Reader/protocollen inleiding infectiepreventie

Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 5
Error! Unknown document property name.
Inleiding hygiëne en infectiepreventie
Met hygiëne wordt bedoeld 'de zorg voor het in stand houden van de gezondheid'. Bij het
beroepsmatig verplegen en verzorgen is hygiëne, infectiepreventie en veiligheid van groot
belang voor de gezondheid van zowel de cliënt als de medewerker.
De Werkgroep Infectie Preventie (WIP) heeft richtlijnen Infectiepreventie ten behoeve van de
thuiszorg, verpleeghuizen en verzorgingshuizen opgesteld. Deze richtlijnen worden door de
Inspectie voor de Gezondheidszorg beschouwd als dé professionele standaard op het gebied
van infectiepreventie.
Hygiënische voorzorgsmaatregelen behoren tot de professionele standaard van iedere
medewerker, bedoeld om cliënten en medewerkers te beschermen tegen (kruis)infecties.
Cliënten die in zorg zijn kunnen drager zijn van bijvoorbeeld het Human Immunodeficiency Virus
(HIV) of de Meticilline Resistente Staphylococcus Aureus (MRSA), of lijden aan Acquired
Immuno Deficiency Syndrome (AIDS), hepatitis A, B, C, of TuBerCulosis (TBC). Er is een
toename te zien van cliënten met deze verschillende infectieziekten in de thuissituatie.
Hygiënerichtlijnen bevatten preventieve maatregelen met het doel:

besmetting van de cliënt door de medewerker te voorkomen;

besmetting van de medewerker door de cliënt te voorkomen.
Het principe van de preventieve maatregelen is:

het voorkomen dat er een blootstelling is;

het plaatsen van een barrière tussen de besmettingsbron en de ander;

het routinematig toepassen van maatregelen bij iedereen.
Helaas gaan de hygiënische preventieve maatregelen niet altijd samen met het gebruik van
milieuvriendelijke middelen (bijvoorbeeld gebruik van chloor) en materialen die disposable zijn.
Bij hygiënische preventieve maatregelen zijn de cliënt en de huisgenoten direct betrokken. De
cliënt moet de medewerker informeren over de eventuele aanwezigheid van infectieziekten.
De medewerker moet de cliënt en huisgenoten informeren en zo nodig instrueren over te
nemen maatregelen.
In het protocollenbestand worden algemene en specifieke preventieve maatregelen beschreven
die in direct verband staan met de geprotocolleerde werkinstructies.
Voor overige informatie en verstrekking van materialen wordt verwezen naar de
organisatiespecifieke afspraken.
© Vilans 17-06-2015
Richtlijninformatie
Inleiding hygiëne en infectiepreventie: 1 (van 1)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 6
Error! Unknown document property name.
Huid, bouw, functie en huidflora
Afbeelding: de opbouw van de huid1.
Bouw van de huid
De huid bestaat uit de volgende lagen2:



Opperhuid (epidermis)
De opperhuid is de buitenste laag van de huid. Deze bestaat uit cellen die zich van onderaf
naar boven steeds vernieuwen (celdeling).
De opperhuid bevat geen bloedvaten en zenuwen en bestaat uit twee lagen: de hoornlaag en
de kiemlaag. Deze laag zorgt voor de stevigheid.
lederhuid (dermis)
De lederhuid bestaat uit talgklieren, haren, zweetklieren, zenuwuiteinden, haarzakjes,
bloedvaten en bindweefselcellen.
De bloedvaten zijn voor de voedsel- en zuurstofvoorziening, lymfevaten zorgen voor afvoer
van afvalstoffen en zenuwen zorgen voor tastgevoel, pijngeleiding en temperatuurgevoel.
het onderhuids bindweefsel (subcutis), onder de lederhuid, verbindt de huid met de
onderliggende weefsels. Ze bevat onder andere vetweefsel en bloedvaten.
Functie van de huid
De huid is het grootste orgaan van het menselijk lichaam.
De huid heeft de volgende functies:

bedekking en bescherming van het lichaam;

instant houden van een constante lichaamstemperatuur; het onderhuids bindweefsel dient als
eneregieopslag en als isolatie, zodat het lichaam de warmte goed kan vasthouden.

