Street lighting, - Jet-Net

Laat je verlichten!
Alles over licht en led-verlichting
leerlingenhandleiding versie 1.1
Many parties were involved in making this project available for schools:
This technology project was originally developed by Philips (The Netherlands) for the Dutch
Jet-Net-project and incorporated in the EU ‘Ingenious’ project of European Schoolnet
(EUN).
Jet-Net, the Dutch Youth and Technology Network, is a partnership between companies,
education and government. The aim is to provide higher general secondary school (HAVO)
and pre-university school (VWO) pupils with a true picture of science and technology and
to interest them in a scientific-technological higher education course.
European Schoolnet (EUN) is a network of 30 Ministries of Education in Europe and beyond.
EUN was created to bring innovation in teaching and learning to its key stakeholders:
Ministries of Education, schools, teachers and researchers. The ‘Ingenious’ project is
coordinated by European Schoolnet.
European Round Table of Industrialists
ERT is a forum bringing together around 45 chief executives and chairmen of multinational
industrial and technological companies with European heritage with sales volume exceeding
€ 1,000 billion and thereby sustaining around 6.6 million jobs in Europe. ERT advocates
policies at both national and European levels which help create conditions necessary to
improve European growth and jobs. ERT was the initiating force for the EU Coordinating
Body (ECB), now called ‘Ingenious’, to disseminate proven best practices of industry-school
cooperation to stimulate interest in careers in science and technology throughout the
European Member States.
This document is supported by the European Union’s Framework Programme for Research
and Development (FP7) – project ECB: European Coordinating Body in Maths, Science and
Technology (Grant agreement Nº 266622). The content of this document is the sole
responsibility of the Consortium Members and it does not represent the opinion of the
European Union and the European Union is not responsible or liable for any use that might
be made of information contained herein.
Authors: Thomas van den Berg, lerarenopleiding Fontys Hogeschool, Tilburg
Patrick van Stijn, Philips Lighting, Eindhoven
Editor:
Betty Majoor, In Profiel Tekstontwerp, Eindhoven
This is a publication of:
Edition:
Philips Human Resources Benelux / Jet-Net,
PO Box 80003, 5600 JZ Eindhoven, The Netherlands
Dutch version 1.1, July 2014
for European Schoolnet ‘inGenious’
This work is licensed under
Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike CC BY-NC-SA.
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
Inhoudsopgave
1.
Inleiding ....................................................................... 3
2.
Wat is licht en hoe werkt het? ...................................... 4
2.1
2.2
2.3
3.
Een aantal kunstmatige lichtbronnen ........................... 9
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
4.
De opbouw van een standaard led-lamp........................ 17
De kleur van led-licht ................................................. 21
Led-lampjes van organisch materiaal: OLED’s ................ 22
Welke soorten led-verlichting kom je tegen? ............. 24
6.1
6.2
6.3
7.
De effecten van verlichting op de sfeer ......................... 14
Meer bijzondere toepassingen van verlichting ................ 16
Hoe werkt een led-lamp? ............................................ 17
5.1
5.2
5.3
6.
De eerste kunstmatige lichtbron: de gloeilamp ................ 9
De opvolger: de tl-buis en spaarlamp ........................... 10
Toch weer een gloeidraad: de halogeenlamp ................. 11
Voor de grootverbruiker: natrium- en kwiklampen ......... 11
De lamp van nu en de toekomst: de led-lamp ................ 12
Wat kun je doen met kunstmatig licht? ...................... 14
4.1
4.2
5.
Natuurlijk of kunstmatig licht? ....................................... 4
Wat is licht precies?...................................................... 4
Hoe beschrijf je de eigenschappen van licht? ................... 6
Welke vormen lampen zijn er met led-technologie? ........ 24
Een paar belangrijke toepassingen van led-verlichting .... 25
Licht van de toekomst ................................................ 27
Test je kennis over verlichting! .................................. 28
7.1
7.2
Een lamp voor je kamer thuis ...................................... 28
Nieuwe verlichting in de fietsenkelder ........................... 30
Extra
Behalve de gewone tekst en opgaven tref je een aantal blauwe
kaders aan. Hierin staat extra informatie, variërend van leuke
weetjes tot verdiepende theorie. De kaders zijn bedoeld voor wie
meer wil weten over licht en led-verlichting. Je docent bepaalt of
een kader wel of geen verplichte lesstof is.
1
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
Foto voorpagina: printplaat met led-cellen in een opengezaagde led-lamp.
2
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
1. Inleiding
Deze les gaat over licht. In onze
samenleving is licht een
vanzelfsprekend ding: overdag
schijnt de zon (ook al wordt die
misschien iets verduisterd door
wolken) en als het donker wordt is
er altijd wel een lamp beschikbaar.
En zelfs als er geen zonlicht of
lamp beschikbaar is, heb je altijd
nog wel een telefoon op zak die
licht kan geven. Je hoeft nooit in
het pikkedonker te zitten.
1. Zonder de uitvinding van de lamp zou de wereld er heel
anders uitzien. Bedenk in tweetallen een aantal voorbeelden
van ontwikkelingen of situaties die zonder kunstlicht niet
mogelijk waren geweest.
In deze les kom je meer te weten over licht: Wat
is licht precies? Hoe werkt het volgens de
natuurkundigen? Welke soorten lampen zijn er?
Hoe werken die lampen en waar gebruiken we
welke soort? In het bijzonder kijken we naar ledlampen. In de ontwikkeling van deze nieuwe
vorm van verlichting wordt veel tijd en geld
gestoken. Waarom is het zo’n veelbelovende
vorm van licht?
Bij dit boekje hoort een practicum waarin je zelf
een led-lamp gaat maken. Je ziet daarbij wat er
nodig is om te zorgen dat de lamp licht kan geven. Als de lamp
werkt, kun je hem ‘aankleden’ met je eigen design. Als het je
goed lukt, kun je thuis je eigen, unieke lamp gaan gebruiken!
3
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
2. Wat is licht en hoe werkt het?
2.1 Natuurlijk of kunstmatig licht?
Je kunt licht opdelen in twee soorten: natuurlijk licht en
kunstmatig licht. Natuurlijk licht noemen we al het licht dat van
natuurlijke bronnen komt zoals de zon en vuur. Ook
fluorescentie is een bron van natuurlijk licht: denk bijvoorbeeld
aan het licht dat vuurvliegjes in het donker afgeven.
