elektriciteit - FVB Constructiv

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid
bouwplaatsmachinisten
Toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
Invulcursus
2
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
Voorwoord
Situering
Er bestaan al verschillende uitgaven over bouwplaatsmachines, maar de meeste zijn verouderd. Daarom is de
vraag naar een modern handboek, waarin ook de nieuwe technieken aan bod komen, enorm groot.
Het ‘Modulair handboek Bouwplaatsmachinisten’ werd geschreven in opdracht van fvb-ffc Constructiv (Fonds
voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid). De dienst Gemechaniseerde beroepen (MECA) van het fvb vormde het
redactieteam. De verschillende boekdelen werden in samenwerking met de opleidingsinstellingen uitgewerkt.
Dit handboek werd opgebouwd uit verschillende boekdelen en verder opgesplitst in modules. De structuur en
inhoud werden aangepast aan de nieuwe technieken in de bouw- en machinewereld.
In het naslagwerk werd tekst zoveel mogelijk afgewisseld met afbeeldingen. Hierdoor krijgt de lezer het
leermateriaal meer visueel aangeboden.
Om goed aan te sluiten bij de realiteit en de principes van competentieleren is een praktijkgerichte beschrijving
het uitgangspunt van elk onderwerp. De boekdelen bevatten ook praktijkoefeningen.
Opleidingsonafhankelijk
Het handboek werd zo ontwikkeld dat het voor verschillende doelgroepen toegankelijk is.
We streven naar een doorlopende opleiding: zo kan zowel een leerling bouwplaatsmachinist als een
werkzoekende in de bouw of een werknemer van een bouwbedrijf dit handboek gebruiken.
Een geïntegreerde aanpak
Veiligheid, gezondheid en milieu zijn thema’s die de redactie hoog in het vaandel draagt. Het is voor
een bouwplaatsmachinist uitermate belangrijk dat hij daar de nodige aandacht aan besteedt. Om de
toepasbaarheid te optimaliseren werden deze thema’s zoveel mogelijk geïntegreerd in het handboek.
Robert Vertenueil
Voorzitter fvb-ffc Constructiv
3
© fvb•ffc Constructiv, Brussel, 2012
Alle rechten van reproductie, vertaling
en aanpassing onder eender welke vorm,
voorbehouden voor alle landen.
N034BM - versie augustus 2012.
D/2011/1698/30
4
Contact
Voor opmerkingen, vragen en suggesties kun je terecht bij:
fvb•ffc Constructiv
Koningsstraat 132/5
1000 Brussel
Tel.: +32 2 210 03 33
Fax: +32 2 210 03 99
website : fvb.constructiv.be
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
inhoud
1. Basisbegrippen������������������������������������������������������7
1.1. Wat is elektriciteit?����������������������������������������������������������7
1.2. Soorten elektriciteit�������������������������������������������������������8
1.3. Spanning������������������������������������������������������������������������������9
1.3.1. Wat is het SI-stelsel?�����������������������������������������������9
1.4. Gelijkspanning���������������������������������������������������������������12
1.5. Wisselspanning�������������������������������������������������������������13
1.6. Elektrische spanning opwekken������������������������14
1.6.1. Scheikundige werking���������������������������������������14
1.6.2. Elektromagnetisme���������������������������������������������14
1.6.3. Mechanische kracht�������������������������������������������15
1.6.4. Zonnecellen�����������������������������������������������������������15
1.7. Meten van spanning�������������������������������������������������16
1.8. Weerstand������������������������������������������������������������������������17
1.9. Opbouw van een stof�����������������������������������������������19
1.10. Stroomsterkte��������������������������������������������������������������20
1.11. Polariteit��������������������������������������������������������������������������21
1.12. Wet van Ohm���������������������������������������������������������������22
1.12.1. Enkele toepassingen����������������������������������������23
1.12.2. Symbolen en formules������������������������������������24
1.13. Laagspanning en hoogspanning�������������������25
1.13.1. Hoogspanning���������������������������������������������������25
1.13.2. Laagspanning�����������������������������������������������������26
2. Multimeter����������������������������������������������������������������27
2.1. Meten van spanning�������������������������������������������������29
2.2. Meten van de stroomsterkte��������������������������������29
2.3. Meten van de weerstand����������������������������������������30
3. Accu���������������������������������������������������������������������������������������31
3.1. Opbouw van een loodaccu����������������������������������32
3.2. Meest voorkomende oorzaken van
accuproblemen������������������������������������������������������������33
3.3. Loodaccu’s������������������������������������������������������������������������34
3.3.1. Samenstelling��������������������������������������������������������34
3.3.2. Voordelen����������������������������������������������������������������34
3.3.3. Nadelen��������������������������������������������������������������������34
3.3.4. Soorten loodaccu’s����������������������������������������������35
3.4. Gelaccu’s����������������������������������������������������������������������������37
3.4.1. Voordelen����������������������������������������������������������������37
3.4.2. Nadelen��������������������������������������������������������������������37
3.5. Spiraalaccu’s��������������������������������������������������������������������38
3.5.1. Voordelen����������������������������������������������������������������38
3.5.2. Nadelen��������������������������������������������������������������������38
3.6. Visuele en elektrische controle van de accu�39
3.6.1. Visuele controle����������������������������������������������������39
3.6.2. Elektrische controle��������������������������������������������40
3.7. Gebruik van een acculader������������������������������������41
3.7.1. Aansluiten���������������������������������������������������������������41
3.7.2. Loskoppelen����������������������������������������������������������41
3.7.3. Laden van de accu����������������������������������������������42
3.8. Controle van de laadtoestand van de accu���43
3.8.1. Gebruik van een zuurweger en
beoordeling van de laadtoestand����������������43
3.9. Onderhoud van de accu�����������������������������������������44
3.10. Gebruik van startkabels����������������������������������������46
3.11. Serie- en parallelschakeling��������������������������������48
3.11.1. Serieschakeling��������������������������������������������������48
3.11.2. Parallelschakeling����������������������������������������������48
4. Zekeringen����������������������������������������������������������������49
4.1. Doel��������������������������������������������������������������������������������������49
4.2. Zekeringen nakijken en vervangen�����������������50
4.2.1. Genummerde zekeringen��������������������������������50
4.2.2. Niet-genummerde zekeringen����������������������50
4.2.3. Werkwijze����������������������������������������������������������������50
4.2.4. Waar bevindt de zekeringkast zich?�������������50
4.2.5. Zekeringen controleren������������������������������������50
4.3. Soorten zekeringen����������������������������������������������������51
4.4. Oorzaken van defecte zekeringen��������������������53
4.4.1. Oplossing����������������������������������������������������������������53
4.5. Waarde van de zekeringen������������������������������������54
4.6. Soorten lijnzekeringen���������������������������������������������55
4.6.1. Bajonetaansluiting����������������������������������������������56
4.6.2. Thermostatische onderbrekers����������������������56
4.6.3. Noodzekering��������������������������������������������������������57
4.6.4. Gereedschap om zekeringen
te vervangen����������������������������������������������������������57
5. Verlichtingsinstallatie��������������������59
5.1. Wettelijke verplichte verlichting�������������������������59
6. Veiligheids- en
milieuaspecten��������������������������������������������������61
5
6
1. Basisbegrippen
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1. Basisbegrippen
1.1. Wat is elektriciteit?
De term elektriciteit is genoemd naar het Griekse woord voor
barnsteen, elektron. Je kan namelijk statische elektriciteit
opwekken door met een stuk barnsteen over een wollen lap
te wrijven.
