hij zelf - Messiaanse Gemeente Nieuw

Midden in het eerste Bijbelboek (Genesis 38) vinden we een
verhaal dat schijnbaar los staat van wat eraan vooraf gaat, en van
wat erop volgt. Middenin het verhaal over Jozef, net nadat we
lezen hoe hij door zijn broers als slaaf naar Egypte is verkocht,
zoomt de camera terug naar een van die broers; Judah en zijn
schoondochter Tamar, in een verhaal dat ongebruikelijk is in
zijn ongepolijste rauwheid. Dit verhaal staat zo vol van sex en
dood dat Jan Wolkers het haast geschreven had kunnen hebben.
Het verhaal begint met te vermelden dat Judah zijn vader en zijn
broers verlaat. Kennelijk was het met de huiselijke vrede
gedaan nadat de broers Jozef verkocht hadden en hun vader
bedrogen, de in bloed gedoopte mantel van Jozef gebracht
hadden als een vals bewijs dat Jozef door een leeuw verscheurd
zou zijn.
Letterlijk staat er: ‫אֶ חָ יו‬-‫ ; ַוי ֵֶּרד יְ הּודָ ה מֵּ אֵּ ת‬Judah daalde af van
zijn broers.
Dat afdalen lijkt hier niet alleen om een
lichamelijke afdaling naar een lager gelegen vlakte te gaan, maar
vooral om een afdalen naar een lager geestelijk en ethisch
niveau. Judah keert het geestelijk erfgoed van zijn familie de
rug toe en trouwt, tegen de wil van zijn voorouders in, met een
Kanaänitsche vrouw die hem drie zonen schenkt: 3Ér, Onán en
Shélah.
3
Ér, de oudste, stapt in het huwelijksbootje met Tamar, maar als
gevolg van een niet nader genoemde zonde sterft hij kinderloos.
Het is daarna aan de tweede zoon, Onan, om met Tamar een z.g.
“zwagerhuwelijk” (‫ )יִ ּבּום‬te sluiten, en bij haar een kind te
verwekken op naam van zijn overleden broer. Of Onan tot
Tamar aangetrokken was, dat weten we niet, maar om kinderen
te verwekken op naam van zijn broer, daar voelde hij weinig
voor. In het familierecht van het oude Midden Oosten is een
kinderloze weduwe aan haar schoonfamilie verbonden, ook na
het overlijden van haar man. Als de man kinderloos heengaat, is
het de taak van zijn broer om via een zwagerhuwelijk voor een
nakomeling te zorgen.
In zekere zin is dat een onbaatzuchtige daad: Niet alleen
verwekt zo iemand een kind op naam van zijn broer, maar hij
voedt en kleedt het, investeert in het kind, geeft het een
opleiding, en… heel crucial – en dat is de reden dat Onan zich
eraan wil onttrekken – de erfenis van de overledene, die normaal
gesproken onder zijn broers verdeeld wordt, gaat naar dat kind.
Niet alleen steek je je tijd, geld en energie in het kind van je
broer, je loopt zo ook nog eens een flinke erfenis mis…
En dat ging Onan dus te ver. Zoveel onbaatzuchtigheid had hij
niet over voor zijn verscheiden broer. Wel de lusten, niet de
lasten… En dus voorkomt Onan dat Tamar zwanger wordt.
Het lijkt dat Onan een aardje naar zijn vaartje had. Hoezo?
Door zijn daden poogt hij namelijk het geslacht van 3Ér uit de
geschiedenis te wissen, net zoals Judah eerder een van de
instigators was om zijn broer Jozef uit de familielijn te
verwijderen.
We zien trouwens dat alle rampspoed die Juda in dit verhaal
overkomt, weerspiegelingen zijn van wat hij zelf anderen
aangedaan heeft. Hier hebben we daar een voorbeeld van:
Judah had het hart van zijn vader gebroken door hem zijn zoon
Jozef af te nemen. Nu verliest Juda zelf zijn tweede zoon; Als
gevolg van zijn onethisch gedrag sterft ook Onan.