Kunstmatig licht is licht dat wordt opgewekt met door de mens
gemaakte lichtbronnen, met andere woorden lampen. Lampen
zijn er in alle soorten en maten: van de piepkleine lampjes in je
telefoon die aangeven dat je een berichtje hebt, tot de enorme
schijnwerpers die een voetbalveld van licht voorzien. Lampen
gebruiken verschillende basisprincipes om licht te leveren, maar
het zijn allen kunstmatige manieren om licht op te wekken.
2.2 Wat is licht precies?
Het heeft wetenschappers lange tijd gekost om erachter te
komen wat licht precies is. Licht is dan ook een lastig begrip. De
huidige opvatting is, dat licht elektromagnetische straling is met
een deeltjeskarakter. Je kunt die straling opvatten als
piepkleine, onzichtbare deeltjes die zich in een golfbeweging
door vloeistof, gassen en zelfs vacuüm kunnen bewegen. Die
onzichtbare deeltjes worden fotonen genoemd.
Straling heeft dus een golflengte. Afhankelijk van de golflengte
krijg je een bepaalde soort straling zoals röntgenstraling,
UV-straling, radiogolven en (zichtbaar) licht. Je ziet dit in de
figuur hieronder.
4
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
Straling met een golflengte tussen 10 nanometer en 1 millimeter
noem je licht. Dit licht is niet allemaal zichtbaar. Aan de
linkerkant van het spectrum heb je ultraviolet licht (denk aan het
blauw/paarse licht van een zonnebank of het blacklight in de
disco). Het licht aan de rechterkant noem je infrarood (het
‘onzichtbare’ licht waarmee een afstandsbediening informatie
stuurt naar de televisie).
Het zichtbare lichtspectrum loopt van
380 tot 780 nanometer en is
opgebouwd uit alle mogelijke kleuren:
die zie je bijvoorbeeld in de regenboog
als na een stevige bui de zon weer
schijnt. Als je deze kleuren mengt,
ontstaat er wit licht. Dit zie je in de
afbeelding hiernaast: de hoofdkleuren
van licht zijn rood, blauw en groen. Dit
heet de primaire kleuren van licht. Als
je groen licht en rood licht met elkaar
mengt, ontstaat er geel licht. Door de
primaire kleuren met elkaar te
mengen, kun je alle andere kleuren en wit licht maken.
Als we het vanaf nu over licht hebben, dan bedoelen we het
zichtbare licht dat uit al deze kleuren bestaat en dat we met
onze ogen kunnen zien.
Extra: De snelheid van het licht
Een belangrijke eigenschap van licht is de snelheid waarmee het
zich voortplant. Licht gaat namelijk altijd met een snelheid van
299.792.458 meter per seconde! In de natuurkunde is dit een
belangrijke waarde. Daarom heeft de lichtsnelheid zijn de eigen
symbool gekregen: de letter .
Als er in de ruimte op een afstand van 300.000 kilometer een
lichtbron aangaat, duurt het maar een seconde voor je het licht
van die bron ziet.
5
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
2.3 Hoe beschrijf je de eigenschappen van licht?
Als je een lamp koopt, wil je weten of hij genoeg licht geeft en,
als je iets voor je kamer zoekt, of het een beetje ‘gezellig’ licht
is. Deze eigenschappen kun je met twee natuurkundige
grootheden beschrijven: de lichtstroom en de kleurtemperatuur.
Extra: Lichtsterkte en lichtstroom
De lichtsterkte wordt uitgedrukt in de SI-eenheid candela (cd).
Historisch was de candela gedefinieerd als de hoeveelheid licht
van één kaars. Tegenwoordig is de definitie van een candela veel
nauwkeuriger.
Het licht dat een lichtbron in alle richtingen bij elkaar uitstraalt,
wordt de lichtstroom genoemd. De lichtstroom wordt uitgedrukt
in lumen (lm).
De lichtstroom geeft aan hoeveel
licht een lichtbron in alle richtingen
uitstraalt. Een lamp met een hoge
lichtstroom straalt veel licht uit en
kan een groot oppervlak verlichten.
De eenheid van lichtstroom is de
lumen (met de afkorting lm). Een
lamp voor normaal gebruik heeft
ongeveer een waarde van 600
lumen.
Hoe efficiënt een lamp is, kun je zien
aan het aantal lumen dat hij per
Watt energie produceert.
In formulevorm schrijf je dat als:
De lichtopbrengst voor de afgebeeld lamp is dus:
6
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
De kleurtemperatuur staat vaak op het doosje van een lamp in
termen als ‘warm wit’ of ‘koel wit’. Deze grootheid geeft aan hoe
warm het licht op ons overkomt en kun je ook in een getal
uitdrukken. Dit gebeurt in de eenheid Kelvin (K). De
kleurtemperatuur vertoont namelijk veel overeenkomst met de
temperatuur van een vlam: die gaat van rood gloeiend (een lage
kleurtemperatuur) tot witheet (een hoge kleurtemperatuur). In
de figuur hieronder zie je de kleurtemperatuur van verschillende
kleuren licht.
Licht met een lage kleurtemperatuur heeft een oranje/gele gloed
en creëert een gezellige, knusse sfeer. Je noemt dit ‘warm licht’.
Een lamp een hoge kleurtemperatuur geeft witter en helderder
licht. Dit licht is geschikt voor een zakelijke of schoolomgeving.
Licht met een nog hogere kleurtemperatuur is blauw en doet
juist weer koel aan
De voorbeelden hieronder geven een beetje gevoel voor
kleurtemperaturen.
kleurtemperatuur (K)
voorbeeld
2000
zonsopgang/zonsondergang
2800
gloeilamp
3200
halogeenlamp
5000
flitslicht
5000-5400
daglicht bij een heldere hemel
6000
schaduw
7
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
Opgaven
2. De fabrikant van een bepaald lampsoort heeft de beschikking
over blauwe, rode en groene lampen, maar hij wil graag
witte lampen gaan verkopen.
a) Kan de fabrikant met deze drie kleuren wit licht maken?
b) Wat zijn de golflengten van de drie gekleurde lampen en
wat zou dan de golflengte zijn van wit licht?
