Protestanten en afscheid van het leven

Protestanten en afscheid van het leven
Studiedag pluricultureel verplegen/ 31 maart 2011, Kursaal, Oostende
Toen ik in Ieper kwam kennismaken als eventuele toekomstige predikant van de Verenigde
Protestantse Kerk, was het geografische niet moeilijk om de r-katholieke kerken te vinden,
hun grote torens zijn van ver te zien. Ook de Anglicaanse kerk kwam ik al snel tegen, ook vrij
zichtbaar door de oorlogsgeschiedenis van Ieper. Maar waar was een protestantse kerk?
Ergens, in een rustig achterafstraatje vond ik deze. Het vertelt iets over de plek van
protestanten in dit land: achteraf. Of liever: een niet vanzelfsprekende minderheid (ca.3 %?)
Ook als ik, één dag in de week, werk in de gevangenis van Brugge, als aalmoezenier, dan
worden de erediensten aangekondigd met ‘protestantse mis’. En zijn er vragen, getuigend van
onbekendheid: ‘hebben jullie ook dezelfde bijbel?’. ‘Wat is het verschil tussen…….?’
1.Protestantisme
In vroeger eeuwen ontstaan uit ‘protest’ tegen onmondig houden van mensen en het uithollen
van woorden en rituelen. Protestant vooral getuigen voor (pro) iets anders!
Bijv. een paaskaars ‘licht van Christus’: is die een levend teken van ‘elkaar het volle licht in
de ogen gunnen’, met recht?!. In dat licht ook recht doen aan mensen, in alle kwetsbaarheid.
Of: de biecht: is het een prachtige manier om mensen ruimte te geven voor nieuw begin, na
‘onmogelijke daden’, of wordt het een maniertje om geweten te sussen. In de gevangenis vind
ik de waarde weer terug: mensen met een onmogelijk verleden, niet goed te maken, kunnen
zij ooit opnieuw beginnen, met alle berouw en spijt (‘opbiechten’!) ander mens worden?
Protestanten verzetten zich ooit tegen onrecht en uitholling door kerkelijke macht, niet tegen
de kerk als menselijke gemeenschap. Het was ook sociale strijd (tegen onrecht van armoede
en honger), emancipatie-strijd (tegen onmondig gehouden worden) enz.
Nadeel: uit reactie teveel nadruk op het Woord, teveel verbaal. En daarnaast, donkere kant
van deze emancipatie wellicht, claimt een protestant teveel een ‘eigen waarheid’, met het
gevolg: de zoveelste afsplitsing, de zoveelste eigen kerk. Te weinig solidaire beleving!
Nu, in oecumenische beweging, is het vooral: terugzoeken naar oorsprong en waarde van
rituelen, van gemeenschappelijke bronnen (!). Oecumene niet gezien als ‘samenwerking
tussen kerken’ (noodgedwongen door leegloop enz.), maar als samenwerken aan een
‘leefbaar huis’ (betekenis van oikoumene/grieks), een leefbare aarde dus, in de vrede.
Wat mij daarin opvalt is dat de scheidslijn niet meer zozeer loopt tussen kerken,
levensbeschouwingen, godsdiensten, maar dwars door die allen heen in:
* mensen die zijn ‘closed minded’: veilig in gesloten systeem, buitenwereld bedreigend,
moeilijk luisteren naar ‘anderen’, andere beleving (tot in de politiek!). Vanuit pure
onzekerheid (machteloos) of soms vanuit kwaadwillig eigenbelang (macht,positie)
* mensen ‘open minded’: open naar anderen vanwege wereld en recht-doen, luistert nauw!
Door te luisteren naar andere levensbeschouwing, godsdienst, cultuur, kan men eigen waarde
helder krijgen, en verabsolutering relativeren. Een gezonde houding.
