Gemengd bloed, gemengde gevoelens

Gemengd bloed,
GEMENGDE GEVOELENS
ESSAY
ZIJN MENSEN VAN ETNISCH GEMENGDE HERKOMST
THUIS IN TWEE WERELDEN? JONGEREN VERKENNEN
HERKOMSTCULTUREN EN HOEVEN NIET MEER
TE KIEZEN, ZO BETOOGT LEEN STERCKX IN EEN
ANALYSE VAN GEMENGDE ETNICITEIT.
tekst LEEN STERCKX
Dit artikel wordt u aangeboden door de Auteur en Sociologie Magazine.
Dit artikel wordt u aangeboden door de Auteur en Sociologie Magazine.
TNISCHE MENGING IS VAN
alle tijden. Volgens de huidige
inzichten zijn wij moderne
mensen in het bezit van
behoorlijk wat ‘Neanderthaler-DNA’: toen
er daadwerkelijk sprake was van verschillende mensenrassen, werd er ook al volop
gemengd.
Vandaag de dag spreekt met name de
Angelsaksische wereld nog van ‘ras’ en
bijgevolg van ‘mixed race’ of ‘multiraciale’
personen. In Europa, waar we het liever hebben over verschillende etniciteiten, zijn we
er nog niet helemaal uit wat de beste term is
om aan te duiden dat iemand van gemengde
etnische herkomst is. De term ‘halfbloed’
wordt als denigrerend beschouwd en door
sommigen vervangen door ‘dubbelbloed’. En
bijna iedereen is het erover eens dat ‘mulat’
vandaag de dag echt niet meer kan.
E
KLEURENPALET
Een mulat is volgens het etymologisch
woordenboek ‘een kind van een zwarte
en een blanke ouder’. Een hybride dus, die
voortkomt uit twee ‘mensenrassen’. Het
woord stamt uit de tijd van kolonialisme
en slavernij en heeft begrijpelijkerwijze
6 Sociologie MAGAZINE | JUNI 2016
vandaag de dag een nare bijsmaak. Het is
afgeleid van het Portugese ‘mulo’, wat muilezel betekent. In koloniale samenlevingen
bestonden er nog veel meer aanduidingen voor personen van gemengd ras die
‘nauwkeurig’ aanduidden welk bloed en in
welke hoeveelheden er gemengd was: een
‘quadroon’ heeft één zwarte grootouder,
een ‘octoroon’ heeft één zwarte overgrootouder, een ‘mesties’ is een mix van blank
en ‘indiaans’, een ‘zambo’ een mix van
zwart en ‘indiaans’.
Alle talen van koloniale overheersers
hadden hun eigen benamingen voor het
menselijke kleurenpalet dat ontstond door
seksuele betrekkingen tussen blanken en
niet-blanke inheemsen of slaven. De pigmentatie van iemands huid hing meestal
rechtstreeks samen met diens positie op
de sociale ladder en de privileges daaraan verbonden. Vandaag de dag klinkt dat
nog steeds door in de heersende schoonheidsidealen in voormalige koloniën, waar
lichter mooier betekent en waarin jongeren
worden aangemoedigd lichter getinte partners te kiezen om de kleur van hun kinderen te verbeteren en daarmee wellicht ook
hun kansen op maatschappelijk succes.
ONE DROP RULE
Veel personen van gemengde herkomst
zijn raciaal ambigu. Die ambiguïteit ligt
aan de basis van het ongemak waarmee
mensen en overheden wereldwijd reageerden op kinderen uit gemengde relaties. “De
grote angst van blanken in de VS was lange
tijd dat je er plots achter komt dat de partner naast wie je ‘s ochtends wakker wordt,
eigenlijk zwart is”, aldus Paul Spicard, een
gerenommeerd, Amerikaans historicus die
zich specialiseerde in multiracialiteit. Zijn
perspectief op ras is niet essentialistisch
maar plastisch: multiraciale individuen
kunnen makkelijker laveren tussen en over
de grenzen van raciale categorieën.
