Hoofdvraag

Hoofdvraag
Hoe viel het Romeinse rijk?
Deelvragen
1.
2.
3.
4.
5.
Wanneer begint het verval van het Romeinse rijk?
Wie zijn de laatste keizers, en hoe regeerden zij?
Welke volkeren bedreigden het Romeinse rijk?
Welke invloed had de opkomst van het Christendom?
Welke theorieën bestaan er over de val van het Romeinse rijk
Inleiding
De afgelopen zes jaar is het onderwerp “Het Romeinse rijk” natuurlijk vaak voorbij
gekomen in de geschiedenislessen. Ik durf dan ook wel van mezelf te zeggen dat ik een
bepaalde basiskennis heb over dit onderwerp. Maar de val van het Romeinse Rijk bleek,
bij nader inzien, voor mij een minder bekend onderwerp te zijn. Hierin vond ik dus een
mooi onderwerp voor mijn werkstuk. Ik zal eerst het verval en de inkrimping van,
voornamelijk, het West-Romeinse rijk behandelen en hiervoor oorzaken proberen aan te
wijzen. Daarna ga ik onderzoeken of bepaalde keizers hebben bijgedragen en de
ondergang van hun rijk. Als derde en vierde behandel ik de volkeren die het Romeinse
rijk bedreigden en de opkomst van het Christendom, en als laatste ga ik verschillende
theorieën over de val tegen elkaar afwegen.
Wanneer begint het verval van het Romeinse rijk?
Voordat het Romeinse Rijk geheel uiteen valt en verdwijnt wordt het in twee delen
verdeelt, het West-Romeinse Rijk en het Oost-Romeinse Rijk (wordt ook wel
Byzantijnse Rijk genoemd). Deze scheiding vond plaats in het jaar 300, toen het Rijk
onder het bewind van Keizer Diocletianus viel. De grens van deze twee gebieden lag
ergens tussen het Latijs sprekende Italië en het Grieks sprekende Oosten. Het ontstaan
van deze twee verschillende rijken kwam vooral doordat er steeds meer problemen
kwamen in het bestuur, in de economie en met de grensbewaking. Tot in de 5e eeuw
wordt nog een paar keer een poging gedaan om de twee rijken weer te herenigen, maar
vooral door grote verschillen in cultuur en economische welvarendheid lukt dit niet.
Het verschil in economische welvarendheid was vooral een gevolg van feit dat de in
het Oost-Romeinse Rijk liggende steden veel ouder waren en dus ook een beter
bestuur hadden. Ook was het Oost-Romeinse Rijk dicht bevolkter dan het WestRomeinse Rijk. Maar aan het uiteen vallen van het Romeinse Rijk in deze twee delen
is natuurlijk het één en ander vooraf gegaan.
Een nieuwe periode van ellende en bloedvergieten breekt aan bij de moord op Keizer
Commodus. Keizer Commodus, een zoon van Marcus Aurelius, regeerde van het jaar
180 tot 192. Aan de belangen en welzijn van zijn volk besteedde Commodus niet veel
aandacht, ook verwaarloosde hij het bestuur en militaire zaken. Veel dingen liet hij
afhandelen door de praetoriaanse garde. De praetoriaanse garde was een groep
militaire elite die tevens de lijfwachten van de keizer waren. De keizer kreeg nog meer
vijanden nadat hij besloot vrede te sluiten met de Germanen. Veel mensen van de
hogere klassen in het Rijk beschouwden dit als verraad en uitten daarom flinke kritiek
op Commodus. Dit kostte veel van deze senatoren het leven; Commodus strafte ze met
de dood en nam hun bezittingen in. Door dit geweldadige optreden van Commodus
ontstond er een samenzwering in zijn paleis, dit moest hij met de dood bekopen. De
dood van de keizer zou weer leiden tot een burgeroorlog.
Nu er geen keizer meer was zorgden de legers van de provincie ervoor dat er voor hun
een gunstig persoon op de troon terecht kwam. De Senaat koos Helvius Pertinax in de
hoop dat hij de traditie der Antonijnen zou herstellen. Maar Pertinax werd niet
gewaardeerd door de Praetoriaanse garde, zij waren tenslotte erg verwend onder het
bewind van keizer Commodus. Pertinax vond dan ook snel de dood door toedoen van
de Praetoriaanse garde, daarna verkocht de garde de troon aan de senater Didius
Julianus. Maar veel Romeinse legers waren het niet eens met het optreden van de
Praetoriaanse garde daarom trokken verscheidene legers naar Rome om zich te
wreken. De legers van Lucius Septimius Severus kwamen als eerste aan in Rome.
