WADDENmagazine - Waddenvereniging

WADDEN
PRIJS: € 2,50 JAARGANG 51, DECEMBER 2016
MAGAZINE OVER HET WADDENGEBIED
Klimaat
in beweging
De grote verhuizing
Dieren en planten op drift
Magische modder
Ode aan het wadlopen
Dijken langs het wad
Hoe veilig zijn ze?
INHOUD
Een nieuw klimaat
Winter
Wij z i j n t r o t s dat we de vri j wi lli g ers
va n d e Wa d d e n ve re n i gi n g m ogen
aa nkl e d e n . Vr i jwi lli ge rs di e du i ze nd en
Wa d d e n li e fhe bbe rs j aarli j ks laten
g en i e t e n va n ve le e xcu rs i e s op en
r o n d he t Wad.
E en pr a c ht i g i n i ti ati ef en een mooie
sa men w er ki n g.
Genieten in de
mooiste vakantieverblijven!
Tijdens de strenge winter
van 1929 was het eiland
Schiermonnikoog wekenlang per boot
onbereikbaar. Lopend, en zelfs eventjes
per autobus, onderhield men over de stijf
bevroren Waddenzee de verbinding met
het vasteland. Dit inspireerde een aantal
Noord-Groningse boerenzonen om in de
daarop volgende zomer over een drooggevallen Waddenzee naar het eiland te lopen:
de geboorte van het moderne wadlopen.
Door de klimaatverandering lijken strenge
winters voorgoed tot het verleden te behoren. Het is niet ondenkbeeldig dat door
een steeds snellere zeespiegelstijging,
gecombineerd met de bodemdaling door
de gas- en zoutwinning, veel droogvallende
platen zullen verdwijnen. Zal het wadlopen
langzaam uitsterven en krijgen de vogels,
die tijdens laag water hun voedsel bijeenscharrelen, het moeilijk? In dit nummer legt
klimaatjournalist Rolf Schuttenhelm uit hoe
ingewikkeld de door de klimaatverandering
veroorzaakte zeespiegelstijging in elkaar
zit. De noordelijke waterschappen houden
in ieder geval rekening met een hogere zeespiegel en ontwikkelen nieuwe vormen van
dijkversterking, zo bleek uit een bezoek aan
de Groningse dijken. Aan de waddenkust in
Friesland maakt men zich grote zorgen over
de gevolgen van nieuwe gaswinningsplannen. We peilden de meningen in het dorpje
Ternaard. De natuur van het waddengebied
reageert verschillend op de opwarming.
Sommige soorten verdwijnen, andere
maken hun opwachting. Weervrouw Helga
van Leur legt uit dat er een verschil is tussen klimaat en weer. Dus misschien krijgen
we toch nog een strenge winter.
Hans Revier
Hoofdredacteur
2
www.schoeffel.com
29
20
04 Klimaatrapport Waddenzee
Stijgt de zeespiegel op de
Wadden? Een nieuw rapport
geeft antwoord
08 Zo verhoog je een dijk
Zijn de dijken rond de Wadden
klaar voor de toekomst?
12 Ternaard: leven op een gasbel
De NAM gaat boren naar gas
onder het Friese Ternaard.
Sfeerportret van een dorp
18 Filmfestival op Vlieland
De mooiste wildernisfilms
20 De verhuizing
Dieren en planten verkassen
door schuivende klimaatzones
29 Weervrouw Helga van Leur:
‘De Wadden zijn weerbaar’
36 O
de aan het wadlopen
In gesprek met de makers
van het boek Het wad te voet
38 P
assie voor het wad
Wonderlijke schelpenwereld
08
36
RUBRIEKEN
17 Waddenshoppen
25 Wad4U
Plensbuien en smeltend ijs
32 Deining
Actie, actualiteit en nieuws
34 De smaak van de Wadden
Kaas uit een Vlielandse bunker
41 Column Arjan Berkhuysen
De horizon voorbij
42 Geniet Wad
Boeken, kunst, eten, apps,
uittips en meer
46 Wad 500 Club
Ondernemers verzilveren kansen.
Deze keer: Texel-Yurts
47 Colofon
FOTO GROOT: HOOG WATER BIJ WIERUM;
HENK POSTMA; FOTO'S KLEIN:
HENK POSTMA; MARCEL VAN KAMMEN/
MOMENTS OF NATURE
WADDENmagazine 4-2016
3-2016 3
ACTUEEL
HENK POSTMA
IJsstrijd
In opdracht van de Waddenvereniging onderzocht
wetenschapsjournalist Rolf Schuttenhelm de stijging van de
zeespiegel in het waddengebied. Deze maand verschijnt zijn
rapport. ‘De Waddenzee kan tot 40 procent extra zeespiegelstijging te verduren krijgen of juist 40 procent minder.’
WIKI
HENK POSTMA
TEKST: MARCUS WERNER
>
4
WADDENmagazine 4-2016 5
Spitten in klimaatdata
‘Wat er in de Waddenzee gebeurt, is het
lokale effect van een wereldwijd hoger
zeeniveau’, zegt Schuttenhelm op een
zonnig terras in Amsterdam. Gletsjers
en poolijskappen smelten in een warmer
klimaat en ook zet warmer zeewater
uit. Het zeeniveau stijgt onherroepelijk.
Het internationale consortium van klimaatonderzoekers IPCC rekende in zijn
klimaatopwarmingsscenario’s steeds
met wereldwijd gemiddelde zeespiegelstijgingen. Intussen ligt het gemiddelde
zeeniveau wereldwijd al zo’n 20 centimeter hoger dan honderd jaar geleden en zal
volgens de verwachtingen van het IPCC
deze eeuw nog 85 centimeter kunnen
stijgen. Schuttenhelm: ‘Maar wat je (nog)
niet terugziet in de IPCC-modellen, zijn
de regionale verschillen.’ Door verbazende
natuurkundige fenomenen, en door stroming en wind, kan plaatselijk de zeespiegel
in de toekomst tientallen centimeters
verder stijgen, of zelfs dalen, ten opzichte
van de wereldwijd geldende IPCC voorspellingen, ontdekte Schuttenhelm in zijn
wetenschappelijke spitwerk. ‘Afhankelijk
van het scenario, kan de Waddenzee tot
veertig procent extra zeespiegelstijging te
verduren krijgen, of misschien juist veertig
procent minder.’
Afsmelting versnelt
Mogelijk nog alarmerender is dat niet alleen plaatselijk de zeespiegelstijging bij
een warmer klimaat anders kan uitpakken
dan in de IPCC-modellen. De wereldwijd
gemiddelde zeespiegelstijging zélf kan,
door zichzelf versterkende processen - zogeheten positieve feedbacks - veel sneller
gaan en zo in 2100 flink hoger uitkomen
‘Alles draait om
de snelheid waarmee
het zeeniveau stijgt’
6
dan het IPCC voorspelt. Volgens de allerlaatste inzichten over de mechanismen
achter zeespiegelstijging zijn er maar
liefst dertien feedback-mechanismen die
de snelheid van zeespiegelstijging kunnen
opvoeren. Veel hebben met het smelten
van ijskappen en gletsjers te maken.
Bekend was al dat, wanneer door opwarming minder sneeuw op ijsvlakten blijft liggen, de afsmelting van het ijs sneller gaat:
sneeuw reflecteert immers zonnewarmte.
Ook het ‘smerende’ effect van smeltwater
aan de onderkant van gletsjers, waardoor
ze sneller naar zee afglijden, was al door
klimaatonderzoekers onderkend. Nu zijn
er dus meer mogelijk versnellende mechanismen, die in het ergste geval ook nog
eens elkaar versterken. Zo is er het effect
van de hoogte van de poolijskappen. De
ijsmassa’s op Groenland en Antarctica zijn
kilometers dik, waardoor hun bovenkanten
op een hoogte liggen waar het flink kouder
is dan op zeeniveau. Wanneer de ijskappen
smelten daalt de bovenkant naar lagere,
warmere luchtlagen, waardoor de afsmelting versnelt.
Kringloop van oceaanstromen
Een ander mechanisme is het versneld
afkalven van Antarctische ijskliffen. ‘De
ijsplaten rondom de Antarctische kust
rusten meestal op de zeebodem’, vertelt
Schuttenhelm. De vastgelopen platen
‘stutten’ het achterliggende ijs. ‘Maar
wanneer de tientallen meters hoge ijskliffen die de Antarctische kust vormen door
klimaatopwarming verder afkalven, worden de nieuwe kliffen steeds hoger. Dat
komt doordat de zeebodem richting zuidpool afloopt: het gewicht van alle ijs druk
de aardkorst in. Hoe hoger de ijskliffen,
hoe groter de kans dat zij plots instorten
en het ijs daarachter ook de zee in schuift.’
Een onzekere factor zijn de zeestromingen
die worden opgewekt door het zinken van
koud, relatief zwaar zeewater rondom
de polen, waarna warmer en lichter oppervlaktewater vanuit de tropen naar de
polen stroomt. Wereldwijd ontstaat zo
een ‘kringloop’ van oceaanstromen - waaronder de Golfstroom in de Atlantische
Oceaan. ‘Die kringloop kan worden verstoord wanneer de poolzeeën opwarmen
als gevolg van klimaatopwarming’, legt
Schuttenhelm uit. ‘Zeestromingen verleggen zich dan. Dat kan water naar de kust
stuwen, waardoor het zeeniveau stijgt.
Door klimaatopwarming veroorzaakte
veranderde windpatronen kunnen zo’n
opstuwing versterken.’ Dit effect speelt
bijvoorbeeld langs de Amerikaanse oostkust. Belangrijk voor het waddengebied is
een mechanisme dat pas de laatste jaren
aandacht krijgt. ‘De enorme ijsmassa’s
op de polen trekken door zwaartekracht
zeewater aan. Neemt de ijsmassa af, dan
vermindert ook die aantrekking. Dichtbij
het ijs daalt het zeewater, terwijl op het
verste punt daar vandaan het zeeniveau
juist stijgt.’ Dit wipwap-effect kan grote
gevolgen hebben voor de Waddenzee.
‘Smelt de Groenlandse ijskap het snelst,
dan stijgt de zee in het zuidelijk halfrond
het snelst. Maar smelt Oost-Antarctica
sneller, dan krijg je extra verhoging in de
zee het verst daarvandaan: de Noord- en
Waddenzee.’ De Antarctische ijskap is
volgens de laatste inzichten instabiel: ‘Die
bevat ook verreweg het meeste ijs.’
Voorkom bodemdaling
De onheilspellende nieuwe inzichten over
hoe zeespiegelstijging zowel op wereldniveau als plaatselijk veel eerder veel hoger
kan uitpakken, komen natuurlijk uit theoretische modellen, zegt Schuttenhelm.
‘De wetenschap is nog volop in beweging.’
Toch vond het KNMI de jongste bevindingen overtuigend genoeg om eerder dit
jaar te waarschuwen dat in de Waddenzee
rekening gehouden mag worden met een
extra meter zeespiegelstijging in 2100
HENK POSTMA
Rolf Schuttenhelm noemt zichzelf ‘betrokken wetenschapscommunicator’. Hij
schrijft voor Bits of Science, een internationaal webplatform over ontwikkelingen en
technologie op het gebied van duurzaamheid en milieu. Daar is zijn voornaamste
onderwerp klimaatopwarming, en meer
in het bijzonder de zeespiegelstijging die
daarvan het gevolg is. Daarnaast onderhoudt Schuttenhelm samen met antropologe en filmmaakster Maria Kolossa de
website We Love Earth, waarmee de twee
meer bewustwording willen creëren over
klimaatopwarming en de prachtige natuur
die het bedreigt.
De 36-jarige Schuttenhelm, van huis uit
fysisch geograaf, werkte dit najaar in
opdracht van de Waddenvereniging aan
een rapport over zeespiegelstijging in het
waddengebied. Aan het WADDENmagazine
vertelde Schuttenhelm alvast over zijn
bevindingen, die hij baseerde op de allerlaatste wetenschappelijke studies naar
zeespiegelstijging - sommigen nog maar
van augustus 2016 - en het raadplegen
van experts.
WIKI
ACTUEEL
IJsstrijd
- bovenop de IPCC-prognose. De fysisch
geograaf beaamt dat het waddengebied
een zekere zeespiegelstijging aankan,
door de aanvoer van zand en slib uit de
Noordzee. Maar hij kan het niet genoeg
benadrukken: ‘Alles draait om de snelheid
waarmee het zeeniveau stijgt.’ Daarom
vindt Schuttenhelm het gevaarlijk dat instanties als TNO in hun voorspellingen de
huidige zeespiegelstijging, gebaseerd op
metingen in de afgelopen tientallen jaren,
doortrekken naar de toekomst. ‘Terwijl er
overduidelijke aanwijzingen zijn voor forse
versnelling!’ Vandaar ook de noodzaak
om niet met gasboringen en zoutwinning
bodemdaling te veroorzaken. Dat heeft
hetzelfde effect als plaatselijke zeespiegelstijging: ‘Het is niet eens goed bekend
waar het zand en slib om bodemdaling te
compenseren, vandaan zou kunnen komen.
Je zou er een buffer mee opsouperen die
in de toekomst van essentieel belang kan
zijn.’
WADDENmagazine 4-2016 7
ACHTERGROND
MARCEL VAN KAMMEN
VEILIGHEID LANGS
DE WADDENZEE
Een dijkring van 160
kilometer beschermt
Noord-Nederland tegen de
stijgende zeespiegel.
