Aanpassen van de leeromgeving aan de huidige

ONICI
Aanpassen van de
leeromgeving aan de huidige
populatie dove en
slechthorende leerlingen
Populatie dove/slechthorende leerlingen is in 2
decennia erg veranderd
Leo De Raeve
ONICI
ONafhankelijk Informatiecentrum Cochleaire Implantatie
http://www.onici.be
De populatie DSH-leerlingen is de laatste
jaren drastisch veranderd en dit vooral in
landen waar men beroep kan doen op:
 Vroege universele neonatale gehoorscreening :
-Vlaanderen: 1998 (1999)
-Nederland: 2003-2006
-UK: 2002-2006
-Zweden: 2005-2006
Vroege multidisciplinaire begeleiding
 Vroege kinderaudiometrie en digitale
hoorapparaten
 Cochleaire Implantaten op jonge leeftijd (< 18 mdn)
 Bilaterale aanpassingen op jonge leeftijd
3
Vroege screening en vroege implantatie kan
leiden tot …
• Beter auditief functioneren; beter spraakverstaan
4
Percentage dove kinderen met een CI in
Vlaanderen, CORA, 2015
Blamey et al, 2001; Geers, 2006; Sharma, 2007; Wiefferink et al, 2008
• Spraak en aanvankelijk (woordenschat) taalontwikkeling (expressief and receptief) binnen de grenzen van
normaalhorende kinderen
75%
60%
30%
bilaterale CI’s (95% sequential)
Hammes et al, 2002; Novak et al, 2000; Nikolopoulos et al, 2004; Schauwers et al,
2007; Hammer et al, 2008
MAAR:-op hoger complex taalniveau (complexe grammatica), meer
problemen, McKinley, et al, 2006; Archbold et al, 2009.
-alhoewel het aanvankelijk lezen op niveau van horenden
functioneert, wordt de kloof in het begrijpend lezen met de leeftijd
steeds groter, Geers, Tobey, Moog, Brenner, 2008
• Meer van deze kinderen gaan naar het gewone
onderwijs, Archbold et al, 2002 ; Geers, 2003; Thoutenhoofd, 2005; Scherf et
al, 2008; Leigh, 2008
• Begrijpend leesniveau: aanzienlijk beter dan ooit te 5
voren, Geers, 2003, 2008; van der Kant A et al, 2008, Mayer C et al, 2016
1
Steeds meer leerlingen gaan in Vlaanderen naar
het regulier onderwijs, CORA 2016
Het gebruik van doventolken in het
secundair onderwijs in Vlaanderen door CIkinderen, CORA 2015
Het gebruik van doventolken in het hoger
onderwijs in Vlaanderen door CI-kinderen,
CORA 2015
Expressive vocabulary, morphology, syntax and
narrative skills in CI-children,
Boons, De Raeve, Langereis, Peeraer, Wouters, van Wieringen,
Research in Developmental Disabilities 34 (2013), 2008-2022.
70 ‘jong’ (< 4j) uni-geimplanteerde normaalbegaafde dove
kinderen tussen 6-12 jaar
Resultaat: significante lagere scores op (complexe) taaltesten
> -1 SD
< -2SD
• Woordenschat : EOWPVT:
57%
19%
Taal is meer dan woordenschat
•Steeds meer dove kinderen die vroeg geïmplanteerd worden en over een
normale intelligentie beschikken bereiken een woordenschat als horende
kinderen.(Hammes et al, 2002; Novak et al, 2000; Nikolopoulos et al, 2004;
Schauwers et al, 2007; Hammer et al, 2008)
MAAR: -Meer moeilijkheden bij complexere taal, McKinley, et al, 2006;
Archbold et al, 2009.