Op een ander niveau werkt dit Bijbels karma ook door: Onan,
die zijn overleden broer geen nakomelingschap gunt, sterft nu
zelf zonder kinderen.
Judah is geschokt. En waarschijnlijk bijgelovig. Hij besluit dat
het nu welletjes is. Twee van zijn zonen sterven nadat ze met
Tamar trouwen, en besluit hij er zijn derde zoon niet aan te
wagen. We kunnen ons voorstellen dat Tamar niet verteld heeft
wat er zich in de slaapkamer heeft voorgedaan, en dat Judah de
reden van Onan’s dood niet kende.
Dat betekent wel dat Tamar in de knel zit. Zolang er nog een
broer in leven is, en zij zonder kind is, kan ze niet met een ander
trouwen. Ze is dus “geketend” aan Juda’s derde zoon, Shela.
Juda mag dan wel gezegd hebben dat zijn laatste zoon - Shela te jong is, maar het wordt Tamar met het verstrijken van de jaren
duidelijk dat Juda niet van plan is haar aan Shela te verbinden.
Later wordt er, in de Mosaïsche wetgeving (Deuteronomium 25)
een manier aangereikt, als een broer zijn kinderloze schoonzus
niet wil (of kan) trouwen, om aan zo’n dilemma te ontsnappen,
namelijk door een speciale ceremonie, ‫ חליצה‬geheten.
Maar die praktijk was er in de tijd van Juda nog niet. Tamar zit
dus vast, gedoemd om alleenstaand en kinderloos te blijven.
Wie het verhaal in het Hebreeuws leest, zag het al aankomen….
De naam Shela betekent bedrog. En eerder werd vermeld dat
Juda, toen Shela geboren werd, zich in “Keziebh” bevond.
“Keziebh” betekent “leugenachtig”.
En daar komt weer een dosis karma om de hoek kijken: Terwijl
Tamar de mogelijkheid ontzegd wordt op een huwelijk, verliest
Juda zijn vrouw.
Tamar begrijpt kennelijk ook hoe laat het is, en pakt het aan op
een hoogst on-orthodoxe manier….
Als de rouwperiode voor zijn vrouw voorbij is, gaat Juda naar
een schaapscheerdersfeest, (te vergelijken met een oogstfeest of
een wijnfeest). Na zoveel tegenslagen zet Judah even alle
zorgen aan de kant, en de bloemetjes buiten. Maar nu zonder
vrouw, en over zijn verdriet heen, is hij ook sexueel kwetsbaar.
En dat is waarop Tamar’s plan gebaseerd is. Omdat ze ervan
overtuigd is dat ze bedrogen wordt, neem ze het recht in eigen
hand door Juda te bedriegen. Ze plaatst zichzelf langs de weg,
vermomd als prostituee, en Juda laat zich verleiden. Terwijl hij
zijn schoondochter de mogelijkheid op een huwelijk ontzegt,
zwicht hij zelf voor de eerste de beste verleiding.
Juda biedt haar als betaling een geit aan (die hij nu niet bij zich
heeft maar later zal brengen), en in de tussentijd accepteert
Tamar als onderpand zijn staf en zijn zegel, (zeg maar een soort
identiteitsbewijs). En Tamar wordt zwanger.
“Maar…” zult u zich afvragen, “hoe is het mogelijk dat Juda
zijn eigen schoondochter niet herkent?” De Bijbeltekst geeft
ons een verklaring: Tamar was gesluierd. “Wat?” Dat werpt
wel een heel nieuw licht op de boerka…! Is het dragen van
gezichtsbedekking een teken van prostitutie??? (Is dat niet de
omgekeerde wereld? Zo van: Die traditionele Moslim-vrouwen
lopen erbij als een hoer!!! Nee toch?) Gesluierd zijn is immers
een teken van ingetogenheid, kuisheid en godsdienstigheid?
Het is best mogelijk dat in lang vervlogen tijd een totale
versluiering gedragen werd door meisjes van plezier. En het
heeft ook een zekere logica… Niemand herkent je! Het is niet
voor niets dat het dragen van een gezichtssluier vaak gezien
wordt als een probleem in verband met identificatie.