Legers van bijvoorbeeld Clodius Albinus en Pescennius Niger waren ook op weg naar
Rome. Door de omvang van de legers van Severus werd de Praetoriaanse garde
gemakkelijk afgezet, hij verving de garde met zijn eigen mannen (voornamelijk
Illyrische en Thracische boeren). Wat moeizamer ging het met het afrekenen met de
legers van Albinus en Niger, die op dat moment ook in de buurt van Rome kwamen.
Toen uiteindelijk ook dit gelukt was rekende hij af met al zijn vijanden in Rome, Italië
en de provinciën. Nu was Lucius Septimius Severus dus de heerser over het Romeinse
rijk.
Severus deed zichzelf voor als zoon van Marcus Aurelius, een broer van keizer
Commodus dus. Net als het beleid van zijn zogenaamde broer bracht zijn beleid het
rijk niet veel goeds. In tegenstelling tot Commodus had hij wel aandacht voor militaire
zaken. Hij ontnam de senatoren het recht militaire commando’s te geven, hij schonk
dit recht aan leger officieren. Het gevolg hiervan was dat de legers steeds meer hun
eigen weg volgden, ook verloren de soldaten hun lust om te vechten en
verwaarloosden zij hun plichten. Mede hierdoor lukte het keizer Severus het niet de
Parthen te verdrijven en Brittannië in te lijven. In 211 stierf hij in Brittannië na een
lange strijd tegen de Schotten.
Na de dood van keizer Severus was het Romeinse rijk helemaal ontregeld, om de
haverklap was er een nieuwe bestuurder. Het werd de Romeinse legioenen namelijk
steeds duidelijker dat zij de macht hadden om keizers aan te stellen en ook weer af te
zetten, van deze macht maakte zij daarom ook handig gebruik. Dit was dus een grote
verandering voor het rijk, het was natuurlijk al een paar eeuwen gewend aan het
bestuur van het senaat en de keizer. Het resultaat spreekt voor zich, in een periode van
50 jaar (235 tot 285) waren er 26 verschillende keizers. Hier kwam ook nog eens bij
dat maar één van hen een natuurlijke dood stierf. Deze keizers waren voornamelijk
oude leger-aanvoerders, ze wisten daarom ook geen stabiel politiek systeem te creëren.
Door hun militaire kennis lukte het hen wel goed de grenzen te verdedigen, dit zagen
zij tevens als hun belangrijkste taak. De grenzen van het Romeinse rijk werden in deze
periode voortdurend aangevallen, samenwerkende Germaanse stammen vielen
verschillende provinciës in Europa aan; Saksen belegerden de kusten van Gallië en
Brittannië en in het Noorden kwam er dreiging van de Franken.
Nog steeds bleef de toestand van het Rijk verslechteren, hierdoor werd ook de druk op
de grenzen groter. Deze druk werd ook opgemerkt door de Romeinse soldaten, zij
gingen hun plichten dus ook weer serieuzer nemen en het leger raakte weer beter
geörganiseerd. Door de reörganisatie van het leger groeide de macht van de keizers,
daarentegen stierven zij wel nog vaak een geweldadige dood. De eerste keizer die
profiteerde van de reörganisatie van het leger was keizer Claudius, hij regeerde van
268 tot 270. Claudius bevreidde het Romeinse Rijk, met een overwinning op de Goten,
van de druk op de Donau-grens. Na het bewind van keizer Claudius kwam Aurelianus
aan de macht, hij wist behalve de grenzen met succes te bewaken ook de eenheid in het
rijk te herstellen. Ook zijn opvolgers Probus en Carus wisten te grenzen van hun rijk te
bewaken. Carus benoemde zijn zoon Carinus tot keizer, maar na de dood van Carus
werd Carinus afgezet en benoemde het leger Gajus Valerius Aurelius Diocletianus tot
de nieuwe keizer. Diocletianus deed erg zijn best om de orde in het Romeinse rijk te
behouden, maar zoals gezegd lukte dit niet door de problemen in het bestuur, de
economie en de grensbewaking. Dit zou uiteindelijk leiden tot het ontstaan van het
West-Romeinse rijk en het Oost-Romeinse rijk.
Wie zijn de laatste keizers, en hoe regeerden zij?
