Stuken in de scheurende kerk - Archief - TROUW

Stuken in de scheurende kerk - Archief - TROUW
http://www.trouw.nl/tr/article/print/detail.do?paid=1&language=nl&navigationItemId=5009&compon...
venster sluiten
Denk aan het milieu. Denk na voor je print!
ADA VAN DEIJK
11-8-14 - 00:00
Restauratieschilder Helmer Hut heeft zijn handen vol aan het herstellen van Groningse
kerken die door aardbevingen zijn beschadigd. 'Soms lopen de scheuren helemaal van
onder tot boven.'
Vanuit de verte is de forse kerktoren van Loppersum al zichtbaar. De imposante middeleeuwse
kerk oogt als een reus in het dorp, maar dan wel als een grote vriendelijke reus. Warme rode
kloostermoppen, oftewel met de hand gebakken stenen, vormen het belangrijkste
bouwmateriaal. Een gotisch ingangsportaal aan de zuidzijde laat wapenschildjes zien met
daarop een sleutel en een zwaard. Ze herinneren aan de voormalige patroonheiligen van de
kerk, de apostelen Petrus en Paulus.
Voor de ingang liggen afgebroken steigers opgestapeld, binnen overstemmen harde
hamerslagen de muziek die uit de draagbare radio schettert. Geen orgelmuziek, dat duurt nog
even: het monumentale orgel zit 'ingepakt' in een houten kast, om het te beschermen tegen alle
stof en andere rommel die de kerkrestauratie van het afgelopen jaar met zich meebracht. De
restauratie van het orgel zal later dit jaar plaatsvinden. Het instrument is van oorsprong
zestiende-eeuws. De provincie Groningen kent veel van zulke historische orgels en staat
daarom bekend als 'orgeltuin' van Europa. Maar de laatste jaren dankt Groningen zijn
bekendheid aan een nieuw fenomeen: de aardbevingen, die het gevolg zijn van de gaswinning.
Huizen, monumentale boerderijen enkerken zijn er de slachtoffers van. Ook de fraaie kerk van
Loppersum.
1 van 3
12-8-2014 9:32
Stuken in de scheurende kerk - Archief - TROUW
http://www.trouw.nl/tr/article/print/detail.do?paid=1&language=nl&navigationItemId=5009&compon...
In 2013 begon de hoognodige restauratie, nadat er onder meer scheuren in de gotische
gewelven waren ontdekt. Funest gevolg van de bevingen. Treurig, omdat de driebeukige kerk
prachtige schilderingen uit de late Middeleeuwen, rond 1500, bezit. In de noordbeuk gaat het
om voorstellingen uit het leven van Maria, waaronder de geboorte van Christus. In het koor is
het Laatste Oordeel afgebeeld, maar ook het Pinksterfeest, de Emmaüsgangers en de pelikaan.
De laatste geldt als Christussymbool, omdat hij met zijn bloed zijn jongen voedt. Dat moment
laat de schildering dan ook zien. Het zijn maar enkele voorbeelden van de bijzondere
voorstellingen.
Restauratieschilder Helmer Hut uit het Groningse dorp Beerta heeft er zich de afgelopen
maanden over ontfermd. De 70-jarige Hut mag dan wel officieel al lang de pensioengerechtigde
leeftijd hebben bereikt, stilzitten doet hij niet. "Niks voor mij", lacht hij. Dagelijks is hij op pad om
adviezen te geven, te kijken naar bevingsschade in monumentale boerderijen, en dus ook in
kerken. Hut somt er enkele op: Uithuizen, Lellens, Appingedam en Loppersum. Overal zag hij
de scheurvorming. "In de dertiende-eeuwse kerk van Appingedam lopen de scheuren zelfs
helemaal door van onder tot boven."
In de 'Lopster kerk', zoals de Groningers zeggen, was Hut druk met het herstel van de
schilderingen. Een flinke klus. Hij wijst naar de gewelven en de wanden die er nu weer voor het
oog ongerept uitzien: "Over de hele lengte van het schip zag je scheuren", vertelt Hut. "Vooral in
het midden en langs de gewelfribben. We hebben er gaten in geboord, die uitgespoeld en toen
geïnjecteerd met mortel." Op dezelfde manier werden de wanden behandeld. "Daar zaten
haarscheuren, hele dunne scheurtjes dus. Ook die zijn geïnjecteerd. Het is een noodoplossing,
maar vooralsnog de beste. Je kunt niet veel meer doen dan injecteren en opvullen." De
stukadoors hebben verder veel voegen in de gewelfribben gerepareerd, ook die van de
Mariakapel aan de noordzijde.
