Meer dan 100 soorten kanker

Meer dan 100 soorten kanker
Linda Groot
Verpleegkundig consulent oncologie
Redacteur voorlichtingsteksten KWF Kankerbestrijding
Indeling van de les
•
Wat is kanker?
•
Symptomen van kanker
•
Oorzaken en risicofactoren
•
Behandeling
•
Pauze
•
Organisatie van (oncologische zorg)
•
Psychosociale aspecten
•
LVN Marella Karpe
Wat is kanker?
http://www.youtube.com/watch?v
=JeQA7QyhO78
Wat is kanker?
Ons lichaam is opgebouwd uit miljarden bouwstenen:
cellen
Voortdurend maakt ons lichaam nieuwe cellen aan.
Wat is kanker?
Celdeling
Wat is kanker?
DNA - keten
Kanker wordt veroorzaakt door een verandering in het
DNA(van groei- of delingsgenen)
DNA=DesoxyriboNucleic Acid
(desoxyribonucleïnezuur)
DNA - keten
Celdeling
Celdeling
benigne
maligne
Goedaardige tumor
• Groeien niet door andere weefsels heen
• Kan wel tegen omliggende weefsels of organen
drukken
• Verspreiden zich niet door het lichaam
Kwaadaardige tumoren
• Destructieve groei
• Kunnen door andere weefsels heen groeien
• Kunnen cellen via bloedvaten of lymfebanen
verslepen en elders verder groeien: uitzaaiingen
(metastasen)
Indeling kanker
• Solide kanker
• Niet-solide kanker
Symptomen van kanker
1. Veranderd ontlastingspatroon
2. Heesheid of hoest
3. Slikklachten
4. Veranderende moedervlekken
5. Plekje of bobbeltje huid
6. Verdikking of bobbel(tje)
7. Ongewoon vaginaal bloedverlies
8. Afwijkingen aan de zaadballen
9. Veranderingen bij het plassen
10.Onverklaarbare pijn
11.Gewichtsverlies zonder aanleiding
Veranderd ontlastingspatroon
Blijvende verandering in de stoelgang zonder duidelijke aanleiding:
• Bloedverlies
• Zwarte plakkerige ontlasting
• Slijm
• Obstipatie afgewisseld met diarree
• Buikpijn (krampen)
Soort kanker:
• Dikkedarmkanker
• Maagkanker
http://preventie.kwfkankerbestrijding.nl/vroege-ontdekking-vankanker/Pages/video-belang-vroege-ontdekking.aspx
Heesheid of hoest
Blijvende heesheid of hoest, eventueel met bloed in opgehoest slijm
Soort kanker:
• Longkanker
• Strottenhoofdkanker
• Borstvlieskanker
• Uitzaaiing van andere soort kanker in de longen
Slikklachten
Slikklachten:
• Slikken doe pijn
• Eten zakt slecht
• Eten blijft steken
Soorten kanker:
• Slokdarmkanker
Moedervlekken
Nieuwe of veranderende moedervlekken:
• Vorm
• Omvang
• Uiterlijk
• Jeuk
• bloeden
Soort kanker:
• Melanoom (huidkanker)
Plekje of bobbeltje huid
Vreemd plekje of bobbeltje op de huid
• Glad glazig knobbeltje
• Verwijde bloedvaatjes
• Zweertje met parelmoerachtige rand
• Korstje
• Bleekroze ruw knobbeltje
• Schilferig
Soort kanker:
• Huidkanker:
• Basaalcelcarcinoom
• Plaveiselcelcarcinoom
Verdikking of bobbel(tje) ergens in het lichaam
Verdikking of bobbel(tje) ergens in uw lichaam, bijvoorbeeld in:
• Borst
• Zaadballen
• Hals
• Oksel
• Lies
• Elders in het lichaam
Soort kanker:
• Afhankelijk van de locatie
Vaginaal bloedverlies
Ongewoon vaginaal bloedverlies of abnormale afscheiding tussen twee
menstruaties
Soort kanker:
• Baarmoederhalskanker
• Baarmoederkanker
• Vaginakanker
Afwijkingen in de zaadballen
Pijn of veranderingen aan de zaadballen:
• Zwelling
• Verharding
Soort kanker:
• Zaadbalkanker
Veranderingen bij het plassen
Veranderingen bij het plassen:
• Moeilijker kunnen plassen
• Vaker moeten plassen
• Pijn bij het plassen
• Bloed in de urine
Soort kanker:
• Blaaskanker
• (Prostaatkanker)
Pijn
Onverklaarbare pijn:
• Hoofdpijn
• Buikpijn, vaak gecombineerd met misselijkheid en verlies van eetlust
• Vol gevoel in de buik
• Pijn in de botten
• Pijn tussen de schouderbladen
Soort kanker:
• Zeer divers, primair en uitzaaiingen
Gewichtsverlies
Gewichtsverlies zonder aanleiding:
• Bij verminderde eetlust
• Zonder verminderde eetlust
• Misselijkheid
• Vol gevoel
Soort kanker:
• Zeer divers, primair en uitzaaiingen
Bevolkingsonderzoeken
Doel van bevolkingsonderzoek
Soorten bevolkingsonderzoek:
• Borstkanker
• Baarmoederhalskanker
• Darmkanker (najaar 2013)
Meer informatie:
www.duizendmoeders.nl
http://www.rivm.nl/Onderwerpen/Onderwerpen/B/Bevolkingsonderzoek_borstkanker
http://www.rivm.nl/Onderwerpen/Onderwerpen/B/Bevolkingsonderzoek_baarmoederhalskanker
http://www.rivm.nl/Onderwerpen/Onderwerpen/B/Bevolkingsonderzoek_darmkanker
Stellingen en vragen
Stelling
Kanker is in Nederland doodsoorzaak nummer 1
Juist
Onjuist
Stelling
Kanker komt het meest voor bij oudere (> 60 jr)
mensen
Juist
Onjuist
Leeftijdspecifieke cijfers
Vraag
Welke (5) soorten kanker komen het meest voor?
De 10 meest voorkomende lokalisaties van kanker in
2000 en 2010
Trend
Het aantal nieuwe gevallen van kanker is
toegenomen, de totale sterfte ten gevolge van
kanker neemt langzaam af
Oorzaken en risicofactoren
Mogelijke oorzaken kunnen zijn:
•
•
•
•
Aanleg
Milieu
Leefstijl
Toeval
Stelling
Kanker is vaak erfelijk
Juist
Onjuist
Aanleg
• Aangeboren oorzaken (spontaan)
• Erfelijkheid (aantoonbaar in DNA)
• Hormonaal (man/vrouw)
Milieu
• Chemische stoffen (asbest, verf)
• Straling (kerncentrale Tsjernobyl)
• Meeroken
Leefstijl
Welke leefstijlen kunnen invloed hebben op het
krijgen van kanker?
Leefstijl
Roken
Te veel zon
Veel alcohol
Ongezond eten
Weinig lichaamsbeweging
Werken met kankerverwekkende stoffen (asbest,
verf)
• Onbeschermde seks (HPV-virus)
•
•
•
•
•
•
Gezonde voeding
•
•
•
•
•
Eet gevarieerd
Eet niet teveel en beweeg
Gebruik minder verzadigd vet
Eet volop groente, fruit en brood
Ga veilig met voedsel om
Bewegen
Wanneer beweeg je voldoende?