3. Stel je krijgt twee lampen tot je beschikking; lamp 1 heeft
een lichtstroom van 800 lumen en een kleurtemperatuur van
4000K en lamp 2 beschikt over 120 lumen en heeft een
kleurtemperatuur van 3000K. Welke lamp is het meest
geschikt voor in de woonkamer en welke lamp is bedoeld
voor een fabriekshal? Leg ook uit waarom je dat antwoord
kiest.
8
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
3. Een aantal kunstmatige lichtbronnen
In dit hoofdstuk kijken we welke soorten kunstmatig licht we tot
onze beschikking hebben. Er zijn tegenwoordig veel
verschillende lampen op markt. We behandelen hier een aantal
belangrijke soorten en dan vooral de lampen die je in het
dagelijks leven tegenkomt.
3.1 De eerste kunstmatige lichtbron: de gloeilamp
De gloeilamp is de lamp waar het
allemaal mee begon. Deze uitvinding
werd in 19de eeuw gedaan door
verschillende wetenschappers. De
bekendste hiervan was de
Amerikaanse uitvinder Thomas Edison.
Een gloeilamp werkt als volgt: als je
een gloeilamp op een stroombron
aansluit, gaat er stroom lopen door
een dunne draad wolfraam, midden in
de glazen bol. Doordat de stroom door
zo’n smalle doorgang moet, wordt de
draad zo heet dat deze begint te gloeien en licht en warmte
begint uit te stralen: de gloeilamp begint te branden. De glazen
bol is gevuld met een gas, dat er voor zorgt dat de
wolfraamdraad langer meegaat en niet doorbrandt.
In de 19de eeuw was de uitvinding van de gloeilamp een enorme
stap vooruit. Voor die tijd moest je kaarsen gebruiken om
binnenshuis verlichting te hebben. Tegenwoordig is de gloeilamp
niet meer zo populair. Dit ligt aan het lage rendement van 5%;
dit betekent dat maar 5% van alle energie die de lamp in gaat
wordt omgezet in licht, de overige 95% wordt uitgestraald als
warmte. De gloeilamp wordt vooral nog als een energieverspiller
gezien en mag daarom niet meer worden verkocht.
9
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
3.2 De opvolger: de tl-buis en spaarlamp
De tl-buis en
spaarlamp stammen uit
de 20e eeuw en zijn
veelgebruikte
vervangers voor de
gloeilamp. Spaarlampen en tl-buizen lijken op het eerste gezicht
niet veel op elkaar, maar ze zijn
allebei op hetzelfde principe
gebaseerd.
Spaarlampen zien er van buiten vaak
net zo uit als een gloeilamp. Van
binnen zie je dat hij meer op een
opgevouwen of opgerolde tl-buis lijkt.
Ze werken dan ook hetzelfde als een
tl-buis. Spaarlampen en tl-buizen
hebben een rendement tussen de 18
en 20%, een stuk beter dan de
gloeilamp!
Extra: Hoe werkt een tl-buis of spaarlamp?
In een tl-buis zit een mengsel van kwikdamp en edelgassen (dit
zijn vrij zeldzame gassen die met maar weinig andere stoffen
een reactie aangaan). Aan de twee uiteinden van de tl-buis zijn
elektroden gemonteerd. Als je stroom door de buis zendt, stoten
de elektroden elektronen af.
Als je een tl-buis aanzet, geeft hij niet meteen licht. Hij moet
eerst ‘opstarten’. Hiervoor dient het edelgas in de buis. Het
edelgas warmt op als er elektronen tegenaan botsen. De
aanwezige kwikdamp warmt tegelijkertijd mee op. Als de
temperatuur hoog genoeg is, kan de volgende stap plaatsvinden:
Als een elektron hard genoeg tegen een kwikdeeltje botst, wordt
dat elektron opgenomen. Hierdoor heeft het kwikdeeltje opeens
meer energie dan normaal. Het kwikdeeltje kan de extra energie
niet vasthouden en zendt die energie weer uit in de vorm van
een foton.
Het licht dat de kwikdamp uitzendt, is voornamelijk onzichtbaar
ultraviolet licht. Door een wit, fluorescerend poeder aan de
binnenkant van de buis wordt het ultraviolette licht omgezet in
zichtbaar licht.
Wanneer dit proces met heel veel kwikdeeltjes tegelijk
plaatsvindt, gaat de tl-buis licht uitstralen!
10
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
3.3 Toch weer een gloeidraad: de halogeenlamp
Een andere veelgebruikte lamp is de halogeenlamp. Deze
lampen worden veel toegepast in spotjes in het plafond en
moderne designlampen. Eigenlijk is de
halogeenlamp niet veel anders dan een
ouderwetse gloeilamp. Hij is namelijk ook
gebaseerd op een gloeidraadje dat zich in een
luchtdichte glazen bol bevindt, gevuld met een
speciaal gas. Het voornaamste verschil met een
gloeilamp is dat halogeenlampen over het
algemeen kleiner zijn en dat er een ander soort
gas (een mengsel van kwikdamp met broom of
jodium) is gebruikt om de gloeidraad te
beschermen en de ontbranding efficiënter te
maken. Hierdoor heeft een halogeenlamp een iets
hoger rendement van 7%. De populariteit dankt
de lamp aan zijn kleine afmetingen die minder
opvallende armaturen mogelijke maken. Daarom
wordt de halogeenlamp nog vaak gebruikt.
3.4 Voor de grootverbruiker: natriumlampen
Deze lampen worden gebruikt sinds halverwege de 20ste eeuw en
werken grotendeels hetzelfde als de tl-buis en spaarlampen. Dit
type lampen wordt ook wel gasontladingslampen genoemd. Het
verschil met gewone spaarlampen zit vooral in het soort licht dat
natriumlampen uitzenden: ze
geven namelijk een typisch
geel licht en dan ook alleen
die golflengte. Dit heeft tot
gevolg dat je andere kleuren
moeilijk ziet in dit licht.
Waarschijnlijk heb je dit
soort licht al vaak gezien.
Natriumlampen worden
namelijk veel toegepast in
straatverlichting, waar het voldoende is als objecten te
onderscheiden zijn en kleur niet van belang is. Het lage
stroomverbruik en de hoge lichtopbrengst maakt
gasontladingslampen ideaal voor op straat.
11
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
3.5 De lamp van nu en de toekomst: de led-lamp
Led-lampen zijn de nieuwste uitvinding op het gebied van
kunstmatige verlichting. Led is de
afkorting van light emitting diode.