2.Stervensbegeleiding:
Protestanten hebben het ‘Woord’ zo centraal gezet, uit reactie tegenover leeggeworden
verbeelding, dat zij niet in de gaten hadden dat ieder mens beelden (nodig) heeft, zoals ook
denkbeelden, die ook verbaal heel benauwend of verruimend kunnen zijn.
‘Verbaal’ wordt al moeilijker als mensen niet meer kunnen spreken, dement zijn, anders
beperkt. Ook dan het terugzoeken naar verwarmende rituelen.
Vb ziekenzalving met verwanten en vrienden: een protestants verlangen naar meer gebaar.
Zoals bij een goede vriendin, ruimdenkend en van roomse huize; in haar laatste levensperiode
na tergende ziekte, kwamen vrienden en verwanten samen om haat zintuigen te zegenen; uit te
spreken hoe haar oren hadden geluisterd enz; deze zintuigen te zalven met liefde, teken van
heilzaamheid tegen de klippen van ziekte op. Een hartgrondige bemoediging! Liefdevolle
markering van het laatste stukje van een menselijke levensweg, om mens te blijven!
Bij het begeleiden van mensen in een tijd van afscheid nemen komen niet zozeer de
levensbeschouwelijke vragen naar boven, heb ik gemerkt, maar de eigen levensvragen: over
relaties, mislukkingen, schuldgevoelens, die vaak zwaarder blijken te wegen dan de mooie
herinneringen. Eén van de dringende vragen aan geloofstradities: mensen teveel opgezadeld
met (onnodige) schuldgevoelens? Graag luisterend oor voor levende schuldgevoelens?
Hoe als pastor/luisteraar een medemens ondersteunen om vrede te vinden, alsnog te maken,
tot rust te komen? Geldt zeker ook voor mensen die onvrede hebben met onrecht in de wereld
en met hun idealen bijna niet kunnen sterven, als er nog zoveel onrecht is.
Zoals mijn atheïstische vriend, atheist geworden door godgeklaagde ervaringen, maar vol
hartstocht voor rechtvaardigheid. In zijn laatste dagen (alweer die vreselijke kanker) kon hij
niet loslaten….er moest nog zoveel gebeuren tegen al dat onrecht…..zijn vrouw wilde zo
graag nog even wat rust, samen, in die laatste dagen, gewoon wat bij elkaar zijn. Ik heb hem
verteld hoe wij dankzij hem niet zouden kunnen stoppen met vechten voor rechtvaardigheid,
zijn leven zou daarin doorgaan, hij kon dat nu uit handen geven. Er kwam gelukkig rust!
3.Met terugwerkende kracht.
Soms zijn rituelen of troost nodig achteraf, later, met terugwerkende kracht!
Het voorbeeld van een moeder die bij de geboorte haar tweeling verloor aan de dood. Zonder
enig afscheid kinderen weggebracht (waarheen?ergens in een ziekenhuis), haar man die met
verdriet geen raad wist en ze snel had weggebracht (waarheen?) en zelfs een pastor die
vertelde dat dit ‘Gods wil’ zou zijn.
NB.Wat strengere prot.kringen lijken soms alles te weten over ‘Gods wil’….Een kwetsbaar
mens kan dan geen kant meer op met haar intense verdriet. Ongenadig gelijk van
geloofswaarheid. In plaats van pijn gezien en uit eenzaamheid verlost!
Na 20 jaar alsnog samen een ritueel beleefd: om de kinderen met name te noemen en aan het
licht te brengen, in een kring van verwanten. Bleek een heilzaam proces te zijn! Zij kon het
weer openlijk en in vrede hebben over haar drie kinderen, hun namen, niet slechts over die
ene nog levende….