In strikte zin is elektriciteit energie die opgewekt wordt door:
• __________________
• __________________
• __________________ of __________________ inductie
7
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1. Basisbegrippen
1.2.Soorten elektriciteit
Om een elektrische stroom te creëren is ________________
nodig. Een ______________________________ levert altijd
________________: het is een ________________.
Stroom die voortdurend ____________ en ____________
stroomt en dus voortdurend wisselt van polariteit, is
_________________. De stroom die elektriciteitsleveranciers
aan huis leveren, is __________________. Deze stroom kan
opgewekt worden in een elektriciteitscentrale of met behulp
van windmolens.
Info
Werking van een elektriciteitscentrale:
De meest gebruikte krachtbron in
elektriciteitscentrales is stoom. Door
bijvoorbeeld aardolie te verbranden wordt het
water verwarmd en omgezet in stoom. Deze
stoom wordt onder hoge druk door een turbine
geperst. Daardoor gaat de turbine draaien en
wordt een dynamo op gang gebracht, die dan
elektriciteit produceert.
8
1. Basisbegrippen
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1.3.Spanning
De grootheid elektrische spanning wordt in het
SI-eenheidsstelsel gemeten in ________________. Deze
eenheid is genoemd naar Alessandro Volta. Eén volt is één
joule per coulomb.
1.3.1.
Wat is het SI-stelsel?
Het SI-stelsel is een internationaal systeem van
________________ dat ingevoerd werd in 1960. Het dient
om ________________ gemakkelijk internationaal te
kunnen uitwisselen. Iedereen kent wel enkele SI-eenheden:
• meter  de eenheid voor lengte
• seconde  de eenheid voor tijd
• kilogram  de eenheid voor massa
Het SI-eenhedenstelsel steunt op zeven onderling
onafhankelijke ______________________ met hun
grondeenheden. Alle andere grootheden hebben een
________________ die afgeleid is van één of meer
______________________. De grondeenheden zijn
________________ over de hele wereld. Ze worden niet
beïnvloed door tijd, temperatuur of druk.
9
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1. Basisbegrippen
1.3.1.1. Basisgrootheden
GROOTHEID
Basisgrootheid
SI-EENHEID
Symbool SI-grondeenheid Symbool
lengte
l
meter
m
tijd
t
seconde
s
massa
m
kilogram
kg
stroomsterkte
I
ampère
A
temperatuur
T
kelvin
K
lichtsterkte
I
candela
cd
hoeveelheid stof
n, v
mol
mol
• De ________________ van grootheden en eenheden
worden altijd met een __________ letter geschreven, ook
als ze afgeleid zijn van eigennamen (bv.: newton, pascal).
• Uitzonderingen:
• na de woorden graad of graden worden de eenheden
Celsius, Fahrenheit en Kelvin met een hoofdletter
geschreven.
• De symbolen van eenheden worden met een kleine
letter geschreven, behalve de symbolen van eenheden
die afgeleid zijn van eigennamen.
• N = newton
• Pa = pascal
• Sommige ________________ van ________________
worden met een kleine letter geschreven, andere met een
hoofdletter.
• t = tijd
• T = temperatuur
10
1. Basisbegrippen
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1.3.1.2. Spanningsbereiken
Onder andere voor de eenheid van spanning, volt, zijn
decimale toevoegsels nodig, omdat de ________________
van elektrische spanningen _______________________
________________ kan vertonen.
Symbool Voluit
Decimaal
Voorbeeld
nV
nanovolt
0,000000001 V
Zenuwen
µV
microvolt
0,000001 V
Radio- en tv-signalen
mV
millivolt
0,001 V
Audio- en videosignalen
V
volt
1V
Graafmachines
KV
kilovolt
1.000 V
Verdeling van elektriciteit,
treinen, trams
MV
megavolt
1.000.000 V
Hoogspanningslijnen, bliksem
De ________________ van een waterstroom is onder
meer afhankelijk van het ___________________,
dat ________________ wordt genoemd. Hoe
________________ het ________________, hoe
________________ de ________________.
Ook __________________ spanning heeft een
________________, waardoor een elektrische ___________
of ________________ ontstaat. Deze spanning wordt
________________ in ________________ (V). Om
________________ te doen vloeien in een elektrische kring
is een ________________________ nodig.
11
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1. Basisbegrippen
1.4. Gelijkspanning
___________________ wordt veel gebruikt in toepassingen
waar een relatief ________________ stroom voldoende
________________ levert. Deze spanning kan geleverd
worden via een _________. De afkorting voor gelijkspanning
is ______ (direct current).
Bij een ____________________ wordt enkel
________________ gebruikt om de verschillende
________________ te __________. Het instrumentenpaneel,
de verlichting en de motorsturing werken op gelijkspanning.
De ________________ die op de motor gemonteerd is,
levert de nodige ________________. De verschillende
componenten worden via de accu bediend.
De dieselmotor kan je ________________ met de
________________.
Schematische voorstelling van een startmotor:
12
1. Basisbegrippen
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1.5. Wisselspanning
Het grote ________________ van wisselspanning is dat
de ________________ de spanning naar een hogere of
lagere spanning kan omzetten ________________ grote
____________________. __________________ is geschikter
dan gelijkspanning om elektrische energie over een
________________ afstand te ____________________. De
afkorting voor wisselspanning is _____ (alternating current).
Meestal ________________ de wisselstroom in 2/100 van
een seconde van richting. In één seconde verandert de
stroom in dat geval dus 50 keer van richting. Het aantal keer
dat de wisselstroom per seconde van richting verandert, is de
_____________. In Europa bedraagt de netfrequentie 50 Hz.
13
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1. Basisbegrippen
1.6. Elektrische spanning opwekken
Elektrische spanning wordt opgewekt:
• door ____________________ werking
• door ____________________
• door ____________________ kracht
• door ____________________
1.6.1.
Scheikundige werking
Als je een ________________ en een ________________
plaat in een elektrolyt (meestal een zuur) onderdompelt,
ontstaat er spanning aan de platen. Alle ________________
werken volgens dit principe.
1.6.2.
Elektromagnetisme
Als je een ________________ (een koperdraad) beweegt
in een ___________________ veld, wordt er een
________________ stroom opgewekt in de geleider.
14
1. Basisbegrippen
1.6.3.
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
Mechanische kracht
Mechanische kracht wordt opgewekt door het piëzoelektrische effect. Dat is een verschijnsel waarbij
________________ van bepaalde materialen een elektrische
spanning ________________ onder invloed van _________
(bv. buiging) en omgekeerd ook vervormen wanneer er een
elektrische spanning op wordt aangelegd. Het wordt o.a.
toegepast bij elektrische gasaanstekers, verouderde pickupelementen, druktoetsen in elektronische apparatuur en
om inkt in een inkjetprinter te spuiten.
1.6.4.
Zonnecellen
Zonnecellen zetten licht __________________ om
in elektriciteit. Ze worden aan elkaar geschakeld tot
________________, die op hun beurt ________________
leveren aan batterijen of via ________________ aan het net.
15
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1. Basisbegrippen
1.7. Meten van spanning
Het is vrij eenvoudig om de spanning over een verbruiker
te meten: je moet gewoon de spanning meten tussen
de ___________ draden die aankomen bij de verbruiker.
Daarvoor moet je de meter dus in ________________
schakelen.
Symbolen:
Grootheid
Symbool
Eenheid
Symbool
spanning
U
volt
V
Opgelet
Aandachtspunten :
• Controleer of de meter op de juiste grootheid
ingesteld is.
• Stel de meter in op wisselspanning (V~) of
gelijkspanning (V=).
• Begin altijd met het grootste meetbereik en daal daarna
tot je een maximale aflezing krijgt, d.w.z. tot je de
waarde zo precies mogelijk kan aflezen. Zo krijg je een
kleinere meetfout.
• Zorg ervoor dat je altijd over een goed beveiligd
meettoestel beschikt.
