Mens en weer hv123 | PDF-versie

Mens en weer hv123
Auteur
VO-content
Laatst gewijzigd
20 december 2016
Licentie
CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie
Webadres
https://maken.wikiwijs.nl/63741
Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is
hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.
Inhoudsopgave
Mens en weer
Vooraf
Stap 1
Stap 2
Stap 3
Stap 4
Stap 5
Stap 6
Begrippenlijst
Over dit lesmateriaal
Pagina 1
Mens en weer hv123
Mens en weer
Vooraf
In deze opdracht kijken we naar de invloed van menselijke activiteiten op het weer. Soms gebeurt dat
met opzet (zoals bij het kunstmatig opwekken van regen), maar vaak niet (zoals bij smogvorming en
het versterkt broeikaseffect). Het heeft ongewenste gevolgen voor planten, dieren en mensen zelf.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
uitleggen dat veel mensen beïnvloed worden door het weer, maar dat op hun beurt mensen
invloed op het weer (kunnen) hebben: op temperatuur, neerslag, smog en het versterkt
broeikaseffect.
uitleggen dat mensen, net als planten en dieren, schadelijke gevolgen ondervinden van hun
eigen invloed op weer en klimaat.
Eindproduct
Als eindproduct van deze opdracht speel je samen met een groep van vier leerlingen een
fotodomino.
Met het succesvol spelen van het dominospel laten jullie zien dat je de leerdoelen hebt behaald.
Beoordeling
Het fotodomino laten jullie beoordelen door jullie docent.
Bij de beoordeling let jullie docent op:
taalfouten: bevatten de antwoorden op de vragen in de stappen 1-5 niet te veel taalfouten?
Activiteiten
Stap
Groepsgrootte
Activiteit
Stap 1
Alleen
Informatie lezen en de vraag over de invloed van het weer op de
mens en van de mens op het weer beantwoorden.
Stap 2
Alleen
Vraag over de temperatuur beantwoorden.
Pagina 2
Mens en weer hv123
Stap 3
Alleen
Vraag over smog beantwoorden.
Stap 4
Alleen
Vraag over regen beantwoorden.
Stap 5
Alleen
Video bekijken, informatie lezen en de vraag over het versterkt
broeikaseffect beantwoorden.
Stap 6
Samen
Een fotodomino spelen met een groepje van 4.
Benodigdheden
Voor deze opdracht heb je een set met dominostukken nodig.
Tijd
Voor deze opdracht heb je 2 uur nodig.
Stap 1
Invloed van weer op mens en van mens op weer
In de Kennisbank Aardrijkskunde vind je een onderdeel over het weer. Bestudeer eerst dat gedeelte.
KB: Het weer
Het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) laat ons op alle mogelijke manieren weten
wat voor weer we de komende dagen kunnen verwachten. Het geeft aan hoe warm het zal zijn,
hoeveel regen er wordt verwacht en hoe hard het gaat waaien. Bij extreem weer, denk aan een
zware storm, zwaar onweer, gladheid of dikke mist, kan het KNMI een weeralarm afgeven. Al deze
weeromstandigheden kunnen de samenleving ontwrichten, veel (dodelijk) gewonde slachtoffers
maken en grote schade veroorzaken, bijvoorbeeld aan huizen en auto’s.
Er gaat eigenlijk geen dag voorbij dat je niet aan het weer denkt en ermee te maken hebt. Waar je
waarschijnlijk minder bij stilstaat, is dat het weer niet alleen invloed heeft op de mens, maar
omgekeerd ook de mens invloed heeft op het weer. Door menselijke activiteiten kan het op een plek
warmer of juist kouder worden of kan het ergens minder of juist meer gaan regenen. We zullen een
aantal van deze menselijke
activiteiten en hun gevolgen voor het weer op een rijtje zetten.
?Vraag
Geef een voorbeeld van een menselijke handeling waardoor het heel plaatselijk
minder warm kan worden.
Pagina 3
Mens en weer hv123
Stap 2
Warmer en kouder
Stad en platteland
Maak een reisje van het platteland of een buitenwijk naar het centrum in een grote stad. Ga met een
auto met een ingebouwde thermometer of neem een losse thermometer mee. Als je de temperatuur
op het platteland of in de buitenwijk vergelijkt met de temperatuur in het centrum van de stad zul je
zien dat de thermometer in de stad een hogere waarde aangeeft.
