PowerPoint-presentatie

Bedrijfskunde
Inleiding
De Basis, Structuren, processen,
Bedrijfskunde
• Bedrijfskunde is een samenvoeging van 1. Bedrijf
en 2. Kunde
• Bedrijf = organisatie met een doel (missie, visie,
strategisch beleid)
• Kunde = Bekwaamheid in een vak/ wetenschap
• Bedrijfskunde = Vak/ wetenschap dat zich bezighoudt
met het beheer van organisaties
• Bestudeerd de werking van een bedrijf en de relatie
van dat bedrijf met de omgeving. bijv. de markt >> de
plaats waar kopers en verkopers elkaar zoeken.
• Bedrijfskunde heeft raakvlakken met de deelgebieden
economie, sociologie, psychologie en informatica.
Bedrijf als 4 systemen en zijn
stromingen
•
•
•
•
Technisch Systeem
Financieel Economisch Systeem
Sociaal Politiek Systeem
Open Systeem
1. Informatiestroom
2. Geldstroom
3. Goederenstroom
4.Transformatieprocessen
Stromen
• Informatiestroom: inkooporder, verkooporder,
productieorder
• Geldstroom: ruilmiddel, rekenmiddel, oppotmiddel
• Goederenstroom: productie van producten/ diensten
•
•
•
•
•
4 factoren van Goederenstroom:
Arbeid (menskracht)
Natuur (grondstoffen)
Kapitaal (om machines te kunnen kopen)
Kennis
Stromen
Goederen
Informatie
Geld
Goederen
Informatie
Geld
Geld
Geld
Bedrijf als 4 systemen
• Bedrijf als Open Systeem = relaties met de
omgeving
Alles wat in verbinding staat met het bedrijf
• Leveranciers
• Klanten
• Kapitaalverschaffers
• Wet – en regelgeving
• Concurrentie
• Bedrijf als financieel systeem:
Bezittingen (grond, gebouwen, machines.......)
Schulden (leningen bij de bank (+ rente), leverancierskrediet
• Bedrijf als Sociaal - Politiek Systeem :
Sociaal = mensen bij elkaar komen om gezamelijk een
doel(en) te bereiken.
Behoeften zijn:
Salaris
Werksfeer
Zelfstandigheid
Erkenning Status
Het bedrijf
• Allereerst behandelen we de onderdelen van een
bedrijf. Vervolgens vertellen we iets over de
verschillende bedrijfsfuncties die we in een bedrijf
kunnen onderscheiden.
• Daarna laten we zien hoe de bedrijfsfuncties
worden uitgevoerd in processen en hoe het bedrijf
kan zijn ingedeeld in afdelingen. Tenslotte geven
we de value-chain als middel om de verschillende
kosten-componenten bij de totstandkoming van
een product te analyseren.
• Onderdelen van een bedrijf
• Volgens Mintzberg (in [Mintzberg, 1983])
kunnen we een bedrijf indelen in vijf
basisonderdelen, zoals aangegeven in het
onderstaande figuur
Vijf basisonderdelen van Mintzberg
• de strategische top
• De staf van specialisten
• Het middenkader
• de uitvoerende kern
de strategische top
• Als eerste hebben we de strategische top. De
strategische top bestaat uit de eigenaar of
directie van een bedrijf.
• Het is de taak van de strategische top om het
voortbestaan van het bedrijf te waarborgen.
Hiervoor moeten zij een aantal dingen doen,
namelijk het stellen van doelen, het
ontwikkelen van het bedrijfsbeleid en het laten
uitvoeren van dit beleid teneinde de
doelstellingen te bereiken.
Het middenkader
• bestaat uit al het leidinggevende personeel onder de
strategische top dat zich in de lijn (deze term wordt later
uitgelegd) van de organisatie bevindt, zoals teamleiders,
afdelingschefs en divisie-directeuren. Het middenkader
staat tussen de top en de rest van de organisatie. ‘Naar
boven’ hebben ze een uitvoerende taak en ‘naar beneden’
een leidinggevende taak. De uitvoerende taak bestaat uit
het vertalen van de plannen van de top naar operationele
plannen. Daarnaast moeten zij problemen signaleren en
deze òf oplossen òf overbrengen naar de top. De
leidinggevende taak bestaat uit het organiseren van de
werkzaamheden van anderen, het motiveren van anderen
en het laten uitvoeren van werkzaamheden.