Waterschappen zijn verantwoordelijk voor het beheer
en onderhoud van de dijken.
Innovatieve oplossingen
maken toekomstige
dijkversterkingen sneller
en goedkoper. Dat is ook
nodig, want niet alle dijken
voldoen aan de veiligheidsnormen.
TEKST: HANS REVIER
8
Hoe goed zijn de dijken?
We staan op het meest noordelijke puntje
van het Groningse vasteland. De zee lijkt
ver weg. Herfstnevel ontneemt het zicht
op Rottumeroog en Borkum. Schapen
grazen rustig op de dijk en de verderop
gelegen kwelder. Een penetrante geur verraadt dat ergens in de Emmapolder uien
worden geoogst. Het is nu bijna windstil,
maar toch kan het hier behoorlijk spoken. Henri Rijploeg, uitvoerder beheer en
onderhoud van het waterschap Noorderzijlvest, wijst naar de kruin van de negen
meter hoge dijk. ‘Na een behoorlijke storm
vind je tot bovenaan rommel die is aangespoeld.’ Het Wetterskip Fryslân en de
waterschappen Noorderzijlvest en Hunze
en Aa’s in Groningen zijn verantwoordelijk voor het beheer en het onderhoud
van de waddenzeedijken. Het Rijk stelt
de wettelijke normen vast waaraan de
dijken moeten voldoen. Simpelweg komt
het erop neer dat de kans op overlijden
van een individu door een overstroming
niet groter mag zijn dan één keer in de
honderdduizend jaar. Voor gebieden waar
veel mensen wonen of waar belangrijke
economische infrastructuur aanwezig is,
zijn de normen strenger. In 2017 wordt dit
vertaald in nieuwe normen voor de hoogte
en sterkte van de verschillende dijkvakken
in Nederland.
Haven onder water
Het deel van de Groninger dijk ten westen van de Eemshaven voldoet aan alle
normen. Maar andere delen van de zogenaamde dijkring 6, de dijken die Friesland en Groningen beschermen tegen de
kracht van de Waddenzee, zijn afgekeurd.
Dat wil niet zeggen dat we ons zorgen
moeten maken. ‘Het is nog steeds veilig’,
vertelt Esther Dieker, omgevingsmanager
Projectoverstijgende Verkenningen Waddenzeedijken. ‘Maar we nemen altijd het
zekere voor het onzekere.’ Zo was er twijfel of de steenbekleding van de dijk tussen
Eemshaven en Delfzijl wel voldeed. Maar
proeven in de deltagoot - een testopstelling in Delft waar op ware grootte het
effect van golven op dijken wordt onderzocht - toonden aan dat de steenbekleding
voldoet. Het waterschap Noorderzijlvest
is verantwoordelijk voor het tracé tussen Lauwersoog en Delfzijl. Dit ruim 65
km lange dijktraject is in zeven vakken
verdeeld, voor elk dijkvak is een vaste
onderhoudsmedewerker in dienst. Als het
KNMI stormwaarschuwingen geeft, met
een verwachte verhoging van de waterstand met meer dan 3,80 meter NAP+, dan
wordt volledige dijkbewaking ingesteld. In
de herfst van 2006 bijvoorbeeld was het
echt menens. Door de combinatie van een
noordwesterstorm en springtij bereikte
het water in Delfzijl een recordhoogte:
4,83 meter NAP+. Het haventerrein kwam
volledig onder water te staan.
Schapen en muizen
‘We zijn goed voorbereid op dit soort
omstandigheden’, vertelt Rijploeg in het
nu rustige dijkmagazijn aan de westkant
van de Eemshaven. De waterschapsmedewerkers oefenen regelmatig en van situaties als in 2006 leert men veel. Maar in
de dagelijkse werkzaamheden staat toch
vooral het onderhoud en het beheer van
de dijken centraal. ‘Een dijk is een zandlichaam, bedekt met een kleilaag’, stelt
Rijploeg met Gronings gevoel voor understatement vast. Steenbekleding en asfalt
aan de zeezijde vangen de kracht van de
golven op. De grasmat zorgt er voor dat in
extreme omstandigheden, bijvoorbeeld als
het water over de dijk slaat, de dijk niet
erodeert. De schapen die op de dijk grazen
houden het gras kort, zodat de graszode
goed doorwortelt. ‘We zorgen er voor
dat het gras voor de schapen aantrekkelijk blijft. Door af en toe te maaien en
wat kunstmest te strooien krijg je nieuwe
groeipunten en jonge scheuten. Dat vinden ze lekker.’ Ook wordt af en toe een
mengsel van gras en klaver doorgezaaid.
Dat zorgt voor vernieuwing van de grasmat. Muizen en mollen kunnen veel schade
aan de grasmat veroorzaken. Daarom
zijn langs het hele dijktraject nestkasten
geplaatst. De hopelijk daarin nestelende
valken moeten de muizenpopulatie in toom
houden. Als medio november de schapen
weer van de dijk af gaan, probeert men
met zo kort mogelijk gras de winter in te
gaan. ‘Omdat het warmer wordt, groeit
het gras langer door. En als je met te lang >
WADDENmagazine 4-2016 9
ACHTERGROND
Xxx xxx
Toekomstige dijkplannen
In het Hoogwaterbeschermingsprogramma werken Rijk en waterschappen
samen om Nederland te beschermen tegen overstromingen, nu en in de
toekomst. Grote delen van de dijkring 6, de primaire waterkering langs de
kust van Friesland en Groningen, zijn afgekeurd. Om op de toekomst en
klimaatverandering voorbereid te zijn, zijn grote investeringen in de dijken
nodig. Om dat betaalbaar te houden onderzoeken de waterschappen Hunze
en Aa’s, Noorderzijlvest en Wetterskip Fryslân in de Projectoverstijgende
Verkenning Waddenzeedijken (POV) een aantal innovatieve methoden om de
dijken te versterken.
Brede Groene Dijk
Overslagbestendige dijk
Dijk met flauw talud, voorzien van relatief dikke laag
klei, begroeid met gras. Het
gebruikte grasmengsel is goed bestand tegen golfoverslag. Klei wordt
lokaal en duurzaam gewonnen.
Een dijk die een beetje water
(af en toe een golf) erover
kan hebben, maar die stevig
blijft staan.
Voorland (bijvoorbeeld
kwelders) heeft een golfreducerende werking.
Het traject Eemshaven - Delfzijl gaat
als eerste op de schop. Hier wordt een
aantal nieuwe concepten voor dijkversterking onderzocht en in de praktijk
toegepast. De aanleg van dubbele
dijken geeft mogelijkheden voor slibinvang, zilte teelt of tijdelijke natuur in de
zone tussen de twee dijken.
Doorsnede dijk
gras de winter in gaat, en de dijk wordt
met sneeuw bedekt, dan kunnen muizen
prima overleven in de dan goed geïsoleerde graslaag.’
Dijken met zeebeestenn
POV-WADDENZEEDIJKEN
De waterschappen hebben de laatste
jaren veel meer oog gekregen voor hun
omgeving. ‘Vroeger was het: het is onze
dijk en wij zijn hier de baas’, vertelt Rijploeg. ‘Maar we zijn nu ook bezig met de
recreatieve functie van onze dijken. Wist
je dat we hier de enige zeedijk in in het
waddengebied hebben met een fietspad
PIJLBUIS
Rijke dijk
Dijk met een natuurlijker
overgang tussen zee en dijk.
Gebruikte materialen verhogen de biodiversiteit van de dijk.
over de kruin?’ Hij doelt op de fietsroute
Kiek over Diek die op, over en langs de dijk
van Lauwersoog naar de Dollard loopt. Rekening houden met andere belangen speelt
ook een rol bij de Projectoverstijgende
Verkenningen Waddenzeedijken (POV) van
de noordelijke waterschappen. ‘In het Deltaprogramma waddengebied is een aantal
innovatieve dijkconcepten gepresenteerd.
Bijvoorbeeld het gebruik van nieuwe materialen voor de steenbekleding, waardoor
een mooi leefgebied voor allerlei zeebeesten ontstaat, de aanleg van dubbele
dijken of het betrekken van kwelders bij de
Een dijk waarin verschillende maatschappelijke
functies worden gecombineerd, zoals opwekken van energie,
bebouwing en begroeiing op de dijk
of toegankelijkheid voor toeristen.
Dubbele dijk
Niet een maar twee dijken
zorgen voor de veiligheid.
Tussen beide dijken ontstaat
een zone die kan worden ingericht
voor landbouw, natuur of recreatie.
veiligheid voor de dijk’, vult Esther Dieker
aan. In de POV worden deze innovaties onderzocht voordat tot daadwerkelijke dijkversterking wordt overgegaan. Vooral de
rol van kwelders en landaanwinningswerken is interessant. ‘We weten inmiddels
dat het buitendijkse gebied veel kracht uit
de golven haalt. Dus waar kwelders liggen
hoef je misschien je dijken minder te verhogen.’ Verder onderzoek is nodig om dat
te bevestigen. Want het blijft lastig om de
dynamische Waddenzee te vangen in de
wettelijk vast te leggen normen voor de
dijken van Noord-Nederland.
POV-WADDENZEEDIJKEN
Dijk met voorland
Multifunctionele dijk
ONDERZOEKEN
POV-WADDENZEEDIJKEN
VOLDOET AAN NORM
VOLDOET NIET AAN NORM
VOOR DE LANGE TERMIJN
DIJKRING
GRENS WATERSCHAP
PROVINCIEGRENS
TE BESCHERMEN LAAGGELEGEN GEBIEDEN (INDICATIEF)
WATERSPANNINGSMETER
WADDENmagazine 4-2016 11
10
REPORTAGE
HOE HET FRIESE DORP TERNAARD WORSTELT MET NIEUWE GASBORING
Het voormalige gemeentehuis
is nu appartementencomplex
De oude boorplaat van 1991
‘Laat dat gasbelletje
toch zitten’
In 1991 deed de
Nederlandse Aardolie
Maatschappij (NAM) de
eerste poging om aardgas
boven de grond te halen
bij het Friese waddendorp
Ternaard. Die boring
mislukte. Nu waagt de NAM
een nieuwe poging.
Journalist Frank Petersen
polst in Ternaard het
humeur rond het nieuwe
gaswinningsplan. ‘De sfeer
in het dorp is dat het tij
niet meer is te keren.’
TEKST: FRANK PETERSEN
FOTO'S: HENK POSTMA
12
Ongeveer twee kilometer achter de waddendijk ligt Ternaard. Tussen dijk en dorp
niets dan lege akkers met daarboven een
felle zon en grijze wolken. De wind jaagt
de wolken over de dijk in de richting van
het Friesche Zeegat tussen Ameland en
Schiermonnikoog. Ternaard was vroeger
het hoofddorp van de gemeente Westdongeradeel. Het oude stadhuis werd verbouwd tot appartementencomplex. Zo’n
‘bijzonder penthouse met een schitterend
uitzicht over het dorp, de landerijen en de
Waddenzee’ staat te koop voor 275.000
euro.
Op de weg tussen dijk en dorp wandelt
Ria Postma. ‘Ik loop dagelijks een rondje
om het dorp’, vertelt ze in de ochtendzon. ‘Even heerlijk bewegen in de frisse
lucht. Het is hier zo lekker vrij en je hebt
van niemand last.’ Ze vertelt ook over de
onrust in het dorp door het nieuwe gaswinningsplan. ‘Ik snap dat wel. Het is hier
mooi en je hoopt dat het niet net zo gaat
als in Groningen, dat de waarde van je huis
daalt en je schade lijdt. Bang is een groot
woord, maar ik zie de bui al hangen. Vooral
met alles wat ik nu over Groningen weet.
Hoe ziet het er hier straks uit? Er was een
voorlichtingsavond van de regering en de
NAM. Straks komt er nog een avond met
tegenstanders en experts. Daar wordt
natuurlijk over gepraat in het dorp. Ik
denk dat de zorgen wel wat groter aan het
worden zijn.’
Gasbel onder de boerderij
Parallel aan de waddendijk loopt een weg.
Op goed geluk rijd ik het erf op van de
eerste boerderij die ik zie: Ildaard’s Plaats.
Een hond springt op als hij me ziet, rent
blaffend mijn kant op en kwispelt voor
mijn voeten. Samen met de hond zoek ik
de deurbel. Een jonge vrouw doet open en
ik vraag haar over de boorplannen. ‘Dan
moet u mijn man hebben’, zegt ze en loopt
het huis in. Haar man komt in korte broek
naar de deur. Tot mijn grote verbazing heb
ik aangebeld bij Jan de Graaf, voorzitter
van Dorpsbelang Ternaard. Het gas dat de
NAM boven de grond hoopt te halen, zit >
WADDENmagazine 4-2016 13
REPORTAGE
'De Waddenzee
is werelderfgoed, daarom
moet je hier niet
naar gas boren'
recht onder zijn boerderij. ‘Mijn persoonlijke mening? Laat dat kleine belletje gas
dat er nog is maar zitten en stop zoveel
mogelijk geld in andere oplossingen. We
weten allemaal dat we iets anders moeten
voor onze energie, dus laten we nu maar
accepteren dat dat gebeurt. En wat kost
het niet allemaal voordat een kuub gas
bij iemand in huis is? Al die investeringen,
al die procedures, voorlichtingsavonden,
poespas en heisa. Weet je wat het is? Veel
mensen hier weten dat de boorplaat na de
mislukte boring van 1991 is blijven liggen.