Hoe dat komt? Gebouwen en asfaltwegen in de stad absorberen veel zonlicht en slaan de warmte
op. Kantoren en fabrieken produceren zelf veel warmte. Ook die warmte blijft hangen.
Sommige wolkenkrabbers met veel glas kunnen ter plekke voor extreem hoge temperaturen zorgen.
Iemand die rond het middaguur z'n auto in de buurt van een wolkenkrabber in aanbouw in Londen
parkeerde, vond hem een uur later terug met beschadigingen: onderdelen van de auto waren
gesmolten. De ramen van het gebouw werkten als een brandglas bij de weerkaatsing van het
zonlicht.
Het verschil tussen een miljoenenstad met hoge wolkenkrabbers, veel asfalt en veel industrie en een
heldere nacht op het platteland kan wel 10o Celsius zijn.
Ontbossing
Bomen zijn de longen van de wereld. Zij halen kooldioxide uit de lucht en zetten die om in zuurstof,
waardoor wij kunnen blijven ademen. Maar de bomen en andere planten hebben nog een zeer
nuttige eigenschap: ze bevatten veel water en pompen veel waterdamp de lucht in. Waterdamp zorgt
voor afkoeling en draagt bij aan de vorming van wolken. En wolken op hun beurt houden zonlicht
tegen.
Als we op grote schaal bomen kappen, zoals in de tropische regenwouden, heeft dat grote invloed op
het lokale weer. Er komt minder waterdamp in de lucht en er worden minder wolken gevormd. Dat
zorgt ter plaatse voor een hogere temperatuur overdag en een lagere temperatuur ’s nachts.
Vraag
Waarom is het tijdens een heldere nacht op het platteland kouder dan tijdens een bewolkte nacht?
Stap 3
Pagina 4
Mens en weer hv123
Mist en smog
Mist is een weersverschijnsel waarbij kleine waterdruppeltjes in de lucht zweven. Mist vermindert de
zichtbaarheid. We spreken van mist als het zicht minder dan 1000 meter is en van dichte mist als dat
minder dan 200 meter is. Meestal verdwijnt mist binnen enkele uren.
Maar mist kan veranderen in smog (een samentrekking van de Engelse woorden ‘smoke’ (rook) en
‘fog’ (mist)). Schadelijke gassen van auto's, fabrieken en dergelijke kunnen door mist niet stijgen en
blijven dus laag hangen. De waterdruppels uit de mist vermengen zich onder invloed van zonlicht
met stoffen uit de schadelijke gassen. Deze smog blijft veel langer hangen dan gewone mist, van een
paar dagen tot zelfs enkele weken.
Smog kan ook ontstaan door grote bosbranden. Dergelijke branden kunnen ontstaan door
bijvoorbeeld blikseminslag, maar in 95% van alle gevallen is menselijke activiteit er de oorzaak van.
Onvoorzichtigheid met vuur (barbecue of sigaret), lenswerking in een glazen fles die in de zon ligt,
contact met hete delen van een uitlaat van een auto of motorkettingzaag of door een vonkenregen
van wrijfcontact tussen treinwielen en spoorrails. Of de bosbrand ontstaat, zoals heel vaak het geval
is, door brandstichting bijvoorbeeld voor zwerflandbouw.
Pagina 5
Mens en weer hv123
De branden in Indonesië worden grotendeels door mensen
aangestoken. Zij proberen zo meer bouwland te voor de palmolieplantages te creëren. Indonesië
streeft ernaar, de grootste palmolieproducent van de wereld te worden. In het droge seizoen krijgen
de branden, vanwege het uitblijven van regen, de kans om zeer lang te blijven woeden.
De bosbranden gaan gepaard met enorm veel rook, die zelfs in omringende landen voor overlast
zorgt. Het zijn vooral Thailand, Maleisië, Brunei en Singapore die lijden onder de Indonesische
bosbranden.
Vraag
Waarom ontstaat smog eerder in de zomer dan in de winter?