16
1. Basisbegrippen
1.8.
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
Weerstand
Weerstand is de eigenschap van materialen om de doorgang
van elektrische stroom te bemoeilijken en te verstoren.
Als er een elektrische stroom door een materiaal vloeit, is
daar energie voor nodig: de stroom ondervindt een zekere
weerstand. Weerstand is het ________________ van
______________________. Als de geleiding in een materiaal
_____________ is, spreken we over een ________________.
Ook het menselijke lichaam en de lucht hebben een
bepaalde weerstand.
Net als water ondervindt ook elektrische stroom een
weerstand bij stroming. Deze elektrische ________________
hangt niet alleen af van de _____________ van de draad,
maar ook van het _____________ materiaal waarvan hij
gemaakt is. Zo is ___________ een erg __________ geleider,
terwijl ________________ zo veel ________________ biedt
dat de elektrische stroom er _____________ doorheen raakt.
De ______________ van weerstand is _______ (symbool: Ω).
De weerstandswaarde van een verbruiker hangt van veel
zaken af. Hoe _____________ stroom er door een verbruiker
______________, ________ kleiner de weerstand uiteraard
zal zijn: weerstand is ________________ ________________
met stroom.
17
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1. Basisbegrippen
Weerstandsvariaties
De weerstand van bepaalde materialen kan veranderen
onder invloed van __________________________. Het gaat
meer bepaald om deze factoren:
• temperatuur
• druk en rek
• luchtvochtigheid
• licht
• spanning
Grootheid
Symbool
Eenheid
Symbool
weerstand
R
Ohm
Ω
De ________________ van de weerstand kan
________________ of ________________ onder invloed
van de ________________. Dit is afhankelijk van het
gebruikte ________________. Zo is een PTC-weerstand
een weerstand met een “Positieve Temperatuur Coëfficiënt”,
waarbij de weerstandswaarde dus ____________ wanneer
de temperatuur stijgt. Een NTC-weerstand daarentegen is
een weerstand met een “Negatieve Temperatuur Coëfficiënt”:
de weerstandswaarde __________ wanneer de temperatuur
stijgt. Koolstof heeft bijvoorbeeld een NTC-weerstand.
Een weerstand is een elektrische component die ervoor zorgt
dat een elektrische stroom ____________ _____________.
Weerstand is ook de naam van de elektrische eigenschap om
een elektrische stroom ______________________________.
De ________________ van de weerstand is de
_________________________: de verhouding van de
spanning tot de stroom. Deze waarde wordt uitgedrukt in
de afgeleide SI-eenheid Ohm. Een component heeft een
weerstand van 1 Ohm als een voltage van 1 volt over de
component leidt tot een stroom van 1 ampère.
18
1. Basisbegrippen
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1.9. Opbouw van een stof
Elke stof is opgebouwd uit ________________. Een
molecule is het kleinste deeltje van een stof dat nog alle
___________________ van die stof ________________
en dat op ________________ kan bestaan. Zo bevat één
kubieke millimeter water ongeveer 15.000.000.000.000.000
watermoleculen.
Molecules zijn op hun beurt onderverdeeld in ___________.
Eén watermolecule bevat twee waterstofatomen en één
zuurstofatoom (H2O).
Atomen zijn opgebouwd uit een _____ en ______________
die rond deze kern cirkelen. De kern zelf is opgebouwd
uit een aantal _____________ en _____________. Een
proton is ________________ geladen, een neutron is
____________________, het is neutraal. Een elektron is
________________ geladen.
Atomen zijn meestal in evenwicht: ze bevatten meestal
________________ elektronen als protonen. Als dit
evenwicht verstoord wordt, spreken we van een ion.
• Een ________________ ion heeft ________________
protonen dan elektronen.
• Een ________________ ion heeft ________________
elektronen dan protonen.
19
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1. Basisbegrippen
1.10.Stroomsterkte
De elektrische stroomsterkte is de __________________
elektriciteit die door een elektrische _______________
vloeit gedurende een ________________ tijdseenheid. Hoe
_____________ elektronen per seconde worden verplaatst,
hoe _____________ elektriciteit per seconde door de leiding
stroomt en hoe sterker de elektrische stroom is.
De eenheid van elektrische stroom is ________________,
ook wel amperage genoemd.
Grootheid
Symbool
Eenheid
Symbool
stroomsterkte
I
ampère
A
Het symbool I is afgeleid van het Franse woord intensité. De
eenheid ampère is genoemd naar de Franse natuurkundige
Andre-Marie Ampère.
Een stroom heeft een sterkte van 1 A als er in 1 seconde 6,3
triljoen elektronen verplaatst worden.
Verbruiker
Opgenomen stroom
dimlichten
9A
achterlichten
1A
remlichten
3,5 A
knipperlichten
3,5 A
achterruitontdooiing
9A
sigarenaansteker
8A
radio
1,2 A
Stroomsterkte meet je met behulp van een ______________
die je __________ de stroomkring plaatst, zodat de stroom
die je wil meten er doorheen vloeit.
20
1. Basisbegrippen
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1.11.Polariteit
Tekens:
• Bij een positieve klem: + (plusteken)
• Bij een negatieve klem: - (minteken)
Kleuren:
• ________________ voor een positieve klem
• Zwart of ________________ voor een negatieve klem
Grootte:
• De positieve accuklem is altijd de _______________ klem.
• De negatieve accuklem is altijd de ______________ klem.
Cel:
• De ________________ klem heeft een zinken omhulsel.
• De positieve klem heeft een uitstekend messing _______.
21
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1. Basisbegrippen
1.12. Wet van Ohm
De wet van Ohm is genoemd naar de Duitse natuurkundige
Georg Simon Ohm, die een relatie legt tussen ____________,
________________ en ________________.
De wet van Ohm kan op drie manieren worden
geschreven:
R = U / I
Weerstand = spanning / stroomsterkte
U = R x I Spanning = weerstand x stroomsterkte
I = U / RStroomsterkte = spanning / weerstand
De hoofdletter R is de eerste letter van het Engelse resistance
of van het Franse résister.
Het symbool voor de eenheid ohm is de Griekse hoofdletter
Ω (omega). Weerstanden meet je met een ohmmeter.
Om de rekenregel gemakkelijk te onthouden, is de driehoek
hiernaast het beste middel.
Als je met je vinger de grootheid bedekt waarvan je de
waarde wil weten, verschijnt de juiste formule. Als je
bijvoorbeeld de weerstand wilt bepalen, leg je je vinger op
de R en wordt U / I zichtbaar. Op dezelfde manier kan je ook
de spanning of de stroom berekenen.
Bij een spanning van 6 V en een weerstand van 2 Ohm,
bedraagt de stroomsterkte 3 A.
Als de weerstand 4 Ohm is en de stroomsterkte 5 A, bedraagt
de spanning 20 V.
Als je niet met de driehoek werkt, kan je de onderstaande
formules gebruiken:
22
U = I x R
R = U / I
I=U/R
1. Basisbegrippen
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1.12.1. Enkele toepassingen
1. Berekenen van de weerstand
Op een lampje staat de vermelding 2,2 V – 0,3 A.
Bereken de weerstand van dit lampje.
Gegeven:U = 2,2 V
I = 0,3 A
Gevraagd: de weerstand R
Berekening:
R = U / I = 2,2 V / 0,3 A = ________________ Ω
2. Berekenen van de stroomsterkte
Op een weerstand met waarde 3 Ω wordt een spanning
aangesloten van 24 V.
Bereken de stroomsterkte.
R=3Ω
Gegeven:
U = 24 V
Gevraagd: de stroomsterkte I
Berekening:
I = U/R = 24 V / 3 Ω = ________________ A
3. Berekenen van de spanning
Je wilt een stroom van 2,5 A door een weerstand van 88 Ω
sturen.