• Morfologie: CELF-IV-NL:
52%
26%
• Zinsbouw : CELF IV-NL:
45%
30%
• Vertelvaardigheden : Bus story test:
47%
26%10
2 cruciale mijlpalen in de taalontwikkeling (van dove kinderen):
1. Gedeelde aandacht (18-24 mnd): volwassene praat
over een object waar het kind naar kijkt
object
-Achterstand in begrijpend lezen wordt vaak groter met de leeftijd,
Archbold et al, 2009; Geers et al, 2008
- Zwakker in taalpragmatiek. Less effective pragmatic abilities may
be explained by less flexible use of language structures, difficulties
in theory of mind, difficulties in auditory perception of spoken
language, and less exposure to varied pragmatic situations and
strategies, less incidental learning, Most et al, 2010.
-Significante achterstand op vlak van Theory of Mind, Schick et al,
2007; Wright & Oakes, 2012 ; will they catch up?
De kloof met horende leeftijdsgenoten wordt kleiner in de
jong bilateraal geïmplanteerde groep.
kijkt
kijkt/praat
kind
volwassene
horen
De meeste jong geïmplanteerde dove kinderen krijgen
voldoende auditieve input om op een auditieve manier
tot gedeelte aandacht te komen.
12
2
2 cruciale mijlpalen in de taalontwikkeling (van dove kinderen):
Preverbale vaardigheden van uni- and
bilateraal geimplanteerde kinderen
Tait M, Nikolopoulos T, De Raeve L, Johnson S, Datta G, Karltorp E,
Gulpen P, Van Knegsel et al, 2010,International Journal of Pediatric
Otorhinolaryngology, 74, 206-211.
Non Looking Vocal Turn =
Kind neemt initiatief om te
communiceren zonder te
kijken
2. Incidenteel leren:
> 90% van de woordenschat van horende kinderen wordt niet in
school geleerd, maar via incidenteel leren.
Mean Non Looking Vocal Turn
100
Van:
NH
80
-wat de ouders tegen mekaar vertellen
-wat mama tegen de andere kinderen vertelt
-wat kinderen op de speelplaats vertellen
-van de radio, TV, …
60
-B.v. :
40
20
gedeelde aandacht
‘Zeer groot probleem voor dove kinderen in het verleden’, want
dit vereist spraakverstaan op afstand, in omgevingslawaai, van
zachte spraak, in slechte akoestische ruimtes,…
14
0
Before
12 months
unilateral
bilateral
Vergelijking UNI en BI-groep:
Verbale Cognitie van CI-kinderen: effect van
unilaterale en bilaterale stimulatie
Tussen beide groepen geen significant verschil op vlak
van: leeftijd eerste HA en eerste CI, PIQ
De Raeve L., Vermeulen A., Snik A., Otology & Neurotology, accepted 2014
•Longitudinale studie van 37 CI children (12 bilateraal,9
bimodal, 16 unilateral), allemaal CI < 3 jaar
•Nonverbal IQ (> 80) and geen bijkomende beperkingen
•Allen revalidatie en onderwijs vanuit zelfde centrum:
KIDS-Hasselt(B)
•Na 3 jaar CI:
•Na 5 jaar CI:
Significant verschil tussen
uni en bi-groep:
(% correct)
•Spraak perceptie op 45dB
•Signal ruis drempel
•Verbale intelligentie
(% correct)
71
26
-0.5
2.6 BI
UNI
23
Expr. Woordens.
25 BI
UNI
87
26 BI
84
16 BI
Verbaal IQ
(quotient scores)
19 BI
UNI *
Rec.Woordens.
(quotient scores)
16 BI
UNI *
Mean
7.1
6.2 BI
19.7
15 BI
UNI
PIQ
Mean SD
UNI *
S/N
(percentiel)
AgeCI
groups
UNI
SD
UNI
n=37
SP 45 dB
(dB)
• komen tot
incidenteel leren
AgeHA
UNI (n=16) & BI (n=21)
SP 60 dB
groups
UNI
Total group
Mean SD
UNI (n=16) & BI (n=21)
n= 37
Mean
expressieve woordenschat
receptieve woordenschat
spraak perceptie op 60 dB SPL
spraak perceptie op 45 dB SPL
spraak in ruis drempel
verbale intelligentie
Resultaten
Total group
67
15
73
16
12
10
36
17
2,0
1,8
-1.6
2.0
21
27
24
24
85
26
89
33
74
92
13
17
13
104
14 BI
SD
8
8
7
4
21.2
16.6
18.6
14
103
14
105
16
14
2 cruciale mijlpalen in de taalontwikkeling (van dove kinderen):
2. Incidenteel leren: > 90% van de woordenschat van horende
kinderen wordt niet in school geleerd, maar via incidenteel leren.