• Er zijn auteurs (zoals Drucker in [Drucker, 1988]) die stellen
dat het middenkader grotendeels zal verdwijnen onder
invloed van informatietechnologie. De traditionele
hiërarchische structuur zou plaats maken voor teams van
specialisten die hun eigen werk sturen en ondersteund
worden door de technologie. Daardoor zou het aantal
leidinggevenden verminderd kunnen worden.
• Deze trend is in ieder geval zichtbaar bij
automatiseringsbedrijven waar de uitvoerende kern
bestaat uit specialisten op verschillende terreinen die in
tijdelijke teams worden samengevoegd voor het oplossen
van problemen.
de uitvoerende kern
• Door de uitvoerende kern wordt het feitelijke
werk uitgevoerd. Zij zijn degenen die de
producten maken die het bedrijf verkoopt. Zij
worden in hun werkzaamheden gestuurd door
de leidinggevende niveaus.
De staf van specialisten
• De staf van specialisten doet specialistisch werk
voor andere onderdelen van de organisatie. Het
gaat daarbij om taken als planning, onderzoek en
training. De ondersteunende diensten zijn
dienstverlenende eenheden, zoals de kantine, de
postkamer en de reproductie-afdeling.
•
Taken & beslissingen per niveaus
• De strategische top zal zich vooral bezighouden met de het
stellen van strategische en tactische doelen. Om deze
doelstellingen te bereiken zal de top beleid ontwikkelen. Bij
het ontwikkelen van beleid worden o.a. beslissingen
genomen op de volgende gebieden:
–
–
–
–
–
–
–
–
–
•
Productassortiment
Doelgroepen
Groeirichting
Vestigingsplaats
Ondernemingsvorm
Bedrijfsgrootte
Investeren in en aantrekking van productiemiddelen
Ruimtelijke indeling
Samenwerking met andere bedrijven
• Deze beslissingen hebben meestal betrekking op een langere
periode en hebben betrekking op de gehele organisatie.
• Het middenkader bestaat uit al het leidinggevende personeel onder
de strategische top dat zich in de lijn (deze term wordt later
uitgelegd) van de organisatie bevindt, zoals teamleiders,
afdelingschefs en divisie-directeuren. Het middenkader staat tussen
de top en de rest van de organisatie. ‘Naar boven’ hebben ze een
uitvoerende taak en ‘naar beneden’ een leidinggevende taak. De
uitvoerende taak bestaat uit het vertalen van de plannen van de top
naar operationele plannen. Daarnaast moeten zij problemen
signaleren en deze òf oplossen òf overbrengen naar de top. De
leidinggevende taak bestaat uit het organiseren van de
werkzaamheden van anderen, het motiveren van anderen en het
laten uitvoeren van werkzaamheden.
• Door de uitvoerende kern wordt het feitelijke werk uitgevoerd. Zij
zijn degenen die de producten maken die het bedrijf verkoopt. Zij
worden in hun werkzaamheden gestuurd door de leidinggevende
niveaus.
Doelenstellingen per niveaus
• We kunnen doelenstellingen op verschillende niveaus
onderscheiden:
– Strategische doelstellingen: deze doelenstelling geven globaal aan
wat het bedrijf wil bereiken. Ze hebben een tijdshorizon van twee
tot vijf jaar.
• Tactische doelstellingen: deze doelstellingen zijn een
– vertaling van de strategische doelstelling naar individuele
bedrijfsresultaten. Ze hebben een tijdshorizon van één of twee
jaar.
– Operationele doelstellingen: deze doelstellingen geven een
concreet formuleerbare en toetsbaar resultaat dat binnen een
gestelde termijn moet worden gerealiseerd. Ze hebben een
tijdshorizon van enkele weken of maanden.
Verschillende visies op een bedrijf
• In deze paragraaf zullen we de drie fundamenteel
verschillende visies op een bedrijf uiteenzetten:
bedrijfsfuncties, bedrijfsprocessen en organisatie-structuur.
• Bedrijfsfuncties
• We kunnen in elk bedrijf een aantal essentiële
bedrijfsfuncties onderscheiden. Een bedrijfsfunctie is een
aspect van een bedrijf. We onderscheiden in de meeste
bedrijven, in enigerlei vorm, in ieder geval een primaire
functie, een logistieke functie, een financiële functie, een
personele functie en een informatievoorzieningsfunctie. De
bedrijfsfuncties staan verticaal op de organisatieniveaus.