Led-verlichting werkt totaal anders
dan de bovenstaande lampen. Door
led-technologie op verschillende
manieren toe te passen kun je in
theorie alle bovenstaande lampen
door led-lampen vervangen.
Waarom zijn led-lampen zo veelbelovend? Dit komt door een
aantal eigenschappen:

Led-lampen hebben gemiddeld een rendement van 50%. De
helft van de energie die ze gebruiken, wordt dus omgezet in
licht. Een led-lamp is daarmee minstens even efficiënt als tlbuizen en spaarlampen. Nieuwe led-lampen worden
bovendien steeds efficiënter.

Ten opzichte van tl-buizen en spaarlampen geeft een ledlamp meer licht per hoeveelheid energie. Led-lampen hebben
daarom minder energie nodig om evenveel licht te
produceren als een tl-buis.

Led-lampen gaan veel langer mee dan tl-buizen,
spaarlampen en halogeenlampen. Voor sommige led-lampen
wordt een levensduur genoemd van 50.000 branduren: de
lamp kan dus 50.000 uur branden voordat hij kapot gaat.
Een led-lamp die elke dag 5 uur aan staat, gaat dus een
dikke 27 jaar mee! Ter vergelijking: voor een gemiddelde tlbuis is dit 5 tot 6 jaar.

Led-lampen zijn over het algemeen steviger, sterker en
veiliger dan andere lampen. Ze bevatten geen giftige gassen,
hebben geen glazen bol nodig (kan gewoon van kunststof
worden gemaakt) en bevatten geen kwetsbare onderdelen
zoals een gloeidraad.
Led-lampen zijn wel duurder dan vergelijkbare spaar- of
halogeenlampen. Maar vaak is het goedkoper om 1 keer een ledlamp aan te schaffen, dan in dezelfde tijd 3 of 4 spaarlampen te
verbruiken. Een led-lamp gaat immers een stuk langer mee!
12
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
Extra: Hoeveel licht?
Het vermogen van een gloeilamp is lang een ‘maat’ geweest
voor de hoeveelheid licht die een lamp geeft: een 40 Wattgloeilamp gaf gezellige sfeerverlichting, in een bureaulamp
draaide je een gloeilamp van 60 Watt en als je veel licht nodig
had, hing je een gloeilamp op van 100 Watt. Moderne lampen
geven (veel) meer licht voor hetzelfde vermogen. Omdat
consumenten aan de lichtmaat van gloeilampen gewend zijn,
staat die - omgerekend – vaak nog op de verpakking van
lampen.
De 12 Watt-spaarlamp in deze verpakking geeft net zoveel licht
als een gloeilamp van 51 Watt. Ze stralen allebei 610 lumen uit.
Opgaven
4. Probeer, naast de voordelen van levensduur en efficiëntie,
nog twee voordelen te noemen die led verlichting heeft ten
opzichte van de tl-buizen, spaarlampen en halogeenlampen.
Denk daarbij vooral aan het materiaal waaruit de
verschillende lampen zijn opgebouwd.
5. In een bureaulamp zit een led-lamp gedraaid, waarvan de
fabrikant de garantie geeft dat ie 40.000 branduren mee zal
gaan. Als je deze lamp alleen gebruikt op doordeweekse
dagen en op die dagen de lamp gemiddeld 3 uur aan laat
staan, bereken dan hoeveel jaar (afgerond) de led-lamp mee
kan gaan.
13
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
4. Wat kun je doen met kunstmatig licht?
In dit hoofdstuk laten we een aantal bijzondere toepassingen
zien van kunstmatig licht. Er zijn allerlei soorten lampen, die
verschillende soorten licht afgeven. Hierdoor heb je talloze
mogelijkheden om iets te verlichten. Philips heeft in Eindhoven
zelfs een speciaal gebouw neergezet, waarin allerlei situaties zijn
nagebouwd waar kunstmatig licht wordt gebruikt.
4.1 De effecten van verlichting op de sfeer
Een van de nagebouwde situaties is een hotel lounge: hier kun
je goed zien wat voor effect een bepaald soort licht heeft op de
sfeer in een hotel. Op de twee onderstaande foto’s zie je exact
dezelfde lounge, maar ze stralen een totaal verschillende sfeer
uit.
Het licht in de linker foto heeft een lage kleurtemperatuur
waardoor de ruimte een gelige gloed krijgt. Dit geeft de lounge
een relaxte sfeer; je krijgt het gevoel dat je hier rustig kunt
uitrusten. Het licht in de rechter foto heeft een veel hogere
kleurtemperatuur en daardoor straalt de lounge een zakelijke
sfeer uit; het is echt een omgeving waar je werkt en niet gaat
ontspannen.
14
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
Hetzelfde effect zie je in kledingwinkels, ook hier is het soort
licht van groot belang. Je verwacht natuurlijk een leuke sfeer als
je aan het winkelen bent. Tegelijkertijd wil je ook goed kunnen
zien wat je nu eigenlijk koopt in de winkel. Philips heeft daarom
ook een kledingwinkel nagebouwd. En zeg nu zelf: in welke
winkel met welk soort verlichting zou jij het liefst gezien worden
en je kleding kopen?
De inrichting van de kledingwinkel is duidelijk op jonge mensen
gericht, niet op volwassenen. Welk soort verlichting past volgens
jou het beste bij de doelgroep van deze winkel? De goede,
heldere verlichting in de linker afbeelding of de donkerdere,
stoerdere verlichting in de rechter foto?
De donkere verlichting in de rechter
afbeelding wordt tegenwoordig vaak
toegepast, maar is niet bepaald
praktisch als je wilt weten hoe dat fel
gekleurde shirt er in het zonlicht
uitziet. Misschien heb je zelf wel eens
meegemaakt dat een nieuw
kledingstuk dat je net hebt gekocht,
buiten de winkel een andere kleur
blijkt te hebben dan toen je in de
winkel stond. Het is dus belangrijk dat
het pashokje in de winkel goed verlicht
wordt, zodat je een goede beslissing
kunt nemen over je nieuwe aankoop.
Daarom probeert men verlichting in
pashokjes te maken die zo goed
mogelijk in de buurt komt van het echte zonlicht, zodat je niet
teleurgesteld wordt.