Dus eigenlijk wisten we ook dat ze het ooit
weer zouden proberen.’
‘Gaswinning niet te stoppen’
Volgens De Graaf is Dorpsbelang Ternaard
verdeeld. ‘De indruk is dat je nu nog geen
ja of nee kunt zeggen. Boeren waren eerst
ook tegen de aangekondigde gaswinning
en konden de mensen van de NAM in het
begin ook wel van hun land houden. Maar
ze zagen ook dat als ze dat bleven volhouden, die leidingen er toch kwamen, maar
dan zonder compensatie. Als je het dan
toch niet kunt tegenhouden, dan kun je
beter goed worden betaald. Maar goed, ze
moeten dat gas eerst nog maar eens vinden.’ Hij was ook bij de voorlichtingsavond
van het ministerie van EZen de NAM over
gaswinning. ‘Daar zijn dan allemaal mensen met plaatjes’, zegt hij wijzend naar z’n
borst. ‘Ik geloof wel meer dan twintig. Die
zijn daar voor hun werk en vertellen wat
zij weten en vinden. Natuurlijk gaan we als
Dorpsbelang Ternaard ook andere instanties uitnodigen om hun kennis en verhalen
te horen. Maar ja, de sfeer in het dorp is
toch een beetje dat het tij niet meer is te
keren. Laat het dan maar doorgaan.’
>
14
In 1991 boorde de NAM bij
Ternaard voor het eerst naar
gas. Die oude boorplaat ligt
nog altijd achter de velden
van de voetbalvereniging.
WADDENmagazine 4-2016 15
REPORTAGE
‘Bij een mooie moestuin voert een man
zijn kippen. Ik bel aan voor een gesprek.
Een wat oudere dame doet open en kijkt
aarzelend om de deur. Ik vraag naar de
man die net nog in de tuin werkte. Ze
neemt me mee naar binnen. Even later
zit ik aan tafel met een kop koffie en een
plak koek. ‘Nee, zet onze namen er maar
niet bij. Dat is nergens voor nodig’, zegt de
man. Zijn zus knikt. Ik vraag hun mening
over de boorplannen. ‘Ik ben tegen’, zegt
ze. ‘Vooral vanwege de Waddenzee, want
door de stijging van de zeespiegel vallen
de wadplaten straks niet meer droog. De
Waddenzee is nu werelderfgoed. Daar
moet je zuinig op zijn. Alleen al daarom
moet je hier niet opnieuw beginnen.’ Haar
broer vult aan: ‘Straks krijgen we dezelfde
toestanden als in Groningen. En de NAM
strooit hier in de regio met cadeaus, een
beetje als Sinterklaas. Eerst paaien en dan
kun je er later niet meer tegen zijn, lijkt
het wel. Er is wel een inspreekavond of er
WINTER OP HET WAD
komt een bus van de NAM en dan mag je
vragen stellen.’ Dan gelaten: ‘Daar kun je
wel heen gaan, maar je hebt toch niets te
vertellen.’
Verlaten boorplek vol roest
Later wijst hij mij de weg naar de voetbalvereniging. Achter de velden ligt namelijk
de boorplaat uit 1991. Daar is niemand
te bekennen. Om de boorplaat staat een
hoog hek met prikkeldraad. Aan de roestige plekken te zien, stamt het hek ook nog
uit 1991. In het hek zit een poort met twee
grote waarschuwingsborden. Het hek zit
op slot, natuurlijk. Naast het hek ligt weggewaaid landbouwplastic en een hondendrol. Midden op de vierkante plaat steekt
een hoog, verroest ding uit het asfalt. Het
lijkt op een keukenkraan, maar heeft ook
iets weg van een oud kanon. Het is net of
ik bij het onderwerp ‘gaswinning’ sta in
het Arnhemse openluchtmuseum. Alles uit
het jaar 1991 en veel roest.
Wanneer ik wegrijd, zie ik recht tegenover
de toegangsweg een oud kerkje. Daar raak
ik aan de praat met Klaas Schoorstra, een
aannemer uit het dorp. De gevelsteen van
de kerk is door weer en wind nauwelijks
nog leesbaar. ‘Gode alleen de eere’ weten
we uiteindelijk te ontcijferen. Ook hem
vraag ik naar de boorplannen. ‘Ik hoef
het niet, want ik doe alles zelf’, zegt hij
lachend. ‘Met zonnepanelen en een goede
houtkachel voor de cv. Daar ben ik vier jaar
geleden mee begonnen om te besparen,
en ook voor het milieu. Als die gaswinning
hier net zo gaat als in Groningen dan is
dat niet best. Maar als je al die voorlichters nu hoort, valt dat wel mee. Maar die
voorlichters hoor je over twintig jaar niet
meer en dan wonen wij nog steeds hier. Er
zijn genoeg ontwikkelingen voor energie
uit zon en wind. Als je nadenkt over de
toekomst, dan heeft eigenlijk niemand dit
meer nodig.’
The Traveller
Kahu Daypack
22 liter rugzak van het merk Macpac
Prijs € 89,95
Niet-Ledenprijs €79,95
Ledenprijs € 69,95
Fijne wintertrui gemaakt van 50% recycled denim,
25% lamswol en 25% nylon. Prijs € 129,95
Niet-Ledenprijs € 109,95 | Ledenprijs € 99,95
Verkrijgbaar in de
volgende kleuren:
Moody Blue
Ketchup
Turkish/Indicator
Bright Violet
www.
geeftegengas.nl
16
Ten noorden van het Friese dorp Ternaard ligt op circa 3,5 km diepte het Ternaard-gasveld. Een
klein deel van het gasveld ligt onder land, het grootste deel onder de Waddenzee. Op 8 september maakte de NAM bekend dat het over enkele jaren een boring naar het Ternaard-gasveld wil
uitvoeren. Dat gebeurt vanaf een bestaande NAM-locatie of een nieuwe locatie in de omgeving.
De Waddenvereniging is tegen de boorplannen van de NAM. Gaswinning zorgt voor bodemdaling en het verbranden van fossiele brandstoffen als aardgas draagt bij aan de wereldwijde
stijging van de zeespiegel. Nederland stemde vorig jaar in met het klimaatakkoord van Parijs.
Voor een schone en veiliger toekomst moet Nederland 80 procent van de fossiele brandstoffen,
dus ook gas, in de grond laten zitten. De keuze van gaswinning in een kwetsbaar natuurgebied
als het Werelderfgoed Waddenzee is daarom onlogisch. Dit najaar is de Waddenvereniging begonnen met de campagne Geef tegen GAS. Benieuwd op welke plekken er nog meer naar gas
geboord wordt of gaat worden en wat jij daartegen kan doen? Kijk dan op www.geeftegengas.nl
Wadlooper
Multifunctioneel accessoire voor
alle buitenactiviteiten.
Met Blije Vis Logo.
Gemaakt van recycled denim.
Niet-Ledenprijs € 29,95
Ledenprijs € 24,95
Boek
“De kleuren van het wad”
Auteur: Kester Freriks
Een schitterend document voor
iedereen die geïnteresseerd is in
het waddengebied.
Niet-Ledenprijs € 24,95
Ledenprijs € 19,95
Dames model
Verkrijgbaar in de kleuren:
Heren model
Verkrijgbaar in de kleuren:
Vinaccia
Grafite
Denim
Azurro
Navy
Navy
Wadwaaier
Ontdek alles wat drijft, kruipt en
groeit op het wad.
Niet-Ledenprijs € 11,50 | Ledenprijs € 8,95
Heeft u vragen over de webshop, de producten of uw bestelling: neem dan contact op met het webshop team
via +31 (0)85-273 17 72 of [email protected]
WADDENVERENIGING.NL/WINKEL
1
NAAR DE
DE MOOISTE
De mooiste bioscoop van Nederland staat op Vlieland.
Daarom organiseert de Waddenvereniging, samen met
Podium Vlieland en Roots Magazine, daar elk jaar een
filmweekend. Een ideale combinatie van natuur en cultuur.
Vanwege de overweldigende belangstelling bij de vorige
editie houden we dit jaar niet een, maar twee wildernis
filmweekends. Op vrijdag 3 én 10 maart 2017 gaan we
weer drie dagen naar de Wadden.
2
en Podium Vlieland presenteren:
WILDERNIS
NATUURFILMS
PROGRAMMA ‘NAAR DE WILDERNIS’
Eén eiland,
drie dagen,
zes films
VRIJDAG 3 EN 10 MAART
3
Speciaal voor liefhebbers van overdonderende landschappen, spectaculaire
natuurbeelden en ontroerende verhalen denk aan ‘Into the wild’ en ‘De Nieuwe
Wildernis’ - hebben we een reeks speelfilms en documentaires uitgekozen waarin
de mens het opneemt tégen of juist in
harmonie samenleeft mét de natuur. In
het programma zien we een aantal herkenbare Waddenvereniging-thema’s terug,
zoals het spanningsveld tussen mens en
omgeving. Het zijn films, variërend van een
vermakelijke tragikomedie, een indrukwekkende documentaire tot een aangrijpend
drama, over mensen die het
opnemen voor de natuur
en over kleine gemeenschappen te midden van
de grote, eindeloze landschappen. Soms betekent
dat een idyllisch bestaan
en soms is het puur een kwestie van overleven.
Tussen de vertoningen in de sfeervolle
zaal van Podium Vlieland - door de Volkskrant uitgeroepen tot een van de tien
leukste kleine theaters van Nederland - is
er alle tijd voor een lange wandeling langs
wad of strand, een rondje eiland per fiets,
een (verwarmd) terrasje met uitzicht op
zee of lekker eten en borrelen in de Dorpsstraat. Natuurlijk is het weekend niet
compleet zonder een kennismaking met
échte wildernisnatuur, de Wadden. Daarom staat er tijdens het filmweekend ook
weer een excursie met een waddengids
Het wildernisweekend is te boeken op www.podiumvlieland.nl.
18
4
van de Waddenvereniging op het programma.
Samen met drie uitstekende hotels - Het
Vlielandhotel, Hotelletje de Veerman en
Hotel Zeezicht - bieden de Waddenvereniging, Roots Magazine en Podium Vlieland een zeer aantrekkelijk arrangement
voor de filmweekends aan. Comfortabele
kamers, uitgebreid ontbijt, een fiets en
natuurlijk de beste plaatsen bij de mooiste
films voor slechts € 159,- per persoon op
basis van een tweepersoonskamer in het
Vlielandhotel of Hotelletje de Veerman.
Een tweepersoonskamer in Hotel Zeezicht
kost € 169,-. Voor een eenpersoonskamer
wordt een toeslag van € 25,- gerekend.
Bezoekers van het filmweekend krijgen
30 procent korting op een retourticket
bij Rederij Doeksen. Na betaling krijgt u
een kortingscode waarmee u op www.
doeksen.nl de overtocht kunt boeken.
AANBIEDING
De Waddenvereniging, Roots Magazine
1 Ice and the Sky - Luc Jacquet,
Frankrijk, 86 minuten
19.30 uur (groep A) en 21.15 uur (groep B)
Glacioloog Claude Lorius heeft een levenslange passie voor Antarctica. Al in
de jaren vijftig bracht hij maanden door
op het witte continent. In deze majestueuze documentaire van Luc Jacquet
(March of the Penguins) volgen we
Lorius nog één keer naar de witte wildernis van de Zuidpool.
2 Verrassingsfilm, 93 minuten
Vrijdag 23.00 uur (B) en zaterdag
23.30 uur (A)
Eén vallei, twee broers, veertig jaar zwijgen, honderden schapen.
5
Zaterdag 4 en 11 maart
3 L’amour des moules - Willemiek
Kluijfhout, Nederland, 71 minuten
10.30 uur (A) en 12.00 uur (B)
In de Waddenzee groeit onzichtbaar iets
heel moois. In ‘L’amour des moules’
wordt op sfeervolle en intieme wijze het
leven van de mossel belicht.
6
4 The Green Planet - Jan Haft,
Duitsland, 93 minuten
15.30 uur (A) en 17.30 uur (B)
Dertig procent van onze continenten is
bedekt met bos. Toch weten we maar
weinig over het leven in deze groene
gebieden. The Green Planet brengt daar
verandering in. In deze fascinerende documentaire volgen we bosbewoners als
het elegante rode hert, de sluwe vos en
het imposante wilde zwijn op de voet.
5 Wildlike - Frank Hall Green, VS,
104 minuten
19.30 uur (A) en 21.30 uur (B)
Mackenzie, veertien jaar oud, gaat logeren bij haar oom in Alaska terwijl haar
moeder een behandeling ondergaat. Als
ze merkt dat haar oom een ongezonde
belangstelling voor haar heeft, gaat ze er
vandoor. Wat volgt is een avontuurlijke
trektocht door de adembenemende natuur van Alaska.
Zondag 5 en 12 maart
6 Tanna - Martin Butler, Bentley Dean,
Australië/Vanuatu, 100 minuten
11.00 uur (B) en 14.00 uur (A)
Wawa en Dain zijn verliefd op elkaar
maar de tradities van hun stam weerhouden hen ervan bij elkaar te blijven. Het prachtige landschap van het
Vulkaaneiland Tanna is de achtergrond
van dit ontroerende Romeo en Juliaverhaal dat gebaseerd is op ware gebeurtenissen en wordt uitgevoerd door een
van de laatste traditionele stammen van
Vanuatu.