tegengaan van het verlies van lichaamsvocht;

het voelt warmte, koude, druk etc.;

vorming van vitamine D.
1
2
© Vilans 17-06-2015
http://www.puurnatuurlijk.nl (externe link)
Filmpje Hoe is de huid opgbouwd?:(externe link): website www.gezondheidsplein.nl
(externe link).
Richtlijninformatie
Huid, bouw, functie en huidflora: 1 (van 2)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 7
Error! Unknown document property name.
Huidflora, micro-organismen
Op de huid zitten onschadelijke bacteriën; de huidflora. De normale bacteriële huidflora bestaat
voornamelijk uit commensalen, vriendelijke bacteriën die in symbiose met de eigenaar van de
huid leven. De huidflora vormt met de huid een natuurlijke barrière tegen schadelijke bacteriën.
In de aanwezige micro-organismen is een grove scheiding aan te brengen namelijk:

blijvende flora (residente micro-organismen)
en

tijdelijke flora (transiënte mico-organismen).
Blijvende flora in diepere huidlagen
Tot de blijvende of residente flora worden de micro-organismen gerekend die aanwezig zijn in
de diepere huidlagen. Deze micro-organismen zijn bijna niet te verwijderen. Over het algemeen
zijn deze micro-organismen weinig ziekteverwekkend (pathogeen).
Tijdelijke flora
Tot de tijdelijke of transiënte flora worden de micro-organismen gerekend die op de huid zitten
en die daar gekomen zijn door contact met andere mensen of met voorwerpen en dergelijke.
Deze micro-organismen worden tijdelijk genoemd omdat ze door het reinigen van handen met
water en zeep gemakkelijk zijn te verwijderen. De tijdelijke flora is vaak wel ziekteverwekkend
(pathogeen).
De meeste micro-organismen worden via de handen overgedragen. Daarom is de belangrijkste
maatregel ter voorkoming van infecties het reinigen van de handen.
Na de verwijdering van de tijdelijke flora blijft de flora in de diepere lagen over. Alleen in
speciale situatie, zoals bij operaties of andere ingrepen (invasieve ingrepen) moet ook deze
flora worden onderdrukt.
Wond
Bij de verbreking van de normale samenhang van de huid spreken we van een wond.
Injecteren
De functie van de huid wordt ook gebruikt voor injecties, zoals

intracutane injecties, toedienen van medicijnen via de bovenste huidlaag (lederhuid);

subcutane, toedienen van medicijnen via het onderhuidse bindweefsel.
Verouderde huid
Wanneer een mens ouder wordt verandert de huid. Verouderde huid is dun, kwetsbaar, slap
(verlies van elasticiteit) en droog. De huidlagen worden dunner en de vetlagen en elastische
vezels verminderen. De doorbloeding wordt geringer en het aantal zweetklieren wordt kleiner,
waardoor de zuurstofvoorziening en opname voedingstoffen achteruitgaat. De huid beschadigt
gemakkelijker en herstelt minder snel.
Geraadpleegde bronnen

Anatomie en fysiologie van de mens. L.L. Kichmann. Vijftiende herziene druk, Elsevier
gezondheidszorg, Maarssen 2003.

Huidinfo. Veroudering van de huid. www.huidinfo.nl. (geraadpleegd november 2011).
© Vilans 17-06-2015
Richtlijninformatie
Huid, bouw, functie en huidflora: 2 (van 2)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 8
Error! Unknown document property name.
Persoonlijke hygiëne medewerker/vrijwilliger
De onderstaande richtlijnen zijn overgenomen uit de richtlijn van WIP, algemene
voorzorgsmaatregelen Persoonlijke hygiëne. Zie voor de onderbouwing: richtlijn WIP (externe
link, dec 2014)
Handen en onderarm




Zorg dat de vingernagels kortgeknipt en schoon zijn.
Draag geen nagellak aan de vingernagels.
Draag geen (gel)kunstnagels aan de vingernagels.
Draag geen sieraden/accessoires aan handen en onderarmen zoals ringen, armbanden,
polshorloges, piercings en braces.
Haren, baarden en snorren


Steek lang haar op of draag het bijeengebonden zodanig dat het haar niet in contact kan
komen met (de omgeving van) de cliënt.
Houd baarden en snorren kort geknipt.
Kleding




Draag kleding (accessoires) die voldoet aan onderstaande eisen:
– laat de onderarmen onbedekt;
– is glad en niet pluizend;
– mag niet los hangen;
– heeft bij voorkeur een lichte kleur;
– kan machinaal worden gewassen op:
- een temperatuur van minimaal 60° C
Of
- op een temperatuur van 40°C tot 60°C én worden gedroogd in de droogtrommel
(minimale stand kastdroog) en/of gestreken (minimale stand 150°C =
wol/polyester/zijde)
Verschoon de kleding (accessoires):
– voor het begin van elke dienst;
– direct bij zichtbare vervuiling.
Was de kleding(accessoires) conform bovenstaand wasvoorschrift op een volledig niet
verkort wasprogramma.
Draag op/over de kleding geen sieraden of andere accessoires die tijdens de uitvoering van
werkzaamheden in contact kunnen komen met de cliënt of met (materiaal in) de omgeving
van de cliënt.
Een heuptasje voor het dragen van werkgerelateerde zaken is toegestaan mits wordt voldaan
aan bovenstaande verschoon- en wasvoorschriften.
Hoest-, snuit- en toilethygiëne



