de belgische energierevolutie: een duurzaam energie

2050
EEN DUURZAAM ENERGIESCENARIO
VOOR EEN SCHONE ENERGIETOEKOMST
Klimaatverandering is een uitdaging: de klimaatverandering is een
realiteit; ze is nu al bezig. Algemeen wordt erkend dat de mens hierin een
belangrijke verantwoordelijkheid draagt door de toenemende uitstoot van
broeikasgassen. Tijdens de 20ste eeuw steeg de gemiddelde temperatuur
met 0,6°C, de sterkste temperatuurstijging van de laatste duizend jaar.
Broeikasgassen hebben een vervelende eigenschap: ze blijven lang in de
atmosfeer hangen. Zelfs als we nu onze uitstoot van broeikasgassen
helemaal zouden stoppen, stevenen we nog af op een temperatuurstijging
van 1,2 tot 1,3°C.
De rapporten van de Intergouvernementele Werkgroep inzake
Klimaatverandering (IPCC) van de Verenigde Naties tonen aan dat een
gemiddelde opwarming van de aarde met meer dan 2°C - ten opzichte van
het preïndustrieel tijdperk - de verstoring van het klimaat en van ons
ecosysteem sterk zal doen toenemen. Dergelijke temperatuurstijging zou
voor miljoenen mensen het risico op ziektes, overstromingen en
hongersnoden ontzettend verhogen. Miljarden extra mensen zullen te
kampen krijgen met waterschaarste. De eerste slachtoffers van de
klimaatverandering zullen de armste bevolkingsgroepen zijn. Maar ook al
worden de ontwikkelingslanden het zwaarst getroffen, toch is het een
illusie te denken dat geïndustrialiseerde landen zoals België gespaard
zouden blijven.
© GRACE/GP
© FRANKEN/GP
Een verantwoord klimaatbeleid is dus gericht op het voorkomen van een
gemiddelde globale temperatuurstijging van meer dan 2°C. Voor de
geïndustrialiseerde landen betekent dat het verminderen van hun uitstoot
van broeikasgassen met 80% tegen 2050, wat landen in het Zuiden nog
een groeimarge geeft. Wereldwijd bekeken, zouden alle landen samen tegen
dan tot een halvering van de uitstoot moeten komen.
© ZENIT/GP
DE BELGISCHE
ENERGIEREVOLUTIE:
Een ‘Energierevolutie’ is nodig: de meeste wetenschappers zijn het
erover eens, we hebben niet zoveel tijd meer om actie te ondernemen. Een
goeie 10 à 20 jaar, binnen deze tijdspanne is een omschakeling nodig in de
manier waarop we met energie omgaan. In België is de energiesector
verantwoordelijk voor zowat 80% van de uitstoot van broeikasgassen.
Hoog tijd dus om ‘anders om te gaan met energie’ en de manier waarop
we energie produceren en consumeren structureel te verbeteren.
Ongeveer 98% van de primaire energie in ons land is afkomstig van fossiele
brandstoffen (olie, gas en steenkool) en van uranium; al deze grondstoffen
worden uit (verre) landen geïmporteerd. In België zijn vier sectoren in gelijke
mate verantwoordelijk voor het grootste deel van de CO2-uitstoot als gevolg
van energiegebruik: transport (bedrijven en huishoudens), verwarming
(bedrijven, kantoren en huishoudens), elektriciteitsproductie en industriële
toepassingen. In ons land wordt de elektriciteitsproductie gedomineerd door
kernenergie, die goed is voor 55% van de productie. Omdat kernenergie enkel
gebruikt wordt voor de opwekking van elektriciteit, is het belang ervan in de
finale energieconsumptie veel kleiner: kernenergie vertegenwoordigt ongeveer
10% van de finale energieconsumptie in België; hernieuwbare energie
vertegenwoordigt amper 2%. België bengelt met dit lage aandeel hernieuwbare
energie aan de staart van het Europese peloton. Onze energieconsumptie
daarentegen is bijzonder hoog, net als onze CO2-uitstoot. Ondanks het relatief
grote aandeel van kernenergie in onze elektriciteitsproductie, stoot elke Belg
gemiddeld 11 ton CO2 per jaar uit (ten opzichte van een gemiddelde uitstoot
van 8 ton per jaar en inwoner in de oude Europese Unie).
