flitsscheiding of scheidingsbemiddeling

FLITSSCHEIDING OF SCHEIDINGSBEMIDDELING
Mr. L.H.M. Zonnenberg
Sinds 1 april 2001 is het in Nederland mogelijk binnen enkele dagen en
zonder tussenkomst van de rechter te scheiden. Er moet dan gebruik
worden gemaakt van een gat in de wet. Men noemt dat: flitsscheiding. Het
op die manier scheiden lijkt aantrekkelijk, maar is het bepaald niet. Zoals
vaker gebeurt, wanneer gebruik wordt gemaakt van een gat in de
wetgeving, kleven aan flitsscheiding grote nadelen. Bij nadere beschouwing
zijn er nauwelijks voordelen te bedenken. Veel beter is het via
scheidingsbemiddeling onder leiding van een advocaat- of notarisscheidingsbemiddelaar de gevolgen van een toekomstige scheiding te
regelen, waarna deze worden vastgelegd in een rechterlijke uitspraak. De
scheidingsbemiddelaar zorgt dan voor de nodige formaliteiten, waarna de
echtscheiding op korte termijn (als het moet zelfs binnen enkele dagen) een
feit is.
Wat is flitsscheiding
Op 1 januari 1998 is in Nederland het geregistreerd partnerschap
ingevoerd. Registratie staat open voor personen van gelijk en voor
personen van verschillend geslacht, die niet willen huwen. Een
geregistreerd partnerschap heeft dezelfde gevolgen als een huwelijk, met
uitzondering van de familierechtelijke betrekkingen ten aanzien van de
kinderen. Was in 1998 de tijd nog niet rijp personen van hetzelfde
geslacht toe te laten tot het instituut huwelijk, in 2001 was dat wel het
geval. Op 1 april van dat jaar is de Wet openstelling huwelijk in werking
getreden. Daarmee is Nederland het eerste land ter wereld, waar twee
personen van gelijk geslacht met elkaar kunnen trouwen. Onlangs is
België gevolgd. Met ingang van 1 april 2001 is het tevens mogelijk
geworden een bestaand geregistreerd partnerschap om te zetten in een
huwelijk en een huwelijk om te zetten in een geregistreerd partnerschap.
Op die wijze is de flitsscheiding geboren. Voor de omzetting van een
huwelijk in een geregistreerd partnerschap is immers slechts verschijning
voor de ambtenaar van de burgerlijke stand nodig, die een akte van
omzetting opmaakt. Echtelieden zijn vervolgens plotseling geregistreerd
partners, die met wederzijds goedvinden aan dezelfde ambtenaar van de
burgerlijke stand kunnen vragen het geregistreerd partnerschap te
ontbinden. Daarvoor is slechts nodig dat de beide partners aan die
ambtenaar een ondertekende en gedateerde verklaring overleggen,
waaruit blijkt dat en op welk tijdstip de partners omtrent beëindiging van
het geregistreerd partnerschap een overeenkomst hebben gesloten. Die
overeenkomst behoeft niet meer in te houden dan dat het geregistreerd
partnerschap duurzaam is ontwricht en dat de partners het willen
beëindigen.
Traditionele scheiding
Tot het eind van de tachtiger jaren was het voor een echtscheiding nodig,
dat ieder der partijen een eigen advocaat in de arm nam. Uitgangspunt
voor scheiding was immers het conflictmodel van echtelieden. Zij werden
geacht met elkaar een conflict te hebben, want anders zouden zij niet
gaan scheiden. Gedurende de laatste 15 jaren is het denken over
echtscheiding in juridisch Nederland gaan veranderen. Alleen in die
gevallen, waarin scheidende echtelieden grote conflicten met elkaar
hebben, die zij ten koste van alles willen uitvechten, procederen zijn op
deze wijze via de rechter. Geregistreerde partners, die hun partnerschap
willen ontbinden en daarbij slechts uit zijn op het halen van hun gelijk,
moeten dezelfde procedure via de rechter volgen. De meeste echtelieden
en geregistreerde partners, die uit elkaar willen gaan, willen echter een
goede regeling voor hun scheiding. Zonder zichzelf te kort te doen, willen
zij een vaak langdurige, geldverslindende en respect vernietigende
procedure voorkomen, niet in de laatste plaats omwille van de kinderen.
Zij willen de gevolgen van hun scheiding goed hebben geregeld. Daarom
stappen deze echtelieden of geregistreerde partners naar een
scheidingsbemiddelaar. Dat is soms een notaris of psycholoog, maar
meestal een advocaat, die gespecialiseerd is in het familierecht en een
opleiding
tot
scheidingsbemiddelaar
heeft
gevolgd.
