Praktische opdracht bij module A Gs2 4

Praktische opdracht bij module A Gs2 5
Beeldvorming in historische films
De verschillen tussen objectieve en subjectieve historische beelden zijn je bekend van de
flap Objectief en subjectief beeld. Er is altijd spanning tussen het beeld zoals een speelfilm
dat geeft en een historisch-wetenschappelijk verantwoord beeld.
Een wetenschappelijk geschiedbeeld zegt altijd: waarschijnlijk is het ongeveer zo en zo
geweest. Sommige zaken zijn onzeker of er zijn meer mogelijkheden hoe het gegaan of
geweest kan zijn. Ook kan er over kwesties uit het verleden verschillend worden gedacht.
Een goede historicus zal al deze nuances nauwkeurig tegen elkaar afwegen. Hij zal ook
eerlijk zeggen wanneer een betrouwbaar beeld van een situatie uit het verleden eigenlijk
niet te geven is.
De historische speelfilm heeft vooral de bedoeling om te amuseren (voor bedoeling zie ook:
Is de bron bruikbaar/betrouwbaar?). Het is een verhaal dat op één manier verteld wordt. Er
wordt een kant en klaar beeld neergezet. Zwart-wittekeningen van helden tegenover
slechteriken komen nogal eens voor. Situaties worden soms gruwelijker of sensationeler
neergezet dan de werkelijkheid, maar het komt ook voor dat de gruwelijkheid door de
filmmakers juist wordt afgezwakt om de film genietbaar te houden. Vaak is het al heel wat als
de filmmaker de kijker ruimte geeft om zich een eigen mening te vormen. Dit komt voor bij
(speel-)films met een documentaire-karakter.
Oriëntatie op de opdracht; doe deze opdracht individueel
De discussie over de verfilmbaarheid van het verleden is opnieuw losgebrand naar
aanleiding van de film Schindler's Lijst. Maak met hulp van informatie van het internet de
volgende opdrachten ter oriëntatie:
1. Vertel in max. 25 woorden waar de film Schindler’s Lijst over gaat
2. Critici van de film menen dat de beelden geen recht doen aan de historische
werkelijkheid van de oorlog. Geef aan waarom niet.
3. Een andere bekende film over de jodenvervolgingen is Shoah van Claude Lanzmann.
Noem verschillen tussen Shoah en Schindler’s Lijst op de volgende gebieden:
 Doel
 Aanpak
 Karakter van de film
4. Ook op Shoah was kritiek, voor een deel dezelfde kritiek als op Schindler’s Lijst.
Noem deze gemeenschappelijke kritiek.
5. Leg uit waarom de kritiek van vraag 4 eigenlijk geldt voor elke historische film.
Lever deze oriëntatieopdracht in bij de leraar.
De opdracht zelf
Kies een historische speelfilm - originaliteit van het onderwerp is belangrijk. De inmiddels
volledig afgelebberde films Braveheart, The Bruce, The Alamo, Joan of Arc, Pearl Harbor,
Dr. Strangelove, American History X en Last of the Mohicans zijn verboden, evenals
westerns, komedies en teken- of animatiefilms.
Een goed overzicht van historische films biedt: http://www.vvlg.be/films4.htm
De hoofdvraag van je onderzoek naar de film is:
Geeft onze film een objectief, representatief en betrouwbaar beeld van de
economisch- sociale, politieke en cultureel- mentale situatie in de tijd van ….?


Bekijk de film gezamenlijk.
Zoek historische bronnen rond je film.
Formuleer deelvragen bij de hoofdvraag hierboven. Vind bij alle deelvragen
bronmateriaal.
Onderzoek de economisch-sociale, politieke en cultureel-mentale situatie voor grote, dus
representatieve groepen gewone mensen (zoals standen, klassen, etnische en
godsdienstige groepen, generaties, de beide sexen). Verwerk je antwoord op de
hoofdvraag in een interpretatie volgens de flap Bouw zo je interpretatie op. Nauwkeurige
broncitaten vergeleken met beschrijvingen van filmfragmenten zijn een absolute
voorwaarde!! Ik wil regelmatig lezen: in de film laten ze het zus zien maar volgens de
bronnen is het zó.