Ons land springt dus allesbehalve duurzaam met energie om. Het
hervormen van onze energieproductie en -consumptie is een grote
uitdaging, die alleen gerealiseerd kan worden met een krachtdadig beleid.
Onze huidige elektriciteitsproductie komt van enkele grote centrales met
laag rendement, die fossiele brandstof of uranium gebruiken. Het
merendeel van deze centrales zijn ouderwets, inefficiënt en vervuilend, in
het bijzonder de kern- en steenkoolcentrales. De wet op de kernuitstap
voorziet het sluiten van alle kerncentrales tegen uiterlijk 2025.
De ontwikkeling van de elektriciteitssector in ons land bevindt zich in een
cruciale fase. De komende twintig jaar zal de elektriciteitssector haar oude
centrales vervangen; de sector staat dus voor belangrijke investeringskeuzes.
Ofwel kiezen we zoals vanouds voor vervuilende centrales op basis van
fossiele brandstoffen. Ofwel investeren we in efficiënte
elektriciteitsproductie, op basis van hernieuwbare energiebronnen. Dit is een
maatschappelijke keuze met grote en verstrekkende gevolgen, die we niet
aan de markt mogen overlaten en die om een sterk energiebeleid vraagt.
DE BELGISCHE
ENERGIEREVOLUTIE:
EEN DUURZAAM ENERGIE
-SCENARIO VOOR
EEN SCHONE
ENERGIETOEKOMST
Een duurzame energietoekomst is mogelijk, ook in België Welk beleid is
nodig om in België het pad te effenen voor een duurzame energietoekomst?
Greenpeace stelde de vraag aan het gerenommeerde Institut für Technische
Thermodynamik van het Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahrt (DLR). Zij
ontwikkelden een scenario dat België kan leiden naar een duurzaam gebruik van
energie. Deze studie voorspelt niet hoe de toekomst er zal uitzien maar illustreert
een mogelijke, duurzame energietoekomst. Ja, het kan: onze CO2-uitstoot
aanzienlijk verminderen en tegelijk de kerncentrales sluiten. Het komt erop aan de
juiste wissels te verplaatsen en dit scenario wil daarbij een hulpmiddel zijn voor
onze politici. Hun beslissingen bepalen immers onze (energie)toekomst.
Twee scenario’s Het onderzoeksinstituut DLR heeft twee scenario’s ontwikkeld1:
* een referentiescenario (business-as-usual), dat uitgaat van een voortzetting
van de huidige tendensen in energieproductie en -consumptie en een
voortzetting van het huidige beleid. Dit scenario vloeit grotendeels voort uit
referentiepublicaties van de Europese Commissie (‘European Energy and
Transport - Trends to 2030’ en 'European Energy and Transport Scenarios on key drivers'), alsook de Eurostat databank. Er wordt uitgegaan
van al goedgekeurde beleidsmaatregelen om hernieuwbare energiebronnen en
energie-efficiëntie te stimuleren, evenals van de al geplande uitfasering van
kernenergie door verschillende lidstaten. Het referentiescenario houdt geen
rekening met bijkomende maatregelen om de uitstoot van broeikasgassen te
verminderen. Aangezien de documenten van de Europese Commissie enkel
data bevatten tot 2030, werden de belangrijkste macro-economische
indicatoren geëxtrapoleerd naar het jaar 2050.
* Een alternatief Energierevolutie-scenario op basis van simulaties,
waarbij men voor een bepaalde regio het energiesysteem modelleert en
scenario’s ontwikkelt voor de lange termijn. Voor deze studie zijn de
doelstellingen op lange termijn:
- Een vermindering van de Belgische CO2-uitstoot, die toelaat een
reductie van broeikasgassen met 80% te bereiken tegen 2050.
- Een snelle kernuitstap.
De algemene hypotheses over de bevolkingsevolutie of de groei van het
BNP zijn dezelfde in beide scenario’s.
