Eerste Wereldoorlog 1914-1918

www.AbsoluteFigures.nl
Eerste Wereldoorlog
1914-1918
Ruud van Capelleveen
Nummer: 35
kijk op www.AbsoluteFigures.nl voor digitale boeken
www.AbsoluteFigures.nl
Eerste Wereldoorlog
1914-1918
DOOR RUUD VAN CAPELLEVEEN
Colofon
Dit is een uitgave van:
Absolute Figures
Margrietstraat 4
6921 ZD Duiven
Telefoon: 0316 280 698
Eindredactie:
Ruud van Capelleveen
Omslagfoto: Canadezen trekken
op met een Britse Mark II tank
Bezoek onze website:
www.AbsoluteFigures.nl
© 2016-2017
In deze uitgave staan vijftig korte geïllustreerde verhalen over
de Eerste Wereldoorlog. De auteur koos uit de veelheid aan onderwerpen een aantal opmerkelijke momenten uit deze jaren.
Hij beperkte zich hierbij tot de
ontwikkelingen in Europa. Samen
geven ze een goed inzicht in deze oorlog.
Copyright
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd
en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
www.AbsoluteFigures.nl
35 |– 2
Kastelen Extra
2
www.AbsoluteFigures.nl
Foto T.H. Voigt: Wilhelm II van Duitsland in 1902
Oorlogsdreiging
In 1904 bezocht Leopold II
Duitsland. Tijdens dit staatsbezoek probeerde keizer Wilhelm II
de Belgische koning te overtuigen van de onvermijdelijkheid
van een militair conflict in Europa. Duitsland en Frankrijk zouden tegenstanders worden en de
Duitse keizer vroeg Leopold om
een vrije doortocht door België,
zodat Frankrijk snel verslagen
kon worden. Toen Leopold negatief reageerde op dit verzoek,
zou de Duitse keizer een woedeaanval hebben gekregen.
De spanningen in Europa liepen
op. Een oorlog werd denkbaar. In
België volgde Albert in 1909 Leopold II op als koning. Ook Albert
ontving een uitnodiging van de
Duitse keizer.
In november 1913 vertelde Wilhelm II koning Albert dat een
oorlog met Frankrijk onvermijdelijk was. Tijdens een diner in
Berlijn werd openlijk gesproken
over het Duitse aanvalsplan. Helmuth von Moltke zei dat hij het
dwaas zou vinden als België verzet zou bieden bij een Duitse
doortocht richting Frankrijk. De
Belgische regering besloot onmiddellijk tot een verhoging van
de defensie-uitgaven.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 3
www.AbsoluteFigures.nl
De moordaanslag op Frans Ferdinand en Sophie Chotek in Sarajevo
Moordaanslag in Sarajevo
Op 28 juni 1914 werden in de
Bosnische hoofdstad Sarajewo de
Oostenrijkse troonopvolger
aartshertog Franz-Ferdinand en
zijn echtgenote Sophie Chotek in
vermoord door een Servische nationalist. De moordenaar, Gavrilo
Princip, gebruikte een Belgisch
pistool, een Browning. Het wapen
was in 1912 in een wapenwinkel
aan de Belgische kust gekocht.
Frans Josef van Oostenrijk hoorde om 23.30 uur dat zijn zoon,
Frans Ferdinand, met zijn echtgenote in Sarajevo waren vermoord. In Sarajevo was het inmiddels erg onrustig. Burgers die
trouw waren aan de Oostenrijkse
keizer vielen Serviërs op straat
aan. Winkels werden geplunderd.
Gouverneur Potiorek riep de
noodtoestand uit. De autoriteiten
begrepen onmiddellijk dat de
moord een goed gecoördineerde
aanval was geweest. De Zwarte
Hand werd genoemd: zij wilden
een onafhankelijke Balkanstaat
die zou worden gedomineerd
door Servië.
In Wenen beschouwde men de
moord als een oorlogsverklaring
aan Oostenrijk-Hongarije.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 4
www.AbsoluteFigures.nl
Nikola Pasic, de minister-president van Servië in 1915
Ultimatum
De julicrisis in 1914 zou rechtstreeks naar de Eerste Wereldoorlog en miljoenen doden en
gewonden leiden. De Oostenrijkse regering eiste dat de leiders
van de Zwarte Hand werden opgepakt en voor het gerecht zouden worden gebracht.
Bij het onderzoek van de politie
en de berechting moesten Oostenrijkse onderzoekers en rechters worden betrokken. Servië
moest een lesje geleerd worden,
dat ze niet snel zouden vergeten.
De Oostenrijkse politie zou zelfstandig op Servisch grondgebied
moeten kunnen opereren. Deze
eisen werden gesteld in een ulti-
matum. Servië kreeg 48 uur de
tijd om hierop te reageren.
De Servische premier Nikola
Pasic gaf toe aan de meeste eisen van Oostenrijk, maar hij weigerde de Oostenrijkse jurisdictie
in Servië, want hiermee zou hij
de soevereiniteit van zijn land
opgegeven hebben. Er werden
expres onmogelijke eisen gesteld. Toch kwam Pasic Oostenrijk tegemoet. Hij stelde voor om
de schuldigen te laten berechten
door het internationale gerechtshof in Den Haag.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 5
www.AbsoluteFigures.nl
Theobald von Bethmann-Hollweg stuurde een steuntoezegging naar Wenen
Duitsland helpt Oostenrijk
Oostenrijk werd gesteund door
Duitsland. Een week na de
moordaanslag op Frans Ferdinand en Sophie in Sarajevo verzekerde keizer Wilhelm II zijn
steun aan de Oostenrijkse ambassadeur in Berlijn. Hij verbond
hieraan de voorwaarde dat de
kanselier en de kroonraad akkoord gingen.
Kanselier Theobald von Bethmann-Hollweg bevestigde een
dag later in een telegram dat
Duitsland de Donaumonarchie
zou steunen. De verdragsverplichtingen uit 1879 zouden worden nagekomen.
soortgelijke afspraak. De Britse
minister van Buitenlandse Zaken,
Edward Grey, vroeg om een verlenging van het ultimatum. Bovendien stelde Grey een conferentie voor waaraan ook Duitsland, Frankrijk, Italië en GrootBrittannië zouden deelnemen.
Servië kreeg steun van Rusland
en hield voet bij stuk. Het ultimatum verstreek op 25 juli
1914. Servië mobiliseerde het leger. Oostenrijk, Rusland en
Duitsland volgden dit voorbeeld
korte tijd later.●
Frankrijk en Rusland hadden een
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 6
www.AbsoluteFigures.nl
De Lübeckische Anzeigen meldt de Duitse mobilisatie op 2 augustus 1914
Mobilisatie
In Rusland werd het leger in gereedheid gebracht om Servië te
helpen. Duitsland beschouwde
deze Russische actie als een grote bedreiging. Vanuit Wenen
kwam het bericht dat Oostenrijk
Servië de oorlog zou verklaren.
voor de oorlog. Tsaar Nicolaas
van Rusland kreeg twaalf uur de
tijd om zijn mobilisatie te herroepen. Rusland beantwoordde het
telegram niet en Duitsland verklaarde Rusland op 1 augustus
1914 de oorlog.
Dit gebeurde twee dagen later op
28 juli 1914. Nadat Belgrado
vanaf Oostenrijkse kanonneerboten was gebombardeerd gaf
tsaar Nicolaas toestemming voor
een algehele mobilisatie.
Twee dagen later ontving ook
Frankrijk een oorlogsverklaring.
Nog op dezelfde dag trokken
Duitse legereenheden door België richting Parijs. Door de
schending van het Belgische territorium werd ook Engeland bij
de oorlog betrokken. De Grote
Oorlog was begonnen.●
Wilhelm II zond een telegram
naar Sint-Petersburg. Het bevel
tot mobilisatie moest worden ingetrokken, anders zou ook Duitsland zijn leger gereed maken
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 7
www.AbsoluteFigures.nl
Keizer Wilhelm II van Duitsland inspecteert de troepen aan het front
Schlieffenplan
De Duitse legerleiding werkte jarenlang aan een aanvalsplan
voor Frankrijk en Rusland. Deze
landen waren immers de belangrijkste machtsstaten op het Europese continent en de Duitse legerleiding dacht dat de strijd ooit
zou ontbranden.
Duitsland rekende in 1914 op de
verrassing van het Schlieffenplan
uit 1899 om in het westen een
snelle overwinning te halen. Een
snelle uitschakeling van Frankrijk
werd door de Duitse bevelhebbers als voorwaarde gezien voor
een gunstig oorlogsverloop. De
legerleiding van Wilhelm II hield
er rekening mee dat Rusland
Duitsland de oorlog zou verklaren
als het Frankrijk binnenviel.