WADDENmagazine 4-2016 19
WIKI-
WETENSCHAP
De verhuizing
Het klimaat verandert, dus het leefgebied
van dieren en planten verandert ook. Sommige dieren
en planten passen zich aan en verhuizen mee met de
schuivende klimaatzones. Maar niet iedereen kan
overweg met deze nieuwe werkelijkheid.
TEKST: MARCUS WERNER
Bijeneter
Zonder twijfel de
meest spectaculaire
nieuwkomer. De met
zijn turquoise borst,
felgele bef en oranjebruine bovendelen
tropisch aandoende
Zuid-Europese vogelsoort broedt al in
Nederland en wordt inmiddels op Terschelling
en Schiermonnikoog
gesignaleerd.
Sinds 2005 is er een heuse wijngaard op Texel.
Het klimaat op de Wadden is al een tijdje geschikt voor wijndruiven die vroeger alleen veel
zuidelijker wilden groeien. Het klimaat warmt op
en dat is ook aan de levende natuur te merken.
Al jaren lopen bomen steeds eerder uit in het
voorjaar en diverse planten bloeien telkens vroeger. Biologen ontdekken dat klimaatopwarming
achter veel meer veranderingen in de natuur zit,
bij zowel planten als dieren. De ‘motor’ hierachter is een door klimaatopwarming veroorzaakte
beweging van de ‘klimaatzones’ van de wereld
- in het noordelijk halfrond richting het noorden
en ten zuiden van de evenaar zuidwaarts. Stukje
bij beetje verhuist het Middellandse Zeeklimaat
20
in zee en op het land: van Zuid-Frankrijk richting
Terschelling en het klimaat van Terschelling richting Noorwegen. Omdat planten en dieren zijn
aangepast aan het klimaat waarin zij leven, zijn
er volgens biologen voor iedere planten- en diersoort drie opties: meeverhuizen met de klimaatzone, zich aanpassen aan het nieuwe klimaat of
door een slechte aangepastheid misschien zelfs
uitsterven. Steeds meer voorbeelden komen er
aan het licht van soorten die meeverhuizen met
het klimaat en zich aanpassen aan de nieuwe
omstandigheden. Maar er zijn ook soorten die in
de problemen komen. In het waddengebied zijn
verrassende voorbeelden te vinden.
>
WADDENmagazine 4-2016 21
WETENSCHAP
DE
BEDREIGDEN
Voor sommige dieren lijkt de opwarming van de Wadden te snel te gaan ..
3
5
6
HENK POSTMA
DUIKVERENIGING HYDROFIEL
4
2
MARRIT VAN DEN AKKER
1
WIKI
JELGER HERDER
.
Bonte vliegenvanger
De bonte vliegenvanger kient het
tijdstip van eileg zo uit, dat de eieren
uitkomen wanneer er veel rupsen zijn.
De vogelsoort overwintert in Afrika.
Uit onderzoek blijkt dat hij, nu de
rupsenpiek door klimaatopwarming
steeds vroeger ligt, intussen te laat in
de lente aankomt in Nederland. Waarschijnlijk door flexibiliteit vervroegen
bonte vliegenvangers weliswaar de
eileg, maar niet voldoende om van het
rupsenvoedsel te profiteren en de jongen goed te voeden. De overleving van
de soort kan hierdoor in gevaar komen.
Druiven werden door mensen naar het
waddeneiland Texel gebracht. Maar intussen is het diverse planten- en diersoorten
uit zuidelijker Europese landen gelukt op
eigen kracht met het opwarmende klimaat
naar het noorden te verhuizen en zich te
vestigen in het waddengebied. Andersom
zijn er vroeger voor het waddengebied
normale soorten die kennelijk met hun klimaatzone mee naar het noorden trekken:
die worden zeldzamer. De ‘nieuwkomers’
en ‘vertrekkers’ zijn niet altijd die soorten
die zich goed kunnen verplaatsen, zoals
vogels.
22
1 Dorade
Deze zeebrasem uit de Middellandse Zee
wordt al langer aangetroffen in de Waddenzee, net als diverse andere vissoorten
van de Franse en Spaanse kust. Vissen
verhuizen waarschijnlijk gemakkelijk, door
zeewater op te zoeken met de temperatuur die zij prettig vinden.
2 Gele hoornpapaver
Groeit van oorsprong langs de Atlantische
kust en aan de Middellandse Zee. Omdat
de plant vrijwel uitsluitend langs het
vloedmerk is te vinden, worden de zaden
mogelijk via zee aangevoerd. Voorlopig nog
zeer zeldzaam in Nederland (onder meer
op Texel), maar aan een opmars bezig.
3 Nonnetje
Dit in de wadbodem ingegraven levende
schelpdier houdt van een koel klimaat.
Onderzoekers hebben vastgesteld dat de
aantallen nonnetjes in de Waddenzee al
dertig jaar gestaag afnemen. In delen van
Spanje en Frankrijk, waar hij vroeger algemeen was, is het nonnetje verdwenen. Het
leefgebied verhuist naar het Noorden.
4 Parnassia
Deze fraaie plant van vochtige duinvalleien
en arme beekdalen voelt zich volgens de
plantengidsen thuis in de koudere delen
van Europa. Vroeger was de soort algemeen in Nederland, maar komt nu alleen
zeldzaam voor in het waddengebied en in
Zeeland. Het lijkt alsof hij ‘vertrekt’.
5 Schol
Met de schol is iets soortgelijks aan de
hand als met het nonnetje. De platvissoort trekt volgens wetenschappers
steeds meer weg uit de warmer wordende
Wadden- en Noordzee, richting koudere
delen van de Noordzee.
6 Velduil
Honderd jaar geleden was de velduil algemeen in lage delen van Nederland. Tegenwoordig broedt hij vrijwel alleen nog op
de Waddeneilanden en is zeer zeldzaam
geworden. Omdat in Canada de soort
steeds noordelijker broedt, kan het zijn
dat de velduil ook in Europa noordelijker is
gaan leven.
WIKI
DE NIEUWKOMERS & DE AANPASSERS
Levendbarende hagedis
De levendbarende hagedis houdt zijn
eieren in het lichaam tot zij uitkomen.
Door deze aanpassing kan de hagedis
- in het waddengebied alleen te vinden
op Terschelling - overleven in een relatief koud klimaat. De meeste andere
hagedissen begraven hun eieren in
de bodem, die warm moet zijn om de
eieren uit te laten broeden. In een
warmer klimaat concurreren hagedissensoorten die ‘gewoon’ eieren leggen
de levendbarende hagedis weg.
>
WADDENmagazine 4-2016 23
WETENSCHAP
U
4
D
WA
MARCEL VAN KAMMEN
2
ANSTRA
TEKST LAURA HA
5
HENKPOSTMA
WIKI
CREATIVECOMMONS
3
E JEUGDNIEUWSB
WIL JE DE DIGITAL
DE FLEXIBELEN
1 Koolmees
In een jarenlang onderzoek naar koolmezen op Vlieland werd ontdekt dat het
lichaamsgewicht tussen 1971 en 2008
afnam. Dit strookt met het in de biologie
24
bekende fenomeen dat dieren in koude
streken grotere lichamen hebben. Of deze
flexibiliteit daadwerkelijk ligt aan klimaatopwarming is nog onduidelijk.
2 Scholekster
Van diverse vogelsoorten in het waddengebied, die overwinteren in het zuiden van
Europa, is bekend dat zij minder ver trekken. Door klimaatopwarming zijn minder
ver van Nederland de winters al voldoende
warm. Ook de scholekster laat deze flexibiliteit in trekafstand zien.
3 Kleine wintervlinder
De rupsen van deze nachtvlinder eten
uitlopende boombladeren. Op Vlieland
vervroegden de rupsen het moment van
uit het ei komen met bijna drie weken in
de loop van tien jaar. Daarmee leken zij de
vroeger uitlopende bomen te volgen, volgens onderzoekers deels door flexibiliteit
en deels door evolutie.
4 Gewone tuinslak
Bij deze algemene slakkensoort is ontdekt
dat in de duinen levende exemplaren in de
loop van enkele tientallen jaren lichter gekleurde huisjes hebben gekregen. Evolutie
onder invloed van klimaatopwarming, volgens onderzoekers, omdat lichte huisjes
beter warmte afgeven aan de omgeving.
5 Bruin blauwtje
Deze zuidelijke dagvlindersoort was eerder vrij zeldzaam in het waddengebied,
maar is steeds vaker te zien. In Engeland
werd ontdekt dat de vlinder door evolutionaire veranderingen nieuwe typen planten
als voedsel kan gebruiken. Zo profiteert hij
van klimaatopwarming, mogelijk ook in het
waddengebied.
4
De temperatuur op aarde stijgt, doordat er veel meer broeikasgassen in
de atmosfeer komen. Deze gassen,
zoals CO2, houden warmte vast.
Omdat de aarde warmer wordt
smelt het ijs van de gletsjers in
de bergen en het ijs bij de polen.
Dit water komt in de zee terecht,
waardoor het water stijgt. Dat noemen we zeespiegelstijging. Door de
zeespiegelstijging komt de bodem van
de Waddenzee niet meer, of maar heel kort,
droog te staan. Vogels hebben dan bijna geen tijd
meer om voedsel te zoeken. Stel je eens voor dat je pauze op school zo
kort is, dat je geen tijd hebt om je boterham op te eten. Niet fijn toch?
Dit gevaar dreigt nu wel voor vogels in het waddengebied.
Plensbui
Wen er maar aan: flinke plensbuien!
HENK POSTMA
Eerder uitlopende bomen en vroeger
bloeiende bloemen als antwoord op warmere lentetemperaturen zijn voorbeelden
van de flexibiliteit die in veel planten
en ook dieren zit ingebouwd. Dit type
biologische flexibiliteit is geen blijvende
verandering. Een ander type verandering
waarmee soorten zich kunnen aanpassen
aan warmere omstandigheden is evolutie, een blijvende genetische verandering
waardoor zelfs nieuwe soorten kunnen
ontstaan. Van beide typen verandering
zijn voorbeelden te vinden in het waddengebied. Omdat het onderzoek naar hoe de
natuur reageert op klimaatopwarming pas
is begonnen, is het verband met warmere
temperaturen soms onbewezen.
DE ZEE
STIJGT
RUIM BAAN VOOR DE JEUGD! ALTIJD IN HET HART VAN
HET WADDENMAGAZINE: VIER JEUGDPAGINA’S.
DAT GEEFT JONGE (EN ÓÓK OUDERE) LEDEN DE KANS EVEN
SNEL WADDENINFORMATIE TE TANKEN.
Door het veranderende klimaat
krijgen we steeds vaker te maken
met extreem weer. In de afgelopen
honderd jaar is er al 20 procent
meer regen gevallen. Die enorme
regenbuien kunnen best leuk zijn,
maar veroorzaken ook veel overlast.
Als het lang en hard regent kan al
dat water niet zo snel wegstromen in
de putten. Dan kunnen huizen onder
water lopen, of het dak gaat lekken,
waardoor alles nat wordt.
ROY VROUWENVELDER
WIKI
1
ENIGING
NAAR: WADDENVER
IL
MA
OF
L
BE
F,
? SCHRIJ
ERKING, GOED IDEE
ERENIGING.NL
PM
O
,
G
AA
VR
N
: INFO@WADDENV
EE
IL
MA
ENIGING.NL
E3
HEB JE
69
93
-4
INFO@WADDENVER
TEL.: 0517
N
AR
GE
NA
IN
S
RL
RE
HA
AD
IL
AB
MA
? MAIL JE EPOSTBUS 90, 8860
RIEF ONTVANGEN
WONEN OP EEN
HEUVEL
TuinsterWIERDE, BolsWARD,
SlappeTERP: deze plaatsnamen
geven aan dat ze op een heuvel zijn
gebouwd. Dankzij deze heuvels hadden bewoners langs de waddenkust
een droge plek om te wonen. Ze
werden toen nog niet beschermd
door een zeedijk. Vraag je je nu af
waarom de mensen dan juist daar
wilden wonen? Nou, omdat het een
heel vruchtbaar gebied is. Spannend
was het wel. Want ook toen al steeg
de zeespiegel. Daarom maakten ze
hoge bulten van modder en afval: de
terpen, wierden en warden. Zo hielden ze droge voeten. In Friesland en
Groningen samen hebben de mensen
bijna 1200 van die heuvels gemaakt.
WADDENmagazine 4-2016
3-2016 25
WADDENmagazine
HAAN
GERARD DE
WAT KUN JE ZELF DOEN TEGEN
KLIMAATVERANDERING?
WIKI
Iedereen kan helpen! Dus jij ook. Hoe? Lees maar.
‘De Wadden
zijn weerbaar’
LEKKER FIETSEN
Korter douchen
1. Kijk eens naar de douchekop. Is
het een waterbesparende douchekop?
Dan bespaar je water zonder dat je
het merkt.