Van:
-wat de ouders tegen mekaar vertellen
-wat mama tegen de andere kinderen vertelt
-wat kinderen op de speelplaats vertellen
-van de radio, TV, …
‘Zeer groot probleem voor dove kinderen in het verleden’
Voorwaarde = goed kunnen horen zodat je spraak kan opvangen
van op afstand en in omgevingslawaai.
-voornamelijk bij jong geïmplanteerden met 2 CI’s of 2 HA
18
Wat je incidenteel mist, moet je expliciet gaan aanbieden.
3
Klasaanpassingen voor dove leerlingen
Spraakverstaan met een CI/HA is niet
alleen afhankelijk van het CI/HA, maar
ook van:
• Persoonsgebonden factoren:
– Spraakperceptiemogelijkheden in stilte/lawaai
– De luisterinspanning: aandacht, concentratie en motivatie
(leerhouding)
– Werkgeheugen capaciteit
– Taalniveau + Kennis over deze topic :zelf aanvullen van
het niet-gehoorde
1995: gemiddeld spraakverstaan bij 60 dB in stilte van 5-jarige dove leerlingen = 32%
2015: gemiddeld spraakverstaan bij 60 dB in stilte van 5-jarige dove leerlingen = 82%
• De frequentie en kwaliteit van de auditieve
input
– Data Logging
19
20
Gebruik van Data Logging in de begeleiding
Alle merken hebben of starten met
Data Logging
B.v. Cochlear™ Nucleus® 6 Data Logging
• The CP900 Geluidsprocessor bewaart volgende informatie
1.Tijd in gebruik + magneet los
2.Scanning van de omgeving: in stilte, omgevingslawaai,
spraak, spraak in lawaai, muziek en wind
3.Luidheid van de omgeving (zacht, normaal, luid, te luid)
4.Welk programma wordt gebruikt ?
5.Volume/sensitiviteit van het programma
6. Gebruik hoorhulpmiddelen (FM, ringleiding, TV-streamer…)
Alles wat er met het toestel gebeurt, wordt in het toestel bewaard.
“De zwarte doos van de geluidsprocessor”
• De data wordt bewaard in het geheugen van de processor
en verwerkt in een softwareprogramma dat figuren (donuts)
aanmaakt
• Om de CI-Gebruiker te begeleiden en coachen
22
Spraakverstaan met een CI/HA is
niet alleen afhankelijk van het
CI/HA, maar ook van:
• Persoonsgebonden factoren:
–
–
–
–
–
Spraakperceptiemogelijkheden in stilte/lawaai
Aandacht, concentratie en motivatie (leerhouding)
Werkgeheugen capaciteit
Kennis over deze topic
Taalniveau (zelf aanvullen van het niet gehoorde)
• De frequentie en kwaliteit van de auditieve input
• Afstand tot de geluidsbron
• Het aanwezige omgevingslawaai
• Akoestiek van de ruimte (reverberatie/echo)23
Afstand
Bij elke verdubbeling van de afstand verminderd het
geluidsniveau met 6dB.