FIGUUR
1|
Beide scenario’s zijn gebaseerd op de methodologie en de hypothesen van een Europese studie ontwikkeld door
DLR: Energy revolution, a sustainable pathway to a clean energy future for Europe, DLR, 2005. Beschikbaar op:
http://www.greenpeace.be
2|
Het Belgische potentieel aan biomassa is onvoldoende om de totale vraag uit de sectoren elektriciteit,
warmteproductie en transport te dekken. Het aandeel voor biomassa in de transportsector waarvan we uitgaan in
onze hypothese komt overeen met het Europese gemiddelde. De import van biomassa wordt waarschijnlijk
noodzakelijk; het model laat niet toe om de precieze hoeveelheid ervan te berekenen.
3|
De lijst van deze studies is in het volledige rapport opgenomen.
De Energierevolutie: het verschil Het Energierevolutie-scenario verschilt
van het referentiescenario op volgende punten:
* Ernstige inspanningen om het enorme potentieel aan energie-efficiëntie
volledig te benutten.
* Het aanboren van de economisch rendabele bronnen van hernieuwbare
energie: zowel voor de productie van elektriciteit als warmte en biobrandstof.
* Het sluiten van de kerncentrales na 30 jaar (zoals oorspronkelijk
voorzien bij de bouw van de centrales).
* Een optimaal gebruik van de beschikbare biomassa in moderne
elektriciteitscentrales met hoog rendement (WKK-centrales), eerder dan
in verouderde elektriciteitscentrales met laag rendement2.
* Efficiënte elektriciteitscentrales met hoog rendement op basis van
fossiele brandstoffen blijven alleen in een overgangsfase noodzakelijk en
worden gebruikt om de kloof te dichten tussen de vraag naar elektriciteit
en de productiemogelijkheden op basis van hernieuwbare energie. Gas
krijgt hier uitdrukkelijk de voorkeur tegenover olie en steenkool.
In het Energierevolutie-scenario wordt er steeds voldoende capaciteit voorzien
om op elk moment de piekvraag met minstens 20% te kunnen overstijgen.
Voor het Energierevolutie-scenario, werd gebruik gemaakt van verschillende
regionale en nationale studies om de databank verder te verfijnen3.
Resultaten
Hieronder vatten we de belangrijkste elementen van het Energierevolutiescenario voor u samen. Voor het volledige Engelstalige rapport,
surf naar: http://www.greenpeace.org/energierevolutie-2050
Het totale energieplaatje De beste energie, is de energie die we niet
verbruiken. Energie-efficiëntie is veruit de meest veelbelovende ‘energiebron’.
Het Energierevolutie-scenario maakt duidelijk dat tegen 2050 de totale
energievraag kan dalen met maar liefst 40% (in vergelijking met 2000, zie
figuur 1). In een overgangsfase vormen moderne elektriciteitscentrales met
hoog rendement - op basis van gas - een belangrijke steunpilaar van dit
scenario. Geleidelijk aan winnen hernieuwbare energiebronnen aan belang, en
tegen 2050 zal ongeveer 40% van de primaire energievraag gedekt worden
door hernieuwbare energiebronnen.
1: PROJECTIES VOOR DE TOTALE FINALE ENERGIEVRAAG PER SECTOR, ZOWEL VOOR HET REFERENTIESCENARIO ALS VOOR HET ENERGIEREVOLUTIE-SCENARIO.
Energierevolutie-scenario
1800
1600
1600
1400
1400
1200
1200
1000
1000
PJ/a
PJ/a
Referentiescenario
1800
800
800
600
600
400
400
200
200
0
0
2000
Transport
2 |
2010
2020
Diensten
2030
Industrie
2040
2050
2000
2010
Huishoudens
DE BELGISCHE ENERGIEREVOLUTIE: EEN DUURZAAM ENERGIESCENARIO VOOR EEN SCHONE ENERGIETOEKOMST
2020
2030
2040
2050
4|
FIGUUR 2: ELEKTRICITEITSVOORZIENING IN HET ENERGIEREVOLUTIE-SCENARIO
(EFFICIËNTIE VERWIJST NAAR HET VERSCHIL IN DE TOTALE
ELEKTRICITEITSVOORZIENING TUSSEN HET REFERENTIE- EN HET
ENERGIEREVOLUTIE-SCENARIO, BEKOMEN DOOR ENERGIE-EFFICIËNTIE)
140
TWh/a
120
100
80
60
40
20
0
2000
2010
2020
2030
2040
2050
Het gaat hier om bruto cijfers. Deze verwijzen naar de totale tewerkstelling in de sector van de hernieuwbare
energie. De netto effecten op de tewerkstelling, rekening houdend met eventuele verliezen in andere sectoren als
gevolg van de ontwikkelingen in de sector van de hernieuwbare energie, werden hier niet bestudeerd.