Stap 4
Regen maken
Diverse volkeren kennen rituele dansen om regen op te wekken. Het effect daarvan is twijfelachtig en
in ieder geval nooit bewezen. Toch zijn er manieren om regen te maken. De eerste die dat op een
wetenschappelijk manier probeerde, was de Nederlander August Willem Veraart. In 1930 strooide hij
ijs en koolzuursneeuw op grote buienwolken. Erg succesvol waren zijn pogingen niet.
Pas na de Tweede Wereldoorlog lukte het wetenschappers om het kunstmatig te laten regenen. Zij
strooiden gekristalliseerde zilverjodide-deeltjes in 1946 boven een grote wolk. Niet lang daarna
begonnen de eerste sneeuwvlokjes naar beneden te dwarrelen.
Er zijn verschillende redenen om regen op te wekken. We geven enkele voorbeelden:
Pagina 6
Mens en weer hv123
De Amerikanen strooiden zilverjodide-deeltjes vanuit een
vliegtuig uit in Vietnam. Zij slaagden erin om vijf jaar lang
het regenseizoen met 30 tot 45 dagen te verlengen. Zij
hoopten dat de wegen van hun vijanden door al die regen
in modderstromen zouden veranderen. Het opwekken van
de regen lukte uitstekend, maar de vijand was niet onder
de indruk van de extra modder.
In 1986 werd Tsjernobyl door een kernramp getroffen. In
allerijl strooiden de Russen zilverjodide-deeltjes over de
wolken. De lucht hing vol radioactieve stofdeeltjes die
richting het dichtbevolkte Moskou dreigden te waaien.
Door op strategische plekken kunstmatig regen op te
wekken vielen de meeste stofdeeltjes op de grond
voordat ze Moskou bereikten.
Pagina 7
Mens en weer hv123
Het noorden van China heeft al jaren te maken met grote
droogte. De Chinezen schieten met kanonnen bakjes
met zilverjodide op de wolken in de hoop regenvorming
te versnellen. Kennelijk met succes, want de buurlanden
Mongolië en Korea beschuldigen de Chinezen ervan dat
zij ‘hun regen stelen’.
Ook de bosbranden in Indonesië (zie ook stap 3) probeert
men te bestrijden door kunstmatig regen te maken. De
brandende hete gebieden veroorzaken opstijgende
luchtstromingen waardoor er wolken ontstaan. Door
zilverjodide-deeltjes boven de wolken te strooien gaat het
inderdaad regenen. Maar deze kunstmatige regenbuien
zijn letterlijk niet meer dan wat druppels op een enorme
gloeiende plaat.
Aan regen opwekken met zilverjodide kleeft een groot bezwaar: De zilverjodide, vermengd met
water, is net zo giftig als een loodverbinding en zorgt voor een enorme milieuvervuiling. Misschien is
dat wel de reden waarom veel andere landen aarzelen om regen op te wekken.
Vraag
Mongolië en (Noord- en Zuid-)Korea spreken over regendiefstal. Waarom zouden beide landen zich
zo druk maken over kunstmatige regen in hun buurland?
Stap 5
Pagina 8
Mens en weer hv123
Broeikaseffect
In de Kennisbank Aardrijkskunde vind je bij klimaatveranderingen ook een onderdeel over het
broeikaseffect. Bestudeer dat gedeelte.
KB: Klimaatveranderingen
Er zitten ongeveer dertig broeikasgassen in de dampkring. Broeikasgassen zijn gassen die bijdragen
aan de opwarming van de aarde. Broeikasgassen komen van nature in de dampkring voor, zoals:
kooldioxide (CO2), methaan (CH4), lachgas (N2O) en ozon (O3). Chloorfluorkoolwaterstoffen
(CFK’s) komen niet van nature in de dampkring voor; deze werden gebruikt in spuitbussen,
koelkasten en diepvriezers.
De broeikasgassen zorgen voor het broeikaseffect: het opwarmen van de aarde. Het is maar goed
dat ze er zijn, want zonder broeikasgassen zou het op aarde gemiddeld -18o zijn en niet +15o. We
spreken daarom ook wel van het natuurlijk broeikaseffect.
