"VERLORE" DOKUMENTASIE OOR

"VERLORE" DOKUMENTASIE OOR
DIE GEMEENTE STELLENBOSCH VAN
1689 tot 1725
(Uit Capensis 2/2001 pp. 36-41)
Daar is lank aanvaar dat die kasboek van die Gemeente Stellenbosch van voor 1725 en ander soortgelyke dokumentasie
oor die vroegste jare van die gemeente verlore gegaan het, moontlik in die brand van 1712 wat die eerste kerkie en die
grootste deel van die destydse dorpie verwoes het.
A M Hugo, waarskynlik die kundigste persoon oor die vroegste geskiedenis van die gemeente, beweer byvoorbeeld (1):
"Die eerste steen van die eerste volwaardige kerkgebou in Suid-Afrika is dus gelê op 14 Februarie 1687 ...." en
verder "Van die verdere opbou van die kerk weet ons niks, ...."
en ook (2):
"Die oudste bladsye van die kasboek wat bewaar gebly het, is die van die jaar 1725, ........ Die verlies van die
Kasboekrekeninge van voor 1725 is 'n baie ernstige verlies vir ons kennis van die tyd, omdat hierdie rekeninge
uiters noukeurig gehou is, en gewoonlik 'n menigte informasie oor sake, persone, sterfgevalle e.d.m. bevat."
Ter ondersteuning van die GGSA se grafprojek is ek besig om 'n inventaris saam te stel van sterfgevalle/begrafnisse op
Stellenbosch. My belangstelling was dus geprikkel toe ek in die boek "De Kaap de Goede Hoop" deur Ad Biewenga
lees:(3)
"Voor enkele jaren is de ontvangts (van kerkelijke gerechtigheden, het begraafplaatsgeld) netjes met naam en
toenaam aangetekend door de koster van Stellenbosch. Koster Bastiaan Cevaal was tamelijk stipt. In de jaren
1708-1709 en 1712-1715 inde hij voor 67 personen de kerkelijke gerechtigheid."
want Hugo beweer ook (4): " ... die vroegste aantekening (van begrafnisse) begin eers in Januarie 1765".
Biewenga se bronverwysing in hierdie geval was egter onduidelik en aangesien ek graag my lys van vroegste
begrafnisse wou aanvul met die name van persone wat daar gemeld word, het ek met dr Biewenga in verbinding getree.
My verbasing was dus groot toe ek die onderstaande ontvang per e-pos, vergesel van 'n dertigtal bladsye aantekeninge
van Biewenga se navorsing.
My gevolgtrekking is dat, weens die misleidende inventaris in die Kaapse Argiefbewaarplek (sien nota van Biewenga
hieronder), hierdie waardevolle inligting oor die vroegste geskiedenis van Stellenbosch se gemeente tot nou toe vir
navorsers (selfs van die kaliber van A. M. Hugo) verborge gebly het.
Reeds uit Biewenga se gedeeltelike transkripsie van hierdie dokument is dit duidelik dat 'n verskeidenheid uiters
waardevolle, tot nog toe onbekende, inligting daarin opgesluit is, o.a. oor die bou en instandhouding van die kerk,
pastorie en meule op Stellenbosch. Die volle waarde sal eers bepaal kan word wanneer die moeilik leesbare 17-eeuse
handskrif waarin dit opgeteken is, vir die deursnee-navorser toeganklik gemaak word deur 'n volledige transkripsie.
Ter wille van die genealogies gemeenskap plaas ek hier voorlopig, as uittreksel, die lys van oorlede persone uit
Biewenga se aantekeninge -- ook van 1725 tot 1729.Opvallend is die groot aantal sterfgevalle in 1713; dikwels van
meer as een lid van 'n gesin. Dit is ongetwyfeld die gevolg van die pokke-epidemie van daardie jaar (5),(6).
Hieronder sal feministe behae skep in die ongewone inskrywing:
"Catrina Saaijman met haar man"
wat moontlik vir ons iets vertel van Catrina! Maar wie was sy?. Die dogter van Daniel Zaaiman en Petronella van
Meerhoff kan sy nie wees nie, want daardie Catharina was getroud met Rodolf Diodati wat tot in 1720 opperhoof was
van die VOC se handelspos in Deshima, Japan.(7) Was sy dalk 'n suster van Daniel?
Hopelik lewer hierdie lank verlore dokument nie net slegs meer genealogiese raaisels op nie, maar ook oplossings.
Brief van Ad Biewenga
From: "Ad Biewenga"
To: "Ockert Malan"
Subject: Re: Kaap de Goede Hoop
Date: Fri, 1 Dec 2000
Geachte heer Malan,
Het is altijd plezierig om als schrijver reacties van lezers te krijgen.
Tot mijn schaamte moet ik bekennen dat er een noot is weggevallen op bladzijde 250 van m'n boek. Deze noot
verwees naar de Generale Kassarekeningen van Stellenbosch. Omdat het kerkfonds in 1717 bij het armenfonds
gevoegd werd, vinden we de kerkelijke gerechtdheden vanaf dat
jaar in het kasboek van de diakonie terug. Mijn aantekeningen omtrent de verschillende ontvangen kerkelijke
gerechtigdheden gaan hierbij attached.
Er moeten meer gegevens te vinden zijn in de kasboeken, maar ik verwacht geen gouden bergen. De
verschillende ontvangsten werden nogal eens in 1 regeltje samengevat.
Ik ben benieuwd naar uw resultaten te zijner tijd. Heeft u een publicatie op het oog?