Frankrijk en Rusland sloten hiervoor in 1892 een verbond. De
Duitse legerleiding had berekend
dat Rusland zes weken nodig had
voor een mobilisatie. Om te
voorkomen dat Duitsland een
oorlog op twee fronten kreeg,
moest Frankrijk binnen zes weken worden verslagen. Helmuth
von Moltke wijzigde het Schlieffenplan: het Duitse leger trok
niet door ons land.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 8
www.AbsoluteFigures.nl
Belgische soldaten in Luik
Duitsland bedreigt België
Albert van België schreef op 2
augustus 1914 een persoonlijke
brief aan Wilhelm II om het naderende onheil af te wenden. In
de avonduren overhandigde de
Duitse ambassadeur een ultimatum aan de Belgische regering.
Duitsland eiste een vrije doortocht door België en stelde een
vergoeding voor eventuele schade in het vooruitzicht. Het Belgische grondgebied zou worden
ontruimd, zodra de oorlog voorbij
was.
De Belgische regering wees het
Duitse ultimatum op 3 augustus
af. Een dag later werd België
aangevallen. Het 1e en 2e leger
trokken op 4 augustus richting
Brussel. Het 3e leger moest bij
Namen en Dinant de Maas oversteken. Het 4e leger richtte zich
op de uiterste zuidpunt van België en Luxemburg. Albert gaf opdracht om de Duitse opmars te
verstoren. Op grond van een
Britse garantie aan België, werd
Engeland direct bij de oorlog betrokken.
“Mijn generaals zijn gedwongen
tot de strengste maatregelen tegen België’s bloeddorstige bevolking,” zei keizer Wilhelm II toen
de tegenstand tegenviel.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 9
www.AbsoluteFigures.nl
Duitse soldaten nemen afscheid in augustus 1914 op het station van Fürth
Opmars in België
Ludendorff rukte in drie dagen op
tot Luik. Koning Albert en zijn
commandanten hoopten de Duitsers bij deze sterke vestingstad
op te houden, maar de snelheid
en de slagkracht van het Duitse
leger dwongen de Belgen om zich
terug te trekken.
De forten rond deze stad bleken
niet bestand tegen het zware
Duitse artillerievuur. Sommige
forten bij Luik werden letterlijk
aan flarden geschoten. De Duitse
legerleiding begreep niet waarom
de Belgen zo fanatiek tegen de
overmacht vochten. “Het verzet
lijkt op een overval op een priester die het allerheiligste sacrament naar een zieke brengt,”
schreef een Duitse officier. De
Duitsers waren nu twee dagen
achter op het schema van het
Schlieffenplan.
Ook in Aarschot werd zwaar gevochten. Toen zijn leger omsingeld dreigde te worden gaf koning Albert opdracht om terug te
trekken in de richting van de
Scheldestad Antwerpen. Op 20
augustus 1914 trok het Duitse
leger Brussel binnen: Het was
een vloedgolf in ‘feldgrau’.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 10
www.AbsoluteFigures.nl
Koninklijke belangstelling in 1915 bij de verrichtingen van de Vrijwillige Landstorm in Maastricht
Nederland neutraal
Nederland bleef neutraal tijdens
de Eerste Wereldoorlog. Hoewel
de Nederlandse regering er alles
aan deed om ons land buiten de
oorlog te houden was het toch
vooral een wonder dat ons land
niet bij de oorlog werd betrokken.
Op het laatste moment veranderde Duitsland het aanvalsplan.
Nederland ontsprong de dodendans. Generaal Helmuth von
Moltke wilde gebruikmaken van
de neutraliteit van Nederland.
“Dit land zal de luchtpijp zijn
waardoor wij ademen,” zei hij.
De bevoorrading van Duitsland
via Nederland werd door deze
verandering veiliggesteld. Het
Duitse trok langs de Limburgse
grens België in. Hierbij liep men
over Nederlands grondgebied.
Deze vergissing werd gelukkig
niet opgemerkt en bleef zonder
gevolgen. Drie dagen eerder, op
1 augustus 1914, mobiliseerde
het Nederlandse leger.
De mannen bleven tot het einde
van de Eerste Wereldoorlog onder de wapenen. Dit ontwrichte
het leven in Nederland. Families
misten hun kostwinner en bedrijven hun arbeiders. Het Nederlandse leger kreeg een omvang
van 200.000 man.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 11
www.AbsoluteFigures.nl
Het Rode Kruis vervoert in 1914 gewonden in Rotterdam
Vluchtelingen
In de eerste weken van de Eerste
Wereldoorlog kwam een grote
vluchtelingenstroom uit België op
gang. Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog kwam als een
schok in Nederland. Vooral de
manier waarop deze in België
woedde bracht een golf van verontwaardiging met zich mee.
De verwoeste steden, de executies van duizenden burgers en de
vernietiging van cultuurschatten
zorgde voor onrust bij de Nederlandse bevolking.
In augustus 1914 arriveerde een
eerste trein met vluchtelingen in
Nederland. Toen treinverkeer niet
meer mogelijk was, zorgde het
Nederlandse leger voor vervoer.
Om de vluchtelingen tegen te
houden bouwden de Duitsers op
de grens tussen België en Nederland een hek dat onder hoogspanning werd geplaatst. Op het
hoogtepunt van de vluchtelingenstroom verbleven ongeveer
een miljoen Belgen in Nederland.
Het leger kreeg opdracht om te
zorgen voor de opvang. Zij werden geholpen door het Rode
Kruis en veel vrijwilligers. Ontsnapte Belgische militairen werden in kampen geïnterneerd.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 12
www.AbsoluteFigures.nl
De hoofdstraat van Lemberg tijdens de Eerste Wereldoorlog
Galicische Veldtocht
Op 12 augustus 1914 viel Oostenrijk Servië binnen. Ze behaalden geen snelle overwinning,
want er moest op twee fronten
gevochten worden. Op 20 augustus trok Franz Conrad von Hötzendorf op naar Russisch Polen.
Oostenrijk won de slag bij
Krasnik en Komovar, maar kon
een Russisch offensief bij Lemberg (nu Lvov in Oekraïne) niet
stoppen.
Het Oostenrijkse leger bewoog
naar Brest-Litovsk. Viktor Dankl
wilde hiermee de spoorweg van
Warschau naar Kiev uitschakelen.
Het Vierde Russische leger dat
onder leiding van Anton von
Saltza stond werd teruggedron-
gen. De kansen keerden. Terwijl
de gevechten bij Tannenberg en
de Mazurische meren nog voortduurden, drong de Oostenrijkse
bevelhebber, generaal Conrad
von Hötzendorf aan op een Duits
offensief in de richting van de rivier de Narev. Zijn Derde leger
kon Lemberg niet verdedigen tegen de zware Russische aanvallen. De Russen trokken op 3 september 1914 Lemberg binnen.
Het Oostenrijkse leger moest
zich terugtrekken achter de
Dnjestr en later in de Karpaten.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 13
www.AbsoluteFigures.nl
Keizer Wilhelm van Duitsland in 1915 tijdens een bezoek aan een legeronderdeel
De flamboyante Wilhelm II
De temperamentvolle Wilhelm
wilde Duitsland belangrijk maken. “Wilhelm II was een ingewikkelde, soms komische man,”
schreef Andy Wiest. “Hij was een
echte ijdeltuit en had bijvoorbeeld meer opzichtige militaire
uniformen dan er dagen in het
jaar waren om ze te dragen. De
flamboyante keizer wilde van zijn
land een wereldmacht maken,
een status die in die tijd nog exclusief voorbehouden was aan
Groot-Brittannië.”
van zijn lichamelijke handicap en
zij meende dat Wilhelm ook
geestelijk niet helemaal in orde
was.
In april 1906 schonk de journalist Maximilian Harden in het tijdschrift Die Zukunft aandacht aan
de vermeende homoseksualiteit
van een groep vrienden. Behalve
koning Wilhelm behoorden ook
prins Philipp von EulenburgHertefeld en graaf Kuno von
Moltke tot deze vriendenkring.●
In zijn jeugdjaren werd hij gekweld door een minderwaardigheidscomplex. Dat kan ook niet
anders: zijn moeder, Victoria van
Saksen-Coburg-Gotha, walgde
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 14
www.AbsoluteFigures.nl
De bibliotheek van de katholieke universiteit van Leuven in 1914
Leuven
De Duitse legerleiding werd in de
eerste dagen van de Eerste Wereldoorlog verrast door de fanatieke tegenstand in België. Het
Belgische leger was echter slecht
bewapend en kon niet voldoende
tegenstand bieden. Op 3 augustus 1914 trok het Duitse leger
België binnen. Brussel werd op
20 augustus bezet en de Duitse
troepen marcheerden naar Antwerpen en in de richting van
Frankrijk.