2. Probeer eens wat korter onder de
HENK POSTMA
Douchen is al een stuk beter dan in
bad gaan. In bad gaan kost 120 liter
water. Dat is drie keer zoveel water en
energie als een douche van 5 minuten. Nog meer douchetips:
RTL-WEERVROUW HELGA VAN LEUR:
plaats van met de auto scheelt heel
Fietsen, lopen, skaten of steppen in
oon een kwestie van doen! Dus als
veel uitstoot van broeikasgassen. Gew
n brengen, zeg je: ‘Ja, graag. Maar
papa of mama je ergens naartoe wille
elijk broeikasgassen uit. Die wardan wel op de fiets.’ Auto’s stoten nam
dzijn heel vervuilend. Dan is het bran
men de aarde op. Vooral korte ritten
n, skaten of steppen is trouwens niet
stofverbruik extra hoog. Fietsen, lope
erg gezond voor je.
alleen goed voor het milieu, het is ook
Volgens weervrouw Helga van Leur is ‘klimaatverandering vergelijkbaar
met een mammoettanker en een lege mand’. Over de invloed van het klimaat
op de Wadden zeg ze: ‘Eilanders zijn uitstekend in staat zich aan te passen
aan nieuwe omstandigheden. De kracht van de Wadden is dat je er
de ruimte hebt en dat je met de elementen kunt spelen.’
TEKST: MARRIT VAN DEN AKKER
douche te staan: maximaal 5 minuten.
Je verbruikt dan minder water en ook
nog eens minder gas, waardoor
weer minder broeikasgassen worden uitgestoten. Er zijn allerlei
trucjes om je eraan te herinneren
de douche op tijd uit te zetten.
Eet meer groenten en minder vlees.
Zet bijvoorbeeld een zandloper in
De vleesindustrie stoot namelijk
de badkamer of hang een digitale
heel
veel broeikasgassen uit. Dit
douchetimer op. Wat ook handig
komt door de mest en doordat koei
en leuk is: een douchenummer.
en scheten en boeren laten. Daarbij
Zet jouw favoriete liedje op dat
komt heel veel methaan vrij. Dit is
maximaal 5 minuten duurt. Zo
veel slechter dan CO2. Een goede
douche jij nooit te lang!
reden om minder vlees te eten.
Eet meer groenten
28
WADDENmagazine 4-2016 29
HENK POSTMA
INTERVIEW
ACHTERGROND
WAD4U
INTERVIEW
‘Op de
Wadden
kun je het
weer nog
‘lezen’’
Wat is ‘klimaat’ eigenlijk?
‘Het klimaat is het gemiddelde weer over
dertig jaar. Elke tien jaar zeggen ze: de
laatste dertig jaar, dat is het gemiddelde
klimaat. Als het een paar keer flink extreem weer is, dan zegt dat nog niks. Je
moet kijken naar het aantal keren dat die
extremiteiten voorkomen ten opzichte
van het verleden. Dan weet je of er daadwerkelijk veranderingen plaatsvinden.
Het is als een mammoettanker. Als je
daar met een klein bootje tegenaan morrelt, gebeurt er niks. Aan de andere kant,
als die tanker een millimeter uit z’n lood
wordt getrokken dan gaat die op de langere duur wel een andere richting uit.’
En wat is het verschil tussen het
weer en het klimaat?
‘Het weer is van iedere dag, dus welke
trui trek ik vandaag aan naar aanleiding
van de zon of de temperatuur. Het klimaat is wat je in je kledingkast hebt hangen, dus alle variaties die je mogelijk zult
dragen gedurende het hele jaar én door
de jaren heen.’
Is het warmer geworden in Nederland?
‘Nederland is sinds 1850 1,7 graad opgewarmd, waarvan 1 hele graad in de
afgelopen vijftig jaar. Wereldwijd is het
1 graad opgewarmd sinds 1850, ook
grotendeels in de laatste vijftig jaar. De
stijging gaat steeds sneller en dat is
zorgwekkend. Het is als een mand waarin
je dingen verzamelt. In het begin zie je
de bodem nog, maar na een poosje zit de
mand vol en is elk beetje te veel.’
30
Moet ik over vijftig jaar nog een
trui meenemen naar de Wadden?
‘Over vijftig jaar is het weer hetzelfde als
vandaag. Het hoeft dan niet per se iedere
dag warmer te zijn, maar gemiddeld genomen over het hele jaar waarschijnlijk
wel. Dus over vijftig jaar zou je op deze
datum nog dezelfde trui uit de kast halen,
maar heb je over de hele linie minder
warme truien in je kast nodig.’
De Wadden en het klimaat, waar
denk je dan aan?
‘Het klimaat is een balans tussen de elementen, de mensen en de dieren die de
omgeving gebruiken. Op de Wadden merk
je de strijd met de elementen heel sterk:
het waait er bijna altijd, veel buien die
ook vrij snel overwaaien en je leeft met
de zee. De hele natuur is daarop ingesteld
en ingericht. Net als de mensen. Je hoort
vaak dat het er nooit regent, maar ik
weet vanuit mijn werk en alle weerkaarten die ik zie dat het flink vaak regent
op de Wadden. De mensen zijn eraan gewend. De klimaatveranderingen merken
we nu nog niet écht. In de zomer hebben
we misschien meer last van hittegolven,
veelal in het binnenland. De Wadden hebben daar niet zoveel last van. Het wordt
wel extremer: te lange periodes van
droogte, of als het regent juist veel water
in hele korte tijd. Die afwisseling kan de
natuur minder goed verwerken. Want
als het lang droog is, oefent het zoute
zeewater dat de eilanden omringt ook
invloed uit. Je zult dus meer gewassen
moeten telen die daartegen opgewassen
zijn. Niet alleen tegen het zout, maar ook
tegen de grote wisselingen van beschikbaar vocht.’
Op welke manier worden die extremen merkbaar op de Wadden?
‘Een lastige vraag. Klimaat haal je uit
cijfers en het is een gemiddelde van de
weerselementen over langere termijn.
Dat merk je niet zozeer in het dagelijks
leven. Er kan een jaar voorbijgaan zonder
enige droogte en het jaar erna kan het
heftig zijn. Als het de ene helft van de
maand 30 graden is en de andere helft
van de maand 0 graden, dan is het gemiddelde 15 graden, maar die daadwerkelijke temperatuur hoeft dus niet voor te
komen. Op den duur wordt de zee warmer
en de zeespiegel stijgt. Er komen gaandeweg andere soorten planten en dieren.
Maar er zullen ook dingen verdwijnen.
Wat mij betreft moet je ervoor zorgen
dat het niet verdwijnt door menselijk
gebruik. Als het de natuurlijke gang is dat
iets uitsterft door veranderingen in het
klimaat, dan hoort dat erbij.’
Als ik aan de Wadden denk: eilanders zijn
uitstekend in staat om zich aan te passen aan andere omstandigheden, want
het gaat natuurlijk niet van de ene op de
andere dag. Het feit dat je de ruimte hebt
en dat je met de elementen kunt spelen,
dat is misschien juist wel je kracht. Je
bent zelf als mens ook dynamisch. Kortom: de Wadden zijn juist weerbaar! En
niet alles hoeft altijd het zelfde te blijven.
Aanpassen en meegaan in de dynamiek.
Eilanders geven al het goede voorbeeld
vind ik: geen brandstof? Dan pakken we
de fiets. Geen melk? Dan gaan we even
naar de buren.’
Het valt dus wel mee…
‘Je kunt je inderdaad afvragen: hoe dramatisch is het? Maar het is wel degelijk
dramatisch dat we met z’n allen een
evenwicht verstoren, maar geen zicht
hebben op wat de gevolgen zijn. Het
CO2-gehalte in de atmosfeer was voor de
industriële revolutie van 1850 circa 280
deeltjes per miljoen luchtdeeltjes, nu is
het 404 deeltjes per miljoen luchtdeeltjes. Dat is 45 procent erbij. Op een tijdsbestek van hoe lang de aarde al bestaat
is dat alsof je vandaag 80 kilo weegt en
morgen 120. Daar mogen we ons echt wel
druk over maken. De atmosfeer reageert
nu nog relatief snel op alle CO2 die we
uitstoten. Maar de oceanen reageren
veel trager, die nemen CO2 op en worden
zuurder. Zo lossen de kalkdeeltjes op en
daarmee verstoor je de eerste schakel
van de voedselketen al. De aarde draait
wel door, maar wij willen er wel op blijven
leven en er voeding uit kunnen halen.
Mooi is ook dat mensen niet snel buiten
de groep willen vallen. Als de meerderheid iets doet, dan gaat de rest wel mee.’
Hoe kwetsbaar is het gebied?
‘De kwetsbaarheid is een beetje inherent
aan het gebied. De eilanden zijn altijd
in beweging, er is altijd dynamiek. Het
hangt echt af van wat we als mensen
ermee gaan doen. Als we ervoor zorgen
dat er voldoende grassen op arme gronden neergezet worden zodat je weinig
erosie hebt, dan heeft de wind minder
vat, kunnen gewassen beter groeien en
is het een minder groot probleem als het
even wat droger is, want dat zorgt voor
vochtreserves. Het is een combinatie:
hoe gebruik je het land en hoe grijp je in?
IN HET KORT
Helga van Leur (Schoonhoven, 8 september 1970) is
een Nederlandse meteorologe en een bekend gezicht
op tv als weervrouw bij RTL. Van Leur studeerde aan
de universiteit van Wageningen met als studierichting Bodem, Water en Atmosfeer. ‘Ik ben gek op de
Wadden. Het is een uniek natuurgebied in Nederland
waar de mensen nog veel meer in het hier en nu leven
dan een westerling zoals ik. De Wadden zijn authentiek en als ik daar ben dan kijk ik continu om me heen, zoals naar
de wolkenluchten. In het waddengebied kun je het weer nog echt
‘lezen’. Voor een weervrouw is dat te gek.’
WADDENmagazine 4-2016 31
Deining
HET WAD VOLGENS…
medewerkers van de Waddenvereniging over wat hun bezighoudt
TEKST: RENE JELLEMA, ESTER KUPPEN,
LIES VAN NIEUWERBURGH, HANS REVIER
De Waddenvereniging praat u bij over acties en actuele
zaken rond het behoud van het waddengebied.
Vaker waddennieuws ontvangen? Een abonnement op de
digitale nieuwsbrief is gratis: www.waddenvereniging.nl.
ZOUTWINNING IN BERAAD
GERARD ROOS
Naar aanleiding van een beroep van
onder meer de Waddenvereniging
boog de Raad van State zich op
10 oktober over de vergunningen
voor zoutwinning onder de Waddenzee. Tijdens de zitting kwam
vooral het effect van bodemdaling
door de zoutwinning aan de orde.
Kunnen wadplaten zakken door
bodemdaling of voert de Waddenzee genoeg zand en slib aan om
bodemdaling te voorkomen? Ook
de zeespiegelstijging speelt hierbij
een rol. Wereldwijd stijgt het water
in de zeeën steeds sneller door klimaatverandering, zoals prof. dr. ir.
Pier Vellinga ter zitting betoogde.
Door bodemdaling en gelijktijdige
zeespiegelstijging is de kans extra
groot dat wadplaten verdrinken.
Dan kunnen vogels minder voedsel
vinden en zullen duizenden vogels
sterven. De uitspraak van de Raad
van State wordt verwacht rond
het verschijnen van dit WADDENmagazine. Snel weten wat de Raad
van State ervan vindt? Meld je dan
aan voor de digitale nieuwsbrief via
www.waddenvereniging.nl. Daarin
vermelden we de uitspraak natuurlijk zodra die er is.
GULLE GEVERS
Op uitnodiging van onder andere
de Waddenvereniging bezocht minister Kamp in het eerste weekend
van oktober Terschelling en Schiermonnikoog, waar hij zich liet informeren over de bezwaren tegen de
gaswinning. Kamp herhaalde zijn
toezegging aan de Tweede Kamer
dat de gaswinningsplannen worden behandeld in het kader van
de nieuwe Mijnbouwwet, waarin
ook eisen zijn opgenomen op het
gebied van natuur en milieu. Daarmee wordt het lastiger, maar niet
geheel onmogelijk, om deze plannen door te laten gaan. Minister
32
Kamp kreeg op de eilanden veel
argumenten te horen tegen de
plannen, maar toonde zich niet
erg onder de indruk. Vergeleken
met olie en steenkool ziet hij
aardgas nog steeds als de minst
vervuilende brandstof. Samen met
diverse mijnbouwbedrijven lijkt
de minister vast te houden aan de
noodzaak om zo snel mogelijk en
zo veel mogelijk aardgas boven de
grond te halen. Tijdens zijn bezoek
liet hij al wel merken dat gaswinning, ook onder de Waddenzee of
de eilanden, wat hem betreft, nog
lang door kan en mag gaan.
SAMENWERKING
POSTCODELOTERIJ
VOORTGEZET
Ook de komende vijf jaar is de Waddenvereniging weer verzekerd van steun door de
Nationale Postcode Loterij. Sinds 1997 werkt
de vereniging samen met de loterij en ontving in
totaal al 18,8 miljoen euro. Dankzij deze steun
kunnen we bijzondere projecten als de Vismigratierivier realiseren en ons optimaal
inzetten voor de blijvende bescherming en
beleving van het gebied.
KEES WEVERS WADPOST
Op 28 oktober opende Kees
Wevers, de oprichter van
de Waddenvereniging, een
nieuwe Wadpost op de kwelders nabij Holwerd. Deze
uitkijkplek is onderdeel van
een nieuwe struinroute van
Staatsbosbeheer over de
kwelders. Dit is een van de
weinige plekken op het vasteland waar je dichtbij de Waddenzee kunt
komen en het werelderfgoed beleven. De Kees Wevers Wadpost is een cadeau van Staatsbosbeheer aan de jubilerende Waddenvereniging.