© Vilans 10-12-2014
Hoest/nies met een afgewend gezicht.
Hoest/nies met een papieren zakdoek/tissue voor de mond of, indien een papieren
zakdoek/tissue ontbreekt, in de elleboogplooi.
Gebruik een papieren zakdoek bij het snuiten van de neus of bij hoesten.
Richtlijninformatie
Persoonlijke hygiëne: 1 (van 2)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 9
Error! Unknown document property name.


Deponeer de papieren zakdoek na gebruik direct in een afvalbak.
Pas direct handhygiëne toe na hoesten, niezen, snuiten en/of toiletbezoek.
Eten en drinken


Bereid en nuttig voedsel en dranken:
– bij voorkeur niet in gezamenlijke ruimten waar ook cliëntgebonden werkzaamheden
plaatsvinden;
– nooit in een ruimte als er gelijktijding cliëntgebonden werkzaamheden plaatsvinden.
Pas handhygiëne toe:
– voor en na het bereiden van voedsel voor de cliënt;
– voorafgaand aan en na hulp bij de maaltijd.
Infectie(ziekten)
Wanneer een medewerker/vrijwilliger een infectie heeft, kan deze een besmettingsbron zijn
voor cliënten en collega’s. Vooral oudere cliënten hebben vaak een verminderde weerstand en
zijn daardoor vatbaarder voor infecties.

Verwijder een ontstoken piercing/oorbel en dek een ontstoken insteekplaats af met een nietvochtdoorlatende pleister.

Medewerkers/vrijwilligers dienen infectie(ziekten) met een infectierisico voor cliënten te
melden aan leidinggevende of bedrijfsarts, conform afspraken binnen.
(voorbeelden van infecties waarover overleg nodig is: conjunctivitis, diarree en/of braken,
nagelbedontsteking, hepatitis A, influenza(-achtig beeld), huidinfectie (bijvoorbeeld een
steenpuist), verdenking op vastgestelde MRSA).

Medewerker overlegt met leidinggevende of bedrijfsarts over:
– het al dan niet staken van de werkzaamheden
– het al dan niet hervattten van de werkzaamheden.
Persoonlijke hygiëne cliënt

informeer, motiveer en stimuleer de cliënt met betrekking tot:
– het toepassen van hoest-, snuit- en toilethygiëne;
– het toepassen van handhygiëne voorafgaand aan en na afloop van het nuttigen van
voedsel;
– het niet nuttigen van voedsel en dranken in een ruimte als er gelijktijdig cliëntgebonden
werkzaamheden plaatsvinden;
– het toepassen van handhygiëne indien er sprake is van infectiepreventiemaatregelen bij de
cliënt (bijvoorbeeld MRSA, BRMO, norovirus, influenza) en/of indien er sprake is van een
uitbraak.
Bron

Richtlijn Persoonlijke hygiëne Verpleeghuizen, woonzorgcentra, voorzieningen voor
kleinschalig wonen voor ouderen, WIP (Werkgroep Infectie Preventie) nov. 2014
© Vilans 10-12-2014
Richtlijninformatie
Persoonlijke hygiëne: 2 (van 2)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 10
Error! Unknown document property name.
Handhygiëne
Deze WIP richtlijn betreft de handhygiëne voor zover het niet gaat om operatieve ingrepen en
voeding. Handhygiëne wordt beschouwd als de belangrijkste maatregel om het risico van
overdracht van micro-organismen, van medewerkers in de gezondheidszorg naar
patiënten/cliënten, te verminderen. Vooral op de handen komen veel micro-organismen
(bacteriën, virussen en schimmels) voor die toevallig op de huid zijn terechtgekomen en
waaronder vaak ziekteverwekkende kiemen zitten. Om de overdracht via de handen van mens
tot mens uit te schakelen dient handhygiëne te worden toegepast.
Onder handhygiëne wordt verstaan: handreiniging, handdesinfectie en handverzorging met
handcrème.