Per dag 3x10 minuten of twee keer in de week
minimaal 30 minuten achter elkaar
Huidmonitor
Stelling
Je kunt borstkanker krijgen van deodorants en
anti-transpiratiemiddelen
Juist
Onjuist
Stelling
Borstkanker komt alleen bij vrouwen voor
Juist
Onjuist
Stelling
Beugel Bh's vergroten de kans op borstkanker
Juist
Onjuist
Stelling
Het hebben van kanker kan besmettelijk zijn
Juist
Onjuist
Behandeling van kanker
Opstellen van behandelplan
Behandelingen van kanker
Behandelingen van kanker
•
•
•
•
•
•
•
Operatie
Bestraling
Chemotherapie
Hormonale therapie
EGFR-remmers
Immunotherapie
Thermotherapie
Operatie
Gevolgen van opereren
•
•
•
•
Littekens
Misvorming
Zenuwschade
Verminking
Bestraling / radiotherapie
Gevolgen
• Invloed op het haar
• Invloed op de huid/slijmvliezen
• Invloed op de zenuwen
Chemotherapie
http://www.youtube.com/watch?v=54i34G1po
OE&feature=player_embedded
Stelling
Van chemotherapie word
je altijd kaal
Juist
Onjuist
Stelling
Als mensen chemotherapie hebben zijn ze
besmettelijk
Juist
Onjuist
Stelling
Als chemotherapie nodig is, wordt je nooit meer
beter
Juist
Onjuist
Mogelijke bijwerkingen chemotherapie
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Haaruitval
Misselijkheid en braken
Diarree
Huidpigmentatie
Huid en slijmvliezen worden droger
Nagelverandering
Hand- voetsyndroom
Vermoeidheid
Onvruchtbaarheid
Hormonale therapie
http://kanker.kwfkankerbestrijding.nl/Behandelingen/
Pages/hormonale-therapie.aspx
Stelling
Kun je stemmingswisselingen krijgen van hormonale
therapie?
Juist
Onjuist
Bijwerkingen hormonale therapie
•
•
•
•
•
(Vervroegd) in de overgang
Gewichtsklachten
Gewrichtsklachten
Osteoporose
Stemmingswisselingen
Toediening
• Tabletten
• Injecties
• Operatie
Thermotherapie
Behandeling van kanker door middel van
warmte of koude
Thermotherapie
• Bevriezing van huidtumoren
• HIPEC
• Experimenteel
Immunotherapie
Immunotherapie is een behandeling van kanker met
medicijnen die een afweer reactie tegen
kankercellen stimuleert
Bijwerkingen Immunotherapie
•
•
•
•
•
Koorts
Vermoeidheid
Spierpijn
Misselijkheid
Oedeemvorming
Target therapie
(Bijvoorbeeld Trastuzumab=Herceptin)
Onder andere EGFR remmers
Target therapie
Tot slot
De organisatie van (oncologische) zorg
AWBZ
Persoonlijke verzorging:
bijvoorbeeld hulp bij douchen, aankleden, scheren, pillen innemen, ogen druppelen of
naar de wc gaan.
Verpleging:
medische hulp, zoals wondverzorging en injecties, of hulp bij zelf leren injecteren.
Begeleiding:
hulp bij het organiseren van praktische zaken in uw dagelijks leven, bijvoorbeeld
maatschappelijk werk.
Verblijf in een instelling:
bijvoorbeeld een verpleeg- of verzorgingshuis of hospice
Behandeling:
herstel of verbetering van een aandoening (bijvoorbeeld opnieuw leren lopen na een
hersenbloeding), of verbetering van vaardigheden of gedrag (bijvoorbeeld leren omgaan
met woedeaanvallen).
Kortdurend Verblijf:
Logeren in een instelling voor maximaal 3 etmalen per week
Het CIZ (Centrum indicatiestelling zorg) indiceert, of toetst, de aanspraak op
AWBZ-zorg. Met een indicatie van het CIZ weet u hoeveel zorg u kunt krijgen en in
welke vorm. Het gaat hierbij om zorg die valt onder de Algemene Wet Bijzondere
Ziektekosten. Zie www.ciz.nl
WMO
Huishoudelijke hulp:
bijvoorbeeld hulp bij opruimen, schoonmaken en het doen van de
was.