De stad Leuven werd door de
Duitsers in brand gestoken.
Tweehonderd burgers verloren
het leven. Meer dan tweeduizend
woningen werden verwoest. Het
dak van de Sint-Pieterskerk
stortte in. De unieke collectie van
de universiteitsbibliotheek in de
Lakenhal werd vernietigd.
Gefrustreerde Duitse soldaten
voerden in Luik een waar schrikbewind uit. In België kwamen in
1914 zesduizend burgers om het
leven. De oorlogsmisdaden werden in de geallieerde propaganda
al snel aangeduid als de Verkrachting van België. In recente
jaren toonden historici aan dat
deze woorden letterlijk klopten.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 15
www.AbsoluteFigures.nl
Servische artillerie in 1914
Servië
Servië hield lang stand tegen
Oostenrijk-Hongarije. Zelfs tieners en oude mannen waren in
1914 gemobiliseerd. In totaal
werden 400.000 Serven naar het
front gestuurd. Zij waren uitgerust met moderne wapens, die
waren gekocht voor de Balkanoorlogen van 1912-1913. Het
Servische leger verschanste zich
in de bergen.
De Oostenrijkse aanval liep op
niets uit. Eind 1914 gingen de
Servische troepen in de tegenaanval. Zij vielen Hongarije binnen en bereikten aan de andere
kant van het front zelfs de Bosnische hoofdstad Sarajevo, voordat ze werden teruggedrongen.
Op 6 september 1915 ondertekende Bulgarije een militair pact
met Duitsland en Oostenrijk. De
geallieerden schrokken. Zij dachten dat dit een voorbode was van
een nieuwe aanval op Servië en
zij kregen gelijk. In oktober begon het offensief tegen Servië.
Belgrado werd in oktober 1915
bezet. Er kwam een vluchtelingenstroom op gang. Servische
soldaten en burgers vluchtten
door Montenegro naar Albanië.
Duizenden kwamen door ziekte
of uitputting om het leven.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 16
www.AbsoluteFigures.nl
Paul Rennenkampff met zijn staf in januari 1914
Rusland valt aan
Het Russische leger trok op 17
augustus 1914 Oost-Pruisen binnen. De Duitse legerleiding wilde
de aanval van generaal Paul Rennenkampff langzaam in Pruisen
lokken, waardoor de aanval uitgestrekt raakte en dan toeslaan.
De Slag bij Gumbinnen was het
eerste grote Duitse offensief aan
het oostfront.
Het Duitse leger stond onder leiding van Maximilian von Prittwitz.
Volgens het Schlieffenplan moest
hij de Russen tegenhouden, maar
mocht hij beslist geen groot tegenoffensief starten, zolang de
strijd in Frankrijk nog niet beslist
was. Een omvangrijke aanval zou
immers meer troepen eisen; sol-
daten die nu aan het westfront
achter de hand werden gehouden. De mobilisatie in Rusland
was sneller verlopen dan voorzien.
Von Prittwitz handelde onder
grote tijdsdruk. De voortijdige
Duitse aanval alarmeerde de
Russen, die door de inzet van
zware artillerie de Duitse tegenaanval vrij gemakkelijk konden
afweren. De Duitse soldaten
moesten zich haastig terugtrekken, maar dit werd door de tegenstander te laat ingezien.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 17
www.AbsoluteFigures.nl
Paul von Hindenburg met zijn staf tijdens de Eerste Wereldoorlog
Slag bij Tannenberg
Na de Slag bij Gumbinnen, die
Rusland won van Duitsland, bedacht de Duitse legerleiding een
nieuw plan om het Russische leger te verslaan. Zij wilde gebruik
maken van de grootste zwakheid
van de Russen: de slechte communicatie tussen de legerleiders
onderling en het hoofdkwartier
dat zich op grote afstand van de
frontlinies bevond.
Deze zwakheid was opgemerkt
door Max Hoffmann. Als gebruik
gemaakt werd van dit inzicht
nam men wel een groot risico.
Als de Russische generaal Paul
Rennenkampff het plan te weten
zou komen, dan zou de kleine legereenheid in Oost-Pruisen grote
verliezen leiden. Paul von Hindenburg en Erich Ludendorff
voerden het plan uit en zouden
de eer krijgen.
Een groot deel van het Duitse leger werd op 23 augustus 1914
bliksemsnel per spoor van noord
naar zuid vervoerd. Aleksandr
Samsonov besefte dat de slag
verloren was en dat hij moest terugtrekken. Zijn besluit kwam te
laat. Op 29 augustus klapte de
Duitse val dicht. De Russen verloren 125.000 man.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 18
www.AbsoluteFigures.nl
Franse soldaten schieten op de vijand vanachter een wal
Eerste Slag bij de Marne
Op 6 september 1914 vond de
eerste Slag bij de Marne plaats,
nadat de Duitse legerleiding een
noodlottig besluit nam om af te
wijken van het Schlieffenplan.
Alexander von Kluck en Karl von
Bülow kozen voor een frontale
aanval op Parijs, in plaats van de
geplande omsingeling.
De Duitsers vochten tijdens de
Slag bij de Marne met grote verbetenheid. Vooral de troepen van
Michel Maunoury kregen het
zwaar te verduren. Pas na enkele
dagen bleek dat het plan van Joseph Joffre tot succes zou leiden.
De beslissing van generaal Joseph Gallieni om het leger van
Maunoury met zesduizend man
te versterken, bleek beslissend.
Deze nieuwe soldaten werden
met zeshonderd taxi’s en bussen
naar het front bij de Marne gebracht.
De Marnetaxi’s kwamen net op
tijd. Hierdoor konden de linies
van Maunoury het houden. Toen
bleek dat Parijs niet bereikt kon
worden, trokken de Duitsers zich
op 9 september 1914 terug. De
Eerste Slag bij de Marne was
voorbij en het Schlieffenplan was
mislukt. Een nieuwe fase brak
aan: de loopgravenoorlog.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 19
www.AbsoluteFigures.nl
Brits hospitaal aan het westfront
Antwerpen
De Duitsers wilden zo snel mogelijk de Belgische kust bereiken.
Het Belgische veldleger verzamelde zich binnen de vesting die
Antwerpen omringde. De Duitse
aanval op Antwerpen begon op
27 september 1914. Nadat Mechelen was ingenomen werden
de forten bij Antwerpen onder
vuur genomen.
Het fort van Sint-Katelijne-Waver
werd dertig uur onafgebroken
beschoten. Na een treffer in het
munitiedepot moesten de Belgen
het fort opgeven. Stuk voor stuk
werden de forten bij Antwerpen
onder vuur genomen en buiten
gevecht gesteld of vernietigd. De
Fransen en Engelsen beloofden
hulp, maar slaagden er niet in
om de stad aan de Schelde te
bereiken. Churchill wilde de verbinding tussen België en Engeland in stand houden. De Duitsers konden een bedreiging voor
de aanvoerroutes in het Kanaal
vormen.
Hij liet drie brigades naar Antwerpen verschepen. De soldaten
waren onervaren en nauwelijks
getraind. Op 6 oktober trokken
de Britten zich terug. Het was te
weinig en te laat.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 20
www.AbsoluteFigures.nl
Inundatie bij Ramskapelle, 1916
Inundaties in België
“Toestand zeer slecht. Albert ziet
het allemaal erg zwart in. We
hebben alles klaar gemaakt om
als het nodig is meteen te vertrekken. Misschien al vannacht,”
schreef koningin Elisabeth in
haar dagboek.
Tussen Nieuwpoort en Diksmuide
wierp het Belgische leger een
dertig kilometer lange verdedigingslinie op. “Met alle middelen
zou hier worden standgehouden,”
schreef Richard Heijster in zijn
studie ‘Ieper 14/18’.
“Wie terug zou trekken zou uit
zijn functie worden ontheven.
Het Belgische leger zou zijn tanden laten zien, van verder ach-
teruitdeinzen mocht geen sprake
meer zijn.”
De Belgische troepen hielden de
rest van de oorlog onder leiding
van hun koning een klein hoekje
van hun land in handen. Hoewel
Albert aan de Britten en Fransen
gelieerd bleef, waren de verhoudingen tussen de geallieerden
vaak gespannen.