Handreiniging
Handreiniging is het verwijderen van vuil en een deel van de transiënte flora op de handen
met water en zeep. De handen moeten gewassen worden met water en zeep als de handen
zichtbaar verontreinigd zijn. De handen worden gewassen met water en vloeibare zeep 1. De
zeepdispensers mogen niet worden bijgevuld. De gehele voorraadfles dient te worden
vervangen.
Uitzondering kan worden gemaakt voor medewerkers met aangetoonde of bewezen
overgevoeligheid voor de in vloeibare zeep vrijwel altijd aanwezige conserveringsmiddelen.
In dat geval kan gebruik gemaakt worden van zakjes zeeppoeder of vloeibare zeep van een
andere samenstelling.

Handdesinfectie
Handdesinfectie is het door middel van een handalcohol snel reduceren van de transiënte en
residente flora die op de handen aanwezig is. Handalcohol is de verzamelnaam voor de
alcoholpreparaten die gebruikt worden voor (niet-operatieve) handdesinfectie en kan zowel
op basis van ethanol, n-propanaol of isopropanol zijn samengesteld2.
Toevoeging van chloorhexidine of een ander desinfectans hebben geen extra waarde voor
de gewone handhygiëne.
De handalcohol moet voldoen aan de Europese normering EN 1500.
Handalcohol wordt bij voorkeur door middel van een dispenser verstrekt.
Alcohol heeft geen reinigende werking en heeft geen effect bij virale infecties (zoals NORO
virus of Clostridium Difficile).
Absorptie van alcohol door de huid, door de toepassing, is beschreven. Deze is echter zo
gering, dat dit geen risico vormt. Alcohol resorptie door de huid wordt niet als een probleem
gezien, binnen de religies waar de consumptie van alcohol verboden is.
Het gebruik van desinfecterende zeep voor handdesinfectie heeft geen toegevoegde waarde.
Desinfecterende zeep is minder effectief dan handalcohol.

Handverzorging
Handverzorging is datgene dat wordt gedaan om de handen in goede conditie te houden,
zoals het korthouden en verzorgen van de nagels en het aanbrengen van handcrèmes om
uitdroging en kloofvorming tegen te gaan.
Door veelvuldig toepassen van handhygiëne, vooral wassen, kan de huid uitdrogen en
geïrriteerd raken. Dit kan worden tegengegaan door het gebruik van een vochtinbrengende
huidcrème.
1
Vloeibare zeep heeft sterke voorkeur boven stukjes zeep. Stukjes zeep worden sterk
ontraden. Mocht anders niet mogelijk zijn dan worden stukjes zeep alleen persoonsgebonden
gebruikt. In het ziekenhuis en in de revalidatiekliniek worden nooit stukjes zeep gebruikt.
2
Vanwege de ontvlambaarheid van alcoholen en dus ook handalcohol preparaten zijn er
regles voor productie en opslag die in het gebruik niet van toepassing zijn.
© Vilans 17-06-2015
Richtlijninformatie
Handhygiëne: 1 (van 5)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 11
Error! Unknown document property name.
Handcrèmes worden geleverd in kleine tubes voor persoonlijk gebruik of in dispensers met
wegwerpbare containers, die niet worden nagevuld.
Het tuitje van de dispenser of de mond van de tube mag bij het nemen van handcrème niet
worden aangeraakt, omdat bij aanraking de handcrème besmet kan raken.
Potten handcrème mogen niet worden gebruikt omdat de handcrème dan gemakkelijk
besmet kan raken.
Reiniging of desinfectie
Desinfectie van niet-zichtbaar verontreinigde handen met een handalcohol heeft de voorkeur
boven reiniging.
Motivatie: Handdesinfectie heeft de voorkeur boven handreiniging omdat het meer
huidvriendelijk is en handalcohol een grotere kiemreductie geeft.
Desinfectie met handalcohol heeft ook als voordelen dat het op de plek van verzorging gebruikt
kan worden en dat men onafhankelijk is van de aanwezigheid van een wastafel. Tevens levert
het hierdoor tijdwinst op.
Wanneer de handen zichtbaar zijn verontreinigd of plakkerig aanvoelen, worden ze altijd
gewassen met water en zeep.
Motivatie: Alcohol heeft geen reinigende werking en kan dus ook niet voor handreiniging
worden gebruikt.
Indicaties voor het wassen van de handen en handdesinfectie
Handen worden gewassen met water en vloeibare zeep:

bij zichtbaar vuil;

bij plakkerig aanvoelen;