Voor de warmtevoorziening zal het aandeel ‘hernieuwbare energie’
groeien tot 43% in 2050. De fossiele brandstoffen die in
warmtekrachtkoppeling-centrales gebruikt worden voor de productie van
elektriciteit en warmte, zullen op termijn grotendeels vervangen worden
door biomassa. Tegelijkertijd zal de vermindering van de vraag naar
warmte en de mogelijkheid om deze rechtstreeks uit hernieuwbare bronnen
te produceren, de verdere expansie van warmtekrachtkoppeling beperken.
Thermische zonne-energie (zonneboilers) en biomassa zullen conventionele
verwarmings- en koelsystemen vervangen.
Biomassa als middel om de CO2-uitstoot naar beneden te halen, is vanuit
een kosten-batenanalyse bekeken vooral interessant voor toepassingen
buiten de transportsector (warmtekrachtkoppeling-centrales). Aan de
andere kant is de vervanging van fossiele brandstof door biobrandstof
belangrijk om de CO2-uitstoot van de transportsector naar beneden te
halen. Om biobrandstof op grote schaal te integreren in de transportsector,
moeten we eerst het enorme potentieel aan energie-efficiëntie benutten. De
hoeveelheid biomassa in België is beperkt en zal een gedeeltelijke import
van biobrandstof nodig maken, die wordt voorzien vanaf 2010.
Efficiëntie
Waterkracht
Import Hernieuwbare Elektriciteit
Biomassa/biogas
Thermische zonne-energie
WKK fossiele energie
Fotovoltaïsche zonne-energie
Gas en olie
Geothermische energie
Steenkool
Positieve effecten voor mens, milieu en economie
Wind op zee
Kernenergie
Drastische vermindering CO2-uitstoot In het Energierevolutie-scenario,
vermindert de jaarlijkse CO2-uitstoot per inwoner met bijna 75% tussen
2000 en 2050 (van 10,8 tot 2,8 ton/inwoner). Bijkomende maatregelen
gericht op het verminderen van de uitstoot van andere broeikasgassen methaan en fluorhoudende gassen bijvoorbeeld - bieden België de kans om
zijn totale broeikasgas-uitstoot verder naar beneden te brengen.
Wind op land
Groene stroom is de toekomst in de elektriciteitssector
Dit energiescenario kan een ware revolutie betekenen in de elektriciteitssector.
Tegen 2050 is het mogelijk om in België 65% van de benodigde elektriciteit
te produceren op basis van hernieuwbare bronnen (zie figuur 2). Rekenen we
daar de import van hernieuwbare elektriciteit bij, dan komen we zelfs aan
circa 80% hernieuwbare elektriciteit. Gekoppeld aan energie-efficiëntie,
kunnen hernieuwbare energiebronnen in België de kernuitstap én de uitfasering
van de steenkoolcentrales waar maken.
Tegen 2050 zullen windenergie (vooral in zee, maar ook op land),
fotovoltaïsche zonne-energie en biomassa een belangrijke bijdrage leveren
aan de elektriciteitsproductie. Met een geïnstalleerde capaciteit van
14000 MW, kunnen we zelf 38 TWh hernieuwbare elektriciteit per jaar
produceren. Maar om dat te realiseren is er een uitgekiend beleid nodig,
met krachtdadige maatregelen.
Vanaf 2015 worden in dit scenario geen kerncentrales meer aangewend,
wat overeenkomt met een productievermindering van 32 TWh/a in het
decennium 2010-2020. Dat is mogelijk omdat enerzijds de vraag naar
energie van conventionele centrales daalt met ongeveer 18 TWh/a dankzij
een toename van WKK. Anderzijds wordt er 14 TWh/a opgevangen via
moderne centrales met hoog rendement op basis van gas én door
elektriciteitsproductie op basis van wind en biomassa.