Albert gaf zijn officieren de opdracht om te zorgen dat het moraal hoog bleef, maar er was gebrek aan alles.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 21
www.AbsoluteFigures.nl
William Barnes Wollen: De aanval op Nonne Bosschen, november 1914
Ieper
Op 21 oktober 1914 begon de
Eerste Slag om Ieper. Het 26e
Duitse reservekorps viel de Franse en Britse troepen aan, maar
de aanval verloor al snel aan
slagkracht.
De Duitse generaal Erich von
Falkenhayn wilde een doorbraak
forceren, maar slaagde niet in
zijn opzet. De hier onder leiding
van generaal Douglas Haig gelegerde Britse legereenheid hield
dapper stand.
Op 11 november 1914 trachtte
Falkenhayn met een nieuwe aanval over de Menenweg naar Ieper
een bres te slaan in de verdediging. De eenheid van de BEF
(British Expeditionary Force)
sloeg de aanval af. Op 22 november besloot de Duitse legerleiding het offensief te staken.
Net als bij de Slag bij de Aisne
bleek een ingegraven leger een
numerieke overmacht te kunnen
afslaan door overdacht gebruik
te maken van artillerie en mitrailleurs, concludeerde de historicus Andy Wiest.
De Duitsers konden elke beweging van de Britten in Ieper vanaf omringende uitkijkposten gadeslaan.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 22
www.AbsoluteFigures.nl
Soldaat met mitrailleur tijdens de Eerste Wereldoorlog
Loopgravenoorlog
De Duitse opmars aan het westelijke front kwam in november
1914 tot stilstand. Van de Noordzeekust tot aan de Zwitserse
grens dwars door België en
Frankrijk verschansten de soldaten zich achter hun verdedigingslinie.
“Mijn manschappen zijn in twintig dagen twintig jaar ouder geworden,” zei de Franse generaal
Joseph Joffre na een bezoek aan
het front in 1914. Erich von
Falkenhayn hield er rekening
mee dat een deel van zijn leger
in het oosten tegen Rusland ingezet zou worden. Hij gaf in januari 1915 het bevel aan zijn
troepen om zich in te graven. De
stellingen moesten zodanig versterkt worden, dat iedere poging
om door de Duitse linies te breken zou mislukken; ook als er
minder manschappen zouden
zijn.
De frontlinie veranderde nauwelijks. De strijdende partijen waren redelijk tegen elkaar opgewassen. Het machinegeweer
werd het belangrijkste wapen bij
vuurgevechten. Een frontale aanval op de stelling van de tegenstander werd bemoeilijkt door
prikkeldraad. Een aanval stond
eigenlijk gelijk aan zelfmoord.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 23
www.AbsoluteFigures.nl
August Ritter von Meissl: Slag bij Przemysl
Przemysl
Oostenrijk opende in 1915 een
offensief in de Karpaten: om een
Russische aanval op Hongarije te
belemmeren moest Przemysl
worden ontzet. De aanval mislukte en de stad viel in Russische
handen. De verwarring in het
Oostenrijks-Hongaarse leger was
groot. Velen deserteerden en
Duitsland moest Oostenrijk helpen om de Russische opmars te
stuitten.
De Oostenrijkse nederlaag bij
Przemysl maakte grote indruk in
Duitsland. De verhouding tussen
de twee bondgenoten werd gespannen, nu bleek dat de Donaumonarchie tot weinig in staat
was. “God verhoede dat mijn ar-
me vaderland ooit nog eens een
keer oorlog moet voeren met
Oostenrijk als bondgenoot,” zei
de Duitse ambassadeur in Wenen.
Erich von Falkenhayn wilde de
Russen een vernietigende slag
toebrengen en hiermee de tsaar
tot een vredesakkoord dwingen.
In de tweede helft van februari
had Paul von Hindenburg het 10e
Russische leger al vernietigd bij
de Mazurische merengebied.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 24
www.AbsoluteFigures.nl
Het Italiaanse leger in de Alpen, 1915
Italiaans front
Na de Oostenrijkse aanval op
Servië zei premier Antonio Salandra dat Italië neutraal bleef. Dit
ondanks het defensieve verbond
met Duitsland en Oostenrijk dat
sinds 1882 bestond. In het eerste oorlogsjaar raakte Italië verdeeld. Velen, zoals de meeste
parlementsleden en paus Benedictus XV, wilden neutraal blijven. Nationalisten hoopten dat
deelname aan de oorlog Italië tot
een grootmacht zou maken.
Salandra onderhandelde zowel
met Wenen als met Londen en
Parijs. Italië wilde beloond worden voor de inmenging in het
wereldconflict. Zij wilde gebiedsuitbreiding. Oostenrijk twijfelde
te lang, maar stemde uiteindelijk
in maart 1915 in met de overdracht van Trentino. Dit aanbod
kwam te laat. Groot-Brittannië
en Frankrijk beloofden alle gebiedseisen van Italië te erkennen: Trentino, Triëst, Istrië, de
Dalmatische kuststreek en de
zeggenschap over de Dodekanesos voor de Turkse kust.
Op 4 mei 1915 stapte Italië officieel uit de Driebond. Negentien
dagen later verklaarde Italië
Oostenrijk-Hongarije de oorlog.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 25
www.AbsoluteFigures.nl
Geschiedenis Nederland
Ruud van Capelleveen schrijft
sinds eind jaren negentig elke
maand een aantal bijdragen
over geschiedenis voor AbsoluteFacts.nl. 'Door de Nederlandse geschiedenis' is een
bundeling van zijn beste artikelen over de geschiedenis
van Nederland. Ruud van Capelleveen toont in zijn artikelen aan, dat geschiedenis buitengewoon verfrissend en
boeiend kan zijn.
In 'Door de Nederlandse geschiedenis' vertelt Ruud van Capelleveen veel over de Nederlandse
geschiedenis: over de moordenaar van Willem van Oranje,
Balthasar Gerards, over raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt, die met prins Maurits in
conflict raakte, over de invloed
van koning Lodewijk Napoleon,
die door zijn broer Napoleon
Bonaparte aangewezen werd om
de Franse belangen te dienen als
koning over Nederland, en over
de Slavenhandel van de WIC.
aarde, kon je geen hand voor
ogen zien. Hierdoor waren de
nachten gevaarlijk, want roversbenden lagen in het donker op
de loer om hun slag te slaan.
Ruud van Capelleveen laat u zien
dat vroeger alles anders was.●
Voor de moderne mens is het
heel gewoon om door verlichte
straten te fietsen, maar in vroeger tijden trad na zonsondergang
echt de duisternis in. Als door
dikke bewolking ook het schijnsel
van de maan niet doordrong op
bekijk dit digitale boek op
https://www.AbsoluteFigures.nl
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 26
www.AbsoluteFigures.nl
Canadees expeditieleger: 26e bataljon voor vertrek naar Europa in 1915
Canadees expeditieleger
In februari 1915 kwamen de Canadese troepen voor het eerst in
actie in Europa. Later dat jaar
speelden zij een belangrijke rol in
de Tweede Slag bij Ieper. Bij deze strijd kwamen 6.000 Canadezen om het leven door chloorgas.
Net als in Europa was er in Canada in 1914 veel enthousiasme
over het begin van de oorlog. Canada was een dominion, een gebied met zelfbestuur, van GrootBrittannië. De meeste Canadezen
waren van Britse afkomst en zij
schaarden zich daarom automatisch achter in de strijd tegen
Duitsland en Oostenrijk.
eerste oorlogsmaanden vrijwillig
gemeld. Pas in 1917, toen de
oorlog uitzichtloos leek moest de
dienstplicht in Canada ingevoerd
worden. Vanwege dit besluit
moesten in december 1917 eerst
verkiezingen worden gehouden.
De conservatieve Bordon won
nipt, dankzij de steun van enkele
coalitiepartijen.
De overwinning in april 1917 bij
Vimy werd een symbool van opoffering en trots in de geschiedenis van Canada.●
Veel werklozen hebben zich in de
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 27
www.AbsoluteFigures.nl
De heuvel van Notre-Dame de Lorette in 1915
Notre-Dame de Lorette
De militaire begraafplaats bij
Notre-Dame de Lorette is een
van de grootste van Frankrijk. De
begraafplaats ligt op de heuvel
van Notre-Dame. Er rusten meer
dan 40.000 gesneuvelde Franse
soldaten. Hiervan kreeg de helft
een individueel graf. De andere
helft rust in een massagraf.
Hier werd in 1915 hevig gevochten. In deze streek sneuvelden
meer dan 280.000 Fransen en
Duitsers.