Één van de laatste keizers van het West-Romeinse rijk die nog een poging deed om
zelfstandig op te treden en wat te betekenen voor zijn rijk was keizer Anthemius (467472). Keizer Anthemius was op de troon geplaatst door de paus en door de keizer van
het Oost-Romeinse rijk. Anthemius probeerde bijvoorbeeld nog de Vandalen in het
noorden van Afrika tegen te houden. Na keizer Anthemius kwam keizer Olybrius aan
de macht, keizer Olybrius nam het rijk in jaar 472 onder zijn hoede. Na alweer een jaar
kwam het Romeinse rijk in handen van een andere keizer, namelijk keizer Glycerius.
Glycerius was eerst een gewone paleisfunctionaris in Ravenna, Ravenna was sinds de
5e eeuw de hoofdstad van het West-Romeinse rijk. In maart 473 werd hij tot keizer
benoemd. Glycerius heeft niet zoveel als keizer Anthemius ondernomen om het
keizerrijk in stand te houden, wel heeft hij nog verbazend goed stand gehouden tegen
Visigothen en de Ostrogothen. De Visigothen bedreigden het rijk, dat op dat moment
alleen nog maar uit Italië en een stukje van gallië bestond, vanuit Spanje en het gebied
dat nu Zuid-Frankrijk is. De Ostrogothen bedreigden vooral de provincie Dalmatia.
Ondanks dat deze keizer maar een korte regeringsperiode had wist hij te voorkomen
dat deze twee groepen samen de strijd tegen het kleine West-Romeinse rijk zouden
aanbinden. Na de opéénsplitsing van het rijk was er een grote vijandigheid ontstaan
tussen de twee rijken, de keizer van het Oost-Romeinse rijk bleef ook veel invloed
hebben op het West-Romeinse rijk.
Het Oost-Romeinse rijk was op het moment van Glycerius’ bewind onder leiding van
keizer Leo. In het jaar 474 wees keizer Leo zijn verwant Julius Nepos (hij was de
echtgenoot van een nicht van keizer Leo) aan als nieuwe keizer van het WestRomeinse rijk. Julius Nepos was op dat moment gouverneur van de provincie
Dalmatia. Toen Nepos hoorde dat keizer Leo hem de nieuwe keizer van het WestRomeinse rijk had gemaakt trok hij met een leger vanuit Dalmatia richting Ostia (een
havenstad van Rome). Heel toevallig wat Glycerius op dat moment ook in Ostia en
niet in de hoofdstad Ravenna. Daar aangekomen gaf Glycerius zich onmiddelijk over
aan Nepos. Glycerius werd gespaard door Nepos, waarschijnlijk om zijn medewerking,
en Nepos gaf hem de functie bisschop van Salonae (de hoofstad van Dalmatia). Onder
het bewind van Julius Nepos werd er vrede gesloten met de Visigothen, hiermee de
huidige Provence weer in Romeinse handen. Nepos had dit gebied geruild voor een
paar gebieden die hij toch niet meer kon verdedigen. Ook probeerde de keizer te
onderhandelen met de koning van de Vandalen Geiseric, Geiseric had juist vrede
gesloten met het andere Romeinse rijk en hoefde dus niet toe te geven aan het WestRomeinse rijk. Zo verloor Nepos langzaam de controle over Italië. Keizer Nepos was
een zeer bekwame leider, maar hij had geen hoog aanzien bij het senaat, zij verachtten
hem door zijn nauwe banden met het Oost-Romeinse rijk. De fout die Nepos fataal zou
worden was het aanstellen van Orestes als magister militum. In augustus van het jaar
475 greep Orestes zelf de macht. Orestes was een Germaan en kon daarom zelf geen
keizer worden, daarom plaatste hij zijn zoon Romulus Augustus, die op dat moment
nog maar 10 jaar oud was, op de troon. Romulus had tenslotte een Romeinse moeder
en kon daarom wel keizer worden. Officieel was Julius Nepos nog altijd de legitieme
keizer, maar in de praktijk bestuurde hij alleen zijn provincie Dalmatia. Romulus
Augustus zou de boeken ingaan als de laatste Romeinse keizer. Op 4 september 476
neemt Odoaker, een barbaar, namelijk Ravenna in. Odoaker verklaart zichzelf koning
van Italië. Julius Nepos zou nog wat macht behouden totdat hij in 480, waarschijnlijk
met toedoen van Glycerius, wordt vermoord.
De laatste Romeinse keizers