dB
80
70
60 dB
60
Achtergrondslawaai
54 dB
48 dB
50
42 dB
40
0
1
2
4
6
Afstand (meter)
8
4
Verstaan in achtergrondslawaai
dB
Afstand – een zeer belangrijke factor
• Hoe dichter de geluidsbron zich bij je oor bevindt,
hoe beter het geluid wordt gehoord en hoe minder
negatieve invloed van het omgevingslawaai
• Om in een klas een signaal S/R van +12 to +18 dB
te bekomen, moet het kind zich tussen 1 á 3 m
afstand van de leerkracht bevinden en moet de
leerkracht spreken aan een luidheid van min 55 à
60 dB
+20
+15
+10
+5
0
-5
-10
-15
85
80
75
70
65
60
55
50
0.5 metre
1 metre
Background noise
Signal-to-noise ratio (dB)
4 m:
- 6 dB
S/N
2 m:
0 dB
S/N
1 m:
+ 6 dB S/N
0,5 m:
+ 12 dB S/N
Distance from the speaker
2 metres
4 metres
25
Reverberatie (nagalm, echo)
Veel ruimten reverberen
of hebben echo-geluiden
KLASAKOESTIEK!!
off
Wat is reverberatie (nagalm)?
• De reverberatie tijd (RT) verwijst naar de tijd die nodig is om
een luid geluid met 60 dB in luidheid te laten afnemen
• In grote lokalen zoals de turnzaal of een kerk, kan dit
oplopen tot 1-2 sec
• Kleine lokalen met een goede akoestiek kunnen een RT
hebben van 0.3 to 0.4 sec
• National standard (UK) voor akoestiek in een leeromgeving:
RT niet meer dan 0.6 sec.
• In UK: slechts 1/3 van de klaslokalen heeft deze akoestiek
• Als beide oren niet gelijk functioneren, heeft men nog meer
last van omgevingslawaai
• Oplossing voor akoestiek, zijn ook oplossingen voor nagalm
28
Aanbeveling van de Engelse
dovenleerkrachten mbt klasakoestiek
(www.batod.org.uk)
of American National Standard Instruments
http://www.ansi.org
• Achtergrondslawaai <35dB
• Nagalm < 0,4’’
• S/R 15 à 20 dB
30
5
Mogelijke oplossingen voor beter verstaan in
klassituaties
• Achtergrondlawaai vermijden : leerlingen stil in de
klas en ramen en deuren sluiten
• Eventueel: Tapijt of gordijnen; akoestische
beglazing; Vilt onder de stoelen; Computers
uitschakelen; Veranderen van klaslokaal
• Binauraal horen verbetert spraakverstaan in rumoer
– Bilateraal CI
– CI + Hoorapparaat
• Hulpmiddelen
– Ringleiding
– Rechtstreekse aansluiting op de geluidsbron
(CD-speler, TV, I-pod,…), Phonak smart board
-FM, extra luidsprekers, blue tooth (Mini Mic 2+
Resultaten: Spraakverstaan in omgevingslawaai
met: Scan, Minimic 1 en Minimic 2+
Cochlear's SCAN and Wireless
Microphone’s
to improve speech understanding in noise with the
Nucleus6® CP900 processor
Geert De Ceulaer, David Pascoal, Filiep Vanpoucke en
Paul J Govaerts, 2016
SCAN
MiniMic1
MiniMic2(+)
Samenvatting onderzoek
Geert De Ceulaer, David Pascoal, Filiep Vanpoucke en
Paul J Govaerts, 2016
Benefit in Speech in Noise
30
20
20
25
• SCAN :
20
Gain [dB SNR]
0
0
15
5
• MiniMic1: 10 dB SNR winst
0
-10
-10
MiniMic2+
MiniMic1 3m
MiniMic1 2m
Scan 3m
MiniMic1 1m
MiniMic1 3m 1Y
NH3m
3m
NH
MiniMic2+3m
3m
MiniMic2+
MiniMic13m
3m1y
1y
MiniMic1
Scan3m
3m
Scan
Minimic13m
3m
Minimic1
Minimic12m
2m
Minimic1
Scan2m
2m
Scan
MiniMic11m
1m
MiniMic1
Scan1m
1m
Scan
Clinical3m
3m
Clinical
Clinical2m
2m
Clinical
Clinical
Clinical1m
1m
-20
-20
Scan 2m
-5
-10
Clinical3m
3m1y
1y
Clinical
4dB SNR winst
10
Scan 1m
SRT
SRT[dB
[dBSNR]
SNR]
10
10
Median
Median
25%-75%
25%-75%