Op 9 mei 1915 begon het Franse
offensief met twintig divisies bij
Artois over een front van dertig
kilometer. Joffre liet zijn soldaten
veertig dagen doorgaan met aanvallen. “De Marokkaanse soldaten
keken vanaf de hoogte in de
weidse vlakte van Douai. In de
verte lag Lens en zijn kolenmijnen, de overwinning lag binnen
handbereik,” schreef Koen Koch.
Maar de reservetroepen die hen
moesten aflossen verschenen
niet.
Generaal Joseph Joffre had een
opmerkelijke opvatting: hij
meende dat offensieven nodig
waren, omdat het moreel van de
soldaten zou worden aangetast
als zij defensief bleven.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 28
www.AbsoluteFigures.nl
Britse soldaten verblind na een gasaanval in 1918
Chemische wapens
In 1899 verbood de Haagse Vredesconferentie het gebruik van
projectielen waarmee verstikkende of schadelijke gassen verspreid konden worden. Deze bepaling werd door bijna alle deelnemende landen ondertekend.
Alleen de VS was tegen dit verbod. Daarom waren de geallieerden geschokt toen Duitsland tijdens de Tweede Slag om Ieper in
1915 chloorgas gebruikte.
De Duitse legerleiding wilde hiermee de patstelling in de loopgravenoorlog forceren. Chloorgas
vernielt celweefsel en stimuleert
de longen om vloeistof te produceren, waardoor men sterft door
verstikking. Binnen enkele minu-
ten overleden vijfduizend geallieerde soldaten en raakten er
tienduizend zwaar gewond.
De Duitse chlooraanval markeerde het begin van het grootschalig
gebruik van chemische wapens.
Wetenschappers werden aan het
werk gezet om steeds dodelijker
wapens uit de reageerbuis te toveren, maar al snel bleek het gebruik van strijdgas een groot nadeel te hebben: als de wind
draaide waaide het gas terug en
doodde eigen soldaten.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 29
www.AbsoluteFigures.nl
Paarden trekken een kanon aan het oostfront (Duits Nationaal Archief)
Drievoudig offensief 1915
Erich von Falkenhayn bedacht in
1915 het plan voor een drievoudig offensief om Rusland definitief uit te schakelen. Het leger
dat het Tarnów-offensief had uitgevoerd, moest de aanval naar
het noorden voortzetten en de
Russen uit centraal Polen verdrijven.
In juli 1915 rukte een Duitse legergroep in Polen vanuit Lodz
naar het oosten. Op 5 augustus
kwam Warschau in Duitse handen en op 26 augustus was ook
Brest-Litovsk veroverd.
viel op 2 september en op 18
september 1915 verlieten de
Russen Vilnius in Litouwen.
In het zuiden nam het Oostenrijkse leger Rovno in. Het Russische leger trok zich terug, versterkte en hergroepeerde zich en
kon zich handhaven. Erich von
Falkenhayn stopte de aanval
daarom op 25 september.
We zien Von Falkenhayn in 1917
terug in het Midden-Oosten,
waar hij de Britten moest tegenhouden die naar Jeruzalem oprukten.●
Het derde deel van de Duitse
aanval ging richting noordoosten,
naar de Baltische staten. Grodno
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 30
www.AbsoluteFigures.nl
Turkse soldaten op de ski in de Kaukasus
Turkse veldtocht in Kaukasus
Door financieel wanbeheer was
de Turkse schatkist leeg. Voor
munitie en artillerie was zij afhankelijk van Duitsland en Oostenrijk. Ismail Enver richtte zich
op de Kaukasus, omdat deze
streek rijk was aan grondstoffen.
Hij wilde een snelle overwinning,
maar de mobilisatie duurde veel
te lang. Toen Enver zijn legereenheden op de juiste plaats
had, was de winter al ingetreden.
Maar hij had geluk: de Russen
moesten troepen verplaatsen
naar het oostelijke front en hij
kreeg daardoor in eerste instantie weinig tegenstand.
trokken hun leger terug in de
richting van Kars. Turken ten
wensten van Kars kwamen vast
te zitten in de sneeuw. Bovendien haperde de munitieaanvoer
uit Duitsland.
Bij Sarikamis, vijftig kilometer
ten zuidwesten van Kars, raakten
de Turken in gevecht met de legereenheid van generaal Nikolaj
Joedenitsj. De Russen dwongen
de Turken tot aftocht. Het werd
een barre tocht: van de 100.000
Turken kwamen uiteindelijk
18.000 soldaten terug. 82.000
Turken stierven de hongerdood,
vroren dood of deserteerden.●
Later veranderde dit. De Russen
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 31
www.AbsoluteFigures.nl
Armeense burgers werden in april 1915 door Turkse soldaten afgevoerd uit Harput
Armeens bloedbad
Na de grote nederlaag bij Sarikamis tegen de Russen zocht Ismail
Enver een zondebok voor de door
de Turkse verloren strijd en vond
die in de Armeense bevolking in
het Russisch-Turkse grensgebied.
De Armeniërs hadden zich altijd
verzet tegen de Ottomaanse
overheersing. Veel Armeniërs
hadden zich bovendien verzet tegen de dienstplicht in het Ottomaanse leger.
Op 24 april 1915 arresteerde de
politie in Istanboel ongeveer 250
Armeense intellectuelen. Artsen,
politici, auteurs en acteurs werden gedeporteerd naar Anatolië,
waar ze werden vermoord. Deze
dag wordt nog altijd door de Ar-
meniërs herdacht als het begin
van de volkerenmoord.
In mei 1915 werd de Tehcir-wet
aangenomen, waarmee de gedwongen verplaatsing van burgers mogelijk werd. Grote groepen Armeniërs werden onder
strenge winterse omstandigheden gedwongen te verhuizen.
Tijdens deze tochten kwamen
duizenden Armeniërs om het leven. De schatting van het slachtofferaantal loopt sterk uiteen:
van 200.000 tot 1.500.000.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 32
www.AbsoluteFigures.nl
Koning Albert I met zijn oudste zoon Leopold III
Zinloos bloedvergieten
Na mei 1915 kwamen de Belgen
niet meer uit hun loopgraven. De
Belgische koning wilde niet meer
meewerken aan het zinloze
bloedvergieten. “Koning Albert
nam afstand van de meeste geallieerde oorlogsdoelen, omdat hij
en zijn troepen alleen vochten
voor de vrijheid en onafhankelijkheid van België,” schreef de
Amerikaanse historicus Andy
Wiest.
“Koning Albert was volstrekt niet
afkerig van het overwegen van
een compromisvrede met de
Duitsers en zijn troepen namen
jarenlang nimmer deel aan geallieerde offensieven in het westen.” Albert verbleef in deze peri-
ode in De Panne of op het kasteel De Moeren. “Toen hij weigerde nog meer soldaten op te offeren aan de plannen van de Franse generaals die alleen geloofden
in ‘aanvallen en offeren van kanonnenvlees’ kreeg hij steeds
meer sympathie van de soldaten,” schreef Karel Verleyen.
Hij wilde een afzonderlijke vrede
sluiten, maar dit ging niet door,
omdat de Duitse legerleiding de
controle over Luik en Oostende
bleef eisen.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 33
www.AbsoluteFigures.nl
George Lambert: De Slag om Gallipoli
Slag om Gallipoli
De Gallipoli-veldtocht vond plaats
op het schiereiland Gallipoli in
het Ottomaanse Rijk bij de
Dardanellen, de zeestraat tussen
de Egeïsche Zee en de Zee van
Marmara. Met een gezamenlijke
veldtocht wilden Frankrijk en Engeland de hoofdstad Istanboel
veroveren en de zeeroute via de
Zwarte Zee naar Rusland veiligstellen.
De Britse generaal Ian Hamilton
had te weinig voorraden en miste
nauwkeurige kaarten van het gebied, maar stelde toch een invasieplan op. Het doelwit was de
verovering van Achi Baba, een
heuvelrug acht kilometer landinwaarts. Deze aanval stond onder
leiding van Aylmer HunterWeston. Generaal William Birdwood landde op de westzijde van
het schiereiland bij Gena Tepe.
Hij moest de heuvelrug Chenuk
Bair veroveren om de Turken te
omsingelen.
Al snel bleek dat de Turken hun
grondgebied fanatiek verdedigden. Omdat de aanval vast liep
werd in mei 1915 de verantwoordelijke minister van Marine,
Winston Churchill, ontslagen
door premier Asquith.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 34
www.AbsoluteFigures.nl
Mustafa Kemal met enkele officieren tijdens de Slag om Gallipoli in 1915
Mustafa Kemal bij Anzac Cove
Op 9 januari 1916 verlieten de
laatste geallieerde soldaten Anzac Cove en de Baai van Suvla
op de Dardanellen. De aanval op
Gallipoli kostte de geallieerden
43.000 doden. Bovendien raakten 160.000 soldaten gewond.