De rabbijnen in de Talmoed en later kwamen met een andere
uitleg van de zinsnede: “Hij dacht dat ze een prostituee was,
want ze had haar gezicht bedekt”. In de Joodse traditie vind je
soms een andere, creatieve uitleg. Een die beter past bij het
wereldbeeld van een sluier als voorbeeld van vroomheid, en van
prostituees als dames die eerder méér vlees laten zien dan
minder. Namelijk… Toen Tamar langs de weg zat, zou ze niet
gesluierd geweest zijn. Maar wat betekent dan: “Want ze had
haar gezicht bedekt”? Vroeger! Van aard was ze zo ingetogen
dat ze zich in zijn bijzijn altijd gesluierd had. Hij herkende haar
niet omdat hij nog nooit haar gezicht gezien had.
Het verhaal gaat verder…. Als Juda het beloofde geitje laat
brengen, is de z.g. prostituee in geen velden of wegen te
bekennen. En wanneer Tamar zwanger is van (…niemand weet
wie…), vat Juda dat op als een aantasting van zijn eer en van dat
van zijn familie. Officiëel in afwachting zijn van een
zwagerhuwelijk stond wettelijk gelijk aan ondertrouw, en door
die status te schenden, had ze feitelijk overspel gepleegd.
Juda, als invloedrijk man, in zijn eer aangetast, wilde de toen
geldende wet in maximale strengheid toepassen…. De
doodstraf. (Dat is trouwens niet de joodse wet.) Maar voordat
Tamar geëxecuteerd wordt, laat zij Juda’s onderpanden naar
hem sturen met de woorden ‫נָא‬-‫הַ כֶר‬, “herken toch!” (van wie dit
is). Van de bezitter hiervan ben ik zwanger… “En Juda
erkende” ‫ַו ַיכֵּר יְ הּודָ ה‬
Die woorden ‫נָא‬-‫“ ; הַ כֶר‬Herken toch!”, sneden als een
dolksteek in zijn hart. Hij herkende de voorwerpen en het
onrecht dat Tamar was aangedaan. En dat niet alleen….
Jaren geleden hadden Judah en zijn broers diezelfde woorden
tegen hun vader gesproken: ‫נָא‬-‫“ ; הַ כֶר‬Herken toch, vader, deze
mantel, met bloed besmeurd… Is dat misschien van Jozef?
Hij was door Tamar bedrogen met een geitenbokje, maar hij zelf
had niet alleen háár bedrogen, maar zijn eigen vader… met een
geitenbokje! Hij had Jacob voor de rest van zijn leven in rouw
gestort, denkend dat Jozef verscheurd was door een wild dier.
In een flits wordt alles Juda duidelijk, en ons ook.
‫נָא‬-‫“ הַ כֶר‬Herken toch…!”
Het is een Bijbels domino-effect van karma:
 Jacob had ooit de huid van een geitenbokje over zijn armen
gespannen om zijn blinde vader te doen geloven dat hij
Esau was. Het gevolg was dat hij voor diezelfde Esau op
de vlucht moest en zijn ouders hun laatste jaren met hun
zoon ontzegde.
 Jacob op zijn beurt, wordt door zijn eigen kinderen
bedrogen met een bokje en slijt zijn jaren zonder zijn
beminde Jozef.
 Juda hoort nu zijn eigen woorden uit de mond van Tamar:
‫נָא‬-‫“ הַ כֶר‬Herken toch!”
En Juda herkent….
In het Hebreeuws betekent Juda (‫ )יְ הּודָ ה‬zowel lof- of
dankzegging, als ook erkentelijkheid, erkenning en belijdenis.
Iets erkennen kan zijn: erkentelijk zijn (danken), maar ook
erkennen dat je fout zit. Het Hebreeuwse woord voor
schuldbelijdenis “widdoei” is hier direkt aan verwant.