Non-Outlier
Non-Outlier Range
Range
Outliers
Outliers
• MiniMic2:
22dB SNR winst
Default-Scan-Minimic 1-Minimic 2+
Aanpassingen aan de omgeving voor dove en
slechthorende leerlingen
(door Karen Anderson, 2016)
http://successforkidswithhearingloss.com/relationship-hl-listen-learn/accommodations/ )
Aanpassingen in het onderwijs voor dove en
slechthorende leerlingen
(door Karen Andeson, 2016)
http://successforkidswithhearingloss.com/relationship-hl-listen-learn/accommodations/ )
• Klaslokaal aanpassingen:
• Aanpassingen naar communicatie:
-voldoende geluidsabsorberend materiaal (gordijnen, tapijt,…)
-voldoende licht
-steeds mogelijkheid tot oogcontact (geen hoge kasten als
afscheiding)
-school bel: auditief en visueel waarneembaar
-voldoende visueel ondersteunend materiaal: muren, borden,
smart board,…
-gebruik alleen ondertiteld beeldmateriaal
-maak gebruik van schrijftolk/gebarentolk
-maak afspraken met klasgenoten rond notities maken voor de
DSH leerling (buddy)
-plaats de banken in U-vorm
-best redelijk vooraan met rug naar de venster
-trek de aandacht van het kind voor je praat
-beperk omgevingslawaai
-beperk visuele afleiding (zicht op straat/gestreepte trui/
rondlopende leerkracht
-stimuleer het liplezen en hou niets voor je mond: blad, snor,…
-presenteer informatie goed gestructureerd en na mekaar
6
Aanpassingen in het onderwijs voor dove en
slechthorende leerlingen
(door Karen Andeson, 2016)
http://successforkidswithhearingloss.com/relationship-hl-listen-learn/accommodations/ )
• Aanpassingen naar communicatie:
-spreek duidelijk en met voldoende luidheid (maar niet roepen)
-geef wat extra tijd om de taal te verwerken en om even op
adem te komen
-herhaal regelmatig, eventueel met een andere zin
-kijk na of ze het hebben begrepen (wat heb ik gezegd?)
-schrijf regelmatig op het bord
38
ONICI bijscholingen 2016-2017
Conclusie
• Populatie dove en slechthorende leerlingen is de
laatste 2 decennia erg veranderd (meer auditiever
geworden), maar ook heterogener geworden.
• We moeten zicht hebben op het spraakverstaan van
deze leerlingen in goede en minder goede
luisteromstandigheden (is gedeelde aandacht/
incidenteel leren mogelijk?)
• Hoe kan ik de luisteromgeving aangenamer maken,
zodat luisteren minder inspanning vraagt ?
(aanpassingen van de omgeving, gebruik
hoorhulpmiddelen,…)
• Hoe kan ik (visueel) compenseren?
ONICI
•
14 December 2016 te Vianen (NL): Kinderen die na implantatie niet evolueren
zoals verwacht
•
Basisopleiding ‘onderwijs en begeleiding DSH leerlingen’
-5 woensdagnamiddagen (13.30-16.30u): 15/2, 22/2, 8/3, 15/3, 22/3/2017
•
Intensieve bijscholing Cochleaire Implantatie i.s.m. Hogeschool UCLL te
Leuven (B)
-6 woensdagnamiddagen (13.30-16.30u): 29/3, 19/4, 26/4, 3/5, 10/5 en 17/5/2017
•
Opleiding Velotype i.s.m. Hogeschool UCLL te Leuven te Leuven (B)
-6 woensdagavonden (18.00-20.00u): 8/3, 22/3, 19/4, 3/5, 17/7 en 31/5 2017
2017 = 15 jaar ONICI, groot symposium in Antwerpen op 3
november 2017. Abonneer je op onze gratis nieuwsbrief 40
!!
Bedankt voor je aandacht !!
Leo De Raeve
ONICI
[email protected]
www.onici.be
Gratis nieuwsbrief (2x/jaar) aan te
vragen via de website
7