na bezoek van het toilet.
Na het wassen van de handen met water en zeep wordt vervolgens géén handdesinfectie
toegepast omdat dubbele handhygiëne een te grote belasting van de handen is. Tevens
verdunt het resterende vocht aan de handen de alcohol concentratie, waardoor het
onwerkzaam wordt.
Handen worden gedesinfecteerd:

voor contact met een cliënt in beschermende isolatie

voor contact / het werk met invasieve hulpmiddelen, ook bij gebruik van handschoenen;

tijdens de verzorging van cliënten bij de overgang van “vuil” naar “schoon”, bijvoorbeeld na
het verwijderen van vuil verband en voor het opnieuw verbinden;

na hoesten of niezen;

na direct contact met cliënten en verpleegkundige handelingen;

na het uittrekken van handschoenen.
© Vilans 17-06-2015
Richtlijninformatie
Handhygiëne: 2 (van 5)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 12
Error! Unknown document property name.
Techniek handdesinfectie met handalcohol
NB. Wanneer de handen zichtbaar verontreinigd zijn of plakkerig aanvoelen worden ze altijd
gewassen met water en zeep. Ook bij virale infectie (Clostridium Difficile, Noro virus) heeft
gebruik van handalcohol geen effect en worden de handen gewassen met water en zeep.
1. Ringen, armbanden, kunstnagels, nagellak en polshorloges worden niet gedragen evenmin
als kleding met lange mouwen.
2. Breng uit de dispenser handalcohol aan op de droge handen, zonder daarbij het tuitje van
de dispenser aan te raken.
3. Neem zoveel handalcohol dat het kuiltje van één hand met handalcohol is gevuld. Deze
hoeveelheid is nodig om de handen gedurende de volledige inwerktijd van de handalcohol
(30 seconden) nat te houden.
4. Wrijf de handen nu gedurende ongeveer 30 seconden zorgvuldig over elkaar tot ze droog
zijn. Ook de vingertoppen, duimen, gebieden tussen de vingers en de polsen moeten
grondig met de handalcohol worden ingewreven
5. Bij niet of onvoldoende droging van de alcohol is het effect minder en bestaat bovendien de
kans bij aansluitend gebruik van handschoenen op huidirritatie.
Het voordeel van het gebruik van handalcohol is de tijdwinst ten opzichte van het wassen van
de handen met water en zeep. Handalcohol is huidvriendelijk, omdat aan de alcohol een
terugvettende substantie is toegevoegd die zorgt voor bescherming van de huid.
Foto handhygiëne met handalcohol
© Vilans 17-06-2015
Richtlijninformatie
Handhygiëne: 3 (van 5)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 13
Error! Unknown document property name.
Techniek handreiniging
1. Ringen, armbanden, kunstnagels en nagellak en polshorloges worden niet gedragen
evenmin als kleding met lange mouwen.
2. Open de kraan met lauw water. Elleboogkranen moeten altijd met de elleboog worden
bediend. De temperatuur van het water moet behaaglijk zijn voor de handen en het water
moet flink doorstromen.
3. Maak de handen nat met water uit een flink stromende kraan. Voorzie de handen van een
laag vloeibare zeep uit een dispenser zonder het tuitje van de dispenser aan te raken.
4. Wrijf de handen gedurende 10 seconden goed over elkaar. Vingertoppen, duimen en
gebieden tussen de vingers en ook de polsen moeten goed ingewreven worden.
5. Spoel de handen goed af onder flink stromend water.
6. Droog de handen goed af met een schone, droge (papieren) handdoek of een stuk
keukenrol, ook de polsen en tussen de vingers.
7. Sluit de kraan met de (papieren) handdoek of elleboog.
8. Werp de gebruikte papieren handdoek of het stuk keukenrol weg, indien mogelijk in een bak
die met de voet te bedienen is.
Het gebruik van een elektrische handdroger voor het drogen van de handen wordt ontraden.
Motivatie: Het drogen duurt te lang en mechanisch verwijderen van micro-organismen (door
middel van het droogdoekje) wordt gemist. Bovendien droogt de huid uit, wat een onnodige
extra belasting van de huid betekent.
Eisen dispensers
Aan dispensers worden de volgende eisen gesteld:

alle vaste dispensers moeten zijn voorzien van elleboogbediening;