15
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
Extra: Toepassing van speciale kleuren licht
Groene verlichting op boorplatforms
Er is onderzoek gedaan naar de
toepassing van groen licht op
boorplatforms. Trekvogels
ondervinden namelijk veel
hinder van het normale licht.
Sommige vogelsoorten raken
hierdoor gedesoriënteerd. Als
ze rond het platform blijven
vliegen of erop landen, hebben
ze niet meer genoeg energie
om land te bereiken. Uit
proeven blijkt dat de vogels
veel minder last hebben van
groen licht. Toch worden
boorplatforms nog niet groen
verlicht. Helikopterpiloten
hebben namelijk de afspraak
dat een landingsplaats met
groen licht wordt aangegeven. Als je het hele platform groen
verlicht, kun je de landingsplaats niet meer zien. Onderzocht
wordt of je dit probleem op kunt lossen met verschillende
kleuren groen licht.
4.2 Meer bijzondere toepassingen van verlichting
Er zijn nog veel meer bijzondere toepassingen te bedenken wat
betreft kunstmatige verlichting. Denk bijvoorbeeld aan de gele
straatlampen; deze geven niet veel en alleen geel licht, maar
zijn daarentegen wel zuinig en kunnen een groot oppervlak
straat verlichten. Of denk gewoon aan je eigen huis: wil je een
gezellige woonkamer waar je lekker op de bank kan hangen met
warme verlichting of heb je liever tl-buizen met koude
verlichting?
Zoals je ziet zijn er veel keuzes te maken wat betreft verlichting:
warme verlichting zorgt er voor dat mensen zich welkom voelen,
koude verlichting komt een stuk zakelijker en afstandelijker
over. Daarnaast heb je de keus hoeveel verlichting je wil
aanbieden (kijk bijvoorbeeld naar de kledingwinkel) of is er maar
één bepaalde kleur verlichting nodig in de situatie.
Opgaven
6. Beschrijf zelf eens twee situaties uit je eigen omgeving,
waarvan je nu pas merkt hoe bijzonder of belangrijk de
verlichting in die situatie is.
16
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
5. Hoe werkt een led-lamp?
De werking van een gewone gloeilamp hebben we al
eerder besproken: een dunne draad bevindt zich in een
glazen bol; als er stroom door de draad loopt, begint die
fel te gloeien en geeft hij – zeker voor zo’n dun draadje –
een grote hoeveelheid licht. Als je een led-lampje bekijkt,
zie je daar niks van terug. Led-lampjes zijn vaak veel
kleiner en je kunt niet makkelijk ontdekken waar het licht
vandaan komt. Dit komt doordat led-technologie op een
heel andere manier werkt, zoals in deze paragraaf wordt
uitgelegd.
5.1 De opbouw van een standaard led-lamp
In de afbeelding hieronder zie je hoe een led-lamp met wit licht,
zoals die nu in de winkels liggen, is opgebouwd. In deze
afbeelding zijn alle onderdelen van de lamp uit elkaar getrokken
en zijn de afzonderlijke onderdelen zichtbaar.
Een standaard led-lamp, zoals hierboven afgebeeld, bestaat uit
de volgende onderdelen:
1) De afschermbol: deze bol van kunststof dekt de lamp af en
beschermt de kwetsbare onderdelen van de lamp. Bij
ouderwetse lampen zoals de gloeilamp of de spaarlamp heeft
deze bol ook de functie van het binnenhouden van de
schadelijke gassen. In het geval van een led-lamp is dat niet
nodig. De afschermbol kan allerlei vormen hebben. Omdat
consumenten dat prettig vinden, heeft hij meestal het
uiterlijk van het vertrouwde peertje.
17
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
2) Het fosforkapje: dit gele kapje heeft een speciale functie:
Consumenten willen graag lampen die wit licht geven, maar
helaas bestaan er geen witte led-cellen. Op dit moment
worden daarom blauwe led-cellen gebruikt. Als je van een
led-lamp zoals hierboven het kapje zou weghalen zie je dus
blauw licht. Het kapje is van een speciaal materiaal gemaakt
(fosfor) dat van het blauwe licht van de led-cellen wit licht
maakt.
3) De led-cellen: dit is het
belangrijkste onderdeel van de ledlamp. Een led-cel is erg klein (1 bij
1 millimeter) en ziet eruit als een
geel vierkantje. Een led-cel is zeer
complex opgebouwd, maar heel
simpel uitgelegd bevat het kleine
deeltjes die, wanneer er elektriciteit
door de cel loopt, energie verliezen die
omgezet wordt in licht en warmte. Dit
proces vindt constant plaats wanneer er
stroom op de lamp staat, tot wel 50.000 uur.
Hierbij is het overigens wel van belang hoe de plus en
de min pool worden aangesloten op de lamp; als deze
omgedraaid zijn, zal de led-lamp niet werken (maar er raakt
niks beschadigd).
4) Het koellichaam: dit onderdeel is gemaakt om overtollige
warmte van de led-cel af te voeren. Zoals je in een vorig
hoofdstuk gelezen hebt, wordt maar 50 procent van de
energie die een led-lamp in gaat, omgezet in licht. De andere
50 procent wordt omgezet in warmte. De led-cel kan
daardoor zeer warm worden. Om te voorkomen dat de cel té
warm wordt, voert de koelplaat zoveel mogelijk warmte van
de led-cel af en geeft de warmte af aan de lucht.
5) De elektronica: een groot voordeel van led-lampen is dat je
ze gewoon in dezelfde fitting als spaarlampen of gloeilampen
kunt gebruiken. Hiervoor moet de stroom die via de fitting
aangeleverd wordt (230 V, wisselstroom) eerst omgezet
worden in gelijkstroom en voldoen aan de juiste spanning en
stroomsterkte. Hiervoor bevat de led-lamp elektronica, die
ervoor zorgt dat de led-cellen de juiste energie toegevoerd
krijgen en ze niet beschadigen. Sommige led-lampen
bevatten extra elektronica waardoor ze ook dimbaar zijn,
zodat je de hoeveelheid licht die de lamp uitstraalt naar wens
kunt verlagen.
18
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
6) De fitting: dit onderdeel zorgt ervoor dat de elektriciteit van
het lichtnet doorgegeven aan de elektronica van de led-cel.