Fotovoltaïsche zonne-energie zal een substantieel aandeel leveren in de
elektriciteitsproductie vanaf 2030.
Waterkracht zal eerder beperkt aangewend worden, tegenover het niveau
van 2000 is slechts een kleine groei mogelijk.
Economisch voordelig op lange termijn Tussen 2010-2040 brengt het
Energierevolutie-scenario door de grootschalige ontwikkeling van
hernieuwbare energie - in vergelijking met het referentiescenario - een
hogere kostprijs met zich mee voor de elektriciteitsproductie. Deze
verhoogde kost wordt echter grotendeels gecompenseerd door een daling
van de vraag, als gevolg van meer efficiëntie. In 2050 zijn de totale kosten
in beide scenario’s vergelijkbaar, wat te maken heeft met de toename van
de kostprijs van fossiele brandstof. En dat hoewel de schattingen rond de
prijsevolutie van fossiele brandstof eerder aan de lage kant zijn.
Als de economische kost van CO2 in rekening wordt gebracht, dan worden
de voordelen op lange termijn van het Energierevolutie scenario erg
duidelijk. De kosten voor de productie van hernieuwbare elektriciteit liggen
1,3 ct/KWh lager dan in 2050.
Tot slot mogen we ook niet vergeten dat het onvoldoende aanpakken van de
klimaatverandering ook aanzienlijke kosten met zich zal meebrengen (door
overstromingen, hittegolven, enzovoort), die wellicht veel hoger zullen uitvallen
dan de prijs die nodig is voor het verminderen van onze uitstoot van
broeikasgassen.
Meer dan 10.000 bijkomende banen De snelle groei in de sector van de
hernieuwbare energie leidt tot belangrijke investeringen in, evenals tot een
heroriëntering van jobs naar deze sector. Op middellange termijn zal de
ontwikkeling van hernieuwbare energie leiden tot naar schatting 10.000 à
14.000 bijkomende banen in de elektriciteitssector4.
Op lange termijn zal het totaal aantal banen in de elektriciteitsproductie
afnemen. Dat is een gevolg van de toename van de productiviteit en
import. Daar staat tegenover dat naar alle waarschijnlijkheid het aantal
jobs in de sector van de energie-efficiëntie in belangrijke mate zal
toenemen, maar dat valt buiten het bestek van deze studie.
DE BELGISCHE ENERGIEREVOLUTIE: EEN DUURZAAM ENERGIESCENARIO VOOR EEN SCHONE ENERGIETOEKOMST
| 3
DE BELGISCHE ENERGIEREVOLUTIE:
EEN DUURZAAM ENERGIESCENARIO
VOOR EEN SCHONE ENERGIETOEKOMST
Geen tijd te verliezen!
4. Een uitgesproken steun voor hernieuwbare energie
Het Energierevolutie-scenario zoals ontwikkeld door het Duitse
onderzoeksinstituut DLR maakt duidelijk dat België een groot potentieel heeft:
zowel aan energie-efficiëntie als aan hernieuwbare energie.We kunnen ons land
dus op een duurzaam energiespoor zetten. Zo dragen we bij aan het aanpakken
van de klimaatverandering en het verzekeren van de energiebevoorrading van de
toekomstige generaties. Ons land zou zo veel meer energie-onafhankelijk worden
en we kunnen onze economie beter beschermen tegen de grillen van de markt
voor fossiele brandstoffen en uranium.
Maar als we dit spoor willen bewandelen, dan is het nu tijd om wissels te
verzetten en deze energierevolutie op te starten. Ons land heeft al moeite
met het realiseren van de eerste fase van Kyoto. Nog langer talmen maakt
het voor België zo goed als onmogelijk om de verregaande en noodzakelijke
uitstootvermindering van broeikasgassen te realiseren. We moeten dus
vandaag duidelijke en precieze keuzes maken.