Hulpmiddelen of voorzieningen voor vervoer:
bijvoorbeeld een rolstoel, een gehandicaptenparkeerkaart,
collectief vervoer of een taxipas.
Aanpassingen aan de woning:
bijvoorbeeld een traplift, een verhoogd toilet of een alarmsysteem.
Sociaal leven:
ondersteuning bij sociale contacten en vrijetijdsbesteding.
Wie helpt?
Thuissituatie:
Huisarts
Zorgloket van de gemeente
Thuiszorgorganisaties
Zorgverzekeraar
Ziekenhuis:
Transferverpleegkundige/Liaisonverpleegkundige
Zorgverzekeraar
Opname of thuiszorg?
Opname (intramuraal / 2e lijn)
Ziekenhuis: bedoeld voor onderzoek en behandeling
Verpleeghuis: bedoeld voor verpleging als opname in ziekenhuis niet meer
geïndiceerd is
Somatische afdeling
Revalidatie afdeling
Palliatieve afdeling
Psychogeriatrische afdeling
Verzorgingshuis: bedoeld voor lichte zorg voor mensen die net niet meer
zelfstandig kunnen of willen wonen (bejaardenhuis)
Aanleunwoning
Kamer
Ziekenzaal
Hospice: Bijna-thuis-huis voor mensen die niet meer kunnen genezen (prognose
korter dan 3 maanden)
Low care
High care
Film: http://www.alsjenietmeerbeterwordt.nl/videos/waar-je-sterft/
Opname of thuiszorg?
Thuiszorg (extramuraal / 1e lijn)
Wijkverpleging
Ziekenverzorgenden
Verpleegkundigen
Technologische thuiszorg (ziekenhuisverplaatste zorg)
Terminale thuiszorg
Huishoudelijke hulp
Gezinszorg
Huishouding
Maaltijdvoorzieningen
Boodschappenservice
Vrijwilligers
Vrijwilligers palliatieve terminale zorg: www.vptz.nl
Organisatie van oncologische zorg
IKNL: Integraal Kankercentrum Nederland
Ondersteuning voor zorgverleners
Landelijke richtlijnen
Volumenormen
Scholing enz.
Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis/Daniël den
Hoedkliniek
KWF Kankerbestrijding
Ondersteuning van wetenschappelijk onderzoek
Patiëntenvoorlichting en begeleiding
NFK: Nederlandse Federatie van
Kankerpatiëntenorganisaties
optimale zorgverlening vanuit patiëntenperspectief
Lotgenotencontact
Patiëntenvoorlichting
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Betrouwbaarheid organisatie
Doel informatieverstrekking? (winstoogmerk?)
Referenties?
Is informatie recent?
Is de situatie vergelijkbaar?
Is het beschrevene al toepasbaar voor patiënten?
Wat zijn de behandelresultaten?
Lees gehele informatie
Overleg met arts of verpleegkundige
Denk na over ervaringsverhalen
www.kwfkankerbestrijding.nl
Ziekenhuizen
www.kankerpatient.nl (SGAN)
Psychosociale aspecten
Complementaire/complete zorg
drs. Astrid Noorden, Master of Science in Nursing/1993
Complete zorg (holistisch) is totale zorg voor lichaam, geest en
ziel en gericht op het helen van de mens.
Aandacht voor de:
• fysieke
• emotionele
• mentale
• sociale
• spirituele
behoefte van de patiënt, waardoor deze een staat van
welbevinden kan bereiken en in stand houden.
Psychosociale verwerking
Elisabeth Kübler-Ross, psychiater. On Death and Dying, 1969
•
•
•
•
•
Ontkenning en ongeloof
Opstandigheid en agressie
Marchanderen/onderhandelen
Depressie
Acceptatie
Wat is ‘distress’?