Bereken de spanning.
Gegeven:
R = 88 Ω
I = 2,5 A
Gevraagd : de spanning U
Berekening:
U = R x I = 88 Ω x 2,5 A = ________________ V
23
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1. Basisbegrippen
1.12.2.Symbolen en formules
Voor elektronicatoepassingen zijn formules heel
belangrijk om uit te rekenen wat een schakeling doet.
In elektronicaformules worden de volgende afkortingen
gebruikt:
Symbool
Grootheid
Symbool
Eenheid
U
spanning
V
volt
I
stroom
A
ampere
R
weerstand
Z
impedantie
Ω
ohm
C
capaciteit
F
farad
L
inductie
H
henry
P
vermogen
W
watt
t
tijd
s
seconde
f
frequentie
Hz
hertz
Q
lading
C
coulomb
Ook worden vaak voorvoegsels gebruikt om de grootte van
een getal aan te geven:
Afkorting Voorvoegsel Vermenigvuldigingsfactor
M
mega
k
kilo
x 1.000
m
milli
x 0,001 (/ 1.000)
μ
micro
x 0,000.001 (/ 1.000.000)
n
nano
x 0,000.000.001 (/ 1.000.000.000)
p
pico
x 0,000.000.000.001 (/ 1.000.000.000.000)
x 1.000.000
De afkorting mV betekent dus millivolt, een duizendste van
een volt, en MV betekent megavolt, een miljoen volt. Behalve
bijvoorbeeld 2,2 MOhm wordt soms ook deze notatie
gebruikt: 2M2.
24
1. Basisbegrippen
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1.13. Laagspanning en hoogspanning
1.13.1. Hoogspanning
Met hoogspanning wordt een elektrische spanning
van ________________ dan 1000 volt wisselspanning
bedoeld. Hoogspanning wordt vooral gebruikt om grote
hoeveelheden elektrische energie te ________________.
Dit gebeurt over een ____________________, zowel via
bovengrondse als ondergrondse hoogspanningskabels.
Je kan stroom vergelijken met water: als je een emmer water
in een minuut wil vullen, maakt het een verschil of je dit doet
met een tuinslang of een brandweerslang. In een tuinslang
moet het water heel snel stromen om de emmer in een
minuut vol te krijgen. In een brandweerslang moet het water
niet zo snel stromen, want de slang is veel dikker.
Dit kan men vergelijken met stroom. In onze huizen hebben
we laagspanning, nl 230 volt. Stel dat de draden van de
elektriciteitscentrale naar een stad ook een spanning van
230 volt zouden hebben, dan zou de stroom wel heel hard
moeten stromen om genoeg stroom te kunnen leveren voor
alle huizen. Bovendien zou dat veel energie kosten. Daarom
werken energietransporteurs met hoogspanning.
Op hoogspanningskabels staat 220.000 of 380.000 volt.
Hiervoor worden kale draden gebruikt zonder isolatie, dus
draden waar geen plastic omheen zit.
Mag je een hoogspanningskabel aanraken als je niet
in contact staat met de grond?
Neen, stroom op hoogspanningsdraden is wisselstroom.
De stroom wisselt voortdurend, je lichaam wordt dan ook
elke keer snel opgeladen en ontladen.
Dat overleef je niet!
25
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
1. Basisbegrippen
1.13.2. Laagspanning
Met laagspanning worden wisselspanningen __________
1.000 volt en gelijkspanningen tot 1.500 volt bedoeld.
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen:
• ____________________ laagspanning:
maximale waarde van 24 volt
• ____________________ laagspanning:
waardes tussen 110 volt en 500 volt
Ook de standaardnetspanning van 230/400 volt die
gebruikt wordt in huishoudelijke en industriële installaties, is
laagspanning.
26
2. Multimeter
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
2.Multimeter
Om ________________ in elektrische systemen te
kunnen oplossen heb je een goede multimeter nodig.
Een multimeter is een combinatie van verschillende
meetinstrumenten:
• voltmeter
• stroommeter
• weerstandsmeter
In functie van de uitvoering wordt een onderscheid gemaakt
tussen:
• ________________ meettoestellen: de naalduitslag is een
maat voor de gemeten waarde
• ________________ meettoestellen: de cijferuitlezing is de
gemeten waarde
Wanneer je spanning en stroom meet, staan de installatie,
de meetsnoeren en het meettoestel onder ______________
 elektrocutiegevaar!
Bij een multimeter moet je eerst __________________ wat
je wilt meten. Hiervoor gebruik je de grote draaiknop of de
drukknop op de meter.
27
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
2. Multimeter
De verschillende grootheden (spanning, weerstand of
stroom) hebben elk hun _________________ aansluitingen
voor de meetdraden. Controleer de ____________________
dus altijd goed voor je een meting uitvoert. Op sommige
toestellen staat een verbindingstester die met een
___________________ aangeeft wanneer er een
rechtstreekse verbinding is.
Te meten grootheid
Stand van de draaiknop
Gelijkspanning
V= of VDC
Wisselspanning
V~ of VAC
Gelijkstroom
A= of ADC
Wisselstroom
A ~ of AAC
Weerstand
Ω, kΩ of MΩ
Diodetest
Bij sommige multimeters moet het bereik ingesteld worden.
Zo wordt dus bepaald welke waarde ________________
gemeten kan worden. Voor een accuspanning van 12 V kies
je een bereik tot 30 V. Als je niet weet hoe hoog de spanning
of stroom is, begin dan bij het ________________ bereik en
pas het daarna aan naar beneden.
Er bestaan ook multimeters die het bereik ____________
kiezen: multimeters met auto-range (automatisch bereik).
Opgelet
Aandachtspunten :
• Zorg dat je steeds over een goed beveiligd meettoestel
beschikt.
• Bij een digitaal meettoestel kan je gemakkelijker
waarden aflezen dan bij een analoog toestel.
28
2. Multimeter
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
2.1. Meten van spanning
Spanning wordt gemeten ________________ de verbruiker
 schakel de voltmeter in ________________.
• Zet de multimeter in de stand voltmeter. Controleer of het
om ____________________ of wisselspanning gaat!
• Sluit het rode snoer aan op de overeenkomstige
aansluiting van de multimeter en het zwarte snoer op de
_________-aansluiting.
• Plaats de rode meetpen van de multimeter op de positieve
aansluiting en de zwarte op de negatieve aansluiting.
2.2. Meten van de stroomsterkte
Stroom meet je ________________ de verbruiker  schakel
de amperemeter in ________________.
• Zet de multimeter in de stand ____________________.
• Onderbreek de stroom in het circuit.
• Sluit het rode snoer aan op de beschermde aansluiting
met 10 A en het zwarte snoer op de ________-aansluiting.
• Breng de multimeter in serie in het circuit in.
• Herstel de stroom in het circuit.
Opgelet
Met een multimeter kan je een stroom met een ________
stroomsterkte meten: de maximale stroomsterkte mag niet
meer dan 10 A bedragen. Een stroomsterkte van meer dan
10 A meet je met een ampère_____________, die je rond
de kabel waarop je wil meten, aanbrengt.
29
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
2. Multimeter
2.3. Meten van de weerstand
Weerstand meet je altijd ____________________  schakel
de ohmmeter in ________________.
weerstand
Een ohmmeter bevat binnenin een kleine batterij, die een
kleine stroom door de kring stuurt waarvan je de weerstand
wil meten.
• Zet de multimeter in de stand ___________________.
• Onderbreek de stroom in het circuit.
• Verwijder of ________________ de component van het
circuit.
• Sluit het rode snoer aan op de overeenkomstige
aansluiting van de multimeter en het zwarte snoer op de
COM-aansluiting.
