Van Betty Mahmoody tot De witte Masai

Van Betty Mahmoody tot De witte Masai: Levensverhalen van vrouwen met een gemengde relatie
Het ligt weer in de boekhandel, een nieuwe uitgave van het boek “In een sluier gevangen” van Betty Mahmoody
Het is een van de eerste en meest bekende boeken in het genre ‘levensverhalen van westerse vrouwen met een
niet-westerse man.’
Het werd voor het eerst gepubliceerd in 1987 en vertelt het verhaal van een witte
Amerikaanse vrouw die in de Verenigde Staten trouwt met een Iraanse arts. Tijdens een familiebezoek aan Iran
vertelt haar man haar dat hij wil blijven en maakt het haar onmogelijk te vertrekken. Ze vlucht uiteindelijk met
hun dochter Mahtob via Turkije terug naar de Verenigde Staten.
Het boek werd een internationale bestseller, werd in vele talen vertaald en werd verfilmd met in de hoofdrol
Sally Field. Ook in Nederland was het een groot succes; in 1992 won het boek de publieksprijs voor beste boek.
Inmiddels heeft ook dochter Mahtob haar verhaal in een boek neergelegd: “De schaduw van mijn vader”.
Sinds Mahmoody zijn er nog vele levensverhalen gepubliceerd, waarvan enkele zijn verfilmd. Ze zijn
vaak te vinden in de bestsellerlijsten en verkopen in het algemeen goed. Een bekend Nederlands boek in dit
genre is dat van Janneke Schoonhoven, Kom niet aan mijn kinderen, eveneens verfilmd. Dit boek vertelt het
verhaal van het mislukte huwelijk van Janneke met een Syrische man, Hisham, die zijn kinderen meeneemt naar
Syrie. Nadat de kinderen de Nederlandse ambassade zijn ingevlucht en zo de aandacht van bijkans alle
Nederlandse media krijgen, van de Volkskrant tot Paul de Leeuw, komen de kinderen mede dankzij bemiddeling
van Buitenlandse Zaken terug naar Nederland.
Er zijn verschillende manieren om naar die boeken te kijken. Ten eerste zijn ze te zien als de ware
geschiedenissen van de problemen die zich kunnen voordoen wanneer een Nederlandse of westerse vrouw
trouwt met een niet-westerse, vooral islamitische, man. We kunnen de boeken dan zien als informatief over
culturele conflicten die zich voordoen tussen de westerse en oosterse wereld, en de strijd van vrouwen om hun
rechten en identiteit: ze willen niet ‘oosters’ worden en keren letterlijk en figuurlijk terug naar het westen,
Mahmoody door haar vlucht naar de Verenigde Staten, door zich met een echtscheiding los te maken van hun
echtgenoot of door hun ontvoerde kinderen terug te krijgen. De auteurs kennen het westen en oosten door hun
eigen ervaring op zeer persoonlijke wijze en kunnen ons daarom over de verschillen tussen oost en west als geen
ander informeren. In deze visie past het recent gepubliceerde boek van Elletha Schoustra, Kansen en
hindernissen voor exportbruiden. Schoustra ziet deze levensverhalen als ‘egodocumenten’ en heeft daarop
gebaseerd een boek geschreven met tips en adviezen voor westerse vrouwen die willen trouwen met een partner
uit een niet-westers land “waar een patriarchaal familiesysteem heerst” en een inventarisatie van “vele cultureel
bepaalde risico's en valkuilen”.
Een andere visie op deze boeken is dat ze niet zozeer informatief zijn over culturele conflicten in gemengde
relaties, maar de bedoeling hebben te waarschuwen tegen gemengde relaties. Door een onderscheid te creëren
tussen het liberale westen, waarin gelijkheid van man en vrouw voorop staat en de ‘ander’, de oosterling, die
zich – nog- niet zover heeft ontwikkeld, passen de boeken in een the west-is-the-best-benadering. In die zin zijn
de boeken een product van oriëntalisme, waarin ze een negatief beeld van het oosten en de islam reproduceren en
de superioriteit van het westen bevestigen.
De boeken zijn, op enkele uitzonderingen na, bijna allemaal geschreven door witte, westerse vrouwen over hun
relaties met vooral moslim mannen. Vergelijkbare boeken van westerse mannen met islamitische vrouwen zijn er
niet. Natuurlijk richten de boeken zich op een bepaald, vooral vrouwelijk lezerspubliek en dan helpt het een
vrouwelijk hoofdfiguur. Maar tevens speelt een rol dat gemengde relaties van vrouwen altijd meer tot de
verbeelding spreken en meer de aandacht hebben getrokken – denk aan programma’s als Grenzeloze Liefde van
Net 5 waarin ook vooral de gemengde relaties van Nederlandse vrouwen centraal staan. Ook worden gemengde
relaties van vrouwen altijd en nog steeds negatiever bejegend dan relaties van westerse mannen met een
buitenlandse vrouw. Dat is omdat vrouwen, meer dan mannen, sociale grenzen overschrijden door het aangaan
van een gemengde relatie, een keuze maken die als ‘afwijkend’ wordt gezien, daarmee sekserollen doorbreken.