RENATE DE BACKERE
MINISTER KAMP KWAM LUISTEREN
Bij het verschijnen van het vorige WADDENmagazine vroegen wij u om een
extra donatie voor onze activiteiten tegen de gaswinning in het waddengebied. Wij zijn zeer erkentelijk voor alle donaties die we mochten ontvangen, in totaal ruim 54.438 euro. Het geld wordt ingezet voor onderzoek,
het toetsen van vergunningen, lobby en publieksvoorlichting. Daarnaast
doneerde het bedrijf Moscerdam Substrates uit Oegstgeest een bedrag
van 8.000 euro en ontvingen we twee giften ter gelegenheid van een 65ste
verjaardag: 467 en 250 euro. En verder kregen we meerdere toezeggingen
voor periodieke schenkingen, variërend van 27 tot 500 euro per jaar, voor
een periode van vijf jaar.
Controller John de Vries houdt het financiële reilen
en zeilen van de Waddenvereniging in de gaten.
• Leeftijd: 53
• Burgerlijke staat: ongehuwd
• Opgeleid als: controller
• Woont in: Goutum
RENATE DE BACKERE
www.
wadden
vereniging
.nl
‘Een controller zorgt dat
ambities financieel kunnen’
‘In 2003 ben ik bij de Waddenvereniging komen
werken, nadat ik een financiële klus had gedaan.
Ik was toen verbonden aan accountantskantoor
AVM en wilde wel eens iets anders. Ik was me al
aan het oriënteren op de goededoelensector en
toen ik het aanbod kreeg om bij de Waddenvereniging te komen werken heb ik geen moment
geaarzeld. Het is een ontzettend leuke organisatie, waar ik met veel mensen contact heb en mijn
mening kwijt kan. Ik zit niet diep in de inhoudelijke dossiers, maar krijg van alles wat mee. Als
controller probeer ik ervoor te zorgen dat we
onze ambities ook financieel kunnen waarmaken.
Het mooie van het waddengebied is dat daar nog
echt natuurlijke processen voorkomen. Ik heb dat
ervaren tijdens droogvallen: die rust, die ruimte,
de afwezigheid van menselijke invloed. Het waar
mogelijk herstel van natuurlijke processen, zoals
bij de Vismigratierivier, zie ik als de belangrijkste
opgave voor de Waddenvereniging. De vereniging
moet ook verbinding zoeken met nieuwe groepen.
Die moet je interesseren voor het gebied, zodat
ze de vereniging ook financieel gaan steunen.
Want onze inkomsten uit de traditionele bronnen,
van leden en donateurs, lopen terug. Gelukkig zijn
er nog steeds mensen die ons als goed doel opnemen in hun testament.’
WADDENmagazine 4-2016 33
WAD LEKKER
N
DE
DE
N
DE SM
AAK VA
WAD
Zeewierkaas
UIT DE BUNKER
Met zeewier en zilte zeelucht kun je hele lekkere kaas maken.
Dat ontdekte Vlielander Nils Koster: ‘Ik ben een beetje een cowboy op het wad.
Na een jaar lang aanrommelen had ik een heel nieuw streekproduct te pakken.’
TEKST: JOJANNEKE DRIJVER FOTO'S: HENK POSTMA
Het is de eerste echte herfstdag. Er is
storm en zware regen voorspeld. Tegen de
wind in klauteren we het Vuurboetsduin
op. Donkergrijze wolken pakken zich al
samen boven het wad. Van het weer zullen
we straks niet veel meer merken. De kazen
van Nils Koster liggen verstopt diep onder
het duin, in een oude bunker uit de Tweede
Wereldoorlog, die daarna nog jaren
dienstdeed als drinkwateropslag. ‘Daarbinnen is het perfecte klimaat voor het
rijpen van kaas. Er heerst een constante
temperatuur en het is er heel vochtig.’
Wie even voorbij de Vlielander vuurtoren
loopt, ziet een onooglijk bakstenen gebouwtje verscholen tegen het duin. Je zou
er zo aan kunnen voorbijlopen zonder dat
het je opvalt. De bunker zelf zie je pas als
je in het gebouw staat. In de vloer zit een
groot stalen luik. Via een smal trappetje
dalen we af. Daar liggen ze, de kazen, in
nette rijen op houten planken. ‘Heel dik vurenhout, speciaal gemaakt voor kaas, dat
niet kromtrekt door vocht’, zegt Koster en
begint meteen geroutineerd de kazen te
keren. ‘Dit moet ik elke dag doen, anders
is de vochtverdeling in de kaas niet goed
en plakken ze aan de planken vast.’
Zingende kaasmaker
Hij praat als een ervaren kaasmaker. Toch
is het nog maar een jaar geleden dat hij
besloot om te stoppen met het geven van
muzieklessen op het eiland om meer tijd
vrij te hebben voor de kaasmakerij. Koster
34
is afgestudeerd als muziekdocent aan het
conservatorium van Utrecht. In die omgeving groeide hij ook op. Door een vakantiebaantje op de Vliehors Express raakte hij
zo verknocht aan het eiland dat hij twaalf
jaar geleden besloot er te gaan wonen.
Koster begon een eigen muziekschool,
leidde de plaatselijke fanfare en het
zeevrouwenkoor en startte zijn eigen platenlabel. Bekend is hij vooral als helft van
het Folkduo Drijfhout, dat zelfgeschreven
liederen maakt en ten gehore brengt over
de geschiedenis van het eiland. Dat laatste blijft hij voorlopig combineren met zijn
nieuwe beroep.
bleef ik doorrommelen.’
Op Vlieland is er geen landbouw, geen
koeien en dus ook geen melk. ‘Ik wilde
graag een echte Vlielandse kaas maken.
Op het wad viel me op hoeveel zeewier je
kunt vinden. Zeewier bevat allerlei mineralen en vitaminen en heeft een lekkere
ziltige smaak, dus ja, waarom niet?’ Toch
bleek het een hele klus om er een goede
kaas mee te maken. ‘In zeewier zit veel
jodium en dat werkt niet goed samen met
de melkzuurbacteriën die je nodig hebt om
kaas te maken. Met wat trucjes en na een
jaar lang zoeken en oefenen is het uiteindelijk gelukt.’
Zeewier en kaas
Zeewier kweken
‘Het is een uit de hand gelopen hobby’,
aldus Koster. Als kind van een bioloog en
IVN gids, leerde hij al van jongs af aan hoe
leuk het is om te eten rechtstreeks uit de
natuur. ‘Ik lach de mensen die hier twintig
euro betalen voor een klein pannetje mosselen vierkant uit.’ Hij raapt zijn mossels
en kokkels van het wad, plukt cranberry’s
en kruiden en eet paddenstoelen uit het
bos. ‘Heb je die joekels hier voor de deur
gezien? Die halen het einde van de week
niet!’ Zijn hobby bouwde hij steeds een
beetje verder uit. ‘Op een website waar
ik de ingrediënten voor zelf wijn maken
bestelde, zag ik een kaasmaaksetje staan.
Zo is het begonnen.’ Met een paar pakken
melk uit de supermarkt maakte hij zijn
eerste kaasjes. ‘Die waren leuk. En daarna
Nu maakt Koster zo’n 4000 kilo kaas per
jaar. Met pakjes melk uit de supermarkt
redt hij dat niet, de kaas maakt hij nu in de
ambachtelijke zuivelfabriek Kaaslust in het
Drentse Veenhuizen. Daarna gaan ze mee
terug naar het eiland. De kazen worden
overal op Vlieland verkocht, maar vinden
zelfs ver daarbuiten gretig aftrek. ‘Een
kaashandelaar verkoopt ze ook in Amerika.’
Ondertussen droomt Koster alweer van
een volgende stap. ‘Ik onderzoek met een
wetenschapper van het NIOZ of je ook op
een laagdrempelige manier zeewier kunt
kweken. Voor mijn kazen belast ik nog niet
de natuur van de Wadden, maar zeewier
is wel in opmars als voedsel voor de toekomst. Ik vind het mooi om idealisme te
combineren met ondernemerschap
DOEN!
Bezoek aan
de kaasbunker
Elke woensdag en zaterdag en als de vlag uithangt
is de kaasbunker open. Kaasmaker Nils Koster is
meestal zelf aanwezig en vertelt graag over het kaasmaken, het rijpingsproces en de zeewieroogst. Er ligt
altijd een stukje kaas klaar om te proeven. Entree is
€ 2,50 per persoon. Vooraf aanmelden is niet nodig.
Kijk voor meer informatie op www.zeewierkaas.nl.
ACHTERGROND
Het Wad te Voet
Het wad te voet
Eveline Poll Henk Postma
Het
wad
te voet
Eveline Poll
Henk Postma
• Tekst: Eveline Poll
• Fotografie: Henk Postma
• Prijs: € 24,95
(inclusief verzendkosten)
• ISBN: 9789492052292
• Het boek is te bestellen
via www.wad-mooi.nl.
Magische
modder
Eveline Poll maakte haar eerste wadlooptocht in 1998. Ze
werkte toen op een hogeschool
in Leeuwarden en werd direct
gegrepen door het wadlopen.
Bijna wekelijks was ze op het
wad en beschikt inmiddels over
alle vergunningen om groepen
wadlopers te begeleiden. ‘En
ik was de eerste vrouw die de
oversteek van Vlieland naar
Texel maakte, in 9 uur, zonder
te overtijen’, voegt ze daar
trots aan toe. Nu woont en
werkt ze in Brabant en komt
nog zo’n twaalf keer per jaar op
het wad.
Henk Postma is korter actief
in de wadloperij. ‘Sinds 2006,
toen ik voor de eerste keer
onder begeleiding van Eveline
- ze waren collega’s op de hogeschool - een tocht maakte.’
Postma heeft een B-vergunning
en mag kleine groepen begeleiden op het wad bij PaessensModdergat.
Beeldend boek
Vele duizenden mensen maken jaarlijks
een wadlooptocht. Een informatief boek
over de oversteek naar een van de eilanden
of een andere wadloopbestemming
bestond echter nog niet. Dus maakten
wadloopgidsen Eveline Poll en Henk
Postma die. Het resultaat heet Het wad te
voet en is een ode aan het wadlopen.
TEKST: HANS REVIER
36
‘Tijdens een wadlooptocht krijgen we altijd veel vragen. Hoe hoog komt het
water? Waarom is het hier zo slikkig? Daarom
besloten we een informatief boek te maken,
zoiets bestond nog niet. In de zeventiger
jaren hadden Jan Abrahamse en Jaap
Buwalda - de grondleggers van het moderne
wadlopen - wel het een en ander gepubliceerd, maar dat ging vooral over de historie
van het wadlopen’, verklaart Poll. ‘Veel mensen denken dat wadlopen gaat over diepe
geulen en zwaar slik, maar er is zoveel meer
te zien. Dat hebben we geprobeerd weer
te geven in dit boek.’ Zij schreef de tekst
en Postma, een verwoed waddenfotograaf
wiens foto’s ook vaak de kolommen van het
WADDENmagazine sieren, verzorgde de fotografie. ‘Het is geen veldgids, daarvan zijn
er al genoeg’, benadrukt hij. Wel is er natuurlijk aandacht voor de werking van het getij.
Verder is het beeld vooral leidend en leggen
Poll en Postma uit wat de mensen onderweg
tijdens een tocht kunnen zien en beleven. ‘In
het boek beschrijven we de tocht van het
vasteland, via het slib van de landaanwinningswerken, over het harde zand van het
wantij naar het eiland.’
Rif is favoriet
Op het wad voelen beide wadloopgidsen zich
nog steeds tot op zekere hoogte getolereerd
door de natuur. ‘Tijdens laagwater word je
als mens een tijdje gedoogd. Komt het tij
weer op, dan moet je wegwezen. Wadlopen
doet ook wat met je. Het lijkt wel of mensen
meer aarden, rustiger worden’, legt Poll uit.
‘En als je dan met elkaar in een kring staat en
de geluiden van het wad tot je laat doordringen, wordt het nog indrukwekkender’, vult
Postma aan. Voor beiden is het Rif, de zandplaat boven de Engelsmanplaat, de favoriete
bestemming van een wadlooptocht. Volgens
Postma heeft dat gebied iets mysterieus.
‘Het is er elke keer weer anders. Dan zie je
weer jonge duintjes met helmgras, dan heeft
een storm huisgehouden en is het weer een
kale zandvlakte. Ik vind het een echte uitdaging om dat gebied lopend te bereiken.’ Beide
gidsen zien zo het wad jaar op jaar veranderen. Sommige tochten worden slikkiger en
moeilijker om te lopen. Ze namen de opmars
van de kokerworm waar en de terugkeer van
het zeegras. Ze zien ook dat, door de toenemende belangstelling voor de Waddenzee,
het drukker wordt. Vooral op Engelsmanplaat
komen steeds meer mensen. Maar hun ultieme belevenis blijft om tijdens laagwater een
tocht te maken over het wad. Wie daar wat
mee heeft, moet dit boek kopen.
WADDENmagazine 4-2016 37
Passie voor het wad
Volgens Sylvia van Leeuwen
Hopen
op een
levende
wulk
Sinds haar jeugd struint Sylvia van Leeuwen het
strand af op zoek naar schelpen. Voor haar vormen
ze een onuitputtelijke bron van informatie en kennis.
Sinds 1995 is ze lid van de Malacologische Vereniging.