ze moeten zo geconstrueerd zijn dat de inhoud niet kan worden besmet

er mogen geen systemen gebruikt worden met een navulbaar reservoir.
Huidaandoening en droge handen
Open huidaandoeningen zoals wondjes, kloofjes en eczeem moeten afgeplakt worden met
goed afsluitbare waterafstotende pleister, of men moet wegwerphandschoenen dragen tijdens
de verzorging.
Verantwoording WIP richtlijn
In de Nederlands gezondheidszorg heeft met betrekking tot de handhygiëne reeds rond 1990,
na het verschijnen van de Centraal Beleidings Orgaan (CBO) consensus richtlijnen, de omslag
plaatsgevonden van het reinigen van de handen met water en zeep naar handdesinfectie met
gebruikmaking van een alcoholpreparaat. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft een
richtlijn uitgegeven voor handhygiëne in de gezondheidszorg. Door deze richtlijn, ontstaan op
grond van een uitgebreide review van 750 literatuurreferenties, door een groot aantal
internationale experts uitgevoerd, wordt de Nederlandse handelswijze ten aanzien van
handhygiëne duidelijk onderschreven.
Bron

Werkgroep Infectiepreventie. Handhygiëne. Ziekenhuizen. 0ktober 2007-revisie oktober
2012. (www.wip.nl, externe link, augustus 2008).

Werkgroep Infectiepreventie. Handhygiëne. Thuiszorg, Verpleeghuizen, Woonzorgcentra.

Hygiënerichtlijn voor instellingen voor volwassene met een lichamelijke of verstandelijke
beperking. Pilotversie december 2014
© Vilans 17-06-2015
Richtlijninformatie
Handhygiëne: 4 (van 5)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 14
Error! Unknown document property name.



© Vilans 17-06-2015
Hygiënerichtlijn voor instellingen voor kinderen met een lichamelijke of verstandelijke
beperking. Pilotversie december 2014
Hygiënerichtlijnen voor Psychiatrische inrichtingen januari 2011
Hygiënerichtlijn Revalidatiecentra september 2008, revisie september 2013
Richtlijninformatie
Handhygiëne: 5 (van 5)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 15
Error! Unknown document property name.
Indicaties voor handreiniging of inwrijven met handalcohol
Persoonlijke hygiëne
Handreiniging of inwrijven met handalcohol vindt altijd plaats na:

toiletgang;

snuiten van de neus;

hoesten en niezen.
Contact met cliënten
Handreiniging of inwrijven met alcohol is niet nodig:

voor of na vluchtig contact (zoals een hand geven, pols tellen, het rechtleggen van kussen of
dekens);

voor lichamelijk onderzoek;

voor het wassen van de cliënt.
Handreiniging of handdesinfectie met handalcohol is nodig:

voor kleine ingrepen waarbij huid- en/of slijmvliesbarrière is of wordt doorbroken, zoals
blaaskatheterisatie, het inbrengen van een infuus, het nemen van een punctie;

voor en na wondbehandeling of -verzorging;

na lichamelijk onderzoek;

na contact met lichaamsvochten, secreta, excreta, slijmvliezen of niet-intacte huid;

na verpleegtechnische handelingen, zoals het wassen van de cliënt alsmede het afhalen en
opnieuw opmaken van een bed;

na voorbereiding en toediening voedsel.
Bron
Werkgroep Infectiepreventie (www.wip.nl, externe link).
© Vilans 16-09-2012
Richtlijninformatie
Indicaties voor handreiniging: 1 (van 1)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 16
Error! Unknown document property name.
Methoden handreiniging
Er zijn twee methoden om de micro-organismen op de huid te verminderen of te verwijderen,
namelijk door handreiniging met water en zeep of inwrijven van de handen met handalcohol.
Handreiniging met water en zeep of inwrijven van de handen met handalcohol wordt
beschouwd als de belangrijkste maatregel om het risico van overdracht van micro-organismen
van de ene persoon naar een andere of van het ene lichaamsdeel naar het andere te
verminderen. Bij cliënten met normale weerstand kunnen handreiniging en handdesinfectie,
mits goed uitgevoerd, als gelijkwaardige methoden worden beschouwd. De keuze voor reiniging
of desinfectie zal dan worden bepaald door de praktische uitvoerbaarheid (aanwezigheid
wastafels etc) en de mate van bevuiling van de handen.