Beoordeel in je conclusie nauwkeurig de historische kwaliteit van de film de hand van
1. Betrouwbaarheid:
 bedoeling: alleen amuseren of daarnaast objectief informeren of misschien
wel overtuigen/activeren?
 Informatie: hoe hebben de filmmakers het materiaal voor de film verzameld?
2. Representativiteit:
 Is er sprake van een uniek verhaal of is het verhaal van de film het verhaal
van grotere groepen mensen?
 In hoeverre is er sprake van overdrijving?
3. Objectiviteit:
 Heeft de filmmaker een eigen boodschap of wil hij alleen laten zien wat er
gebeurd is?
 Hoe hebben de emotionele betrokkenheid en/of de standplaatsgebondenheid
van de filmmakers invloed gehad op de inhoud van de film?
 In hoeverre staat de manier van verfilmen de eigen beeldvorming van de
kijker in de weg?
Maak een filmverslag volgens het model dat je bij CKV-1 hebt geleerd; zie het voorbeeldverslag van Schindler’s Lijst.
Maak een diapresentatie van ten hoogste 20 minuten over de resultaten van je
onderzoek. Gebruik MS PowerPoint. Oefen de presentatie van tevoren. Controleer bij
mv. Boelen of hij draait op de laptop van school.
Eisen voor de presentatie:
 Dia 1 is een titeldia (filmtitel, jullie namen, plaatje uit de film); voorstellen sprekers
 Dia 2 geeft de structuur van de presentatie duidelijk aan
 Dia 3 geeft ESPCM-achtergronden voor de film
 Dia 4-8: aspecten filmverslag
 Dia 9-12: aspecten interpretatie n.a.v. hoofdvraag, eindigend met conclusie
 Korte, puntsgewijze diateksten; de begeleidende tekst uit het hoofd spreken
 Bij elke dia vlot van spreker wisselen
 Publiek aankijken, vlot spreken, enthousiast en geanimeerd presenteren
 Eindigen met een stukje uit de film van ca. 5 minuten (op video), dat een treffend
voorbeeld is voor je conclusie.
Tussenproducten - Bij elk tussenproduct het aangevulde logboek aanleveren.
Met deze tussenproducten meld je je bij mij.
1. Antwoorden op de oriëntatieopdracht
2. Gekozen film melden
3. Deelvragen laten zien
4. Verzamelde bronnen laten zien geordend over de deelvragen
5. Het stuk Thematiek en interpretatie geschreven volgens de flap Bouw zo je
interpretatie op laten controleren
6. Filmverslag verder afmaken maken rond het stuk Thematiek en Interpretatie en laten
lezen
7. PowerPoint-presentatie maken; handout-set (3 dia’s per pagina) afgedrukt
meebrengen en laten goedkeuren. Dit klaar hebben op de afgesproken
einddatum.
Presentatie
De techniek is jullie eigen vantwoordelijkheid!! Zet de videoband startklaar op het begin van
het fragment; Zet de presentatie startklaar op de laptop.
Geef de presentatie.
Inleveren in een map in de aangegeven volgorde:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Antwoorden oriëntatieopdracht van alle groepsleden
Filmverslag
Historische bronnen (kopieën of afdrukken)
Handouts van de presentatie
Logboek
Beoordelingsformulier
Beoordelingsformulier praktische opdracht
hoort bij module:
Titel:
A of H: A
deelvak:
Gs2
volger:
5
Beeldvorming in historische films
Studielast:
20
uur
Inleverdatum:
5 februari 2004
Naam kandidaat:
Beoordeeld door:
Proces:
10 à 50 pnt
Product:
20 à 50 pnt.
Presentatie:
10 à 50 pnt.
1.
2.
1.
2.
3.
4.
5.
1.
2.
3.