In deze boeken zijn de vrouwen bovendien moeders die, door zich op te offeren voor hun kinderen en het te laten
terugkeren naar de ‘eigen’-westerse- samenleving, hun waardigheid –verloren door de gemengde relatie herwinnen.
Ten tweede valt op dat de meerderheid van de boeken samen met een ghostwriter is geschreven. Dat is
begrijpelijk, omdat de meeste van hen geen professionele auteurs zijn. Maar het betekent ook dat hun verhalen
niet alleen maar hun persoonlijke ervaringen weergeven, maar zijn bewerkt, geschreven of herschreven, met een
eigen visie op het verhaal. Het zijn dus maar tot op zekere hoogte ‘egodocumenten’.
Ten derde staan de boeken vol stereotypen over gemengde relaties, islamitische mannen en de islamitische
wereld. In de romantiek waarmee de meeste verhalen beginnen, worden de mannen afgebeeld als een soort
Oosterse prins, inclusief tulband en donkere, doordringende ogen. De landen van herkomst van de mannen
worden beschreven als romantische paradijzen, vol piramides en andere overblijfselen van eeuwenoude culturen,
uitgestrekte woestijnen, palmbomen en witte stranden. Beide ondergaan in de loop van het boek een
transformatie: van prins tot monster en van paradijs naar hel op aarde; geweld, vieze toiletten, ongedierte en een
vijandige bevolking doemen op. De vrouwen in de herkomstlanden worden niet perse positiever afgebeeld: ze
zijn geen zusters in de strijd, maar vijandig, anonieme, gesluierde figuren of machteloze slachtoffers, niet
opgewassen tegen de patriarchale cultuur en deze zelfs vergoelijkend.
De boeken typeren ook de westerse vrouwen met een gemengde relatie zelf als slachtoffers. Slachtoffer van hun
mannen, door wie ze zijn misbruikt en bedrogen. Maar ze zijn vooral het slachtoffer van hun eigen keuzes.
Hadden ze maar beter nagedacht, dan zouden ze niet met deze mannen zijn getrouwd. Ze zijn als het ware
verzeild geraakt in het huwelijk met een oosterse man, zonder de consequenties te kennen. Ze zijn het slachtoffer
van hun eigen naïviteit en ongeïnformeerdheid. Daarom waarschuwen ze anderen. Hoewel de meeste boeken
niet direct zich uitspreken tegen het aangaan van een gemengde relatie, is de impliciet boodschap wel: begin er
niet aan.
De problemen die de vrouwen tegenkomen worden gepresenteerd als onontkoombaar, omdat gemengde relaties
nu eenmaal niet goed kunnen gaan. Internationale kinderontvoering is de onvermijdelijke uitkomst van het
stukgelopen gemengde huwelijk.
Niet alleen hebben de boeken tot doel andere vrouwen te waarschuwen, zo zijn de boeken ook gebruikt: als een
waarschuwing tegen gemengde relaties. Vrouwen die een relatie beginnen met een moslim, worden door hun
omgeving op deze levensverhalen gewezen. Tijdens hun relatie zullen ze zich voortdurend tot deze verhalen
verhouden: ze zijn gespitst op aanwijzingen dat het met hun eigen relatie dezelfde kant op gaat als in die van de
heldin (of niet). Ze moeten niet alleen aan hun omgeving maar ook aan zichzelf duidelijk maken dat ze de
waarschuwing die in de bekende levensverhalen vervat is, niet in de wind slaan.
Maar het gaat om meer dan alleen die individuele gemengde relaties. De boeken zijn tevens zo populair, omdat
ze laten zien wat de gevaren zijn voor de samenleving als geheel van multiculturaliteit, de islam, migratie,
globalisering. Als zodanig zijn ze een waarschuwing aan ons allemaal.
Toen in 1987 en 1990 het boek en de film van Betty Mahmoody verschenen, uitten organisaties van gemengde
relaties in heel Europa kritiek op de inhoud ervan. Ze organiseerden bijeenkomsten, protesteerden bij de
première van de film – stichting LAWINE in Nederland- publiceerden uitgaven met hun kritiek. Nu is het aan
een nieuwe generatie gemengde relaties om, 26 jaar later, hun reactie te bepalen.
Leestips:
Arki, Mustafa (1991) Dass Andere sein lassen. Bi-kulturelle Partnerschaft; kritische
Anmerkungen zu Betty Mahmoody’s Buch. Hildesheim: Intern Kulturwerk
Betty de Hart, Not without my daughter On parental Abduction, Orientalism and Maternal Melodrama,
European Journal of Women’s Studies, 2001, vol 8 (1), p 51-65.