Restaureren is en blijft een heikele zaak, beaamt Hut. Wat is het beste om te doen? "Vroeger
koos men voor aanvullingen als er een incomplete schildering werd aangetroffen, nu wordt er
veel terughoudender gerestaureerd." De schilderingen met Maria als onderwerp laten die
ontwikkeling zien. "Er zijn daar in de jaren veertig vreemde dingen gebeurd. Zo zijn er op
sommige plekken heel ruwe lijnen in de schilderingen gekrast. Wie heeft dat gedaan? En
waarom?" Hut snapt het niet. Ondeskundigheid met de materie speelde uiteraard een rol. "Van
dichtbij zie je brede, oude scheuren. Die zijn indertijd ruw opgevuld en daardoor duidelijk
2 van 3
12-8-2014 9:32
Stuken in de scheurende kerk - Archief - TROUW
http://www.trouw.nl/tr/article/print/detail.do?paid=1&language=nl&navigationItemId=5009&compon...
zichtbaar. We hebben ze ongemoeid gelaten." Wat Hut wel in Loppersum heeft laten terugkeren
is de grijze, zandstenen accentuering van de gewelfribben in de noordbeuk en het schip. De
kleurstelling was bekend en daarop is het huidige resultaat gebaseerd.
Een van Huts eerste restauratieopdrachten waren de schilderingen in de Hippolytuskerk in
Middelstum, een dorp dat zo'n acht kilometer van Loppersum vandaan ligt en waar de bevingen
veel schade hebben aangericht. In het midden van de jaren zeventig ging hij er aan de slag.
Ook deze kerk - gebouwd in de tweede helft van de vijftiende eeuw - kent schilderingen met
bijzondere thema's. Sommige ervan gaan terug op gravures van de Duitse kunstenaar Albrecht
Dürer (1471-1528). Hut heeft documentatiemateriaal bij zich van die restauratieperiode en laat
een voorbeeld zien van Dürers 'Zondeval'. De houding van Adam en Eva komt exact overeen
met die op het gewelf in de kerk van Middelstum. Hut is al lange tijd niet meer in Middelstum
geweest. Hij schrikt als hij de scheuren ziet die zich heel duidelijk in de gewelven aftekenen. Ze
gaan dwars door sommige schilderingen heen, de schilderingen die hij indertijd zo met zorg
heeft gerestaureerd. "Dit is echt een gevolg van de aardbevingen", constateert hij.
Niet alleen de schilderingen zijn beschadigd, ook het muurwerk is dat. In een hoog
spitsboogvenster bevindt zich bovenin een angstaanjagende scheur. En uit de muur ernaast zijn
flinke stukken van de pleisterlaag op de grond gevallen. Een rondje door de kerk stemt al met al
niet vrolijk. "Het is een harde pleisterlaag en die komt nu door de trillingen naar beneden. Je
moet mortel hebben die ademt", onderwijst Hut. "Keiharde mortel laat los en dan gebeurt er dit."
Wat hij zou doen? "De scheuren dichten met ademende voegmortel, zoals nu ook in Loppersum
is gedaan. En verder vooral zorgen dat er een pot met geld is. Zo kun je de gebouwen blijven
controleren en onderhouden. Dat is wat ik zou doen."
Sinds maart is de kerk eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken, die nu voor de taak
staat om herstelwerkzaamheden uit te laten voeren. Het zal een behoorlijke klus worden. Met
bovendien het besef dat het niet afdoende zal zijn: nieuwe aardschokken dreigen.
Boven: loszittend pleisterwerk in de kerk in Middelstum. Foto's onder en midden: de
gerestaureerde Petrus en Pauluskerk in Loppersum.
De Persgroep Digital. Alle rechten voorbehouden.
3 van 3
12-8-2014 9:32