Een
scheidingsbemiddelaar is absoluut neutraal. Hij kent het psychologisch
proces van scheiden en emotionele blokkades, die echtelieden daarbij
ondervinden. Hij kan omgaan met de wetmatigheden, die horen bij het
scheiden en zal deze reguleren. De bemiddelaar bespreekt met scheidende
mensen de mogelijkheden van goede oplossingen voor alle gevolgen van
een scheiding. Als er vervolgens overeenstemming is bereikt, legt hij of
zij die vast in een waterdicht contract. De scheidingsbemiddelaar
verzoekt namens beide partijen aan de rechter de gemaakte afspraken te
bekrachtigen in een beschikking, die vervolgens wordt ingeschreven bij
de gemeente. Op deze wijze bepalen de partijen zelf met behulp van een
scheidingsbemiddelaar hoe zij de gevolgen van hun scheiding geregeld
willen zien.
Problemen flitsscheiding
Mensen die door middel van flitsscheiding hun huwelijk ontbinden,
maken gebruik van een gat in de wet. Dat is niet erg, als er verder geen
negatieve gevolgen aan flitsscheiding zouden zijn verbonden. Helaas is
dat wel het geval!
Denkbaar is het immers dat man en vrouw, die willen gaan
scheiden, de gevolgen van hun toekomstige scheiding regelen ten
overstaan van een scheidingsbemiddelaar. Zij maken goede afspraken
over
de
kinderen,
alimentaties,
de
verdeling
van
hun
huwelijksgemeenschap of de verrekeningen, die op grond van de
huwelijkse voorwaarden moeten gebeuren, het huurrecht of het verder
gebruik van de echtelijke woning en de betaling van hetgeen de één per
saldo aan de ander verschuldigd is. Bovendien heeft dat echtpaar onder
leiding van de scheidingsbemiddelaar een weg gevonden om de
emotionele belasting van de toekomstige scheiding goed te hanteren. Zij
zijn niet te hard van stapel gelopen. De onzekerheid, die dan de één en
vervolgens de ander van links naar rechts en weer terug plaatst, is
overwonnen, althans beheersbaar. Het handelen van beide partijen of één
van hen wordt niet langer bepaald door een alles overheersend
schuldgevoel of wroeging ten gevolge van hetgeen is gebeurd. Er is geen
sprake van een impulsscheiding, doordat de echtelieden tijdens een
enorme ruzie hebben besloten te gaan scheiden zonder af te wachten of
de ruzie wellicht kan worden bijgelegd. Als in die situatie de notaris of
advocaat-scheidingsbemiddelaar buiten de rechter om een harde
vastlegging van de gemaakte afspraken weet te bewerkstelligen, dan
blijven er nog slechts enkele gevaren van flitsscheiding over.
De vraag is echter of in een dergelijk geval niet veel beter gekozen
kan worden voor een vastlegging van de scheiding door de rechter. Een
jarenlang bestaand huwelijk hoeft in zo’n geval toch niet binnen één week
door flitsscheiding te worden ontbonden. De echtelieden kunnen daarvoor
toch wel een termijn van zo’n vier weken (want dat is gemiddeld de duur
van een rechterlijke procedure op gemeenschappelijk verzoek) wachten?
Als er echt haast bij een scheiding is, omdat bijvoorbeeld één van de twee
een huis heeft gekocht dat op zeer korte termijn wordt geleverd en
partijen willen voorkomen dat dat huis in een huwelijkse gemeenschap
valt, dan is de rechtbank over het algemeen wel bereid een uitzondering
te maken en de zaak bij voorrang te behandelen. In een specifiek geval
met grote haast heeft de rechter op mijn verzoek eens de echtscheiding
binnen twee dagen uitgesproken. Alle noodzakelijke voorzieningen
werden bovendien in de beschikking getroffen. In dat geval was het dus
niet nodig te grijpen naar het middel van de flitsscheiding, omdat de
rechterlijke procedure net zo snel was.
Volgens de wet mag een flitsscheiding worden geregeld zonder dat
ook maar één afspraak is gemaakt over de gevolgen van die scheiding.
Zijn er toch afspraken gemaakt, dan beschikken scheidenden niet over een
executoriale titel, zoals de uitspraak van een rechter. Komt één van de
twee de gemaakte afspraken niet na, dan kan er geen rechterlijke
beslissing naar de deurwaarder worden gestuurd, waardoor de nalatige
tot nakoming wordt gedwongen. Daarvoor is wel een oplossing. De
gemaakte afspraken kunnen in een notariële akte worden vastgelegd. Er
is dan echter een extra handeling nodig (het opstellen van zo’n akte) met
alle gevolgen (tijdsverlies, kosten) van dien.
Een ander probleem is dat de wet niet is ingericht op flitsscheiding.