In de VS ten tijde van de slavernij
bestond er een relatief lexibel verband
tussen huidskleur en de status van vrije
burger of slaaf. Zo werd een vrij persoon
van gemengd bloed juridisch als ‘blank’
beschouwd. Belangrijker voor iemands
status in het dagelijkse leven was of de
gemeenschap je als blank accepteerde:
dat ging vooral op basis van kleur, wat
personen van deels niet-blanke herkomst
ertoe bracht zo het kon voor blank door te
gaan (passing). Dat leidde tot ‘onzichtbare
Dit artikel wordt u aangeboden door de Auteur en Sociologie Magazine.
zwartheid’. Daarom kwam in de loop van
de 19e eeuw, naarmate de slavernij als
instituut legitimiteit verloor, de beruchte
one drop rule in zwang. Eén zwarte voorouder was volgens die regel voldoende om
iemand bij de sociaal inferieure groep in te
delen. In het begin van de 20e eeuw, lang
na de formele afschaing van de slavernij,
werd de one drop rule ook in de wet verankerd in een poging om de superieure status
en privileges van de blanke Amerikaan te
beschermen.
Gemengde huwelijken waren bij wet
verboden en de kinderen uit die huwelijken waren illegitiem. Pas op 12 juni 1967
werd het verbod op interraciale huwelijken
door het Amerikaanse Hooggerechtshof
ongrondwettelijk verklaard, middels een
uitspraak in de zaak Loving vs Virginia.
De zaak was aanhangig gemaakt door het
stel Richard en Mildred Loving (hij blank,
zij zwart) die tegen het verbod in waren
getrouwd en om die reden uit de staat
Virginia, waarin ze beiden waren geboren
en getogen, waren verbannen.
Na deze datum werden gemengde
koppels niet langer vervolgd, maar in de
decennia daarvoor weerhield het verbod
MINELLE MAHTANI GEEFT EEN
LEZING OP HET ACADEMISCHE
FORUM VAN LOVINGDAY.NL 2016.
HET FORUM VINDT PLAATS OP 11
JUNI IN SPUI25 IN AMSTERDAM.
EEN NEDERLANDSE SPREKER
IS MERLIJN KARSSEN, DIE
PROMOTIE-ONDERZOEK DOET
NAAR DE SCHOOLPRESTATIES EN
-ERVARINGEN VAN KINDEREN
VAN GEMENGDE HERKOMST.
mensen niet van het aangaan van gemengde relaties en het krijgen van kinderen van
gemengd ras. Dit leidde geregeld tot familiedrama’s zoals bijvoorbeeld in het geval
van Gene Cheeks, de blanke zoon van een
alleenstaande moeder die een relatie kreeg
met een donkere man. De relatie bleef geheim tot Gene’s donkere halbroertje werd
geboren. In een rechtszaak in 1963 dwong
de rechter de ‘ontaarde’ moeder te kiezen
tussen haar kinderen: één van de twee zou
naar een kindertehuis gaan. De toen 11-jarige Gene oferde zich op omdat hij – in
tegenstelling tot de baby – oud genoeg was
om zich zijn moeder te herinneren en haar
weer op te zoeken wanneer hij volwassen
zou zijn.
GESTOLEN GENERATIES
In andere delen van de wereld hadden
koloniale overheden het moeilijk om kinderen van gemengde herkomst te ‘plaatsen’:
in het rigide systeem waarin privileges en
rechten aan delen van de bevolking werden
toegekend op basis van huidskleur en Europese versus inheemse afstamming vormden ‘halfbloeden’ een potentiële bedreiging
voor de blanke superioriteit.
Sociologie MAGAZINE | JUNI 2016 7
gemengde herkomst. Een motor daarachIn Australië werden tussen 1869 en 1969
ter zijn blanke of anderszins geprivilegieerkinderen van gemengd bloed onder dwang
de ouders – zoals de bekende zwarte acteur
gescheiden van hun inheemse familieleTaye Diggs – van kinderen van gemengde
den en door de staat opgevoed in speciaal
herkomst. Deze ouders maken zich zorgen
daartoe bestemde kindertehuizen. De jonover het moeilijkere maatschappelijke pargens van deze zogeheten ‘gestolen genecours dat hun kinderen waarschijnlijk te
raties’ werden opgeleid tot boerenknecht,
wachten staat en spreken zich in de media
de meisjes tot huishoudelijke hulpen.
daarover uit, zoals in Nederland schrijver
Vooral de laatsten werden vaak slachtofer
Robert Vuijsje recentelijk deed.
van seksueel en ander misbruik in zowel
de tehuizen als de huishoudens waarin ze
werden tewerkgesteld.
Nederland worstelde in de 19e en het
begin van de 20e eeuw met de groeiende groep Indo-Europeanen of Indo’s in
Nederlands-Indië. Ook voor hen werden
speciieke scholen of internaten opgericht
om hen aan de ‘onbeschaafde’ invloed van
hun inheemse moeders te onttrekken.