IAF (Verband Binationaler Familien und Partnerschaften) (1991) Hätte Betty uns
gefragt. . . . Frankfurt am Main: IAF.
LAWINE, Stichting (1991) Not Without My Daughter: LAWINE-kritiek op het boek en
de film. Amsterdam: LAWINE.
Motadel, Iradj (1992) Wahrheit oder Luge. Eine Amerikanerin im Orient. Der Fall Betty
Mahmoody ‘Nicht ohne meine Tochter’. Detmold: Orient-Verlag.
Schoustra, Elletha, Life Stories and Cross-Cultural Marriages A Discussion of Betty de Hart, `Not Without My
Daughter: On Parental Abduction, Orientalism and Maternal Melodrama', European Journal of Women's Studies
February 2002 vol. 9 no. 1 69-78
Schoustra, Elletha, Kansen en hindernissen voor ecportbruiden, 2012.
De Levensverhalen zijn (lijst is nog niet compleet):
Achilles, Ilse, Anya Butt and Miriam Butt (1992) 6000 kilometer heimwee. Weert:
M & P. (Originally published: 6000 Kilometer Sehnsucht, Munich: Piper,
1992.)
Ali, Miriam and Jana Wain (1995) Without Mercy. London: Little, Brown. (Originally
published: Zonder genade, Baarn: De Kern, 1995.)
Al-Nahi, Donya (2006) Heldin van de woestijn; het waargebeurde verhaal van een vrouw die ontvoerde
kinderen terugbrengt naar hun moeder, Uitgeverij Rainbow bv
Boumaâza, Nicole (2004) Om de lieve vrede. De prijs van een huwelijk, Leuven: Davidsfonds
Doyle, Jessica and Carolyn Nicols (1994) Gered!: het aangrijpende verhaal van een
moeder die haar ontvoerde kinderen terughaalde uit Iran. Antwerpen: Standaard.
(Originally published: Rescued, New York: HarperCollins, 1994.)
Fei, Sandra (1993) Ontvoerd! Weert: M & P. (Originally published: Perdute, Milan:
Sperling & Kupfer, 1993.)
Geldermalsen, Marguerite van (2006) Ik woonde in een grot; mijn leven als vrouw van een bedoeïen,
Amsterdam
Gillespie, Jacqueline (1995) Once I Was a Princess. Edinburgh: Mainstream, 1995.
Green, Pamela and Brigid McConville (1995) Lieve kinderen: een moeder zoekt in
Egypte naar haar drie ontvoerde kinderen. Amsterdam: Forum. (Originally
published: Dear Children, London: Pan Macmillan, 1994.)
Heymans, Patsy, William Hoffer and Marilyn Hoffer (1995) Ontvoerd! Amsterdam:
Meulenhoff/Antwerpen: Kritak. (Originally published: Kidnappe, Paris: Fixot,
1995.)
Hoffmann, Christine, De Blanke Masai, 2005.
Hoogendam, Jannie (1995) Littekens in mijnhart. Ik verloor mijn kinderen.
Amsterdam: Luitingh-Sijthoff.
Jong, Annet de (2009) Dossier Tobias, Amsterdam
Kleijwegt, Margalith (2010) Sofia. Verhaal van een verboden liefde, Amsterdam: Atlas
Livingstone, Neil C. (1993) Red mijn kind. Weert: M & P. (Originally published:
Rescue My Child: The Story of the Ex-Delta Commandos Who Bring Home
Children Abducted Overseas, New York: Simon & Schuster, 1992.)
MacDonald, Eileen (1988) Brides for Sale? Human Trade in North Yemen. Edinburgh:
Mainstream.
Mahmoody, Betty and Arnold D. Dunchock (1992) Uit liefde voor een kind. Weert:
M & P. (Originally published: For the Love of a Child, New York: St Martin’s
Press, 1992.)
Mahmoody, Betty and William Hoffer (1989) In een sluier gevangen. Weert: M & P.
(Originally published: Not Without My Daughter, New York: St Martin’s
Press, 1987.)
Muhsen, Zana and Andrew Crofts (1992) Nog eenmaal mijn moeder zien. Baarn: De
Kern. (Originally published: Sold: A Story of Modern-Day Slavery, London:
Futura, 1991.)
Muhsen, Zana and Andrew Crofts (1999) Vechten voor Nadia. Baarn: Bosch &
Keuning. (Originally published: A Promise to Nadia, London: Futura, 1999.).
Schoonhoven, Janneke en Marlou Roosink, Kom niet aan mijn kinderen, 2007
Rozema, Hanneke (2005) Grenzeloze liefde.com. Westerse vrouwen over hun Arabisch islamitische huwelijk.
Stevens, Noor en Natasza Tardio (2011) Kus kus, Bezness. Een Nederlandse vrouw gevangen in het web van een
Egyptische liefdesfraudeur. Amsterdam : De Boekerij