Als we bijvoorbeeld kijken naar de logistieke functie, die
omvat de activiteiten op alle niveaus die te maken hebben
met de doorstroom van goederen, dus van het fysiek
verplaatsen van goederen in een magazijn tot het nemen
van beslissingen over bijvoorbeeld voorraadniveaus.
Elk van deze functies wordt
uitgevoerd door een aantal
functionarissen. Afhankelijk van de
gekozen organisatie-structuur
kunnen deze functionarissen zich
op één plek of op verschillende
plekken in de organisaties
bevinden. We komen hierop terug
als we de organisatie-structuur
bespreken.
Bedrijfsprocessen
• De bedrijfsfuncties worden uitgevoerd door middel van
bedrijfsprocessen. Een bedrijfsproces is een logisch
gegroepeerde reeks activiteiten. Bedrijfsprocessen staan
horizontaal op de organisatieniveaus, oftewel een proces
speelt zich af op één organisatieniveau. In een bedrijf zijn
verschillende soorten bedrijfsprocessen aan te wijzen:
• Het primaire proces: tot het primaire proces behoren alle
uitvoerende activiteiten die rechtstreeks verband houden met het
tot stand komen van de te verkopen goederen en diensten en de
feitelijke levering daarvan aan klanten. Deze processen dienen voor
het realiseren van de doelstellingen van het bedrijf.
•
Bedrijfsprocessen. vervolgd
– Ondersteunende processen: dit zijn processen die
een hulpmiddel zijn voor het primaire proces. Zij
houden geen direct verband met het maken of
leveren van goederen, maar zijn wel noodzakelijk
voor het functioneren van het bedrijf.
– Besturende processen: dit zijn de processen die
het primaire proces en de ondersteunende
processen sturen.
De relatie tussen deze processen is
weergegeven in de onderstaande
afbeelding.
Bedrijfsprocessen. vervolgd
• Elk proces is op zijn beurt opgebouwd uit een
aantal processtappen of bedrijfsactiviteiten.
Een bedrijfsactiviteit wordt gekenmerkt door
een input en een output. Als we bijvoorbeeld
kijken naar het primaire proces van een
productie-bedrijf dat we hieronder geschetst
hebben, dan zien we dat de bedrijfsactiviteit
assemblage onderdelen als input heeft en
goederen als output.
Een voorbeeld van een ondersteunend proces is het verkopen van de
goederen die het bedrijf produceert. In het volgende figuur is het
verkoopproces geschetst.
Er zitten vaak relaties tussen de verschillende processen die in een bedrijf
spelen. Zo kunnen er tussen de bovengenoemde processen op verschillende
plaatsen relaties zitten. Als het bedrijf goederen produceert als er een order
binnenkomt (het bedrijf hanteert dan een Assemble-to-Order tactiek) zal het
productieproces in gang gezet moeten worden als er een order binnenkomt.
Organisatie-structuur
• De structuur van het bedrijf is de opdeling van het bedrijf in
organisatorische eenheden, bestaande uit een mensen en
middelen. Deze eenheden kunnen permanent zijn, zoals divisies en
afdelingen, maar de eenheden kunnen ook van tijdelijke aard zijn,
zoals projectgroepen. Een projectgroep is een vaak toegepaste
organisatievorm binnen de automatisering, we komen daar in
hoofdstuk 10 nog uitgebreid op terug.
• De opdeling van een bedrijf in afdelingen en divisies kan volgens
een aantal criteria plaatsvinden:
–
–
–
–
Indeling naar functies
Indeling naar produkten, dus produktieprocessen
Indeling naar markten
Indeling naar geografische locaties
• Een voorbeeld van een indeling naar functies is een
bedrijf dat afdelingen heeft rond de functies
inkoop, productie, marketing en verkoop en
financiën en administratie.
• Bij een indeling naar producten is er een afdeling
gecreëerd rond elke productgroep die het bedrijf
produceert, zoals Philips met de divisies Lighting en
Consumer Electronics.
• Een bedrijf dat is ingedeeld naar markten heeft
afdeling gevormd rond de markten waarop het zich
richt, zoals Cap Gemini met de divisies Industrie en
Financiële Instellingen.