Greenpeace vraagt daarom aan de Belgische politici om leiderschap te
tonen en zonder dralen te investeren in een schone toekomst. Greenpeace
wil een Energierevolutie bestaande uit vijf concrete maatregelen:
1. Een langetermijnvisie en bindende doelstellingen voor het
verregaand verminderen van de uitstoot van broeikasgassen
We vragen aan de federale minister van Leefmilieu om het proces in
gang te zetten dat tegen eind 2006 moet leiden tot nationale bindende
doelstellingen op lange termijn om de uitstoot van broeikasgassen te
verminderen. Deze doelstellingen moeten het mogelijk maken de
globale opwarming van de aarde beneden de 2°C te houden, wat zich
voor industrielanden vertaalt in reductiedoelstellingen van 80% (in
vergelijking met de uitstoot van 1990) tegen 2050.
2. De sluiting van alle kerncentrales
We verwachten van alle politieke partijen in de federale regering dat ze
zich houden aan de uitvoering van de wet op de kernuitstap.
3. De sluiting van alle steenkoolcentrales
We verwachten van de federale en regionale regeringen dat ze tegen
het einde van dit jaar (2006) een actieplan ontwerpen om alle
steenkoolcentrales te sluiten.
We verwachten van de federale en regionale regeringen concrete en
ambitieuze maatregelen om hernieuwbare energiebronnen te
stimuleren. Dat kan onder meer door op Europees niveau steun te
verlenen aan bindende doelstellingen om minstens 25% van de primaire
energie in de EU-25 uit hernieuwbare energie te halen tegen 2020.
Binnen deze algemene doelstelling, moeten specifieke doelstellingen
afgebakend worden voor de elektriciteit-, transport -en warmtesector.
We verwachten eveneens van onze regering dat ze tegen het einde van
het jaar 2006 de verstoringen in de elektriciteitsmarkt wegwerkt die
ontstonden als gevolg van jarenlange financiële, politieke en structurele
steun voor klassieke en vervuilende technologieën. Een meer correcte
concurrentie op de elektriciteitsmarkt verkrijgen, kan door een heffing
in te voeren volgens het principe ‘de vervuiler betaalt’ door externe
kosten te internaliseren of door een gelijkwaardige compensatie te
voorzien voor hernieuwbare bronnen.
Tenslotte zijn er ook maatregelen nodig om ervoor te zorgen dat
hernieuwbare energie zich op grotere schaal kan ontwikkelen, zoals een
vereenvoudiging van de complexe toelatingsprocedures en een
verbeterde toegang tot het net voor hernieuwbare elektriciteit tegen
eerlijke en transparente prijzen.
5. Een actieplan voor energie-efficiëntie
We vragen de federale en regionale energieministers om het voortouw te
nemen binnen hun regeringen om een concreet en ambitieus actieplan
voor energie-efficiëntie uit te werken, zowel voor de productie van
energie (warmtekrachtkoppeling...) als voor de consumptie van energie.
Overheden zouden zelf het goede voorbeeld moeten geven door het
energieverbruik in de publieke sector te laten dalen, door bestaande
standaarden rond energie-efficiëntie te versterken en te controleren,
door fiscale maatregelen ter bevordering van energie-efficiëntie te
nemen en door informatie- en bewustmakingscampagnes op te starten
voor zowel de industrie als de consument.
De 20ste eeuw was de eeuw van de vervuilende energie. België kan in
de 21ste eeuw kiezen voor schone energie. Dankzij deze
Energierevolutie is het voor ons land mogelijk om de kernuitstap
waar te maken en tegelijk de CO2-uitstoot drastisch te verminderen.
Kiezen tussen de pest of de cholera, tussen kernenergie of fossiele
energie, is dus niet nodig. We kunnen het tij keren door te kiezen
voor duurzame energie, proper en toegankelijk voor iedereen.
gepubliceerd door Greenpeace België
datum Juni 2006
ontwerp en lay-out Tania Dunster, onehemisphere
contactpersoon [email protected]
greenpeace belgium vzw
Haachtsesteenweg 159, 1030 Brussel
t 02/274 0200 f 02/274 0230
www.greenpeace.be [email protected]
4 |
DE BELGISCHE ENERGIEREVOLUTIE: EEN DUURZAAM ENERGIESCENARIO VOOR EEN SCHONE ENERGIETOEKOMST