De Ottomanen maakten kennis
met een nieuwe nationale held:
Mustafe Kemal, de man die later
als Kemal Atatürk naam zou maken als de stichter van de naoorlogse Turkse Republiek.
Mustafa Kemal was boven Anzac
Cove gestationeerd. Hij stond
aan het hoofd van de 19e infanteriedivisie. De verdediging werd
versterkt met wallen, loopgraven
en bunkers. Het Oostenrijkse artilleriegeschut zorgde voor grote
geallieerde verliezen. Na enkele
maanden leek de slag om de
Dardanellen een kopie van de
strijd in Frankrijk. De Britse troepen konden niet verder komen
dan een smalle strook land op de
punt van het schiereiland.
De ANZAC-eenheid hield het bijna acht maanden vol. Terwijl ze
onder constant vuur van de Ottomaanse artillerie lagen. Alleen de
terugtocht verliep succesvol.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 35
www.AbsoluteFigures.nl
De heilige weg, ‘La voie sacrée’, naar Verdun
Slag bij Verdun
In de ochtenduren van 21 februari 1916 begon een zwaar Duits
bombardement bij Verdun. Rond
de vestingstad stonden twaalfhonderd stukken artillerie opgesteld. Een miljoen granaten verwoestten een gebied van slechts
dertig vierkante kilometer.
De oprukkende Duitsers werden
bij het Bois des Caures onder
vuur genomen door de Franse
verdedigers. De eenheid van kolonel Emile Driant verdedigde
haar stellingen met de moed der
wanhoop. De Franse mitrailleurs
eisten een vreselijke tol. De Duitse opmars werd twee dagen tegengehouden.
Vierduizend Duitsers sneuvelden.
Pas toen de Franse eenheid bijna
omsingeld was en de munitie nagenoeg op was, gaf Driant bevel
tot terugtrekken. Tijdens deze
terugtocht werd de kolonel dodelijk gewond. De gevechten in het
Bois des Caures worden nog elk
jaar herdacht met een ceremonie
op 21 februari.
De Duitsers wilden nu Verdun innemen, maar Pétain liet de enige
toegangsweg repareren, waardoor de stad bevoorraad kon
worden en de aanval mislukte.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 36
www.AbsoluteFigures.nl
Op ‘Birth of the Irish Republic’ schilderde Walter Paget de Britse aanval op het postkantoor
Paasopstand in Ierland
Op paasmiddag 24 april 1916 namen de Ierse nationalisten de
wapens op om zich te bevrijden
van het Britse bewind.
Een groep strijders verschanste
zich in het postkantoor van Dublin. De oproep tot deze gewapende strijd was gedaan door arbeidsleider James Connolly. Met
zes andere prominenten nationalisten van de voorlopige regering
van de Ierse Republiek ondertekende hij een proclamatie met de
tekst: “Wij verklaren dat het volk
van Ierland recht heeft op het
bezit van Ierland en op vrije controle over de toekomst van Ierland, om soeverein en onschendbaar te zijn.”
De Paasopstand was een uitbarsting van opgekropte woede
die algemeen leefde in Ierland,
maar er waren slechts 1.200
mensen actief betrokken bij de
gewapende strijd. Zij moesten
het opnemen tegen 5.500 Britse
soldaten en Ierse politieagenten.
De rebellen veroverden enkele
straten in het centrum van Dublin. Een bestorming op het
hoofdkwartier van de overheid
mislukte. Op 29 april gaven de
laatste rebellen zich over.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 37
www.AbsoluteFigures.nl
De Lusitania werd in 1915 door een duikboot onder vuur genomen
Oorlogsverklaring Amerika
In 1915 bracht een Duitse duikboot het passagiersschip, de Lusitania, tot zinken: 1153 passagiers en bemanningsleden, waaronder 128 Amerikanen, kwamen
om. De aanval op de Lusitania
werd internationaal veroordeeld,
maar bleef zonder gevolgen:
Amerika mengde zich nog niet in
de oorlog.
Begin 1917 besloot generaal
Erich Ludendorff de onbeperkte
aanvallen op zee te hervatten om
Groot-Brittannië uit te hongeren.
Bovendien onderschepte de geheime dienst van de Verenigde
Staten van Amerika een telegram
van de Duitse minister van Buitenlandse Zaken. Arthur Zimmer-
mann beloofde Mexico in dit bericht financiële steun als het
Texas, Nieuw-Mexico en Arizona
aanviel. President Woodrow Wilson werd kwaad. De Amerikanen
vonden dat Europa zich niet
moest bemoeien met hun werelddeel.
Op 5 april 1917 verklaarden de
Verenigde Staten Duitsland de
oorlog, maar het zou nog een
jaar duren voor de Amerikaanse
soldaten zich in Europa in de
strijd zouden mengen.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 38
www.AbsoluteFigures.nl
De Franse soldaten stonden bij Chemin des Dames voor een bijna onmogelijke opgave
Chemin des Dames
De heuvelrug bij Chemin des Dames in het noorden van Frankrijk
werd in 1914 door de Duitse
troepen bezet. De Duitsers groeven zich in en veranderden het
terrein in een onneembare vesting.
Na de Slag bij Verdun in 1916
ontstond bij de Franse militaire
leiding het idee dat ze nu een
methode hadden gevonden om
de oorlog te winnen. De Franse
generaal Robert Nivelle dacht in
achtenveertig uur een doorbraak
te kunnen forceren. De Franse
legerleiding wilde dit graag geloven, want de oorlog had al veel
slachtoffers geëist. Koen Koch:
“Bovendien beschikte Nivelle, in
tegenstelling tot Pétain over het
talent om politici voor zich te
winnen.” Hierdoor werd Joseph
Joffre aan de kant geschoven en
werd Robert Nivelle tot opperbevelhebber benoemd. Nivelle
kreeg toestemming voor de
voorbereiding van zijn grote offensief.
De meeste Renault-tanks liepen
al vast voordat het niemandsland
was bereikt. Het werd een martelgang. Het offensief werd al
snel afgebroken. De verliezen
waren veel te hoog.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 39
www.AbsoluteFigures.nl
Foto Jules Gervais-Courtellemont: Robert Nivelle in 1916
Staking na zelfmoordaanvallen
In april 1917 organiseerde de
Franse bevelhebber Robert Nivelle een groots opgezette aanval
bij Chemin des Dames. De Franse soldaten moesten het hier opnemen tegen een uitstekende
Duitse verdediging. Al snel na de
eerste berichten over de afslachting bij Chemin des Dames ontstond er onrust in het Franse leger.
De soldaten hadden geen vertrouwen meer in de legerleiding.
De generaals noemden de staking muiterij, maar dat was het
niet: de Franse soldaten weigerden suïcidale aanvallen, maar
wilden wel defensieve taken blijven uitvoeren. De legerleiding
was verontrust door de ontwikkelingen in Rusland. Zij zagen
een communistisch complot in de
opstand van de soldaten, maar
dat is niet juist. Er werden geen
officieren vermoord en er werd
niet geplunderd.
“Van de ongeveer 40.000 muiters werden er 34.000 veroordeeld, van wie er 554 ter dood
werden veroordeeld,” schreef
Koen Koch. Uiteindelijk werden
49 doodvonnissen ook daadwerkelijk uitgevoerd.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 40
www.AbsoluteFigures.nl
Roland Garros in zijn cockpit
Vliegtuigen boven het front
In de Eerste Wereldoorlog was
verkennen de hoofdtaak van het
vliegtuig. Door de bijna onkwetsbaarheid en de grote actieradius
verschaften piloten veel informatie aan de strijdende partijen.
De piloten stonden constant in
contact met de legerleiding,
schreef Andy Wiest. Hierdoor kon
wel nuttige informatie over de
sterkte van de tegenstander en
de aanvoer achter de frontlinies
worden doorgeven aan de legerleiding.
werd liet hij metalen platen op
de bladen van de propeller plaatsen, waarop de kogels afketsten.
De Nederlander Anthony Fokker
ontwikkelde in 1915 een mitrailleur die hij synchroniseerde met
de propeller. De kogels van de
Duitse jachtvliegtuigen konden
hierdoor tussen de roterende
bladen doorschieten. Dit was
veel veiliger: de piloot had geen
last meer van de terugketsende
kogels.●
De Fransman Roland Garros gebruikte een voorwaarts vurende
mitrailleur. Om te voorkomen dat
zijn propeller kapot geschoten
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 41
www.AbsoluteFigures.nl
Luchtfoto van Passendale na de strijd in 1917: alleen de belangrijkste straten zijn nog te zien
Passendale
Ieper was steeds in geallieerde
handen gebleven, maar de stad
werd aan drie zijden door het
Duitse leger omsingeld. Douglas
Haig wilde de heuvelrug van Mesen, ten zuidoosten van Ieper,
veroveren.