Eindelijk doet Jehoeda zijn naam eer aan. Hij herkent, en hij
erkent. ‫“ ;היא צדקה ממני‬Zij is meer rechtvaardig dan ik”.
Juda herkent Tamar voor wie ze is. Tamar betekent
“dadelboom”. Een dadelboom groeit in droge,
woestijnachtige gebieden, maar zoekt wel die schaarse plekjes
op waar water is. Een dadelboom is een symbool voor een
rechtvaardige. Een dadel groeit recht (recht-vaardig), en
brengt zoete vruchten voort. Psalm 92: ‫צדיק כתמר יפרח‬
“Een rechtvaardige groeit op als een dadelpalm”
Voor Jehoeda is dit een omkeer in zijn leven. Tot nu toe was
hij een hoogst onsympatiek individu. Hij speelde een cruciale
rol in de kidnapping en verkoop van Jozef… Hij verwijderde
zich van zijn familie, lichamelijk en geestelijk… Zijn zoons
bleken slecht te zijn in Gods ogen, het gevolg van een weinig
verheffende opvoeding.... Hij was ongevoelig voor het lot
van zijn schoondochter, hij loog tegen haar, veronachtzaamde
haar, en was snel om haar tot de dood te veroordelen…
Maar nu hij tot erkenning komt, zien we een radicale
verandering. In het vervolg van het Jozef-verhaal, als er een
hongersnood in het land Israël heerst, wordt duidelijk dat Juda
zich weer met zijn familie heeft verzoend. En als ze voor de
Egyptische onderkoning staan (die ze niet als hun broer Jozef
herkennen), en alles lijkt mis te gaan, dan is het Juda die
uiting geeft aan zijn gewetenswroeging, nl. dat wat ze Jozef
hadden aangedaan radicaal fout was geweest, en de oorzaak
van alle onheil.
Het is Juda die zich als slaaf aanbiedt in plaats van Benjamin.
Het is Juda ook die zich tot tweemaal toe aanbiedt als
onderpand voor Benjamin. Het woord voor onderpand is hier
‫ערבון‬. Dat woord in de Jozef-saga komt maar op één andere
plaats in de Bijbel voor… bij Juda en Tamar; voor de staf en
de zegel. Dat is geen toeval. Het wordt ons hierdoor
volkomen duidelijk dat ons Tamar-verhaal alles te maken
heeft met dat van Jozef, en met de verandering in Juda.
Tamar brengt een tweeling ter wereld: Zerach en.. Perets de
voorvader van Boaz die samen met Ruth weer de voorvader is
van koning David.
Dit zijn de voorouders van het glorieuze koningshuis van
David???? En dus van te verwachten Messias??? God heeft
wel wat te stellen met zijn volgelingen. Zijn dit onze grote
voorbeelden? Het doet eerder denken aan een ontaarde,
asociale familie….!
Wat is er zo speciaal aan Juda, aan Jehoeda? Waarom is het
Joodse volk naar hem vernoemd? (Joden > Jehoediem >
Jehoeda). En niet naar de veel rechtvaardigere Jozef, die zelfs
in het heidense Egypte aan zijn identiteit vasthield? Om maar
één voorbeeld te geven: Waar Juda meteen inging op de
avances van de eerste-de-beste prostituee, zette Jozef in
Egypte zijn leven op het spel door niet toe te geven aan
mevrouw Potifar. Waarom spreken we dan over JoodsChristelijke waarden, en niet over Josefisch-Christelijke
waarden?
De onderliggende les is: Dit is ons voorbeeld. Verreweg de
meeste religieuse tradities verwijzen naar stichters die perfect
zijn, en zonder zonde. Dat is mooi, maar onmogelijk na te
volgen. Het gaat er niet om dat we zonder fouten of zonden
zouden zijn. Fouten en zelfs zonden kunnen een nut hebben,
ze kunnen ons helpen ons te verbeteren, ervan te leren. Als
we niets van onze zonden leren, dat is pas zonde!
Waar het op aankomt, is dat we de fouten die we maken, zoals
Juda, willen herkennen, inzien, en van ze leren.