De vorm van de fitting is gelijk aan die van normale
gloeilampen of spaarlampen. Hierdoor kun je een led-lamp
gewoon gebruiken in de dezelfde armaturen (het frame van
de verlichting) als deze normale lampen.
De voordelen van led-verlichting zijn eerder al genoemd: ledlampen zijn vrij zuinig, kunnen evenveel licht geven als normale
lampen (zoals halogeen- of spaarlampen) en ging vaak langer
mee dan andere soorten lampen. Daarnaast zijn led-lampen
tegenwoordig in allerlei vormen en kleuren te koop: zo zijn er
lampen waar rijen van led-cellen in zijn gebouwd, waardoor ze
hetzelfde soort licht geven als tl-buizen en zijn led-lampen in
bijna alle kleuren van het lichtspectrum te krijgen. Met het
speciale fosforkapje is het ook mogelijk om wit licht te
realiseren.
19
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
Extra: Hoe werkt een led-cel?
Tot nu toe hebben we behandeld hoe een led-lamp opgebouwd is
en hoe deze onderdelen samen licht leveren. Maar hoe werkt de
led-cel nu eigenlijk, de bron van het licht dat een led-lamp
uitstraalt?
Een led-cel bestaat globaal uit twee halfgeleidende
componenten: een anode en een kathode. Deze twee delen zijn
tegen elkaar aangeduwd en vormen samen een halfgeleider.
Door de anode en kathode te bewerken (men heeft het hier dan
vaak over verontreinigen) ontstaan in de anode plaatsen met
een tekort aan elektronen (gaten) en in de kathode overtollige
elektronen. Wanneer er nu in een bepaalde richting stroom
wordt gezet over de halfgeleider (daarom is een led een diode,
het werkt alleen als de stroom goed om is aan gesloten) komen
de elektronen uit de kathode in beweging en willen ze naar de
gaten in de anode. Dit is mogelijk, maar wanneer zij dit doen,
verliezen ze een klein beetje energie in de vorm van een foton:
licht. Doordat de anode en kathode constant (door de
elektriciteit) geladen elektronen heen en weer sturen, ontstaat
er een stroom van fotonen uit de led en geeft deze dus licht.
Het licht dat deze fotonen is van een hele specifieke golflengte:
daardoor is het mogelijk verschillende kleuren led-lampjes te
maken. Overigens is de golflengte van die fotonen afhankelijk
van de materialen waaruit de halfgeleider is opgebouwd. Vaak
zijn dit elementen uit kolom III van het periodiek systeem:
Aluminium, Gallium en Indium.
Daarnaast bevatten led-cellen ook een kleine hoeveelheid van de
edelsteen saffier, die misschien kent als een blauwe edelsteen.
Dit materiaal is nodig om de productie van het licht te
ondersteunen, maar dit is geen goedkoop materiaal. Daarom is
men hard op zoek naar een materiaal die het werk van het
saffier kan overnemen; dit zou een doorbraak kunnen zijn die
led’s een stuk goedkoper maakt!
20
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
5.2 De kleur van led-licht
In hoofdstuk 2 hebben we al gezien dat wit licht een mengsel is
van meerdere kleuren licht. Als je het lichtspectrum van een
gloeilamp bekijkt, bevat dit licht van veel verschillende
golflengtes.
In de figuur hierboven zie je de golflengtes die een gloeilamp en
een led-lamp uitstralen. Een gloeilamp straalt veel verschillende
golflengtes (kleuren) licht uit. Samen mengen die tot wit licht. Er
zit relatief veel straling aan de rode kant van het spectrum.
Daarom geeft een gloeilamp warm wit licht.
Voor een led-lamp is het een ander verhaal. Het licht van een
led-cel bevat twee hoge pieken aan de blauwe kant van het
zichtbare spectrum. Daarom ziet het licht uit een led-cel er
blauw uit. Om witte led-verlichting te krijgen, wordt er gebruik
gemaakt van fosforen die, als ze blauw licht opvangen, andere
golflengten licht gaan uitstralen. Welke golflengten dat zijn,
hangt af van de chemische samenstelling van de fosforen. Je
kunt niet zomaar elke golflengte licht opwekken. Het was dan
ook een hele speurtocht om de juiste fosforen te vinden die
samen de goede kleurtemperatuur opleveren. Vooral de creatie
van warm wit licht was niet eenvoudig. Pas toen dit mogelijk
werd, kon de led-lamp serieus met bestaande lichtbronnen gaan
concurreren.
21
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
Extra: ineens meer licht?
Als je een blauwe led-cel van een fosforkapje voorziet, lijkt het
of hij ineens meer licht geeft. Hoe is dit mogelijk? Het geheim zit
in het verschil tussen het lichtspectrum van de led-cel en de
gevoeligheid van je oog voor het lichtspectrum dat je ziet.
Een led-cel produceert veel, hoog energetisch, blauw licht. Door
het fosforkapje wordt dit hoog energetische licht omgezet in laag
energetisch wit licht. Omdat je oog hiervoor gevoeliger is, lijkt
het of de led-cel ineens meer licht geeft.
Opgaven
7. Kun je aan de hand van de beschrijving over de opbouw van
een led-lamp in deze paragraaf verklaren waarom ledlampen over het algemeen duurder zijn dan een standaard
gloei- of spaarlamp?
8. Bij de led-lamp hiernaast is de afschermbol weggelaten.
Je ziet dus meteen de gele fosforkap. Dit type led-lamp
is bedoeld voor toepassingen in bedrijven en grote
zalen. Kun je een voordeel en een nadeel bedenken
van het weglaten van de afschermbol?
5.3 Led-lampjes van organisch materiaal: OLED’s
De led-cellen waar we het
tot nu toe over hebben
gehad, zijn gemaakt van vrij
dure materialen (een klein
deel van de cel is zelfs
gemaakt van saffier, een
zeldzame blauwe edelsteen)
en geven licht uit maar één
punt. Een reflector en een
lens zorgen er vervolgens
voor dat het licht gebundeld
wordt. Tegenwoordig zijn er ook OLED’s (organic light emitting
diodes): led-cellen die gemaakt worden van organisch materiaal
die licht afgeven verspreid over een vlak. OLED’s zijn daarom
heel geschikt als lichtbron in het scherm van een mobiele
telefoon of een televisie. Als je thuis een led-televisie hebt, dan
is de kans groot dat achter de glasplaat daarvan een groot
aantal OLED’s zijn opgesteld.