• Plaats de meetpennen op de aansluitingen van de
component.
Opgelet
Aandachtspunten :
Controleer de volgende punten voor je een meting
uitvoert:
• Staat de meter in de juiste ________________? Anders
kan de meter beschadigd raken.
• Is het juiste meet____________ ingesteld op de meter?
• Staat de meter in de juiste ________________? Een
verkeerde stand kan zware afwijkingen veroorzaken. Er
zijn meters die alleen liggend of staand gebruikt mogen
worden. Let op de symbolen op de meters.
• Stel de meter in op de juiste ________________
(wissel- of gelijkspanning).
30
3. Accu
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
3.Accu
Een accu is een elektrochemisch apparaat dat elektriciteit
_____________ in ________________ energie en opnieuw
afgeeft als ___________________ energie wanneer het met
een ________________ wordt verbonden.
Vroeger hoefde een accu alleen maar de nodige kracht te
leveren om:
• de motor rond te laten draaien tijdens het starten;
• de ontsteking van stroom te voorzien;
• de lampen, ruitenwissers, richtingaanwijzers en claxon te
doen werken.
Tegenwoordig worden er echter veel hogere eisen gesteld
aan een accu.
• Machines hebben een hogere compressieverhouding en
dus een groter startkoppel dan vroeger.
• Ruitenwissers hebben nu verschillende versnellingen.
• Auto’s hebben ruitverwarming, een aansteker, een radio,
ingewikkelde verwarmingssystemen, elektronische
componenten voor de besturing ...
Daarom is de behoefte aan accu’s van goede kwaliteit
tegenwoordig groter dan ooit.
31
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
3. Accu
3.1. Opbouw van een loodaccu
Een accu bestaat uit afzonderlijke cellen die in serie met
elkaar verbonden zijn.
• voor een accu van 12 V: _________ cellen
• voor een accu van 6 V: __________ cellen
Elke cel bestaat uit een opeenvolging van
________________ en ________________ platen.
• De negatieve platen bevatten poreus lood (Pb).
• De positieve platen bevatten loodperoxide (PbO2).
Een positieve plaat ligt altijd tussen twee negatieve platen,
want anders kan ze kromtrekken.
32
3. Accu
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
Om te verhinderen dat een positieve en negatieve plaat
elkaar kunnen raken en zo kortsluiting veroorzaken, zijn ze
gescheiden door ____________________.
Alle gelijksoortige platen zijn verbonden met een brugstuk
met daarop de pool. Onderaan in de bak is er een
________________ruimte: na verloop van tijd gaan de
platen afbrokkelen en bezinken de afgebrokkelde stukjes in
deze ruimte. Aangezien de platen zelf niet tot in deze ruimte
komen, kan deze sliblaag geen _____________________
veroorzaken.
Op iedere cel zit een __________________ met een
ventilatiegaatje, waarlangs het water door verdamping
ontsnapt.
Water verdampt vooral:
• bij warm weer
• wanneer de accu ________________ wordt
3.2. Meest voorkomende oorzaken van accuproblemen
• versnelde veroudering door extreme
temperaturen: startproblemen
• energieverlies door (te) lange opslag
• korte ritten
• startproblemen bij koud weer
33
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
3. Accu
3.3. Loodaccu’s
Loodaccu’s zijn de oudste accutypes. Ze zijn nog altijd de
___________ gebruikte oplaadbare accu en worden gebruikt
voor de aandrijving van graafmachines en vorkheftrucks,
waarbij ze als tegengewicht dienen doordat ze zo zwaar zijn.
3.3.1.
Samenstelling
Een loodaccu bestaat uit:
• ________________ platen uit ___________________
• ________________ platen uit een ________________
lood
• een elektrolyt uit verdund zwavelzuur
3.3.2.
Voordelen
• elektrochemisch systeem met alleen water, zwavelzuur en
lood
• ________________ vermogen
• levering van hoge elektrische stroom mogelijk
• ________________
• eenvoudige recuperatie
3.3.3.
Nadelen
• ________________ energie per massa-eenheid
34
3. Accu
3.3.4.
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
Soorten loodaccu’s
Startaccu
Een startaccu kan __________________ stroom leveren. Het
is aan te raden deze accu niet verder dan 20% te ontladen.
Om een graafmachine te starten is veel stroom nodig, maar
de accu wordt onmiddellijk terug opgeladen.
Het vermogen van deze accu vermindert sterk door hem
te fel te ontladen en terug op te laden: hierdoor ontstaat
____________________.
Info
Sulfatering
Een verschijnsel waarbij een harde onoplosbare laag op de
elektroden gevormd wordt die niet elektrisch geleidend is.
Stationaire accu
Deze accu levert minder stroom dan een startaccu,
maar kan dieper ontladen worden (tot 50%). Hij is beter
_______________ tegen sulfatering.
Tractie-accu
Een tractie-accu heeft een ________________ levensduur
dan de vorige accu’s en kan tot 80% ontladen worden. Hij is
wel ________________.
Onderhoudsvrije accu
Een onderhoudsvrije accu werkt op dezelfde manier als een
klassieke accu.
Werking en verschillen:
Ook bij een onderhoudsvrije accu komen waterstof en
zuurstof vrij, maar de platen bestaan niet volledig uit lood;
er is ________________ aan toegevoegd. Onderhoudsvrije
accu’s zijn ____________________ afgesloten, zodat het
niet nodig is om het elektrolyt te controleren en op peil te
houden.
35
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
3. Accu
Bij het overladen van de accu zullen de positieve platen
zuurstof vormen en de negatieve platen niet volledig in lood
omgezet worden. Er komt ______________ waterstofgas vrij.
De zuurstof die door de positieve plaat wordt opgewekt,
reageert met het actieve materiaal op de negatieve plaat
(lood) en produceert _______________. Bij onderhoudsvrije
accu’s moet _____________ water toegevoegd worden.
Bij een overmatige hoeveelheid gas worden
_________________________ geopend. De ventielen
sluiten weer zodra de druk binnenin normaal is. Over de
veiligheidsventielen is een keramische filter aangebracht om
interne ontsteking van de opgewekte gassen te voorkomen.
De roosterplaten zijn erg goed bestand tegen
_________________. Ze hebben een korrelstructuur, die
zorgt voor:
• een betere stroomdichtheid
• een relatief groot plaatoppervlak
Het grote plaatoppervlak vergemakkelijkt de ________ start.
De lood- en kaliumplaten zijn bijzonder sterk en dus goed
bestand tegen sterk laden en ontladen.
De platen zijn onderling verbonden door aaneengegoten
roosterbeugels, wat zorgt voor een stevige constructie.
De opvangruimte is tweemaal zo stevig als bij een
vergelijkbare accu van hard rubber. Daarom is een
bezinkselruimte onderaan in de bak niet nodig.
Het deksel bevat een _____________________:
• groen: accu meer dan 65% geladen
• donkere kleur: minder dan 65% resterende capaciteit
• heldere of lichtgele kleur: de accu moet vervangen
worden
36
3. Accu
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
3.4. Gelaccu’s
Deze accu’s werken ongeveer op dezelfde manier als
loodaccu’s. Bij een gelaccu zit er echter ____________ water
tussen de platen, maar een __________________ substantie.
De accu is ___________________ en kan niet bijgevuld
worden. Hij is voorzien van een veiligheidsventiel, zodat
gassen kunnen ontsnappen bij het overladen. Hij mag enkel
________________ gemonteerd worden.
3.4.1.