Met vriendelijke groet,
Ad Biewenga
Uittreksel uit Biewenga se aantekeninge uit 1/STB 12/15 tot 12/18:
Persone vir wie (of in sommige gevalle deur wie) "kerkelijke gerechtigheden" (begrafnisgelde) betaal is:
1/STB 12/15
1700
6 jul - wed Jan Margera f6
- van Gerrit Cloete f6
- van Cobis van As f6
- van Christoffel Esterhuijs voor een kint f3
6 aug - van Jan Stevens Botma f30
- wegen Trijntie van Wijck f6
- een kint van Willem Nel f3
4 okt Plauc? Boudijn
15 dec - Abram Pijl voor twee kinderen f12
- van wed Holders f6
- van Pieter Gersz f6
- Aernout Jans f6
- Bartholomeus Koopman voor een kind f3
1702
11 feb Fijtie vanden Tempel f6
1708
26 jul Trijn Ras f6
12 aug een kind van wed N. Cleef f3
12 aug een kind van Arij van Wijk f3
18 sep een kind van Arend Gildenhuijs f3
26 sep Pieter van Hern f6
26 sep Pieter Rochefort f6
15 dec Jean du Plessi f6
15 dec vrouw van Jan Elsevier f6
1709
Jacobus van Driel f6
Johannes Bockelbergh f6
een kind van Harmanus van Brakel f3
1712
15 jan voor dood van juffr. Elberts op 19 dec
15 jan kind van Jan Nieman f3
15 jan kind van Ferdinandus Appel f3
13 dec Abraham Evertsz voor kerken geregtigheit f6
13 dec kind van Hendrik Scheffer f3
1713
Pieter Robbertsz f30
Jan Elbertsz f6
Francina f6
Sara Jansz wed wijlen Andries Oelofsz f6
Jacobus van Eden en desselvs vrouw f12
de vrouw van Jan Mahieu f6
Gerrit Cloete f6
Willem Elbertsz f6
Arij van Wijk f6
Susanna Odendaal f6
Jan Cornelisz van Oudbeijerland f6
Wessel Pretorius met zijn vrouw en kind f18
Maarten Slabbert f6
de vrouw van Gerrit Roomond f6
Isaak Elbertsz f6
Ferdinandus Appel f6
Heijltie Holder f6
Catrina Saaijman met haar man f12
(waarsk Catrina Snyman en haar man Johannes Viljoen)
Michiel Meester f6
een kint van Pieter Willemsz Africano f3
twe kinders van Hans Conterman f6
een kint van Anthonij Vlotman f3
drie kinders van Klaas vande Westhuijsen f9
Claas Elbertsz f6
Dirk Coetse de jonge f6
Jacob Cloete f6
Coenraat Cloete f6
Pieter Cloete f6
1714
ult feb Jan Mathieu zijn overleede huijsvrouw f15"
ult feb "Sara Couchet
Sara Coechet f6
Judik Smit f30
Susanna Beijer f6
Michiel Romondt f30
Gerrit Holder f6
Willem Terlingh f6
Pieter de Groot f6
de vrouw van Casper Batenhorst f6
Arije van Eeden f6
1715
Catarina Kloeten f6
de wed Vanden Brink f6
Pieter Eeldijk [E onzeker] f6
Jakobus van den Bergen f6
een kind van diti Vanden Bergen f3
Jan van Eden f6
Uittreksel uit Biewenga se aantekeninge uit G2 9/a
(Hierdie dokument was wel aan A M Hugo bekend)
Grond vir nuwe kerk toegeken 1717
1725
10 dec doodskist van Harme Pal.. f15
9 mrt Harme Palmer" f12
28 apr kind van Christoffel Smit f6
2 jun kind van Dirk Uijsch f6
13 jun kind van Willem van Staden f6
24 jun van Johannis van Breinen f12
3 aug kind van Hendrik Scheffer f6
5 aug van Weijer Hendrikse f12
16 sep Muntersz f34:14
1726
1 jan Johanijs Kaarelse v.d. Burgh f12
1 jan Roelof Henke van Nel f12
1 jan Roelof Jonasse f12
feb Jan Lubben f12
feb Johannes Grevenbroek f30
feb Hendrik Frikkensz f12
feb kind van Pouwel Keijser f6
feb huisvrouw van W. d. Vos f12
feb Frans Lubben lijk f12
feb Kristina Vlok lijk f12
feb Jacobus van der Heijden f12
1728
11 apr Aletta Munters f7:8 graf f3
8 jun wed Munters en Rudolf Rigt f24
14 nov Matthijs Diderikse f12
1729
17 mrt Jan Jacobsz van Langendorp
27 dec Rudolf Rigt f7:8
VERWYSINGS:
Gepubliseerde bronne:
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
“Die Kerk van Stellenbosch 1686-1963" deur A. M. Hugo & J. van der Bijl, Tafelberg (1969), p. 14.
"Dagboek van Adam Tas 1705-1706" geredigeer deur Louis Fouche en hersien deur A, J, Böeseken, Van
Riebeeck-Vereniging (1970). voetnota pp. 158-9 .
"De Kaap de Goede Hoop” Een Nederlandse vcstigingskolonie 1680-1730 deur Ad Bliewenga, Uitgeverij
Prometheus/Bert Bakker Amsterdam ( 1999) p. 250.
"Die Kerk van Stellenbosch 1686-1963, p. 86.
J. F. Malherbe: "Die Pokke-epidernie van 1713". Bull. Hugenote-Vereniging van S.A., No. 36
( 1999) p. 49.
R. Ross: Smallpox at the Cape of Good Hope in C. Fyfe & D. M. McMasters, "African Historical
Demography", Edinburgh (1971)
M. Upham: "Creolisation & Indigenisation Burlamacchi & Diodati", Capensis 4/99 (Desember 1999) p. 24.
Argivale bronne:
Kaapse Arglefbewoorplek:
1/STB 12/15 tot 12/18.
N G Kerkargief Kaapstad:
G2 9/a.
Ockert Malan