C. Keuken
Wat beoordeeld wordt:
Originaliteit filmkeuze
Logboek
Interpretatie betrouwbaarheid
Interpretatie representativiteit
Interpretatie objectiviteit
Kwaliteit van de informatiebronnen
Filmverslag overig gedeelte
Dia's en begeleidende teksten
Keuze fragment
Uitvoering presentatie
Totaal: 90
Basis
Totaalscore
max. score Score
10
10
10
10
10
10
10
10
5
5
90
10
Filmverslag Schindler's List - voorbeeld
Algemene gegevens
De film Schindler's List, uitgebracht in 1994 is gemaakt onder regie van Stephen Spielberg,
naar een scenario van John Keneally met in de hoofdrollen Liam Neeson als Schindler en
Ben Kingsley als Stern, zijn joodse boekhouder. Ik heb de film gezien in de klas op video.
Het is een historische speelfilm.
Plot
De sluwe en charmante zakenman Schindler begint tijdens de Tweede Wereldoorlog in
Polen een metaalwarenfabriek en hij verdient er lekker aan. In de fabriek werken veel joden.
Onder invloed van de oorlogsomstandigheden en de jodenvervolging verandert Schindler in
een beschermer van zijn joodse werknemers. De fabriek draait door met verlies en tenslotte
is al Schindler's geld weer op. Uiteindelijk lukt het hem om 1100 joden voor vernietiging te
behoeden.
Middelen
De film speelt in Polen. Belangrijke locaties zijn een Pools stadje, een oude fabriek, het
joodse getto van Krakov, een werkkamp, het vernietigingskamp Auschwitz.
Een bijzonder aspect is dat de film (bijna) helemaal in zwart-wit is. Dit geeft de film een
lading van grauwheid en dreiging en tegelijk een duidelijke plaatsing in het verleden. Alleen
in een scène waarin joden worden weggevoerd is één klein meisje in een rode jas te zien,
wat de scène extra aangrijpend maakt. Bijna de hele film door is het bewolkt weer om de
grauwheid extra te benadrukken. De zon schijnt alleen functioneel bij een scène waarin
joden op een snikhete dag in een trein worden geladen zonder water. Aan het eind als ze
bevrijd worden, klaart het letterlijk en figuurlijk op. Er is ook een epiloog die speelt in de
moderne tijd waarin joden een steen op Schindler's graf leggen. Dan schijnt de zon en dit
stuk is ook in kleur.
De dialogen zijn opvallend sober; vooral Schindler en Stern zeggen geen woord te veel, in
tegenstelling tot het gebral van de hoge Duitse officieren. Dit versterkt de scheiding tussen
de ernstige, nadenkende helden en hun losbollige en immorele tegenspelers.
De film heeft geen doorgecomponeerde filmmuziek omdat de beelden wel voor zich spreken.
In plaats daarvan komen in de film allerlei muziekfragmenten van amusementsmuziek uit die
tijd voor; de muziek is niet gecomponeerd maar samengesteld uit bestaande opnamen.
Hierbij is één grappig foutje gemaakt; Schindler luistert in 1944 al naar een opname van de
zangeres Billy Holiday uit 1956.
Speciale geluiden waren de chaotische herrie bij de ontruiming van het getto - één joods
slachtoffer speelde nog snel een stuk Bach op de piano -, de geweerschoten in de stilte van
de kampcommandant die voor zijn lol joden in het kamp neerknalde van afstand, de
treingeluiden bij de transporten en het gegrom van de verbrandingsovens van Auschwitz als
de trein met de vrouwelijke joden op de verkeerde plek is aangekomen.
Personages
Schindler, sluw zakenman, geliefd bij de vrouwen, altijd in breedgeschouderde kostuums,
liefhebber van mooie kleren, goede wijn en sterke drank en andere kwaliteitsproducten.
Schindler's boekhouder, een joodse gevangene, die Schindler eerste niet wil helpen maar
toegeeft om de andere joden te kunnen helpen; hun verstandhouding groeit in de loop van
de film tot ze zelfs samen een borrel drinken.
De kampcommandant, lijkt een immorele sadist; hij neukt eerst z'n vriendin en gaat
rechtstreeks uit bed joden afknallen; is voor de mensen om hen heen volkomen
onberekenbaar, maar weet zich geen raad met zijn joodse huishoudster-gevangene op wie
hij eigenlijk verliefd is.