22
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
Extra: een OLED-cel van binnen en buiten
Schematisch weergegeven zit een OLED als volgt in elkaar:
In het hart van de OLED-cel zitten drie flinterdunne laagjes
organisch materiaal. Dit zijn koolstofverbindingen waaruit ook
planten, dieren en mensen zijn opgebouwd.
Via de metalen contactjes en de transparante geleidende laag,
kun je een spanning aanleggen op de organische laagjes en gaat
er stroom lopen van de kathode (+) naar de anode (-). Hierdoor
ontstaan er ‘gaten’ in het materiaal. Als die gaten worden
opgevuld door elektronen, komt er fotonen vrij en geeft het
materiaal licht.
De kleur van het licht dat vrijkomt, hangt af van de chemische
samenstelling van het materiaal. In een OLED-cel zitten een
laagje voor rood, een laagje voor groen en een laagje voor
blauw licht: de primaire kleuren voor licht zoals we al zijn
tegengekomen in paragraaf 2.2. De hoeveelheid licht die een
laagje produceert, hangt af de spanning die je aanlegt. Door te
‘spelen’ met de laagjes, kun je dus alle kleuren licht mengen.
Omdat het organische materiaal gevoelig is voor zuurstof en
vocht, zitten de laagjes in een goed afgesloten behuizing. Een
lijmverbinding sluit alles goed af. Eventueel nog aanwezig
zuurstof of vocht, wordt opgevangen in een absorberende laag.
De organische laagjes hebben een dikte van 0,2 µm en de hele
cel is maar 1,3 mm dik. OLED’s worden in allerlei formaten
geproduceerd. Als je de glazen afdekplaat vervangt door folie,
kun je er zelfs buigbare schermen mee maken.
23
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
6. Welke soorten led-verlichting kom je
tegen?
Er zijn al veel verschillende vormen en toepassingen van ledverlichting en dit worden er alsmaar meer. In dit hoofdstuk laten
we je kennismaken met een aantal van deze toepassingen.
6.1 Welke vormen lampen zijn er met led-technologie?
In de het vorige hoofdstuk hebben we de
led-lamp in de vorm van een ouderwets
peertje gezien. Dit is de vorm die
consumenten gewend zijn als ze aan een
aan een ‘gewone’ lamp denken. Er zijn
echter al een groot aantal andere vormen
van led-verlichting, zoals spotjes, met
daarin een groepje led-cellen of grote
rijen van led-cellen, die samen even groot
zijn als een gewone tl-buis en die dus
zouden kunnen vervangen.
Dat er zoveel vormen mogelijk zijn, is te danken aan de kleine
led-cellen die je makkelijk kunt combineren. Als
je maar een kleine hoeveelheid licht nodig hebt,
zijn vijf van die cellen in een spotje al genoeg.
Voor de verlichting van een klaslokaal heb je
natuurlijk meer van deze cellen nodig. Een
bijzondere toepassing van led-cellen is de
nieuwe straatverlichting, die een grote
hoeveelheid led-cellen combineert om een hele
straat te verlichten. Misschien heb je ze al eens
gezien. Een aantal grote steden zoals
Amsterdam, Arnhem, Eindhoven en Tilburg zijn
op sommige plaatsen al overgestapt op ledverlichting. En dit wordt alleen maar meer. Ledverlichting heeft dan ook grote voordelen ten
opzichte van de oude verlichting. Overigens zien
de led-lantaarnpalen er vrijwel hetzelfde uit als
de standaardverlichting. Als je er niet op let, zul je het niet eens
merken.
24
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
Extra: in het nieuws:
Arnhem schakelt over op led-lampen
ARNHEM - De komende vier jaar worden zo'n 2300
straatlantaarns langs de grotere wegen in Arnhem vervangen
door dimbare led-verlichting. De gemeente denkt daarmee zo'n
500.000 kilowattuur per jaar te kunnen besparen, wat neerkomt
op circa 47% van het huidige verbruik.
Met het vervangen van de lampen is al een begin gemaakt langs
de Groningensingel in Arnhem-Zuid.
Zo'n 40 procent van de Arnhemse energierekening gaat op aan
straatverlichting. Als daar op kan worden bespaard, scheelt dat
een hoop in het gemeentelijk huishoudboekje. Bij weinig verkeer
kunnen de lampen worden gedimd.
Uit Omroep Gelderland, donderdag 04 oktober 2012
6.2 Een paar belangrijke toepassingen van led-verlichting
We hebben al een paar voorbeelden gezien zoals de ‘gewone’
led-lamp, beeldschermen met OLED’s en straatlantaarns. En als
je rondkijkt, zie je steeds meer toepassingen.

Waarschijnlijk heb je wel eens de nieuwe
stoplichten gezien. Die zijn een stuk feller
dan de oude stoplichten. Daardoor kun je
een beter zien, ook als de zon er op schijnt.
In deze stoplichten zijn led-lampen
ingebouwd. Als je goed kijkt kun je ledcellen zelfs apart tellen.

Ook in discoverlichting wordt steeds vaker
led-verlichting gebruikt, het is hier namelijk
ideaal voor. Led-lampen zijn in bijna alle
kleuren te krijgen en gebruiken veel minder
energie dan de sterke lampen die normaal
nodig zijn voor goede lichteffecten.
Daardoor hebben DJ’s geen krachtstroom
meer nodig om een show te geven en zijn
ze veel minder afhankelijk van waar ze in
de zaal hun verlichting opzetten.
25
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo

Led-verlichting wordt ook steeds vaker toegepast in auto’s:
in de eerste plaats binnen in de auto als leeslampje of om
het interieur te verlichten. Daarnaast wordt led-verlichting
ook steeds meer
gebruikt als koplamp
of in de achterlichten.
Naast goede
verlichting voegen de
typische lijnen van ledlampen ook iets toe
aan de vormgeving en
geven een auto extra
karakter.

Steeds meer winkelketens stappen over op led-verlichting
vanwege de lange levensduur en de grote lichtopbrengst.
Maar er zijn meer voordelen. Door een speciale toepassing
van led-technologie is het mogelijk om met dezelfde lamp
van kleur te wisselen. Hiermee kun je in een oogwenk de
sfeer in je zaak aanpassen. In de foto’s hieronder zie je een
voorbeeld van een restaurant die dergelijke lampen heeft.