•
•
•
•
•
Voordelen
weinig zelfontlading
grotere ontlading mogelijk
meer oplaadbeurten mogelijk
onderhoudsvrij
langere levensduur
3.4.2.Nadelen
• speciale lader nodig
• beschadiging mogelijk bij het transport
• duurder in aankoop
37
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
3. Accu
3.5.Spiraalaccu’s
Bij deze accu wordt de stroomvoorraad niet opgenomen
in zuur of gel, maar geabsorbeerd in een dunne
_____________________.
3.5.1.
•
•
•
•
•
Voordelen
diepere ontlading
kortere oplaadtijd
grotere stroomafname mogelijk
schuine montage eventueel mogelijk
geen onderhoud nodig
3.5.2.Nadelen
• kostprijs
38
3. Accu
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
3.6. Visuele en elektrische controle van de accu
Aangezien de accu een erg belangrijk onderdeel is in de
elektrische installatie, moet hij _____________________
gecontroleerd worden op de volgende zaken:
• de stevige _____________________ van de accu
• de goede en stevige bevestiging van
de ___________________
• oxidevorming
• het elektrolytniveau
3.6.1.
Visuele controle
1. Controleer regelmatig het _________________niveau.
Het juiste elektrolytniveau ligt altijd boven de platen.
Meestal is het tot aan de onderzijde van de vuldoppen.
Een te laag niveau brengt __________________________
met zich mee. Als de platen niet volledig ondergedompeld
zijn, worden ze chemisch non-actief. Als het niveau
te hoog is, gaat het elektrolyt uit de cellen lopen en
________________ veroorzaken op de polen.
De accu kan bijgevuld worden met gedistilleerd water of
________________. Als er regelmatig water toegevoegd
moet worden, is de laadstroom waarschijnlijk te hoog,
waardoor de plaatroosters gaan corroderen. Controleer
in dat geval het laadcircuit: een accu die niet voldoende
wordt bijgeladen, gaat ‘sulfateren’.
In _______________ periodes werkt de accu niet goed,
omdat hij niet meer voldoende reserve heeft. Controleer
ook hier of het laadcircuit voldoende laadt.
2. ________ de cellen _________ met gedistilleerd water
(of regenwater).
Vul de cellen niet te veel bij. Anders kan de accu
_______________ en is er kans op __________________.
3. Span de accubak niet te hard aan.
4. Meet de toestand van de accu met een _____________.
5. Voeg nooit ____________ toe, tenzij je zeker weet dat
er zuur verloren is gegaan
39
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
3. Accu
3.6.2.
Elektrische controle
Door een foutieve afstelling van de spanningsregelaar kan
de accu overladen worden. Dit gaat gepaard met warmteontwikkeling, waardoor de platen gaan zwellen. Met een
accutester en een voltmeter kan je testen of een accu
overladen is.
Typenummers
Typenummer 54411 VARTA 12 V 44 AH 210 A
544
bij een accu van 12 V.
De nominale capaciteit is 500, waardoor 44
AH wordt aangeduid met 544.
11
code van constructie en uitvoering
VARTA
40
merk
12 V
nominale spanning
44 AH
nominale capaciteit
210 A
koudstartstroom
3. Accu
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
3.7. Gebruik van een acculader
3.7.1.
Aansluiten
• ________________ de stoppen.
• Controleer het vloeistofpeil en _______ eventueel ______.
• ________________ de lader: de pluspool van de lader aan
de pluspool van de accu, de minpool van de lader aan de
minpool van de accu.
• _____________ de spanning van de lader ______ volgens
de accuspanning.
• Bepaal de laadstroom: 1/10 van de capaciteit.
• Sluit de lader aan op de ______________________.
• Stel de laadstroom in.
3.7.2.
Loskoppelen
• ________________ de netspanning ________.
• Verwijder de aansluitdraden.
• Monteer de ________________.
Opgelet
Aandachtspunt :
Als je de aansluitklemmen verwijdert zonder de
netspanning uit te schakelen, kan de accu ontploffen.
Het rondspattende zuur kan in de ________________
terechtkomen en blindheid veroorzaken.
Wanneer je een lood/zwavelzuuraccu oplaadt, zal water door
elektrolyse worden gesplitst in waterstof- en zuurstofgas.
Daarom moet je de vuldoppen ____________________
tijdens het opladen.
De accu is voorzien van een ontluchtingskanaal voor de
afvoer van gassen die vrijkomen tijdens normaal gebruik.
41
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
3. Accu
3.7.3.
Laden van de accu
Bij normaal laden moet de stroomsterkte ongeveer 10% van
de accucapaciteit bedragen. Bij een accu van 36 AH is dit
bijvoorbeeld 3,6 A.
Bij snelladen mag de laadstroom hoogstens 90% van de
accucapaciteit bedragen: bij een accu van 45 AH is dit
bijvoorbeeld 40 A.
Tijdens het laden stijgt de accuspanning langzaam en zonder
gasbelvorming tot 2,3 - 2,4 V per cel en daarna sneller tot 2,6
- 2,7 V per cel (waarbij de cellen sterkere gassen vormen).
42
3. Accu
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
3.8. Controle van de laadtoestand van de accu
De laadtoestand bepaal je met een __________________.
Nadat er gedistilleerd water toegevoegd is, moet je minstens
twee uur wachten voor je een ________________ uitvoert.
NORMAAL GELADEN
Een accu is normaal geladen als de zuurweger voor alle
cellen minstens ________________ geladen aanduidt.
ONDERLADEN:
Een accu is onderladen als de zuurweger ________________
dan ¾ geladen aanduidt.
Dit kan het gevolg zijn van:
• een slecht werkende alternator
• een te ______________ riemspanning van de alternator
• een slechte __________________ tussen de alternator en
de accu
• een verbruikersstroom die _______________ is dan de
laadstroom (doordat de regulator slecht werkt)
OVERLADEN
Een accu is overladen als je ___________________ grote
hoeveelheden gedistilleerd water aan de accu moet
toevoegen. Bij een overladen accu wordt het water van het
elektrolyt gescheiden onder de vorm van waterstof (H2) en
zuurstof (O). Ook een overladen accu kan het gevolg zijn van
een slecht werkende regulator.
43
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
3. Accu
3.9. Onderhoud van de accu
1. Bevestiging
Controleer of de accu goed ___________________ in
het voertuig. ___________________ doen de platen
afbrokkelen. Behandel de accu niet ruw.
2. Polen en klemmen
De polen en klemmen moeten ________________ zijn. Vuile
klemmen veroorzaken immers ________________________.
Elke accu heeft een pluspool en een minpool, die boven het
deksel uitsteken.
De pluspool is ________________ dan de minpool. Zo kan
je de polen niet verkeerd aansluiten. Meestal zijn de polen
ook met een kleur gemerkt.
Pluspool  rood of +
Minpool  zwart of -
3. Vloeistofpeil
De platen moeten ongeveer 1 cm onder het
______________________ zitten. Anders kunnen ze
sulfateren, waardoor hun capaciteit vermindert.
44
3. Accu
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
4. Laadspanning
Controleer regelmatig de laadspanning. Een te hoge
spanning is ________________ voor de accu (slechte
alternator).
5. Oppervlak
Het oppervlak moet zuiver en droog zijn.
6. Accu
De accu mag niet bevriezen. Een ontladen accu kan bij - 8°C
bevriezen. Een goed geladen accu bevriest pas bij - 68°.
7. Vermijden van vuur
Bij een accu komt knalgas vrij. Dit zorgt voor
_____________________________.
45
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
3. Accu
3.10. Gebruik van startkabels
Startkabels worden meestal gebruikt om een andere
machine te helpen bij het starten. Om __________________
te vermijden moeten ze in een ________________ volgorde
aangebracht worden.
Werkwijze:
• De eerste klem wordt aangebracht op de pluspool van de
__________________ accu.
• De tweede klem wordt aangebracht op de pluspool van
de __________________ accu.