De kampcommandant is een karikatuur van de Duitse officier die in de loop van de oorlog
zijn inspiratie uit het nationaal-socialisme helemaal verliest en dan volkomen demoraliseert.
Schindler is het prototype van de oorlogswinstmaker die verdient aan de oorlog en de
ellende van anderen, maar in de loop van de tijd toch verandert.
Stern is een voorbeeld van een jood die zijn cultuur wil vasthouden door zo min mogelijk met
mensen buiten de joodse gemeenschap om te gaan, maar door omstandigheden
gedwongen met Schindler leert samenwerken en hem tenslotte gaat waarderen.
Thematiek (= achtergronden)
Er zijn twee belangrijke thema's: de jodenvervolging zelf, de psychologische ontwikkeling van
het karakter van mensen onder extreme omstandigheden (hier: oorlog en jodenvervolging)
waarin de uiteindelijke innerlijke goedheid van mensen wordt benadrukt, die uiteindelijk toch
terugvallen op hele fundamentele waarden als respect voor het leven, familie, vriendschap
en liefde. Ik denk dat het tweede thema het echte thema is.
Een speciale bedoeling van de regisseur -behalve de thema's- was om het historische beeld
van de jodenvervolging te nuanceren; er waren ook mensen die er iets tegen ondernamen.
… en interpretatie
Vraagstelling:
Geeft de film een betrouwbaar beeld van de economisch-sociale, politieke en cultureelmentale situatie in de tijd van de jodenvervolgingen?
Hypothese:
Het beeld dat de film geeft is enigszins overdreven
Enerzijds wel
Joden:
De film laat de brute kanten van de genocide
op de joden duidelijk zien. Sociaal: De joden
worden uit hun normale leven weggerukt en
moeten in kampen werken. Voor de
vooraanstaande joden betekent dit een
plotselinge sociale neergang. Gezinnen
worden uiteengerukt. Cultureel: Ze kunnen
hun cultuur nauwelijks in stand houden; de
Duitsers verbieden alle religieuze vieringen.
Mentaal: De joden houden vast aan hun
aloude normen en waarden, ondanks de
moeilijke omstandigheden.
Duitsers:
Cultureel/mentaal: de film laat zien dat er
ook al aan het begin van de oorlog hoge
Duitsers waren die zich weinig aantrokken
van nationaal-socialistische normen en
waarden (hooghouden van de Duitse
cultuur, recht en orde). Verder wordt het
morele afglijden van de Duitse elite getoond
onder druk van onmenselijke taken.
Anderzijds niet
Joden:
In de film lijkt het of het dageljks leven van
de joden een aaneenschakeling van heftige
momenten is; in werkelijkheid zijn deze
momenten meer uitgesmeerd over een
langere periode. Dit is onder andere te
lezen in (…) op blz (…) Sociaal: Cultureel: Lang niet overal verboden de
Duitsers joodse culturele activiteiten maar
stonden ze toe om de joden gewilliger te
maken. Mentaal: er waren ook joden die hun
cultuur loslieten om te overleven.
Duitsers:
Cultureel/mentaal: de levensvisie van het
nationaal-socialisme en de hogere motieven
van de Duitsers komen in de film niet aan de
orde. Daarom geeft de film ook geen
antwoord op het ‘waarom’ van de holocaust.
Conclusie:
Betrouwbaarheid
Het beeld van de film is wel betrouwbaar. De bedoeling is weliswaar amusement, maar ook
om een historische punt te maken: niet alle Duitsers waren slecht. Spielberg baseert zich op
een boek over Schindler en op uitgebreide historische bronnen, bij voorbeeld over de
geschiedenis van de joden van Krakau.
Representativiteit
Het beeld van de film is niet representatief. Schindler is een unieke figuur als één van de
weinigen die echt iets deed voor de joden. De aanpak van de Duitsers verschilde van plaats
tot plaats. Het beeld is ook onvolledig, omdat belangrijke oorzaken van de getoonde
gebeurtenissen (zoals de nationaal-socialistische leer) niet aan de orde komen.