De wetsbepalingen over alimentatie zijn bijvoorbeeld niet van toepassing
verklaard. Als er geen afspraken zijn gemaakt over alimentatie en één van
de twee wil aan de rechter vragen alsnog alimentatie vast te leggen, dan
moet er toch een gerechtelijke procedure worden gevoerd. Wordt dan
alimentatie vastgesteld, dan is na flitsscheiding de wetsbepaling, waarin
staat dat “de verplichting tot levensonderhoud van rechtswege na het
verstrijken van een termijn van 12 jaar, die aanvangt op de datum van
inschrijving van de beschikking in de registers van de burgerlijke stand”
niet van toepassing. Er is geen beschikking en er is geen inschrijving. De
alimentatie duurt dan (onbedoeld) levenslang.
Een onoplosbaar probleem schetste mij onlangs een advocaat, die
mij vroeg hem daarover te adviseren. Zijn cliënt is Italiaan en was in
1988 met een Nederlandse vrouw gehuwd. Sedertdien woont hij in
Nederland. Er zijn kinderen en meneer heeft in Nederland een
onderneming. In 2002 werd het huwelijk door flitsscheiding ontbonden.
Meneer wil verhuizen naar Italië en zijn onderneming daar voortzetten.
Hij heeft de stukken, die verband houden met de flitsscheiding naar de
Italiaanse ambassade gestuurd, met het verzoek de ontbinding van het
huwelijk in Nederland te erkennen. Het consulaat stuurde de stukken
naar hem terug onder mededeling dat van erkenning geen sprake kon
zijn. De Nederlandse ontbinding van het huwelijk door flitsscheiding
werd in Italië niet erkend. Er zijn vele landen in en buiten Europa, waar
flitsscheiding niet wordt gezien als een rechtmatige wijze van ontbinding
van het huwelijk. Dat vormt een groot probleem. Meneer kan immers in
zijn geboorteland en in vele andere landen ter wereld niet opnieuw in het
huwelijk treden. Hij zou bigamie plegen. Maar dat is niet het enige. Als
meneer elders ter wereld een lening wil afsluiten – en de kans is groot dat
hij ooit een (tijdelijke) lening nodig heeft –, dan moet zijn echtgenote in
veel gevallen mee tekenen. Iedereen begrijpt dat de Nederlandse exechtgenote – wellicht weer opnieuw gehuwd – daar niets voor voelt. Ook
bij aankoop van onroerend goed volgen er problemen. En wat te denken
over de situatie dat de vrouw in Nederland failleert. Zou een slimme
curator dan op ’s mans Italiaanse bezittingen beslag kunnen leggen? Wat
gebeurt er als één van beiden overlijdt? In Italië worden partijen als
gehuwden beschouwd met mogelijke erfrechtelijke gevolgen van dien.
De op alle fronten uit flitsscheiding voortvloeiende onzekerheid en
mogelijke problemen in de toekomst hebben tot gevolg gehad, dat de
Vereniging van Familierecht Advocaten en Scheidingsbemiddelaars
(VFAS) het de 650 bij die vereniging aangesloten gespecialiseerde
familierecht-advocaten ontraadt huwelijken via flitsscheiding te
ontbinden. Notarissen doen er goed aan om, als zij de gevolgen van een
scheiding in een specifieke zaak hebben geregeld, via een advocaat (de
wet eist dat) de echtscheiding te laten uitspreken door de rechter en de
financiële gevolgen van de scheiding door de rechter te laten vastleggen.
Een notaris moet de echtelieden vaak toch naar een advocaat verwijzen,
omdat
die
specifiek
deskundig
is
op
het
gebied
van
alimentatievaststelling. De gespecialiseerde familierecht-advocaat heeft
op dat gebied een grote kennis en ervaring opgebouwd. Ook in de
gevallen, waarin geen alimentaties hoeven worden vastgesteld, is het
zinvol de hiervoor genoemde problemen te vermijden door aan de rechter
te laten vragen de echtscheiding uit te laten spreken. Dat kost nauwelijks
(en in spoedgevallen: geen) extra tijd. De kosten zijn zeer beperkt en
alleszins de moeite waard. Als partijen met behulp van een
scheidingsbemiddelaar hun huwelijk laten ontbinden en de gevolgen
daarvan regelen, houden zij bovendien zelf de regie van hun scheiding. Er
wordt hen niets opgelegd of afgedwongen en zij beslissen aan de hand
van deskundige, door de scheidingsbemiddelaar geboden informatie en
alternatieven. Een keuze die de toekomstige ex-echtelieden dan maken, is
heel voorspelbaar. Zij zullen de formele vastlegging in een rechterlijke
uitspraak (en de procedure is schriftelijk) verkiezen boven flitsscheiding.