Onder de Duitse linies werden
zware mijnen aangebracht. De
bommen ontploften op 7 juni
1917. De enorme ontploffing
werd op grote afstand opgemerkt: men zegt dat de knal
zelfs in Londen gehoord werd.
Hierna volgde een aanval van de
infanterie met steun van de artillerie, die de Duitse kanonnen uitschakelde. “Zes uur na de mijnontploffingen was de heuvelrug
van Mesen door Britse soldaten
bezet,” schreef Koen Koch.
Het dorpje Passendale op de
heuvelrug bij Mesen, vormde het
doelwit van de Britse aanval.
Door oponthoud konden de Duitsers hun stellingen herstellen.
Bovendien werkte het weer niet
mee: het regende onophoudelijk.
Hierdoor konden de Britten nauwelijks vooruitgang boeken. De
omgeving van Passendale werd
een moeras.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 42
www.AbsoluteFigures.nl
Op deze foto ziet u de ondertekening van het vredesverdrag in het fort van Brest-Litovsk
Verdrag van Brest-Litovsk
Op 6 november 1917 kwam Lenin aan de macht in Rusland. Drie
weken later vroegen de bolsjewieken een wapenstilstand, die
op 15 december werd ondertekend. Hierna volgden de vredesbesprekingen met Duitsland. Op
10 februari 1918 brak Lev Trotski
de onderhandelingen af. Hij vond
dat Duitsland veel te hoge eisen
stelde.
De Duitsers reageerden hierop
met een stevig offensief, waarbij
zij nauwelijks op verzet stootten.
In korte tijd werd een groot deel
van Rusland, waaronder Oekraïne bezet. De communisten
schrokken van de Duitse militaire
overmacht en Lenin stemde in
met de ondertekening van het
Verdrag van Brest-Litovsk.
Het vredesverdrag werd op 3
maart 1918 ondertekend. Rusland moest een groot stuk land
aan Duitsland afstaan: Finland,
Polen, Litouwen, Estland en Letland kwamen onder Duitse controle. Oekraïne werd een volksrepubliek onder Duitse bescherming. Bovendien moest Rusland
een herstelbetaling van zes miljard mark betalen.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 43
www.AbsoluteFigures.nl
Lawrence Alma-Tadema: Arthur James Balfour
Belofte van Balfour
De Britse minister van Buitenlandse Zaken, Arthur James Balfour, schreef op 2 november
1917 een brief aan het liberale
parlementslid Lord Rothschild die
voor veel narigheid zou zorgen in
de Arabische wereld. Hij beloofde
in deze brief de stichting van een
nationaal thuis voor het joodse
volk in Palestina welwillend te
zullen bekijken en zo mogelijk
bevorderen.
Hieraan verbond hij wel de voorwaarde dat de rechten van de
Arabische bewoners van Palestina niet mochten worden geschaad. Het Britse kabinet nodigde met de brief van Balfour tevens Chaim Weizmann van de Zi-
onistische Federatie uit om een
beginselverklaring op te stellen.
Weizmann zou na de Tweede Wereldoorlog de eerste president
van Israël worden.
De Balfour-verklaring werd waarschijnlijk opgesteld om invloedrijke joodse groepen in de
Verenigde Staten van Amerika te
plezieren. Groot-Brittannië wilde
dat de Amerikanen een actievere
rol gingen spelen in de oorlog in
Europa.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 44
www.AbsoluteFigures.nl
Koning Ferdinand en koningin Maria van Roemenië in 1922
Roemenië
Roemenië bleef lang neutraal. Na
een paar belangrijke overwinningen van Rusland op de legers
van Oostenrijk-Hongarije hoopte
de Roemeense regering te profiteren en sloot een akkoord met
Rusland en Frankrijk. Voor haar
hulp zou Roemenië beloond worden met Transsylvanië en Bukovina, gebieden die binnen de invloedsfeer van Oostenrijk lagen,
en Vojvodina, dat tot Hongarije
behoorde.
Roemenië kreeg al snel spijt. Enkele weken nadat het land zich in
de strijd mengde, viel een gecombineerd Duits-Bulgaarse legermacht de provincie Dubroja
binnen. Tegelijkertijd werd het
noorden van Roemenië aangevallen door een Oostenrijks-Duits
leger. In vier maanden verloor
Roemenië 300.000 man en het
grootste deel van haar grondgebied.
Op 6 december was Boekarest in
Duitse handen. De olievelden bij
Ploiesti waren door de Britse genie gesaboteerd, maar toch kon
Duitsland de hand leggen op een
miljoen ton olie: voldoende
brandstof om tot 1918 te kunnen
doorvechten.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 45
www.AbsoluteFigures.nl
Foto John Warwick Brooke: Britse soldaten achter een machinegeweer bij Ovillers
Voorjaarsoffensief 1918
Ludendorff koos op aanraden van
Georg Bruchmüller voor een
nieuwe aanvalstactiek: de aanval
werd op 21 maart 1918 ingeluid
met een kort, maar hevig, bombardement op de vijandelijke artillerie. Hierbij werd gebruik gemaakt van een mix van traangas
- en fosgeengranaten, waardoor
de Engelse soldaten door irritatie
van hun ogen het gasmasker afzetten en hun longen werden
aangetast.
Een andere noviteit was dat men
niet in brede formatie oprukte,
maar in kleine groepjes, die
Sturmtruppen genoemd werden.
In twee dagen tijd drong het
Duitse leger over een dertig kilo-
meter breed front zestig kilometer door op vijandelijk gebied.
De verliezen waren groot. Op de
eerste dag verloor Duitsland
78.000 man. Ook aan Britse zijde waren de verliezen ongekend
hoog: 200.000 doden en gewonden. Bovendien werden 90.000
Britten krijgsgevangen gemaakt.
Het nieuws over dit succes werd
breed uitgemeten in de Duitse
pers. Keizer Wilhelm gaf de
schoolkinderen op 24 maart
1918 ‘overwinningsvrij’.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 46
www.AbsoluteFigures.nl
Gavrilo Princip tijdens het proces in Sarajevo
Gavrilo Princip
Gavrilo Princip, de moordenaar
van aartshertog Frans Ferdinand
van Oostenrijk, overleed in april
1918 in een ziekenhuis bij de gevangenis van Theresienstadt,
waar hij in isolatie werd gehouden.
Princip werd begraven in Sarajevo. De moordenaar van de Oostenrijkse troonopvolger Frans
Ferdinand wordt door de Joegoslavische nationalisten nog altijd
als een held vereerd.
Gravilo Princip bedacht het
moordplan met twee medestudenten en legde het voor aan de
leiding van de Zwarte Hand, een
organisatie die aansluiting van
Bosnië en Herzegovina bij Servië
nastreefde.
Tijdens een rechtszaak in Sarajevo werd Princip in oktober 1914
veroordeeld tot een gevangenisstraf van twintig jaar. Hij was altijd geketend en mocht geen bezoek ontvangen.
Waarschijnlijk had hij al tuberculose opgelopen voordat hij in de
gevangenis kwam. Zijn linkerarm
werd geamputeerd vanwege bottuberculose.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 47
www.AbsoluteFigures.nl
Australische soldaten bekijken het wrak van de Fokker van Manfred von Richthofen
Rode Baron
Manfred von Richthofen stapte
na te zijn opgeleid tot cavalerist
over naar het Duitse luchtkorps.
In augustus 1916 kwam hij het
door Oswald Boelcke geleide
Jagdstaffel 2 versterken. Von
Richthofen behaalde tijdens zijn
tweede dag boven het westelijke
front een eerste overwinning. In
de maanden die volgden schoot
hij gemiddeld elke dag een geallieerd vliegtuig neer.
Na de dood van Boelcke was
Manfred von Richthofen de beste
Duitse piloot. Om zijn status te
vergroten liet hij zijn vliegtuig
rood schilderen en kreeg hij de
bijnaam Rode Baron, omdat hij
van Pruisische adel afstamde.
Hij bleef succesvol: in april 1917
stond de teller van neergehaalde
vijandelijke toestellen op 52. Hij
werd in juni 1917 tot commandant van Jagdgeschwader I benoemd. Deze eenheid kreeg vanwege de kleurrijk geschilderde
toestellen al snel de naam Vliegend Circus.