• Distress is een multifactoreel emotioneel onwelbevinden van
psychologische, sociale of spirituele aard die niet
noodzakelijkerwijs geclassificeerd kan worden als een
psychiatrische stoornis.
• Distress komt vaak tot uiting in emotionele symptomen
(depressie, verdriet, boos) , psychofysiologische symptomen
(angsten, paniek) of psychosomatische symptomen (hoofdpijn,
maagpijn)
• Distress kan leiden tot sociale isolatie en een
existentiële/spirituele crisis.
• Distress kan het effectief omgaan met de ziekte kanker nadelig
beïnvloeden.
Oorzaken van distress
• Alles wat het normale functioneren
bedreigt, veroorzaakt een bepaalde
mate van distress.
• Psychosociale problemen door grote
verandering (gebeurtenis) in het leven.
• Depressie.
• Angststoornis.
Gevolgen bij patiënten met distress
Patiënten met distress:
•Hebben een lagere kwaliteit van leven.
•Hebben meer moeite met het nemen van
beslissingen over hun behandelingen.
•Houden zich minder aan behandelvoorstellen.
•Hebben vaker medische zorg nodig.
•Zijn minder tevreden over de verleende medische
zorg.
Draaglast en draagkracht bij kanker
Draaglast = geheel aan gebeurtenissen en
omstandigheden die een belasting vormen
voor de patiënt.
Draagkracht = vermogen van de patiënt
om zich aan de omstandigheden aan te
passen.
Balansmodel Draaglast - Draagkracht
Risicofactoren psychosociale problematiek
Persoonsgebonden:
Ziektegebonden:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ten tijde van de diagnose
•
Terugkeer van de ziekte
•
Gevorderde ziekte
•
Slechte prognose
•
Meer bijwerkingen van de
Jonge leeftijd
Alleenstaand, gescheiden
Weduwe / weduwnaar
Alleenwonend
Relatieproblematiek
Met kinderen jonger dan 21 jaar
Financiële problemen
Gebrek aan sociale steun
Arts wordt niet als steun beleefd
Psychiatrische / psychologische
behandelvoorgeschiedenis
• Opeenvolgende
levensgebeurtenissen
• Genotmiddelenmisbruik (alcohol / drugs)
behandeling
•
Vermoeidheid
•
Chronische pijn
•
Functionele beperkingen
•
Andere aanwezige ziekten
•
Erfelijke vorm van kanker
Wat kan helpen?
• Een goed gesprek (verbaal of non-verbaal)
• Afleiding
• Hoop
• Gespecialiseerde psychosociale hulpverlening
• Medicatie
Een goed gesprek
Wat is er nodig voor een goed gesprek?
Goed gesprek deel 1
1. Laat de patiënt zijn
verhaal vertellen en
luister
2. Reflecteren in eigen
woorden wat de patiënt
heeft gezegd:
• U zegt: gevoel + feit + ?
• Open vragen
• Benoem de kracht van
de patiënt
Goed gesprek deel 2
3.Ordenen van de gedachten en gevoelens
van de patiënt
• Wat is voor u het belangrijkste?
4.Plan maken
• Wat kan u helpen? Biedt keuzes aan. Wat
zou u graag willen?
Waarom is een goed gesprek zo belangrijk?
• Onder stress neemt ons vermogen af om
situaties helder in te schatten
• Als een ander helpt de situatie te
verhelderen, kunnen we weer beter
beschikken over ons probleemoplossend
vermogen
En toch…..
• 47% van alle kankerpatiënten geeft aan last te hebben op
lichamelijk, mentaal, sociaal of spiritueel gebied tijdens de
behandeling, in de controlefase of nadat het hele
behandeltraject is afgesloten waardoor verwijzing
noodzakelijk is (Tuinman et al, 2008).
• 10% van alle kankerpatiënten maakt gebruik van
ondersteunende diensten (Tuinman et al, 2008).
Vragen?