Handreiniging
Handreiniging is het verwijderen van vuil en transiënte flora op de handen. De handen
moeten gewassen worden met water en zeep als de handen zichtbaar verontreinigd zijn. De
handen worden bij voorkeur gewassen met water en vloeibare zeep. Vloeibare zeep heeft
sterke voorkeur boven stukjes zeep.
De zeepdispenser mogen niet worden bijgevuld. De gehele voorraadfles dient te worden
vervangen.
Na het wassen van de handen kunnen de handen eventueel gedesinfecteerd worden met
(hand)alcohol.
Handdesinfectie
Handalcohol is de verzamelnaam voor de alcoholpreparaten die gebruikt worden voor nietpreoperatieve handdesinfectie en kan zowel op basis van ethanol als van isopropanol zijn
samengesteld. Toevoeging van chloorhexidine of een ander desinfectans levert geen
bijdrage aan de onmiddellijke kiemdodende werking die alcoholen reeds uitoefenen. wel leidt
dit tot een langer durend effect.
Alcohol heeft geen reinigende werking.
Bron
Werkgroep Infectiepreventie (www.wip.nl, externe link).
© Vilans 16-09-2012
Richtlijninformatie
Methoden handreiniging: 1 (van 1)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 17
Error! Unknown document property name.
Techniek handreiniging met (vloeibare) zeep
Desinfectie van niet-zichtbaar verontreinigde handen met een handalcohol heeft de voorkeur
boven handreiniging met vloeibare zeep.
Omdat handacohol geen reinigende werking heeft worden handen altijd met water en vloeibare
zeep gewassen:

bij zichtbaar vuil;

bij plakkerig aanvoelen;

na bezoek aan het toilet.
Handalcohol1 heeft geen effect bij virale infecties (zoals NORO-virus en Clostridium Difficile) en
daarom worden ook dan de handen gewassen met water en zeep.
Werkwijze
9. Ringen, armbanden, kunstnagels, nagellak en polshorloges worden niet gedragen.
10. Open de kraan met lauw water. Elleboogkranen moeten altijd met de elleboog worden
bediend. De temperatuur van het water moet behaaglijk zijn voor de handen en het water
moet flink doorstromen.
11. Maak de handen nat metwater uit een flink stromende kraan. Voorzie de handen van een
laag vloeibare zeep uit een dispenser zonder het tuitje van de dispenser aan te raken.
12. Wrijf de handen gedurende 10 seconden goed over elkaar. Vingertoppen, duimen en
gebieden tussen de vingers en ook de polsen moeten goed ingewreven worden.
13. Spoel de handen goed af onder flink stromend water.
14. Droog de handen goed af met een schone droge papieren handdoek of een stuk keukenrol,
ook de polsen en tussen de vingers.
15. Sluit de kraan met de papieren handdoek of elleboog.
16. Werp de gebruikte papieren handdoek of het stuk keukenrol weg, indien mogelijk in een bak
die met de voet te bedienen is.
Het gebruik van een elektrische handdroger voor het drogen van de handen wordt ontraden.
Motivatie: Het drogen duurt te lang en mechanisch verwijderen van micro-organismen (door
middel van het droogdoekje) wordt gemist. Bovendien droogt de huid uit, wat een onnodige
extra belasting van de huid betekent.
Bron

Werkgroep Infectiepreventie. Handhygiëne. Verpleeghuis en woonzorgcentra. Mei 2012.
(www.lchv.nl, externe link, augustus 2004)

Werkgroep Infectiepreventie. Handhygiëne. Ziekenhuizen. Oktober 2007- revisie oktober
2012. (www.wip.nl, externe link, augustus 2008).

Werkgroep Infectiepreventie Revalidatiecentra. Handhygiëne medewerkers. September
2008, revisie september 2013
1
Sterillium Virugard is een handdesinfectiemiddel dat gebruikt kan worden bij virale
infecties
© Vilans 17-06-2015
Richtlijninformatie
Techniek handreiniging: 1 (van 1)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 18
Error! Unknown document property name.
Techniek handdesinfectie met handalcohol
Wanneer de handen zichtbaar verontreinigd zijn of plakkerig aanvoelen worden ze altijd
gewassen met water en vloeibare zeep (daarna is handdesinfectie met handalcohol niet meer
nodig). Ook bij virale infecties (zoals Norovirus en Clostridium Difficile) worden de handen
gewassen met water en zeep. Gewone handalcohol heeft geen effect.
Handalcohol moet voldoen aan de Europese normering EN 1500.
6. Ringen, armbanden, kunstnagels, nagellak en polshorloges worden niet gedragen.
7. Breng uit de dispenser handalcohol aan op de droge handen, zonder daarbij het tuitje van
de dispenser aan te raken.
8. Neem zoveel handalcohol dat het kuiltje van één hand met handalcohol is gevuld. Deze
hoeveelheid is nodig om de handen gedurende de volledige inwerktijd van de handalcohol
(30 seconden) nat te houden.
9. Wrijf de handen nu gedurende 30 seconden zorgvuldig over elkaar tot ze droog zijn. Ook de
vingertoppen, duimen, gebieden tussen de vingers en de polsen moeten grondig met de
handalcohol worden ingewreven.
Bij niet of onvoldoende droging van de alcohol is het effect minder en bestaat bovendien de
kans bij aansluitend gebruik van handschoenen op huidirritatie.
Het voordeel van het gebruik van handalcohol is de tijdwinst ten opzichte van het wassen van
de handen met water en zeep en effectiever door een grotere kiemreductie. Handalcohol is
huidvriendelijk, omdat aan de alcohol een terugvettende substantie is toegevoegd die zorgt voor
bescherming van de huid.
Foto handdesinfectie met handalcohol
Bron