Van Leeuwen helpt als vrijwilligster bij de inventarisatie van land- en zoetwaterweekdieren, vooral op de
Waddeneilanden. In 2010 werd ze projectcoördinator
van de Atlas mariene weekdieren van Nederland.
TEKST EN FOTO'S: MARRIT VAN DEN AKKER
‘Het begon tijdens een vakantie op de
Wadden, met het hele gezin zochten we
schelpen. En toen ik als achtjarige mijn
eerste schelpengidsje kreeg, ben ik begonnen met mijn schelpenverzameling.
Op een gegeven moment had ik alles wel
zo’n beetje gevonden, dacht ik, totdat
we op vakantie gingen naar Portugal.
Daar vond ik compleet nieuwe soorten.
Maar ik herkende ze niet, want ik had
Nonnetjes
een gidsje voor Nederlandse schelpen.
Toen tipte mijn moeder mij over de Malacologische Vereniging. Ik heb me direct
aangemeld en werd actief binnen de vereniging. Zo is de hobby verder gegroeid.
In het dagelijks leven werk ik bij de
Rekenkamer. Daar doe ik onderzoek naar
hoe het beleid van de overheid uitpakt.
Dat heeft dus helemaal niks met schelpen te maken. Het is pure liefhebberij.’ >
Noordkromp en wulken
NOORDKROMP
• Status: spoelt nu en dan aan,
met name op de Noordelijke
Waddeneilanden (losse kleppen).
• Afmeting: 125 x 110 mm.
• Kenmerken: zeer dikschalig en
bol. Bijna rond. De top is duidelijk naar voren omgebogen.
Kalkwit met een bruine tot
zwarte schilferige opperhuid.
• Voedsel: het zijn filteraars die
38
voedseldeeltjes (algen) uit het
bodemwater zeven.
• Waar te vinden: op het strand,
losse kleppen en doubletten
(kleppen nog aan elkaar) spoelen vooral aan op Terschelling,
Ameland en Schiermonnikoog.
Doubletten spoelen zelden aan,
levende dieren uiterst zelden.
WADDENmagazine 4-2016 39
Passie voor het wad
ColumnArjan
Soms is het goed om samen voorbij de horizon
te kijken, stelt Arjan Berkhuysen, directeur van
de Waddenvereniging. Alleen dan zijn er wonderlijke
dingen mogelijk.
‘Het begint met een fascinatie voor de
huisjes, maar geleidelijk aan zie je in dat
ze onderdeel uitmaken van een ecosysteem en dat iedere soort z’n eigen plekje
heeft en eisen stelt aan de omgeving.
Dat vind ik ontroerend mooi. Langs het
strand lopen geeft me bovendien een
enorme rust. Wat er nu op tafel staat
in de woonkamer is een nieuw project
dat veel tijd in beslag neemt. Het is een
enorm priegelwerk. Deze minischelpjes komen uit oude spooknetten uit
de Noordzee. Die zijn opgedoken door
sportduikers voor de expeditie Duik de
Noordzee schoon. Ze brengen scheepswrakken in kaart en aan die wrakken
zitten vaak visnetten. De duikers nemen
die netten mee omhoog en die zitten dan
vol met allerlei aangroeisels. Een mooie
kans om de allerkleinste soorten die op
de netten zitten te determineren. Alle
gegevens die we hiermee verzamelen
worden uiteindelijk gebruikt om te kijken welke gebieden beschermd moeten
worden. Ik heb tussen dit beetje gruis
al een soort gevonden waarvan ik denk
dat die nog nooit eerder in Nederland is
waargenomen.’
Aanspoelsels tellen
‘Ik doe ook vrijwilligerswerk voor de
Stichting ANEMOON (ANalyse, Educatie en Marien Oecologisch Onderzoek).
Zij hebben groepen met zogenaamde
strandwachten. Elke week wordt er een
vast traject langs het strand gelopen
en de strandwachten tellen op een systematische manier de aanspoelsels. De
eerste groep startte in 1977. Zo krijg je
de langetermijnontwikkelingen mooi in
kaart. Die gegevens zijn weer gebundeld in de atlas Schelpdieren van het
Nederlandse Noorzeegebied. De variatie
aan soorten is in de Waddenzee minder
groot dan in de Noordzee, maar wat er
leeft komt in grote aantallen voor. Dat
is enorm belangrijk voor een gezonde
Waddenzee, want schelpdieren zijn een
GRIEKSE SCHELPEN
In 2010 werd Sylvia van Leeuwen projectcoördinator van de Atlas mariene
weekdieren van Nederland. Het project werd in 2013 afgerond met de publicatie van het boek Schelpdieren van het Nederlandse Noordzeegebied
en een aantal educatieve activiteiten. Samen met Godfried van Moorsel
schreef zij een achtergrondrapport bij deze atlas: Effecten van menselijk gebruik op mariene weekdieren. Enthousiast geworden over de vele
leuke schelpen die op Lesbos (Griekenland) te vinden zijn, schreven Jan
Veltkamp en zij een eenvoudig boekje om de vondsten op naam te brengen. Het boekje Schelpen van de Griekse eilanden verscheen in 2011.
40
onmisbare voedselbron voor vogels, vissen en krabben. Ook in het waddengebied zijn grote veranderingen te zien in
de schelpdierfauna, en helaas vooral negatieve. De platte oester en de wulk zijn
geheel uit de Nederlandse Waddenzee
verdwenen door overbevissing, ziekte en
vervuiling met tributyltin (TBT), een stof
die in verf zit die gebruikt wordt om de
aangroei van algen en zeepokken op de
onderkant van schepen te voorkomen.
Gelukkig is de schelpdiervisserij aan het
verduurzamen. Ik hoop ooit weer een
levende wulk in de Waddenzee te vinden
nu ook de hoeveelheid TBT in het water
langzaam af lijkt te nemen door een wereldwijd verbod op deze stof.’
Topstukken
‘Als ik zo naar m’n kast met vondsten
kijk, dan ben ik altijd nog erg blij met
deze noordkromp en wulk, de mastodonten van de Noordzee. Ik vind deze pinna
(steekmossel) en de Giant Eastern Pacific Conch (Stromus galeatus) natuurlijk
wel topstukken. Maar kijk eens naar een
wenteltrapje of een tritonhoorn, die
zijn toch subliem? Of er nog schelpen
op mijn verlanglijstje staan? Jazeker, er
zijn wel gebieden waarvan ik weet dat
je er heel veel schelpen kunt vinden,
waar ik nog nooit geweest ben, zoals
bijvoorbeeld Florida en Zuid-Afrika. Maar
de uitdaging zit nu ook wel echt in het
kleine priegelwerk: iets wat je met het
blote oog niet zomaar ziet. Die vondsten
zijn minstens zo belangrijk voor me als
deze enorme schelpen in de kast.’
HENK POSTMA
Oude spooknetten
Kimverheffing
Op weg naar de boot naar de vaste
wal bleef ik staan. Op de horizon zag
ik witte vlekken snel bewegen. Alsof
er grote golven rolden, bovenop de
horizon. Heel vreemd. Of waren het
schepen? De kapitein van de veerdienst stond voor de boot en ik vroeg
hem wat het was. ‘Kimverheffing’,
vermoedde hij. Dan zijn de omstandigheden zodanig dat je wonderlijke dingen ziet aan de horizon. Niet omdat
je te veel gedronken hebt, maar door
een combinatie van hoge luchtdruk
en lage temperatuur. Daardoor kan je
ineens veel verder zien dan je normaal
op ooghoogte kan. Dat zijn van die
kleine dingen die het leven mooier
maken. Soms wens ik onszelf als samenleving ook wat kimverheffing toe.
Dat we net even verder kunnen kijken
dan normaal. Dit najaar nog: ‘Jullie
hebben gewonnen’, zei minister Kamp
toen hij bij de Waddenvereniging en
GasTvrijTerschelling op bezoek was op
het eiland. We stonden op een duin bij
de plek waar een boortoren volgens
hem had moeten verschijnen. Het
ministerie was daar voorstander van,
maar dankzij stevige lobby heeft de
nieuwe mijnbouwwet daar een streep
door gezet. Ik vond het een vreemde
opmerking. Als ik minister was had
ik de verenigingen gefeliciteerd en
vervolgens uitgedaagd om hard mee
te werken aan alternatieven. Want als
we over de tijdshorizon van onze dagelijkse beslommeringen kijken, zien
we een enorme opdracht. Onze hele
energievoorziening en energiegebruik
moet totaal over de kop in minder dan
vijftien jaar! Dat kunnen we alleen
maar gezamenlijk doen. Niet wij tegen
zij, maar een gedeeld gevoel dat we
het zonder fossiele energie moeten
en willen redden. Het zou pas een
overwinning zijn als we dat als gezamenlijke opdracht zien. Ik wens ons
veel kimverheffing.
WADDENmagazine 4-2016 41
Genietwad
Alle activiteiten van de Waddenvereniging vindt u in
de kalender op onze website: www.waddenvereniging.nl.
VAN HET WAD: BOEKEN, APPS, WANDELINGEN, ETEN, KUNST EN MEER
www.
wadden
vereniging
.nl
TEKST: PAULA ZUIDHOF
Vervoer
Milieujutten
Doen
In de krokusvakantie, van
19 tot en met 25 februari, is
weer de traditionele
Milieujutweek op Ameland
en Terschelling. Door de
winterstormen spoelt er
veel afval aan op de stranden. Dus kom naar een van
de eilanden en help mee met
de grote schoonmaak. Iedere morgen ga je op de fiets
of met de strandbus naar
het strand. In de middag en/
of avond is er een facultatief
programma. Het speciale
Milieujut-arrangement
bestaat uit verblijf met volpension, fietshuur en excursies. Prijzen en info: Sier aan
Zee Ameland en Stayokay
Terschelling. Leden van de
Waddenvereniging krijgen
€ 7,50 korting per halve week
en € 15,- per hele week.
Zien & luisteren
Midwinterfestival
Het negende Midwinterfestival op Schiermonnikoog
is op donderdag 29 december. Het festival dompelt
eilander én kerstvakantieganger, jong en oud, een hele
dag onder in muziek, theater, verhalen, workshops en
meer. Het Midwinterfestival heeft zich ontwikkeld tot
een tweejaarlijks cultureel feest, waarbij eilanders en
ondernemers huiskamers en andere ruimtes openstellen voor artiesten die over ‘hun’ eiland zingen en verhalen vertellen. Het traditionele snert- en slotconcert,
gevolgd door een spectaculaire afsluiting, maken het
Midwinterfestival voor iedereen tot een sfeervolle dag.
Lezen
Zien
Zeezichtfilms
Stap maar in!
Vanaf 1 januari 2017 gaat vervoersmaatschappij Arriva op Ameland, Vlieland en Terschelling rijden met elektrische bussen. Deze
bussen geven geen uitstoot van schadelijke
stoffen. Er zal vaker gereden worden om de
verbinding tussen de dorpen te verbeteren.
Ook wordt de OV-chipkaart ingevoerd op
deze eilanden. Passagiers kunnen instappen
bij de bushaltes, maar je kunt ook langs de
busroute duidelijk je hand opsteken naar de
chauffeur. De bus zal dan stoppen. Deze regeling geldt voor het instappen, uitstappen
kan alleen bij bushaltes.
Kom er maar eens om tijdens een gure wintermaand
in het hoge Noorden. Op
een van de populaire filmweekends op Vlieland kán
het: zonovergoten palmenstranden, een verlaten
baai in Amerika, een zwoel
Frans vakantieparadijs,
een ouderwetse Belgische
badplaats en de ruige
Schotse kust. Ze trekken
aan je voorbij in de gezellige bioscoop van Vlieland.
Filmliefhebbers zien maar
liefst zes strand-speelfilms
in drie dagen. Films met
Zeezicht zijn te zien in de
weekends die beginnen op
de vrijdagen 13 en 27 januari. Zie voor het
arrangement en prijzen
www.podiumvlieland.nl.
Kookeiland
Het 278 pagina’s tellende kookboek Kookeiland (ISBN
9789082448313) van de Vlielandse
Hetty van Westrenen bevat een keur aan eilandrecepten, samengesteld met producten uit de natuur. Voor deze
ervaren kookster geen pakjes en zakjes van de supermarkt, maar
zelf gevangen vis, vers gevonden mosselen, kokkeltjes, zeewier en
andere plantaardige ingrediënten. Het boek bevat duidelijke
recepten, voorzien van een foto. Ook staan er mooie Vlielandfoto’s in. Prijs: € 24,95,
te koop op het eiland en bij www.vlielandshop.nl.
Actief
Zien
Torens en vergezichten
Beeldend kunstenaar Harrie Gerritz behoort al decennialang tot
de vaste exposanten van Galerie De Vis in Harlingen. Nu is er
een tentoonstelling van zijn karakteristieke huizen, kerktorens,
rivieren en bomen. Ook verscheen er een nieuwe publicatie over
zijn werk. Lapjes grond, de slingervorm
van rivieren, telkens vertellen ze een
ander verhaal. De expositie Torens en
Vergezichten van Harrie Gerritz is tot en
met 14 januari 2017 te zien in Galerie De
Vis, Noorderhaven 40, Harlingen. Open op
donderdag en vrijdag van 12.30 tot 17.00
uur, zaterdag vanaf 11.00 uur.
WINTERwissels
Zomaar een eindje lopen kan altijd nog.