Als het buiten koud is, kan de verlichting een warm, rood
licht geven en in een hete zomer kunnen er koele kleuren
worden ingesteld.
26
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
6.3 Licht van de toekomst
Zoals je ziet, zijn er al veel toepassingen van led-verlichting.
Misschien kun je zelf ook een aantal situaties opnoemen waarbij
het je opviel dat er led-lampen worden gebruikt. In de toekomst
zal led-verlichting steeds vaker worden toegepast vanwege de
vele voordelen. Die voordelen zijn eerder al genoemd: ledlampen zijn zuinig, geven evenveel licht als lampen zoals
halogeen- of spaarlampen en gaan langer mee. Door de kleine
afmeting van led-cellen kun je ze in allerlei vormen toepassen.
En er zijn led-lampen met licht in bijna alle kleuren van het
lichtspectrum. Het is zelfs mogelijk om met dezelfde lamp
meerdere kleuren licht te realiseren.
Steeds meer spaarlampen, tl-buizen en halogeenlampen worden
vervangen door led-lampen. Led-verlichting zal in de (nabije)
toekomst dan ook een belangrijk onderdeel vormen van het
dagelijks leven.
9. Discussieer in groepjes van vier over wat de invloed van
zuinige led-verlichting op het wereldwijde energieverbruik
zou kunnen zijn?
Beschrijf kort jullie conclusies en hoe jullie daaraan zijn
gekomen.
27
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
7. Test je kennis over verlichting!
7.1 Een lamp voor je kamer thuis
De lamp op je kamer is net stuk gegaan en in de voorraadkast
liggen twee nieuwe lampen. Met wat je nu over licht en lampen
weet, kun je een gefundeerde keuze maken voor de beste
nieuwe lamp.
Bestudeer de verpakkingen van de lampen op deze en de
volgende bladzijde en omcirkel de informatie die je voor je keuze
gebruikt.
Leg uit waarom deze informatie belangrijk is en welke conclusies
je eruit kunt trekken.
Dit is de verpakking van een softone spaarlamp.
28
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
Dit is de verpakking
van een led-lamp.
Voor de leesbaarheid
zijn twee stukken
van de verpakking
uitvergroot.
Omcirkel alle informatie
die relevant is voor je keuze.
Leg uit waarom de omcirkelde informatie
belangrijk is.
Welke lamp kies jij voor je kamer?
29
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
7.2 Nieuwe verlichting in de fietsenkelder
Op een middelbare school parkeren de leerlingen hun fietsen in
de kelder van het schoolgebouw. Omdat het anders te donker
zou zijn in de kelder, hangen er op het moment zes gloeilampen
in de kelder ter verlichting. De conciërge wil de lampen in de
kelder gaan vervangen. Omdat gloeilampen niet meer
verkrijgbaar zijn, wil hij graag overstappen op een ander type
lamp. De gloeilampen die er op het moment hangen, zijn 80
Watt en geven 20 lumen/Watt.
a) Bereken de totale lichtsterkte in lumen die de zes
gloeilampen opbrengen.
In de onderstaande tabel staan de verschillende lampen waar de
conciërge uit kan kiezen, ter vervanging van de gloeilampen. De
waarden in de tabel gaan telkens om één enkele lamp.
spaarlamp
led-lamp
natriumlamp
kwiklamp
Vermogen
(Watt)
40
…
40
80
Lichtopbrengst
(lumen/Watt)
70
100
…
60
Lichtstroom
(lumen)
…
2.000
4.800
…
Levensduur
(uur)
10.000
25.000
28.000
16.000
4,95
39,95
56,95
21,05
schadelijk
…
schadelijk
…
verschillend
verschillend
…
verschillend
Prijs per lamp
(€)
Milieuscore
Kleurtemperatuur
b) In de tabel ontbreken nog enkele waarden die de conciërge
niet kon vinden. Vul deze ontbrekende waarden in.
Op basis van de tabel wil de conciërge een keuze maken over
welke lampsoort hij gaat gebruiken ter vervanging van de
gloeilampen. Een vereiste hierbij is dat de nieuwe lampen
tenminste evenveel of meer lumen leveren dan de gloeilampen;
anders wordt de fietsenkelder niet goed verlicht. De verlichting
brandt vanwege de vakanties 40 weken per jaar en tijdens die
weken brandt de verlichting gemiddeld acht uur per dag.
30
Laat je verlichten!
klas 2/3 havo/vwo
c) Als de conciërge zo goedkoop mogelijk de fietsenkelder wil
verlichten, welk soort lamp kan hij dan het beste gebruiken
en hoeveel stuks van die lamp? Hou hierbij rekening dat je
maximaal zes lampen kan ophangen en dat je een afweging
moet maken qua prijs en levensduur. Bereken wat de
conciërge per jaar voor de lampen uit zou moeten geven en
motiveer je antwoord. De energiekosten mag je nu nog
negeren.
In opgave c) heb je de kosten bepaald van jouw lampkeuze,
maar heb je hierbij geen rekening gehouden met de kosten voor
de stroom. Een kWh kost 0,22 Euro.
d) Bereken hoeveel geld je per jaar kwijt bent aan stroom voor
de nieuwe verlichting. Bepaal hiervoor eerst het aantal uur
per jaar dat de lampen branden en gebruik vervolgens het
vermogen van de door jouw gekozen lampen om het
verbruik in kWh te berekenen.
e) Wat is de beste lampkeuze als je alleen naar de jaarlijkse
kosten kijkt?
f)
Als de prijs van de verlichting niet van het grootste belang is,
welke lamp zou jij dan aanraden op basis van factoren zoals
milieu en kleurtemperatuur?
In de praktijk
De opgave laat zien hoe je verschillende keuzes door kunt
rekenen. In de praktijk moet je meestal met nog meer dingen
rekening houden. Om maar eens een paar dingen te noemen:

Voor natrium- en kwiklampen heb je extra
voorschakelapparatuur nodig en een andere, grotere fitting.

Dit soort lampen mag je eigenlijk niet in afgesloten ruimtes
gebruiken in verband met schadelijke stoffen zoals kwik en
natrium.

In kelder zijn misschien bewust zes lampen opgehangen om
donkere hoeken te vermijden.
Het is een hele puzzel om de beste lampen te kiezen. De
goedkoopste oplossing is vaak niet de beste oplossing.
31