In de koloniale context waren gemengde
kinderen doorgaans kinderen van een
blanke man en een inheemse moeder. Dat
een Europese vrouw zich zou verlagen tot
een huwelijk met een niet-blanke man
werd als onvoorstelbaar beschouwd. In de
loop van de 20e eeuw komt het desondanks steeds vaker voor. Om dit te ontmoeDit artikel wordt u aangeboden door de Auteur
digen kende Nederland tot 1964 de wet van
de ‘eenheid van nationaliteit van het gezin’,
die stelde dat vrouwen die trouwden met
een man van andere herkomst hun Nederlandse nationaliteit verloren en de nationaliteit van hun man kregen. Haar kinderen
konden ook geen aanspraak maken op de
Nederlandse nationaliteit; men ging ervan
uit dat de vader de cultuur in een gemengd
gezin bepaalt. Pas sinds 1985 krijgen ook
kinderen van Nederlandse moeders en
niet-Nederlandse vaders het Nederlandse
staatsburgerschap.
MOOI EN EXOTISCH
Een persoon van gemengde herkomst is in
twee werelden thuis, maar kan zich ook in
twee werelden buitengesloten voelen. Het
historische archetype van de gemengde
mens is de ‘tragic mulatto’, het product
van vaak onvrijwillige menging, die noch
in de blanke, noch in de zwarte wereld op
zijn plek is en zich geaccepteerd weet. Het
hedendaagse beeld is veel positiever, zij
het niet minder stereotiep: personen van
gemengde herkomst zijn het multiculturele
ideaal. Wereldwijd worden vooral kinderen
en vrouwen van gemengd bloed als mooi
en exotisch beschouwd.
Toch is er een duidelijke trend waar te
nemen van emancipatie van personen van
8 Sociologie MAGAZINE | JUNI 2016
Personen van
gemengde
herkomst vinden ook steeds
meer hun
eigen stem.
Personen van gemengde herkomst vinden
ook steeds meer hun eigen stem. Beroemdheden als Halle Berry of Lenny Kravitz
claimen hun gemengde identiteit, net als de
Nederlandse mediaiguren Harriet Duurvoort, Stephan Sanders, Anousha Nzume en
verscheidene anderen. In blogs, kunstprojecten en zelforganisaties brengen minder
beroemde multiracials hun ervaringen
voor het voetlicht. De meeste jongeren van
gemengde herkomst maken een ontwikkelingsproces door waarbij ze achtereenvolgens de herkomstcultuur van hun ene en die
van hun andere ouder verkennen. Dat gaat
niet altijd zonder pijn en afwijzing. Er is een
periode in hun puberteit waarin jongeren
erbij willen horen en niet op willen vallen,
terwijl opgaan in de menigte in hun geval
bijna onmogelijk is. Anders dan voorgaande
generaties hoeven jongeren van gemengde
herkomst echter niet meer te kiezen: ‘gemengd’ of ‘multiracial’ heeft steeds meer
zelfstandig bestaansrecht.
MIXED RACE STUDIES
Ook in de sociale wetenschappen groeit de
voor gemengde gezinnen en
enbelangstelling
Sociologie
Magazine.
gemengdheid als onderwerp van onderzoek en theorievorming. In de VS staat men
zowel wat betreft groepsvorming als wat
betreft wetenschappelijke aandacht verder
dan in Europa. In Europa houden enkelingen zich in de verschillende landen bezig
met onderzoek naar gemengdheid. In Nederland probeert de stichting LovingDay.NL
onderzoekers op het gebied van gemengde
relaties en gemengde herkomst bij elkaar te
brengen en de (internationale) uitwisseling
van kennis te stimuleren. In de VS bestaat al
een afzonderlijke discipline Critical Mixed
Race Studies. Naar goede sociaalwetenschappelijke traditie, is dit netwerk ook
kritisch ten aanzien van haar eigen positie
en rol in de wetenschap en de maatschappij.
Minelle Mahtani onder andere, zelf van
gemengd bloed, zwengelde het debat aan
over de wenselijkheid van het ontstaan van
deze afzonderlijke discipline. Mahtani wijst
er op dat Mixed Race Studies inteert op
onderzoeksgelden voor Minority Studies.
Daarbij bestaat er een oneerlijk concurrentievoordeel ten opzichte van Black Studies
en Native American Studies omdat deze
door de blanke academische bestuurlijke
elite als toegankelijker en closer to home
worden beschouwd. Duidelijk is, dat ook
dit emancipatieproces niet zonder pijn en
afwijzing zal gaan.