• Tenslotte bij een indeling naar geografische locaties
is een bedrijf opgedeeld in afdelingen rond de
regio’s waarin het actief is.
Structuur
Naast deze min of meer hiërarchische geordende afdelingen
bestaan ook afdelingen die horizontaal op deze hiërarchie
staan, namelijk stafafdelingen. Een stafafdeling verstrekt
gevraagd en ongevraagd adviezen aan de lijnorganisatie, maar
heeft geen bevoegdheden om de uitvoering van deze
adviezen af te dwingen. In de onderstaande figuur staat een
voorbeeld van een organogram met daarin stafafdelingen.
Stafstructuur
De afdelingen bestaat uit een aantal kleinere eenheden, namelijk
werkplekken. Een werkplek is de fysieke plaats binnen een bedrijf waar
een medewerker zijn taken uitvoert.
Bedrijfsprocessen.
Value-chain
•
De opbouw van een bedrijf komt ook terug in de value-chain
van Porter (zie [Porter, 1985]). De value-chain geeft aan uit
welke onderdelen de kosten van een bedrijf zijn opgebouwd.
In de volgende figuur is de value-chain getekend.
•
De horizontale balken in de figuur geven die aspecten van
een bedrijf aan die niet specifiek zijn voor één product. We
zouden kunnen zeggen dat dit de ondersteunende processen
van het bedrijf zijn. De verticale balken vormen het proces
dat specifiek is voor een product. In feite is dit het primaire
proces.
Besturing
• Bij het kijken naar de besturing van
organisaties wordt vaak gebruik gemaakt van
het besturingsparadigma van de Leeuw. Dit
paradigma is weergegeven in de volgende
figuur (bron [de Leeuw, 1982]).
• De kern van deze figuur is dat bij de uitvoering van een proces er een
bepaalde interactie is met de omgeving (input en output). Als we zeer
globaal kijken naar een bedrijf, dan zien we dat een bedrijf bepaalde
grondstoffen binnen krijgt, hier een aantal bewerkingen op uitvoert en de
resulterende producten verkoopt aan de omgeving. Dit proces wordt
bestuurd door een besturende instantie, in dit geval het management van
het bedrijf, die het proces in de gaten houdt en bijstuurt als dat nodig is.
Tenslotte is er ook interactie tussen de omgeving en het besturende
orgaan, omdat het de omgeving is die bepaald welke producten gemaakt
moeten worden, etc. We gaan verder in op de omgeving in de volgende
paragraaf.
• De omgeving
• Een bedrijf bestaat niet geïsoleerd, maar opereert in een complex
krachtenveld dat omgeving heet. In deze omgeving bevinden zich onder
andere de concurrenten, de leveranciers en de afnemers. In deze
paragraag laten we een aantal van de elementen zien die spelen in de
omgeving van het bedrijf.
De bedrijfskolom
• Een onderdeel van de omgeving van het bedrijf is de
bedrijfskolom. De bedrijfskolom bestaat uit alle partijen
die betrokken zijn bij de fabricage en distributie van een
product. In het onderstaande figuur is een uitgebreide
bedrijfskolom weergegeven.
• De bedrijven die op hetzelfde niveau van de
bedrijfskolom actief zijn, noemen we een bedrijfstak. Dit
zijn dus de bedrijven waaruit een bedrijf dat zich één
niveau lager in de bedrijfskolom bevindt, kan kiezen om
het product in te kopen. Het is mogelijk dat een bedrijf
op meerdere niveaus in de bedrijfskolom actief is.
Distributiekanaal
•
•
•
Als we spreken over de weg die een product van een bedrijf naar de consument
aflegt, hebben we het over het distributiekanaal van een product. In de volgende
figuur is een eenvoudig distributiekanaal weergegeven van bier van een
bierbouwer naar consumenten:
Een distributiekanaal is iets anders dan een bedrijfskolom. Een distributiekanaal is
de weg die de producten van één bedrijf afleggen naar de consument, terwijl een
bedrijfskolom alle partijen aangeeft die betrokken zijn bij het product.
In principe voegt iedere schakel in het distributiekanaal iets toe aan het product.
