed worden ingewreven.
4.
Spoel de handen goed af.
5.
Droog de handen goed af met een disposable handdoek, ook de polsen
en de huid tussen de vingers goed drogen.
6.
Sluit de kraan met de elleboog of met de disposable handdoek.
7.
Deponeer de gebruikte handdoek in de daarvoor bestemde container.
N.B.-Belangrijk bij dikwijls handen wassen, is het gebruik van een enigszins
vette handcrème uit een tube of dispenser, zodat de handen gaaf blijven
ondanks het frequente wassen.
3
1.
30-3-2004
Techniek inwrijven met handalcohol
Breng minimaal 3 ml. handalcohol uit de dispenser op de droge handen
aan. Het is belangrijk dat voldoende handalcohol wordt gebruikt [4].
Handhygiëne
5
2.
Wrijf de handen nu gedurende ongeveer 30 seconden zorgvuldig over
elkaar tot de handen droog zijn. Ook de vingertoppen, duimen en gebieden tussen de vingers en de polsen moeten grondig met de alcoholische
oplossing worden ingewreven.
4
Indicaties handreiniging/-desinfectie
4.1
Persoonlijke hygiëne
☞
Handreiniging of inwrijven met handalcohol vindt altijd plaats:
-
na snuiten van de neus;
-
na toiletgang;
-
na hoesten en niezen.
4.2
•
☞
5
☞
6
☞
6
Bij contact met cliënten
Handreiniging of inwrijven met handalcohol is niet nodig:
-
voor of na vluchtig contact (zoals een hand geven, pols tellen, het
recht leggen van kussen of deken);
-
voor lichamelijk onderzoek;
-
voor het wassen van de cliënt.
Handreiniging of inwrijven met handalcohol is wel nodig:
-
voor kleine ingrepen waarbij huid- en/of slijmvliesbarrière is of
wordt doorbroken, zoals blaaskatheterisatie, het inbrengen van een
infuus, het nemen van een punctie;
-
voor en na wondbehandeling of -verzorging;
-
na lichamelijk onderzoek;
-
na contact met lichaamsvochten, secreta, excreta, slijmvliezen of
niet-intacte huid;
-
na verpleegtechnische handelingen, zoals het wassen van de cliënt,
alsmede het afhalen en opnieuw opmaken van een bed.
Wondjes
Open wondjes aan de handen of huidbeschadigingen worden afgedekt
met een niet vochtdoorlatende pleister. Eventueel worden handschoenen
gedragen.
Lotions en crèmes
Lotions en crèmes worden gebruikt uit kleine tubes of uit dispensers met
disposable containers, die niet worden nagevuld.
Handhygiëne
30-3-2004
Het gebruik van een lotion of crème helpt om uitdrogen van de huid
tegen te gaan.
7
30-3-2004
Dispensers
☞
De leiding van de instelling dient, zeker bij een toenemende zorgbehoefte van de cliënt, zorg te dragen voor de aanwezigheid van voldoende
zeepdispensers.
☞
Zeep- en handalcoholdispensers moeten zo geconstrueerd zijn dat bij
gebruik de handen de zeep in het spuitmondje niet kunnen besmetten.
☞
Dispensers hebben een disposable reservoir dat niet nagevuld wordt. De
gehele voorraadfles wordt vervangen wanneer de dispenser leeg is.
☞
Bij het vervangen van het reservoir wordt de dispenser gereinigd.
Handhygiëne
7
Bijlage A Literatuur
8
1.
Larson, E., A causal link between handwashing and risk of infection?
Examination of the evidence. Inf Control Hosp Epidem, 1988. 9(1): p.
28-36.
2.
Daha, T., Handen wassen of desinfecteren? Tijdschr Hyg en Inf Prev,
1998. 4: p. 127.
3.
CBO, Consensus preventie ziekenhuisinfecties. 1989.
4.
Larson, E.L., APIC Guideline for handwashing and hand antisepsis in
health care settings. Am J Infect Control, 1995. 23: p. 251 - 69.
Handhygiëne
30-3-2004