4.Begrafenis:
Soms al doorgesproken met de stervende, de verwanten, in ieder geval de wensen gepeild. Op
grond daarvan gesprek(ken) met familie:
 hoe zal het levensverhaal klinken, oprecht, tegen het licht van wat liefde heet;
 hoe omgaan met ‘mindere’ kanten van een leven, eerlijk, maar met perspectief…
Voorbeeld van een gezin bij het overlijden van man en vader. Bij de voorbereiding van de
uitvaartdienst, aan het eind van een gesprek, blijkt dat kinderen belast zijn met zijn autoritaire
gedrag, hij was beslist geen lieve papa, of soms wel (?!). Samen zoeken naar woorden
daarvoor, over iemand waarvan je weet dat hij nu niks meer terug kan zeggen. Zo,dat de
levenden weer verder kunnen. Met nieuwe ruimte, ondanks wat er gebeurde. Eerlijk open.
 hoe omgaan met ‘zelfdoding’ en tekortgevoel van nabestaanden?
NB de ontdekking dat kinderen van een vaak depressieve moeder (voorbeeld) denken: dat ligt
aan mij, aan wat ik niet goed doe…..tot dan de zelfdoding komt….onze schuld?! Vertellen
hoe moeder deze problemen (tot en met de drugs van een zoonlief) goed aankon, dat was haar
kracht, maar hoe haar kracht werd onderuitgehaald door minderwaardige gevoelens van voor
die tijd. Hoe ze het juist volhield in haar gezin, maar er was iets daarbuiten dat sterker
was…Ontlastend, bevrijdend, waar lieve mensen alles hebben gedaan om…en anders….???
Altijd met mensen, welwillende mensen, zoeken naar dat perspectief van ‘leven na deze dood’




Rituelen, zelf verwoorden of…..gebaren maken met…..
De troost van teksten, woorden, gedichten, gebaren, lievelingsmuziek, bloemen,
tekeningen…….er is zelden iets ‘gek’.
nazorg: wat beloofd werd……in de ‘bezinning’ van de levensbeschouwelijke
gemeenschap nadenken over trouw aan wat beloofd werd, de eenzaamheid beseffen
als die belofte niet wordt nagekomen, hoe je volhardt in nabij-zijn, vooral als leven
weer gewoon zijn gang lijkt te gaan!
Protestants? Graag een protest tegen de vanzelfsprekendheid van ‘zo gaat het nu
eenmaal’, een getuigenis voor ‘een andere wereld is mogelijk, het kan ook anders’!
Ook protestanten hebben daarin nog veel te leren, te ontwikkelen. Mede dankzij de
openheid naar andere godsdiensten, culturen, levensbeschouwing.
5.Euthanasie, orgaandonatie en andere vragen
Omdat de protestantse kerken een democratische structuur hebben ‘van onderop’, zal er nooit
een ‘paus’ kunnen zijn om te vertellen wat mensen moeten denken, vinden.
Lokale gemeentes zijn eerst-verantwoordelijk, in overleg met de regio (District) en hun
landelijke overlegorgaan (Synode): samen bezinnend zonder opgelegde dwang.
Omdat over dergelijke thema’s vaak misverstanden, beelden, angsten ontstaan, vaak door
gebrek aan rechte informatie, worden ook in de lokale kerken bezinningsavonden gehouden.
Over euthanasie en palliatieve zorg (met ervaringsdeskundigen!), over levensbeschouwelijke
vragen (omgaan met leven, rekken van leven, milde dood enz.). Informatie ook over
wetgeving en zorgvuldigheidsvragen. In een sfeer van veilig zijn met wat je voelt, zorgen
geeft (in plaats van het verbale debat). Soms wordt zo’n bezinning landelijk of regionaal
ondersteund, meer lokale kerken hebben dan belang bij doordenking.
Voor de protestanten in Ieper is het van het grootste belang om ruimte scheppen voor veiligzijn: veilig in wie je bent, wat je voelt, wat je bang maakt of juist gelukkig. Zo ook in de
situaties van sterven en rouw. Maar die veiligheid scheppen: die begint bij het leven!
Om het leven!
Henk van Andel, Ieper 14 maart 2011