We spreken in dit verband dan ook wel van de value-added chain. Als een schakel
te weinig toevoegt aan het product zal het uit het kanaal worden gedrukt. Dit kan
gebeuren onder invloed van technologie. Als een luchtvaartmaatschappij
bijvoorbeeld besluit om vliegtickets ook direct via het Internet aan consumenten
te gaan verkopen, kan daardoor het reisbureau uit de bedrijfskolom gedrukt
worden. Het reisbureau zal dan moeten proberen om extra waarde aan het
vliegticket toe te voegen, bijvoorbeeld door het combineren van vliegtickets en de
huur van accommodaties tot complete reizen.
Distributiekanaal. Een voorbeeld
EDI
• Aan de andere kant kan technologie er voor zorgen dat de
verschillende schakels in de value-added chain juist naar elkaar toe
groeien. Met een technologie als EDI kunnen opeenvolgende
schakels in de value-added chain de bedrijfsprocessen optimaal op
elkaar afstemmen. Daardoor lijkt het alsof er één bedrijfsproces
ontstaat dat door meerdere organisaties loopt. We spreken dan ook
van ketenintegratie.
• Zo kan bijvoorbeeld een supermarkt met EDI zijn verkoopproces
aan het bestelproces van de groothandel koppelen. De barcodescanners in de kassa’s registreren alle verkopen, die een aantal maal
per dag automatisch via EDI aan de groothandel worden
doorgeven. De groothandel zorgt dan dat de verkochte producten
weer aangevuld worden.
Concurrentie
• Er zijn een aantal factoren die de
concurrentiepositie van een bedrijf kunnen
beïnvloeden. In de volgende figuur staat zij
schematisch aangegeven (bron [Porter, 1980]).
• De macht van de leveranciers bepaalt de prijs die het bedrijf moet betalen
voor de inkomende producten. Hoe groter de macht van de leveranciers,
hoe hoger de prijs. Deze macht hangt onder andere af van het aantal
mogelijke leveranciers waaruit het bedrijf kan kiezen en van de grootte van
beide bedrijven.
• De afnemers beïnvloeden ook de concurrentie-positie van het bedrijf,
omdat zij degenen zijn die het product moeten kopen. Daarvoor moeten zij
het product dus prefereren boven de producten van concurrenten en bereid
zijn er een bedrag voor te betalen.
• Daarnaast wordt de concurrentie-positie van het bedrijf beïnvloed door de
reeds aanwezige concurrenten en de eventuele nieuwe concurrenten
(potentiële toetreders). Zij leveren vergelijkbare producten als het bedrijf
en strijden dus om dezelfde afnemers. Naast concurrenten beïnvloeden ook
substituten de concurrentie-positie van het bedrijf. Een substituut is een
bedrijf dat een product levert dat verschilt van het product dat het bedrijf
levert, maar in dezelfde behoefte kan voorzien.
• Als we bijvoorbeeld kijken naar de NS dan is Lovers Rail een concurrent, ze
leveren immers dezelfde diensten, namelijk de verplaatsing van A naar B.
Maar de autohandel is een substituut, zij leveren producten die in dezelfde
behoefte kunnen voorzien, namelijk verplaatsing.
Relatie tussen bedrijf en omgeving
• Om in deze dynamische wereld te overleven zal het
management van het bedrijf continu "naar buiten" moeten
kijken om te zien wat er in de omgeving gebeurt. De
bevindingen zullen moeten worden omgezet in concrete
plannen voor het bedrijf (naar binnen vertalen). Deze
lemniscaatbeweging is afgebeeld in de volgende figuur.
Trends
Opkomst van virtuele bedrijven
Opkomst van mobiel werkplekken
Steeds hechtere intergratie over de valus-chain
Lerende / levende organisaties
Zelfsturende organisaties
Cybercorps
Statements
Een onderneming/bedrijf is in essentie een groep mensen met een gemeenschappelijke
richting; de rest (grondstoffen/halffabrikaten, kapitaal, kennis/informatie, gebouwen en
apparaten/machines) is slecht décor, want alleen mensen hebben bewustzijn/creativiteit:
- de groep wordt bij elkaar gehouden door communicatie
- het belangrijkste hulpmiddel is kennis
- de belangrijkste ondersteuning bestaat uit infrastructuur en ICT.
Bovengenoemde groep heeft dezelfde kenmerken als een individu in termen van
zelfontplooiing.