Door menselijke activiteiten wordt het sinds de Industriële Revolutie en met name sinds 1950 steeds
warmer op aarde. Onze energie halen we nog steeds vooral uit het verstoken van fossiele
brandstoffen. Daarbij komt er veel CO2 in de dampkring wordt het
broeikaseffect versterkt. Het gevolg is de opwarming van de aarde.
?Een kleine toename van de temperatuur op aarde kan grote gevolgen hebben, bijvoorbeeld voor de
omvang van gletsjers, voor de hoogte van de zeespiegel en voor planten, dieren en mensen.
Sommige planten en bomen groeien beter of sneller. Andere worden bedreigd. De spar en de
edelweiss kunnen alleen groeien in een koel klimaat. Het verspreidingsgebied van de malariamug
wordt groter door de het opwarmen van de aarde.
Vraag
Wat zijn de gevolgen van het versterkt broeikaseffect voor de ijsbeer?
Stap 6
Pagina 9
Mens en weer hv123
Eindproduct: Fotodomino
Dit spel speel je met een groepje van vier leerlingen. De docent legt vier sets van acht
dominostukken op een stapel. Iedereen trekt daar vier dominostukken uit. Je zult zien dat een
dominostuk uit een foto en een begrip bestaat. Degene die (het snelst) het stuk met het begrip
‘airconditioning’ en de foto op dit stuk heeft, mag beginnen. Als niemand het stuk heeft, krijgt
iedereen een extra stuk net zo lang er iemand mag beginnen.
De eerste keer dat er een begrip op tafel komt, leg je uit de anderen van de groep uit wat het begrip
te maken heeft met het thema van de opdracht: ‘De invloed van de mens op het weer’. Dat geldt ook
voor het beginstuk!
Als je geen dominostukken meer hebt, ben je winnaar.
Begrippenlijst
Passaat
Winden die waaien tussen de 30°
Noorderbreedte en 30° Zuiderbreedte.
Temperatuur
Hoe warm of koud het is.
Stuwingsregen
Regen ontstaan doordat lucht tegen een
gebergte omhoog gestuwd wordt.
Wind
De verplaatsing van lucht over het
aardoppervlak veroorzaakt door verschillen in
luchtdruk.
Moesson
Winden bij de evenaar die elk half jaar van
richting veranderen.
Neerslag
Water uit de dampkring. Dit water kan in vaste
vorm (sneeuw en hagel) of vloeibare vorm
(regen) op aarde terecht komen.
Stijgingsregen
Neerslag ontstaan in het gebied rond de
evenaar.
Windkracht
De kracht van de wind bepaald door het verschil
in luchtdruk tussen twee gebieden.
Storm
Windrichting
Een zeer krachtige wind met een windkracht van
De verplaatsing van lucht over het
minimaal 9 Beaufort.
aardoppervlak in een bepaalde richting.
Pagina 10
Mens en weer hv123
Luchtdruk
Front
Het gewicht van de luchtdeeltjes in de atmosfeer
Een scheiding tussen twee luchtsoorten.
op het aardoppervlak.
Hogedrukgebied
Gebied waar de luchtdruk hoog is ten opzichte
van de omgeving, gemeten op zeeniveau.
Lagedrukgebied
Gebied waar de luchtdruk laag is ten opzichte
van de omgeving, gemeten op zeeniveau.
Wolk
Een verzameling zwevende druppeltjes
waterdamp of ijskristallen in de dampkring,
zichtbaar als een witte of grijze pluim.
Wind
De verplaatsing van lucht over het
aardoppervlak veroorzaakt door verschillen in
luchtdruk.
Aanlandige wind
Zeewinden.
Aflandige wind
Landwinden.
Broeikaseffect
Het vasthouden van warmte van de zon door de
atmosfeer.
Broeikasgas
Gassen die warmte van de zon opnemen en dit
weer uitstralen.
Pagina 11
Mens en weer hv123
Over dit lesmateriaal
Colofon
Auteur
VO-content
Laatst gewijzigd
20 december 2016 om 10:27
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Leerniveau
HAVO 3; VWO 3;
Leerinhoud en
Weer; Invloed van het weer op de samenleving; Systeem aarde;
doelen
Aardrijkskunde;
Eindgebruiker
leerling/student
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting
2 uur en 0 minuten
Trefwoorden
leerlijn, rearrangeerbare
Pagina 12
Mens en weer hv123