Wie een lekker eind wil wandelen op
Ameland, over een uitgezette route op
kaart, kan terecht op www.wandelzoekpagina.nl. Daar vind je vier verschillende
Groene Wissel-routes door duinen,
kwelders, het Hollumer Bos, de Hollumer
Duinen en over het strand. Losse routekaarten zijn voor € 2,50 te koop door op
de kaart te klikken en de gevraagde gegevens in te tikken. Je ontvangt dan een
e-mail met de gevraagde wandelkaart.
Een abonnement nemen kan ook.
WADDENmagazine 4-2016 43
Genietwad
Alle activiteiten van de Waddenvereniging vindt u in
de kalender op onze website: www.waddenvereniging.nl.
Lezen
Zien & luisteren
Op Vlieland wonen kunstschilders,
schrijvers, smeden, dichters, beeldbouwers en musici. Hoog tijd om ze
persoonlijk voor te stellen tijdens de
allereerste Kunst- en Muziekroute. De
(wandel)route voert langs bijzondere
locaties op Vlieland, zoals de vuurtoren en de reddingbootschuur. Ateliers
en huiskamers zijn opengesteld voor
publiek. Op iedere locatie is een kunstenaar aanwezig. Schrijvers en dichters lezen voor en er is live muziek te
horen. Deze kunstroute kun je lopen
op zaterdag 17 december van 16.00
tot 20.00 uur. Tickets zijn voor € 10,te koop bij de VVV, inclusief consumptie. Kinderen tot 12 jaar gratis.
Kunst- en Muziekroute
Beleven
23
In 23 belevenissen neemt schrijver Henk Tameling zijn lezers
mee naar de Waddeneilanden.
In zijn boek Over ’t Wad (ISBN
9789491276385) vertelt hij over
jutten, wadlopen, strandwachten,
eilandhoppen, dokter Deen en vele
andere waddenonderwerpen, verbonden aan ervaringen uit zijn verleden op zijn favoriete eilanden.
Prijs: € 11,50.
In en rond boerderij De Weezenplaats, bij Oudeschild op
Texel, is een galerie en beeldentuin. Voor kunstenares
Hélène Steenhof ging een
droom in vervulling toen ze
verhuisde naar deze markante, monumentale stolpboerderij, op de hoek van het
mooie wandel- en fietspad
44
‘het Skillepaadje’. Haar bronzen beelden en tuinbeelden
zijn te zien in haar eigen tuin
en tentoonstellingsruimte.
Galerie De Weezenplaats
is open van donderdag t/m
zaterdag van 11.00 uur tot
17.00 uur. Buiten deze tijd op
afspraak: www.deweezenplaats.nl.
Lezen
Griendboek
Op en top donker
De International Dark Sky Association heeft in 2016 het Nationaal Park Lauwersmeer officieel uitgeroepen tot Dark Sky
Park. Een jaar eerder kreeg de Boschplaat op Terschelling al
hetzelfde predicaat. Dark Sky Parks zijn gebieden (wereldwijd
zijn er 41) waar het nog echt donker is. Bij nieuwe maan en
onbewolkte hemel zijn er duizenden sterren te zien. Om de
duisternis te ervaren heeft de VVV Terschelling een Dark Skyarrangement samengesteld dat alleen te boeken is voor de
maanloze weekends in januari, februari en maart. En dan maar
duimen voor kraakhelder weer. www.vvvterschelling.nl
Zien
Zien
Zien
Galerie De Weezenplaats
www.
wadden
vereniging
.nl
Zandtekenen
Een bijzonder pianoconcert en een net zo bijzonder optreden op zaterdag 21 januari in het theaterrestaurant Klif
12 in Den Hoorn op Texel. Zandkunstenares Gerrie Hondius
maakt met snelle vingers en grote toverbewegingen tekeningen met zand op een lichtbak die wordt geprojecteerd.
Concertpianist Martijn Smits begeleidt haar daarbij op virtuoze wijze op de piano. Het duo was al te zien bij het festival Broadway in Den Hoorn, nu terug in Klif 12. Aanvang
20.30 uur. Voor kaarten: www.klif12.nl.
Griend is een klein onbewoond waddeneiland
dat is te zien vanaf de
veerboot HarlingenTerschelling. Er staat
een baken en een houten verblijf voor de vogelwachters. Het is een
eiland waar vogels bij
duizenden neerstrijken, reden voor Jan Veen en Hanneke
Dallmeijer om een boek samen te stellen onder de titel
Griend, eiland voor vogels. De tekst is van Jan Veen, de
foto’s van beiden. Het boek is te koop via www.griendboek.nl. Prijs: € 37,95 + € 1,95 porto. Griend is niet vrij
toegankelijk. Wie het eiland wil zien kan er een virtuele
wandeling maken via Google Maps.
Actief
Winterbosloop
en oliebollen
De traditionele Winterbosloop op Texel is dit jaar op
oudejaarsdag. Inschrijven
kan vanaf 10.15 uur in
hotel Bos en Duin, Bakkenweg 16, Den Hoorn.
Voor kinderen tot en
met 16 jaar is het inschrijfgeld € 2,- en voor
volwassen lopers € 3,-.
De afstanden zijn per leeftijdscategorie verschillend.
Net als bij de drie voorafgaande
edities is er ook dit jaar weer een
categorie bijgekomen: jongens en meisjes van 13 en 14 jaar,
2500 meter, start om 11.00 uur. De algemene startplaats van
de diverse afstanden is op de hoek van de Botgrasweg met de
Koekkoeksweg. Voor iedereen zijn er leuke prijzen te winnen.
www.avtexel.nl.
WADDENmagazine 4-2016 45
De Waddenvereniging heeft voor ondernemers op en rond de Wadden de
WAD500 Club opgericht. Doel is: kansen benutten die het Werelderfgoed
Waddenzee biedt voor bedrijven. Een van de deelnemers zijn Piet en Ina Laan,
die samen Texel-Yurts runnen.
MARCEL VAN KAMMEN
Wad500club
WADDENmagazine
WADDENmagazine, december 2016, nummer 4.
Verschijnt 4 keer per jaar.
Uitgave van de Waddenvereniging.
E-mail: [email protected].
ISSN 0 166-4824
Hoofdredactie: Hans Revier
Eindredactie: Fanny Glazenburg, Daniël Mulder
TEKST: DANIËL MULDER
Redactie: Corina van der Meulen, Lidewij Kemme,
Frank Petersen, Jojanneke Drijver, Marrit van den
Akker, Marcus Werner
Vormgeving: Très Melis
Correcties: Sijka Rispens
Druk: Pijper Media, Groningen
‘Een joert is een levend organisme’
• Bedrijf: Texel-Yurts
• Opgericht: 2002
• Eigenaren: Piet en Ina Laan
• Werknemers: Geen
• Locatie: Den Hoorn
• Website: www.texelyurts.nl
Een huis van steen hebben Piet en Ina
Laan niet meer. Drie jaar geleden hebben
ze dat verkocht, omdat ze nu in ieder seizoen van het jaar in een joert (het wordt
ook als yurt gespeld) willen wonen. ‘Het
was niet alleen onpraktisch dat we iedere
keer onze spullen moesten verhuizen, we
vinden wonen in een joert ook prettiger’,
vertelt Ina via de telefoon vanaf Texel,
‘want je hebt meer het buitengevoel.’
Texel, dat is het eiland waar ze wonen en
waar ze hun bedrijf Texel-Yurts runnen.
Op een afgebakend stukje op camping
Loodsmansduin verhuren ze hun joerts.
Twaalf witte ‘tenten’ staan er: tien daarvan zijn voor de verhuur.
De kachel vormt het hart
‘Een joert is geen kampeermiddel’, benadrukt Piet, die via de speaker op de
telefoon van Ina ook deelneemt aan het
gesprek. ‘Van oorsprong gebruikten nomaden het als woning. In Mongolië wordt
een joert ook wel ger genoemd, wat huis
of thuis betekent. ‘De schoonheid van een
joert is de eenvoud. Je leeft met elkaar in
een grote ronde ruimte waarin je slaapt,
kookt en woont. De inrichting is sober,
maar alles wat je nodig hebt is er: van bed
tot fornuis. Wanneer je in een joert leeft,
keer je terug naar de basis.’ Ina: ‘Dan merk
46
je dat heel veel spullen overbodig zijn.’
De constructie van een joert is eenvoudig
maar doeltreffend. Piet: ‘Het bestaat uit
een houten frame. Daarover komt een
vilten doek voor de warmte, dan volgt een
canvasdoek om het waterdicht te maken
en daaroverheen zit een hoes die met horizontale banden alles bij elkaar houdt.
Volgens Ina is een joert meer dan een
woning. ‘Het is een soort organisme: het
houtwerk staat symbool voor de botten,
het vilt voor de spieren en het canvas
voor de huid. En de kachel die in het midden staat is het hart. Mensen ervaren een
joert vaak ook heel intens wanneer ze voor
het eerst binnenkomen. Ze zijn laaiend
enthousiast.’
Cirkelvormige tent
Piet had ooit een eigen timmerbedrijf.
Door een dip in de relatie zocht hij een
ander onderkomen. Hij besloot een joert te
bouwen. ‘Met de relatie ging het gelukkig
al snel weer beter’, vertelt hij vrolijk. ‘Nu
leven we zelfs continu in één ruimte en
het bevalt prima.’ Dat is misschien wel de
kracht van deze cirkelvormige tenten. Ina:
‘Je ervaart het leven er compleet anders.
Dat is wat we onze gasten willen meegeven.’
Advertenties: A2 Acquisitie & Advies
Tel. 023 - 526 04 05.
E-mail: [email protected]
Plaatsing van artikelen van niet-redactieleden
behoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen en beweringen het inzicht van de redactie
weergeven. Overname van artikelen na overleg
met de hoofdredactie.
Waddenvereniging
Postbus 90, 8860 AB Harlingen
Droogstraat 3, 8861 SR Harlingen
Tel. 0517-493693, fax 0517-493601
E-mail: [email protected]
www.waddenvereniging.nl
Bankrekening: NL83 RABO 0342 4256 33
BIC: RABONL.2U
De Waddenvereniging stelt zich ten doel het
waddengebied te beschermen en te behouden
voor de generaties na ons. De vereniging doet dit
via politieke lobby, beleidsbeïnvloeding, juridische acties en voorlichting.
Een lidmaatschap geldt voor een kalenderjaar
(12 maanden). Opzeggingen dienen schriftelijk
te geschieden voor 1 november. De jaarlijkse
contributie bedraagt minimaal 27 euro voor leden
(2,25 euro per maand). Jeugdleden tot en
met 17 jaar betalen minimaal 18 euro per jaar.
Giften en legaten
Velen geven de Waddenvereniging iets extra’s.
Deze giften vormen een onmisbare steun voor
ons werk. Wilt u een gift, periodieke schenking of
erfstelling regelen? Doordat de Waddenvereniging een instelling ‘ten algemene nutte’ is, geeft
dit fiscale voordelen. Indien u meer informatie
wilt, neem dan contact op met de Waddenvereniging.
Het WADDENmagazine wordt
gedrukt op FSC© gecertificeerd
papier. De kunststoffolie is 100%
afbreekbaar (biofolie) en levert
na verbranding geen schadelijke
reststoffen op.
Het werk van de
Waddenvereniging wordt
gesteund door de
Nationale Postcode Loterij.
Ledenraad
De ledenraad van de Waddenvereniging heeft een zware
adviesfunctie. De maximaal 25
leden worden benoemd tijdens de
Algemene Ledenvergadering. Hun
zittingsduur is maximaal
2 keer 4 jaar.
Samenstelling: De samenstelling
van de ledenraad is, op grond
van betrokkenheid en deskundigheid, evenwichtig. De leden
zijn geografisch verspreid over
Nederland.
Nieuw leven
In de donkere decembermaand werpen
de grijze zeehonden hun jongen.
Een aankondiging van het nieuwe jaar.
De redactie van het WADDENmagazine
wenst al haar lezers een zeer
voorspoedig 2017.
Taken: De ledenraad komt ten
minste tweemaal per jaar bijeen
en krijgt ondersteuning vanuit
het bureau van de vereniging. De
raad adviseert in ieder geval over
de begroting, de jaarrekening,
het jaarverslag en het beleidsplan. Daarnaast adviseert hij
het bestuur en de ALV gevraagd
en ongevraagd over alle andere
zaken.
Structuur: De ledenraad kent
verschillende adviesgroepen
waarin leden van de raad zitting
hebben, zoals:
• Ruimtelijke ordening en
geologie
• Ecologie en gezondheid
• Organisatie, begroting,
fondsenwerving en jaarstukken
• Communicatie, en zichtbaarheid
Dagelijks bestuur:
• Jan Castelein, voorzitter
([email protected] /
026-4742577).
• Foppe Huitema
([email protected] /
06-53427382)
• Wietske Jonker-ter Veld,
secretaris
([email protected] /
0592-541762).
Leden van de ledenraad 2016 :
Jan de Boer, Maaike van
Boven-Klunne, Peter de Groot,
Hans Hiemstra, Rudy de Hoog,
Sergej Koopmans-Molenveld,
Rosalie Martens, Gerard van
Vliet, Chris Weijer, Astrid van
de Weijenberg.
Meer weten over de ledenraad?
Stuur een e-mail naar een van de
bestuursleden van de ledenraad
of neem telefonisch contact op.
www.
wadden
vereniging
.nl
Ga voor nieuws, acties en verenigingszaken naar
www.waddenvereniging.nl
WADDENmagazine 3-2016 47