Objectiviteit
De objectiviteit is niet zo groot. Spielberg wil enerzijds wel het historische beeld nuanceren
(niet alle Duitsers waren slecht), maar anderzijds worden Duitsers (behalve Schindler dan)
worden als slechteriken (wreed, corrupt, arrogant) afgeschilderd, de joden alleen als zielige
slachtoffers. Dit heeft te maken met standplaatsgebondenheid; na de oorlog waren de
Duitsers de verliezers, dus beesten en de joden slachtoffers. Hadden de Duitsers gewonnen,
dan hadden deze beelden anders kunnen zijn.
De snelle opeenvolgingen van heftige scènes geeft de kijker een gevoel van hectiek; de
ingrijpende gebeurtenissen in de film waren in werkelijkheid veel meer gespreid in de tijd. De
film geeft alle beelden in zeer expliciete en indringende vorm en laat de kijker geen ruimte
om eigen beelden te ontwikkelen.
Boeiende werking
Boeiend vond ik vooral hoe Liam Neeson de spanning vasthoudt door in het verhaal van de
film zijn emoties verborgen te houden voor zijn tegenspelers op zo'n manier dat de kijker
toch merkt dat hij van binnen heel geëmotioneerd is. Daarbij komt de gewiekstheid van
Schindler in zijn spannende onderhandelingen met Duitse autoriteiten, zoals opdrachtgevers,
kampcommandanten en dergelijke.
De spanning zit vooral in het non-verbale acteren van de hoofdpersonen met Liam Neeson
als uitblinker, bijvoorbeeld het meelachen met 'grappen' van de hoge Duitsers en hoe hij zijn
woede over de wreedheden verbergt om te kunnen blijven onderhandelen.
Ik vond de scènes tussen Schindler en de vrouwen met wie hij iets hand niet zo boeiend; dat
komt ook doordat hij van de regie niet uit de plooi mocht raken tot de film bijna afgelopen
was. Je merkt dat bij voorbeeld in de scène op de paarden als hij en zijn vriendin zien hoe
het getto wordt ontruimd. Zijn woede is dan minder overtuigend.
Camerawerk en montage
Enige scènes heb ik al hierboven beschreven. De meeste scènes zijn gefilmd alsof de kijker
erbij staat toe te kijken als lid van het aanwezige gezelschap, dus op enkele meters afstand.
Er zijn weinig close-ups te zien. Misschien is dat omdat de regisseur niet wil dat de kijker
zich met de personen identificeert. Daarvoor zijn de gebeurtenissen te gruwelijk. De enkele
panoramascènes dienen vooral als situatietekening.
Door de consequente cameravoering op middenafstand zijn er weinig scènes die er echt
uitspringen qua betekenis in de film. Dat doet de regisseur om een lange spanningsboog te
maken over de film als geheel.
Recensie
De meeste recensies zijn enthousiast over de film als film, maar maken een voorbehoud wat
betreft het historische gehalte. Zo zouden de joodse gevangenen er te weldoorvoed hebben
uitgezien. Het blijft de vraag of je zoiets gruwelijks wel geloofwaardig kunt verfilmen.
Het psychologische thema heeft Spielberg prachtig uitgewerkt. Ook Keneally's scenario
werkt mee, want de teksten zijn sober.
Het historische thema is qua sfeer zeer goed geraakt; het gaat volgens mij ook niet zo om de
details. De sfeer lijkt namelijk zeer goed op die van originele filmbeelden uit de tijd zelf.
Het under-acting van Liam Neeson heb ik al geroemd, evenals zijn kostuums en accessoires
(aansteker, vulpen) uit de tijd zelf. Alles past perfect bij elkaar.
Het grauwe licht buiten en de rokerige atmosfeer bij een aantal binnenscènes geven het
tijdsbeeld goed weer. De muziek klinkt als oude 78-toerenplaten en dat is authentiek voor die
tijd.
Eindoordeel: tja, fantaaaaastisch dus.