MT 2,13-15.19-23 Vandaag is het de eerste zondag na Kerstmis en

1
MT 2,13-15.19-23
Vandaag is het de eerste zondag na Kerstmis en dan vieren wij in de liturgie het
feest van de Heilige Familie. De heilige familie, dat is Maria met Jozef en Jezus. Ik
herinner mij nog uit mijn lagere schooltijd oude prentenboeken met daarin heel vrome
afbeeldingen van de heilige familie. Jozef, als timmerman, die stond gewoonlijk aan
de werkbank, in zijn atelier. Maria, als toegewijde huisvrouw, die zat in een hoekje op
een bankje, bezig met wat verstelwerk. En op de voorgrond de jonge Jezus, steevast
met een stralende, gouden aureool en in een lange jurk, die een paar planken of
gereedschap aangeeft aan Jozef voor zijn timmerwerk. Als je die afbeeldingen nu
ziet, lijken ze wel heel anachronistisch. Het zou een scene kunnen zijn uit een
typische Vlaamse boerderij aan het begin van de vorige eeuw, met kleine
landschapschilderijtjes aan de muur. Maar in het Vlaanderen van de vorige eeuw
hadden jongens gewoonlijk geen lichtgevende stralenkrans rond hun hoofd, en
liepen ze niet meer in jurken rond. Maar toen wij jong waren zagen we dat allemaal
niet. Wij zagen alleen het idyllische, romantische plaatje. Jezus als brave jongen die
zijn vader helpt. Geen vuiltje aan de lucht, alles straalde vroomheid en vredigheid uit.
Het kleine, warme gezinnetje.
Maar in werkelijkheid was het helemaal niet zo romantisch. In het evangelie van
vandaag hoorden we dat Maria en Jozef met de jonge Jezus hals over kop zijn
moeten vluchten, midden in de nacht, alles achterlatend, te voet, op weg naar
Egypte. Op de vlucht voor de moorddadige plannen van koning Herodes. Het prille
gezinsgeluk van Maria en Jozef wordt wreed verstoord, en het jonge gezin wordt
noodgedwongen asielzoekers in Egypte. En zelfs wanneer ze dan uiteindelijk kunnen
terugkeren naar Palestina omdat Herodes gestorven is, durven ze zich niet te
vestigen in Judea, in de streek rond Jeruzalem. Neen, ze moeten doorreizen, naar
het noorden, naar de streek van Galilea, ver weg van Jeruzalem.
Met de manier waarop het feest van de Heilige Familie ontstaan is zie je hetzelfde
gebeuren. Nu denken we bij dit feest aan die idyllische prenten met de jonge Jezus
in het werkatelier van Jozef, maar de oorsprong van het feest was niet zo
rooskleurig. We moeten een paar honderd jaar terug in de geschiedenis, naar het
begin van de 19de eeuw. Overal in Europa kwam de industriële revolutie op gang.
Daardoor kwam er veel werkgelegenheid, maar het was vaak zwaar en smerig werk,
onderbetaald, ongezond. En er was ook kinderarbeid. De werkdagen waren
onmenselijk lang. Denk maar aan de film Daens, met de mensonterende toestanden
in de fabrieken van Aalst. Het gezin kwam in die tijd heel erg onder druk te staan.
Vaders en moeders moesten allemaal in de fabrieken gaan werken, twaalf uur per
dag, soms langer. En kinderopvang en onthaalmoeders zoals wij dat vandaag
kennen, dat bestond toen nog niet. Het kon toen bijna niet anders of kinderen kregen
te weinig liefde en aandacht. En het is onder invloed van al deze ontwikkelingen dat
de Kerk het feest van de heilige familie heeft ingesteld, om een tegengewicht te
bieden. Het was een van de manieren waarop de kerk het belang van het gezin
onder de aandacht wou brengen, om te midden van al die industriële omwentelingen
een stuk sociale bescherming te vrijwaren.
Het is vanuit die historische context dat de kerk het belang van het gezin is gaan
benadrukken. Helemaal dus niet vanuit een conservatieve reflex, zoals vandaag
nogal eens gemakkelijk gedacht wordt. Maar net het omgekeerde: wat de Kerk toen
Homilie – Feest van de Heilige Familie (A) – Alexander van Biezen
2
gedaan heeft was eigenlijk heel vooruitstrevend. Door het belang van het gezin naar
voren te schuiven heeft de kerk in die barre tijden een dam willen opwerpen om
mensen te beschermen tegen de excessen van uitbuiting door de machtige
industrieën die waren ontstaan.
Later is men dat beginnen te vergeten. Langzaam groeide het idee dat het alleen
maar zou gaan om het verdedigen van het klassieke gezin van vader, moeder en
kinderen. Maar daar heeft het dus niets mee te maken. De heilige familie is niet heilig
omdat het een klassiek gezin van vader, moeder en kinderen was. Het gezin van
Jozef en Maria wordt heilig genoemd omdat ze elkaar beschermden voor gevaar.
Denk maar aan de vlucht naar Egypte. Ze zochten elkaar als ze elkaar kwijt raakten.
Denk maar aan de zoektocht in Jeruzalem, toen Jezus twaalf jaar was, en ze hem
drie dagen lang hebben moeten zoeken. Ze bleven elkaar trouw onder alle
omstandigheden. Daar gaat het om. Elkaar trouw blijven, elkaar steunen door dik en
dun, elkaar niet laten vallen, elkaar beschermen, dat is de kern van de zaak. En in
welke gezinsvorm dat ook gebeurt, of dat nu in een klassiek gezin van man en
vrouw is of niet, dat is niet belangrijk. Liefde laat zich niet opsluiten in één enkel
patroon. De heilige familie is veel groter dan wij denken. Wij horen daar allemaal bij,
als kinderen van God, in welke gezinsvorm ook. Elke mens op aarde, ongeacht kleur
of geaardheid. Dat is de echte boodschap van het feest van de heilige familie.
Alexander van Biezen
(pastor in het AZ Herentals)
E-mail: [email protected]
Homilie – Feest van de Heilige Familie (A) – Alexander van Biezen