• De derde klem wordt aangebracht op de
____________________ van de geladen accu.
• De vierde klem wordt aangebracht op het
____________________ van de defecte machine.
Ontkoppelen gebeurt in de omgekeerde volgorde.
Opgelet
Aandachtspunten :
• Koppel de accu alleen af wanneer het sleutelcontact
afstaat.
• Voer defecte accu’s altijd af met respect voor het milieu.
46
3. Accu
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
Opgelet
Aandachtspunten :
Door startkabels te gebruiken bij graafmachines met
een motormanagementsysteem, kan je de machine
beschadigen.
•
•
•
•
•
•
•
•
Koppel de hulpaccu aan.
Start de motor.
Laat de motor 10 minuten draaien.
Leg de motor stil.
Ontkoppel de hulpaccu.
Laat de motor op eigen accu starten.
Als dit lukt, is alles in orde.
Als dit niet lukt, moet je alles herhalen of een nieuwe
accu monteren.
47
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
3. Accu
3.11.Serie- en parallelschakeling
3.11.1. Serieschakeling
Sluit de _______pool van de eerste accu aan op de _________pool van de tweede accu. De spanning tussen
de pluspool van de eerste accu en de minpool van de tweede accu bedraagt ______ V.
3.11.2. Parallelschakeling
De __________pool van de eerste accu wordt op de __________pool van de tweede accu aangesloten en
de _________pool van de eerste accu op de __________pool van de tweede accu. De positieve en negatieve
polen hebben een spanning van _______ V.
48
4. Zekeringen
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
4. Zekeringen
Zekeringen vormen ________________ schakels in de
stroomkringen die een bouwmachine van elektrische
energie voorzien.
4.1. Doel
Zekeringen dienen om de elektrische onderdelen en de
bijbehorende kabels te ___________________ tegen te
grote stroomsterktes.
Als er iets mis is met de elektrische installatie, moeten
________________ de zekeringen nagekeken worden.
Meestal zijn ze gegroepeerd in een kastje met een deksel.
49
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
4. Zekeringen
4.2. Zekeringen nakijken en vervangen
4.2.1.
Genummerde zekeringen
De afzonderlijke zekeringen in de kast zijn meestal
____________________. De nummers komen overeen met
de stroomkringen die ze __________________. Vaak staan
de nummers in het instructieboekje van de machine.
4.2.2.
Niet-genummerde zekeringen
Wanneer de zekeringen niet genummerd zijn, zit er niets
anders op dan ze _________ voor _________ los te maken
en zo te controleren bij welke stroomkring ze horen.
4.2.3.
Werkwijze
Zet eerst het ________________ aan. Ga vervolgens na welk
_______________ niet meer werkt wanneer je een bepaalde
zekering ________________. Schrijf op een zelfklevend
etiket welke zekeringen bij welke stroomkring horen en
bevestig deze lijst op het deksel van de zekeringkast.
4.2.4.
Waar bevindt de zekeringkast zich?
Het is handig als de zekeringkast zich op een gemakkelijk
toegankelijke plaats bevindt, zoals in de cabine. Bij sommige
machines is de kast verborgen onder de bestuurderszetel of
aan de zijkant van de voetenruimte.
De plaats is aangegeven in het instructieboekje.
4.2.5.
Zekeringen controleren
Als je een zekering tegen het ______________ houdt, kan
je meestal zien of ze is doorgeslagen: bij een doorgeslagen
zekering vertoont de draad of strip een _____________.
Een andere aanwijzing is dat het glas of het isolatiemateriaal
____________ wordt.
50
4. Zekeringen
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
4.3.Soorten zekeringen
1. Glaszekering
Dit is een _____________________ soort zekering. Bij
overbelasting _____________ de draad in het glazen buisje.
2. Stripzekering
Bij deze zekering bevindt zich binnen in de zekering, tegen
het isolatiemateriaal, aan één kant een ________________
strip, die ________________ bij overbelasting.
3. Rechthoekige zekering
Deze zekering heeft twee ________________ aansluitingen,
die verbonden zijn door middel van een ________________
zekeringsdraad.
51
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
4. Zekeringen
Opgelet
Aandachtspunten :
Vervang een zekering altijd door een zekering met
________________ stroomcapaciteit. Als je een
zekering van 10 A vervangt door een zekering van 30 A,
kan het elektrische onderdeel of de bedrading ernstig
________________ raken.
Een zekering van 10 A beschermt een stroomkring die
normaal 7 A voert. Een zekering van 30 A laat een veel
grotere stroom door.
Als een zekering doorslaat, moet de stroomkring op
________________ gecontroleerd worden. Een defect
elektrisch onderdeel of een beschadigde kabelisolatie
kan ___________________ veroorzaken: als er plots een
zeer grote hoeveelheid stroom zou vloeien, zou de kabel
zo heet worden dat er _____________ kan ontstaan. De
zekering moet dat voorkomen: de dunne zekeringsdraad
smelt en ________________ de stroomkring lang voor de
kabel verbrandt.
De meeste machines hebben ___________________
zekeringen.
Stel dat één enkele zekering, die een aantal stroomkringen
beschermt, doorslaat:
• Dan moet elke stroomkring ____________________
gecontroleerd worden om de fout te ontdekken.
• Alle betreffende onderdelen worden ________________.
• Er wordt een ________________ zekering geplaatst.
• Vervolgens worden de stroomkringen één voor één
ingeschakeld.
• Als de defecte kring wordt ingeschakeld, slaat de zekering
________________.
52
4. Zekeringen
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
4.4. Oorzaken van defecte zekeringen
Voor een doorgeslagen zekering bestaan drie oorzaken:
• De zekering is zo ________________ dat ze de normale
hoeveelheid stroom niet meer kan voeren.
• Er is een zeer ______________, maar _______________
stroomstoot geweest.
• Er is een ________________ in de stroomkring van de
elektrische zekeringen.
4.4.1.
Oplossing
In de eerste twee gevallen kan het probleem opgelost
worden door een ________________ zekering te
plaatsen. Als ook de nieuwe zekering doorslaat, is er een
________________ in de stroomkring.
Opgelet
Gebruik nooit een zekering voor een _______________
stroomsterkte dan de oorspronkelijke.
53
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
4. Zekeringen
4.5. Waarde van de zekeringen
De waarde kan volgens twee systemen worden aangegeven:
• In het ene geval wordt vermeld hoeveel continue
stroom gevoerd kan worden en wat de bestendigheid
tegen korte stroomstoten is. Men spreekt dan van de
______________-waarde (constant resistance - constante
weerstand).
Bv.: Een zekering van 10 A van dit type kan continu een
stroom van 10 A voeren, maar kan ook korte stroomstoten
tot 20 A opnemen zonder door te slaan.
• Vroeger werd alleen de maximale stroom vermeld die een
zekering kan voeren zonder door te slaan. Slechts de helft
van de waarde kan continu gevoerd worden.
Bv.: Een zekering van 10 A met een aanduiding van dit
type kan continu met 5 A belast worden en slechts korte
stoten van 10 A opnemen.
Sommige fabrikanten hebben de zekeringen op de beide
manieren gemerkt: 20 A (10 A CR).
De ________________ van een zekering wordt meestal
aangegeven op de huls of de aansluiting.
54
4. Zekeringen
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
4.6.Soorten lijnzekeringen
Soms moet een gedeelte van de stroomkring beschermd
worden met behulp van een ________________________
(zwevende zekering) in de voedingskabel.