Manfred von Richthofen werd bij
Capy boven de Somme geraakt
door een kogel. Hij stortte achter
de vijandelijke linies neer, maar
kreeg toch een heldenbegrafenis.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 48
www.AbsoluteFigures.nl
Ziekenboeg in Camp Funston in Kansas
Spaanse griep
In maart 1918 brak in Camp
Funston in Kansas griep uit. Deze
soldaten verplaatsten zich door
de Verenigde Staten en werden
naar Europa gestuurd om deel te
nemen aan de Eerste Wereldoorlog. Zo verspreidde de griep die
al snel ‘Spaanse griep’ werd genoemd zich pijlsnel. Op dat moment was het wereldwijd de ergste pandemie ooit.
van de wereldbevolking werd
ziek.
Aanvankelijk herstelden de mensen van de griep. In Spanje werd
voor het eerst een verandering
geconstateerd en daardoor kreeg
de griep de naam Spaanse griep.
De Spaanse griep maakte in Europa meer doden dan de pest in
de middeleeuwen. Bijna de helft
Hoewel Nederland niet betrokken
was bij de Eerste Wereldoorlog
trof de Spaanse griep ook Nederland: 22.000 doden.●
Wereldwijd bezweken 22 miljoen
mensen aan deze pandemie.
Sommige landen werden zwaar
getroffen, omdat de bevolking in
deze landen door voedselschaarste weinig weerstand had.
In Duitsland overleden ongeveer
300.000 mensen.
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 49
www.AbsoluteFigures.nl
Het Duitse leger groef zich eind 1914 in bij Argonne
Laatste dagen aan het front
Vanaf 1916 werkten de Duitsers
achter de eigenlijke frontlinie aan
een extra verdedigingslinie. Dit
verdedigingswerk tussen Lens en
Aisne, de Siegfriedlijn, werd door
de geallieerden de Hindenburglinie genoemd. Het bestond uit
bunkers, tunnels, brede loopgraven en commandoposten.
Men was in de winter van 1916
met de bouw hiervan begonnen.
De Duitse bevelhebbers dacht
dat de Hindenburglinie ondoordringbaar was, maar zij vergisten
zich: op 29 september 1918 brak
de 46e divisie van de Britten bij
het kanaal van Saint-Quentin
door de Hindenbruglinie. De aanval maakte onderdeel uit van een
groot offensief dat op 26 september was begonnen langs de
gehele Duitse frontlijn.
Erich Ludendorff begreep nu dat
de oorlog verloren was. Hij eiste
van kanselier Max von Baden dat
hij onmiddellijk om een wapenstilstand op basis van de Veertien Punten van Woodrow Wilson
zou verzoeken. Een dergelijk
verzoek werd op 5 oktober 1918
ook daadwerkelijk gedaan door
Max von Baden.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 50
www.AbsoluteFigures.nl
Hogo Vogel: Hindenburg (links) en Ludendorff (rechts) bestuderen de kaart van Europa
Overgave Bulgarije
De strijd op de Balkan ontwikkelde zich in 1918 tot een ramp
voor Duitsland en Oostenrijk. Op
14 september trokken Britse,
Franse en Servische troepen naar
het berggebied van Macedonië en
vielen de Bulgaren aan. De geallieerden braken snel door.
Vijf dagen later was de Bulgaarse
troepenmacht in tweeën gedeeld.
Bulgarije vroeg op 26 september
1918 om vrede en werd het eerste land van de Centralen dat de
oorlog beëindigde. In het vredesverdrag bedongen de overwinnaars dat Bulgarije de geallieerden vrije doortocht zou verlenen
om Turkije te kunnen aanvallen.
De overwinning op de Balkan tegen de Bulgaren betekende indirect dat Duitsland voor een nog
moeilijker opgave stond. Duitsland zou het verlies van de bondgenoten in Oost-Europa niet
meer te boven komen.
De Duitse legerleider Erich Ludendorff had na een zwaar verlies op het westfront al eerder
begrepen dat de strijd verloren
was: hij noemde 8 augustus
1918 “de zwarte dag van het
Duitse leger”.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 51
www.AbsoluteFigures.nl
Matrozen demonstreren in Wilhelmshaven
Muitende matrozen
In 1918 braken er onlusten uit in
Duitsland. Het begon op 29 oktober bij de marinebasis van Wilhelmshaven aan de Noordzee en
in Kiel aan de Oostzee, toen daar
bekend raakte dat admiraal Reinhard Scheer de vloot de zee op
wilde sturen om met een wanhoopspoging de oorlog alsnog te
winnen.
Reinhard Scheer wilde hiermee
kanselier Max von Baden te kijk
zetten, die al met de geallieerden
over een wapenstilstand onderhandelde.
vlag en werden gearresteerd.
Een jaar daarvoor was de revolutie in Rusland op een vergelijkbare wijze ontstaan. De matrozen kregen hulp: een delegatie
eiste hun vrijlating bij het opperbevel van de marine.
Het verzoek werd afgewezen,
waarna op 3 november drieduizend matrozen en arbeiders op
de paradeplaats in Kiel protesteerden. De bevelhebber reageerde met geweld: negen demonstranten werden neergeschoten.●
De Matrozen hadden geen zin in
deze zelfmoordmissie en besloten te muiten. Ze hezen de rode
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 52
www.AbsoluteFigures.nl
Keizer Wilhelm II wacht op de trein naar Nederland
Einde keizerrijk Duitsland
In november 1918 groeide in Kiel
en Wilhelmshaven een muiterij
onder matrozen uit tot een algemene opstand, toen arbeiders
zich aansloten bij het verzet tegen de oorlogszuchtige keizer
Wilhelm II.
Wilhelm II verbleef in het keizerlijke hoofdkwartier in Spa, toen
hij vernam dat de kanselier in
Berlijn zijn aftreden bekend had
gemaakt, om een verdere escalatie van het revolutionaire geweld te voorkomen.
Kanselier Max von Baden probeerde Wilhelm tot aftreden over
te halen, maar de woedende keizer weigerde. Ook toen hem duidelijk werd dat de legerleiding
hem niet langer steunde, wilde
Wilhelm II niet aftreden. Op 9
november 1918 maakte Max von
Baden op eigen initiatief en tegen
de wil van de keizer in Berlijn het
aftreden van Wilhelm II bekend.
De Duitse keizer vroeg asiel aan
in Nederland. Nu de keizer was
verdwenen kon op 11 november
1918 de wapenstilstand worden
getekend in een treinwagon in
het Forêt de Compiègne.●
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 53
www.AbsoluteFigures.nl
bekijk onze digitale boeken op
https://www.AbsoluteFigures.nl
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 54
www.AbsoluteFigures.nl
Gratis Nieuwsbrieven
Neem nu een gratis abonnement
op één of meerdere nieuwsbrieven van Absolute Figures. Met
onze nieuwsbrieven informeren
wij u op het gebied van uw interesse. Net als op onze websites,
gratis downloads en e-boeken
streven wij met onze nieuwsbrieven naar een hoge kwaliteit.
De nieuwsbrieven van AbsoluteFigures.nl zijn een begrip geworden in Nederland. Hiermee informeren wij de liefhebbers al bijna
twintig jaar. Bekijk het overzicht
van onze informatieve nieuwsbrieven:
Gratis Nieuwsbrieven
Digitale Boeken
Onze digitale boeken zijn niet
verkrijgbaar in de reguliere
boekhandel. Onze producten
worden uitsluitend via onze winkel op het internet verkocht.
Hierdoor kunnen wij de prijzen
van onze boeken aantrekkelijk
houden.
www.AbsoluteFigures.nl
AbsoluteFacts.nl
De website AbsoluteFacts.nl
schenkt aandacht aan geschiedenis. Op deze site raakt u niet uitgekeken, want regelmatig worden nieuwe interessante onderwerpen toegevoegd, met name
over de Nederlandse geschiedenis, kastelen en de koninklijke
huizen van Europa.
www.AbsoluteFacts.nl
CultuurArchief.nl
Informatieve Nederlandse site
met interessante artikelen over
kunst en kunstenaars.
CultuurArchief.nl is een uitgebreide website voor iedereen die
van kunst houdt.
www.CultuurArchief.nl
Filahome.nl
Filahome is een onafhankelijk filatelistisch tijdschrift op het internet met elke week nieuwe publicaties. De nadruk ligt op postzegels, maar er wordt ook aandacht geschonken aan algemene
filatelistische onderwerpen.
www.Filahome.nl
www.AbsoluteFigures.nl 35 | 55