Werkgroep Infectiepreventie. Handhygiëne. Verpleeghuis en woonzorgcentra. Mei 2012.
(www.lchv.nl, externe link, augustus 2012)
© Vilans 17-06-2015
Richtlijninformatie
Techniek handdesinfectie met handalcohol: 1 (van 2)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 19
Error! Unknown document property name.


© Vilans 17-06-2015
Werkgroep Infectiepreventie. Handhygiëne. Ziekenhuizen. Oktober 2007 (www.wip.nl,
externe link).
Werkgroep Infectiepreventie Revalidatiecentra. Handhygiëne medewerkers. September
2008, revisie september 2013.
Richtlijninformatie
Techniek handdesinfectie met handalcohol: 2 (van 2)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 20
Error! Unknown document property name.
Huidaandoening en droge handen
Open huidaandoeningen zoals wondjes, kloofjes en eczeem moeten afgeplakt worden met
goed afsluitbare waterafstotende pleister, of men moet wegwerphandschoenen dragen tijdens
de verzorging.
Het regelmatig gebruik van een lotion of crème uit een kleine tube of een kleine dispenser helpt
om uitdrogen van de huid als gevolg van het frequente handenwassen of inwrijven van de
handen met handalcohol tegen te gaan. Een handcrème kan een droge huid van de handen
weer soepel maken, zodat de kans op het ontstaan van kloofjes wordt verminderd.
Het heeft geen zin om na iedere handreiniging de handen in te vetten, de crème krijgt geen
kans om in te trekken. Bovendien is een vette crème een ideaal kleefmiddel om bacteriën te
transporteren. Het is beter om aan het eind van de werkzaamheden de handen in te smeren
met een enigszins vette crème.
Lotions en crèmes worden gebruikt uit kleine tubes of uit dispensers met disposable containers,
die niet worden nagevuld omdat in de container bacteriegroei kan ontstaan.
© Vilans 16-09-2012
Richtlijninformatie
Huidaandoening en droge handen: 1 (van 1)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Error! Unknown document property name. 21
Error! Unknown document property name.
Medewerker met een infectie
Wanneer een medewerker, werkzaam in de directe zorg, een infectie heeft, kan deze een
besmettingsbron zijn voor cliënten en collega’s.
Wat te doen bij een infectie
Medewerkers in de directe zorg, met een infectie nemen contact op met de leidinggevende in de
volgende gevallen:

Steenpuist

Nagelriemontsteking

Aanhoudende diarree (bijvoorbeeld na vakantie)

Blaasjes op huid of slijmvliezen

Geelzucht

Conjunctivitis

Na opname of werken in een buitenlands ziekenhuis of verpleeghuis (in verband met MRSA)

HIV
Procedure
De medewerker die zich voor een infectie, welke een mogelijk besmettingsrisico 6 voor cliënten met
zich meebrengt, onder behandeling van een arts heeft gesteld, is verplicht de arts advies te vragen
over het uitoefenen van de werkzaamheden. Dit advies dient opgevolgd te worden en besproken te
worden met de leidinggevende.
Een medewerker die denkt een infectie te hebben en zich (nog) niet onder behandeling van een arts
heeft gesteld en zichzelf in staat acht op een verantwoorde wijze de werkzaamheden te kunnen
uitvoeren, dient voordat de werkzaamheden beginnen de leidinggevende hierover te informeren.
De leidinggevende kan besluiten dat de medewerker de werkzaamheden niet kan beginnen en kan
adviseren de huisarts te raadplegen.
Bron
Werkgroep Infectiepreventie. Infecties medewerkers. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. Vastgesteld:
maart 2004 (www.wip.nl, externe link, september 2004). Revisie: maart 2009.
6
© Vilans 16-09-2012
zie informatie Landelijk Centrum Infectieziekten: www.rivm.nl/cib/ (externe link).
Richtlijninformatie
Huidaandoening en droge handen: 1 (van 1)