Bij sommige machines beschermen lijnzekeringen:
•
•
•
•
de stroomkringen voor de verlichting
het alarmlicht
de radio
de motor van de ruitenwisser
De zekering bevindt zich dan in de voedingskabel, dicht
bij het apparaat in kwestie. Ze is ondergebracht in een
______________ houder met aan de beide uiteinden een
aansluitklem waaraan de ________________ verbonden
is. Rond de houder bevinden zich twee licht verende
___________________, zodat een permanent contact wordt
verkregen.
De houder bestaat uit twee helften, die voorzien zijn van een
bajonet- of een schroefsluiting. De waarde van de zekering
die een onderdeel moet beschermen, wordt voorgeschreven
door de fabrikant van het apparaat.
55
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
4. Zekeringen
4.6.1.
Bajonetaansluiting
Deze lijnzekeringen hebben een houder die over de
gehele lengte kan scharnieren. De twee helften sluiten
__________________ tegen elkaar aan.
4.6.2.Thermostatische onderbrekers
Een thermostatische onderbreker dient om te voorkomen
dat een essentieel onderdeel uitvalt. Als een zekering
doorgeslagen is, laat de onderbreker toch _______________
in de kring vloeien, maar wel een kleine hoeveelheid.
De hoofdcomponenten van een graafmachine die door een
gewone zekering worden beschermd, werken _______ meer
als de zekering is doorgeslagen. Omdat dit tot gevaarlijke
situaties kan leiden, wordt voor hoofdcomponenten een
_______________________ onderbreker toegepast in plaats
van een zekering. Deze onderbreker is geen zekering, maar
heeft wel dezelfde werking.
56
4. Zekeringen
4.6.3.
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
Noodzekering
Sommige graafmachines zijn uitgerust met een speciaal
type zekering met een _____________ weerstand. Deze
noodzekering bevindt zich in de kabel die van de accu naar
de ontstekingsschakelaar (het contact) loopt. Ze beschermt
_________ stroomkringen in de machine, behalve die
van de startmotor, want de startmotor neemt een enorme
hoeveelheid stroom op.
hoofdleiding naar
startrelais
noodzekering
door overbelasting
gesmolten noodzekering
De meeste fabrikanten voeren de ________________ als een
insteekverbinding uit. Als deze noodzekering doorbrandt,
moet er een nieuwe insteekverbinding gemonteerd worden.
Opgelet
Aandachtspunt :
Gebruik ________________ een doorverbinding met een
gewone kabel als noodzekering.
nieuwe noodzekering
met insteekverbinding
4.6.4.
Gereedschap om zekeringen te vervangen
• Fijne bektang
• Nieuwe zekeringen
• Schroevendraaier
57
58
5. Verlichtingsinstallatie
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
5. Verlichtingsinstallatie
Het verlichtingssysteem zorgt voor een goed zicht, zodat je in het donker kan rijden en manoeuvres uitvoeren
en zodat ook de machine in het donker beter zichtbaar is.
5.1. Wettelijke verplichte verlichting
Koplampen
Deze lampen moeten ________________ en ongedimd
grootlicht kunnen uitstralen. Het licht moet ____________
kleur hebben, namelijk wit of geel.
Stadslichten en parkeerlichten
________________ aan de machine bevinden zich twee
witte of gele stadslichten met een vermogen van maximaal
5 watt. Ze moeten zichtbaar zijn tot op 200 meter afstand.
Stadslichten kunnen ook dienen als parkeerlicht.
De parkeerlichten achteraan zijn rood.
Achterlichten
De machine moet twee rode achterlichten hebben die
zichtbaar zijn van op een afstand van 300 meter.
Kentekenverlichting
De kentekenverlichting moet zichtbaar zijn van op een
afstand van 20 meter.
59
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
5. Verlichtingsinstallatie
Remlichten
Machines moeten uitgerust zijn met twee remlichten. Deze
lichten moeten _____________ zijn en opvallen wanneer de
achterlichten branden. Ze moeten ook overdag zichtbaar zijn.
Mistachterlichten
Deze lichten mogen ________________ branden bij
dichte mist of sneeuwval, als het zicht minder dan 50 meter
bedraagt. Er moet een controlelampje aanwezig zijn.
Richtingaanwijzers
De richtingaanwijzers moeten wit of oranje zijn. Voor
achteropkomend verkeer moeten ze duidelijk
zichtbaar en rood zijn. Ze zijn bedoeld voor de andere
weggebruikers.
Reflectoren
De reflectoren aan de achterkant van de machine moeten
rood zijn. De zijreflectoren daarentegen moeten oranje zijn
en mogen geen driehoekige vorm hebben.
60
6. Veiligheids- en milieuaspecten
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
6. Veiligheids- en milieuaspecten
• Alle machines zijn voorzien van veiligheidsplaatjes. Controleer regelmatig of deze goed leesbaar zijn.
Wanneer er een veiligheidsplaatje ontbreekt, moet het vervangen worden.
• Bevestig altijd een waarschuwingslabel ‘niet gebruiken’ aan het contactslot voor je onderhoudswerken of
reparaties uitvoert.
• Draag altijd een helm, een veiligheidsbril en andere veiligheidsuitrusting, zoals vereist.
• Draag geen loshangende kleding of sieraden die vast kunnen raken tussen delen van de machine.
• Startkabels verkeerd aansluiten kan ontploffingen veroorzaken, met lichamelijke letsels tot gevolg.
• De accu’s kunnen zich in aparte ruimtes bevinden. Als er startkabels gebruikt worden, moeten die altijd op
de juiste manier aangesloten worden.
• De pluskabel (+) moet altijd aangesloten worden op de pluspool (+) van de accu die met het
startmotorrelais verbonden is. De minkabel (-) moet aangesloten worden tussen de startbron en de
minpool (-) van de startmotor. Wanneer de machine geen startmotorminpool heeft, wordt de aansluiting
op het motorblok gemaakt.
• Start de machine nooit via de startmotorrelaisklemmen. Dit kan onverwachte bewegingen van de machine
veroorzaken.
• Probeer nooit herstellingen uit te voeren terwijl de machine rijdt of draait.
• Accu’s bevatten een elektrolyt. Dat is een zuur. Zorg ervoor dat het elektrolyt niet in aanraking komt met
de huid of de ogen. Draag altijd een veiligheidsbril terwijl je onderhoudswerken uitvoert aan de accu. Was
altijd je handen nadat je een accu hebt aangeraakt. Draag liefst ook handschoenen.
Specifieke veiligheid- en milieuaspecten kwamen al eerder aan bod in de verschillende hoofdstukken van deze
cursus.
61
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
NOTitiES
62
NOTitiES
NOTitiES
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
NOTitiES
63
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
NOTitiES
64
NOTitiES
NOTitiES
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
NOTitiES
65
toegepaste technieken
ELEKTRICITEIT
NOTitiES
66
NOTitiES
fvb•ffc Constructiv
Koningsstraat 132/5, 1000 Brussel
t +32 2 210 03 33 • f +32 2 210 03 99
fvb.constructiv.be • [email protected]
© fvb•ffc Constructiv, Brussel, 2012.
Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen
67
Modulaire handboeken
bouwplaatsmachinisten
•• Toegepaste technieken
Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid
Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid
Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid
BouwplaaTsmachinisTen
Bouwplaatsmachinisten
Bouwplaatsmachinisten
ToegepasTe Technieken
toegepaste technieken
toegepaste technieken
hydraulIca
PNEUMATIcA
ElEktricitEit
HydraulicaPneumaticaElektriciteit
Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid
Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid
BouwplaaTsmachinisTen
BouwplaaTsmachinisTen
ToegepasTe Technieken
ToegepasTe Technieken
Lastechnieken
AAndrijvingen
LastechniekenAandrijvingen
Andere boekdelen:
•• Bouwplaatsmachines - praktijk
•• Bouwplaatsmachines
•• Bouwtechnologie
•• Motorenleer
Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid