Bodemdaling

Bodemdaling
■ Als gevolg van het winnen van aardgas
Bodemdaling
Bodemdaling vindt in ons land al vele eeuwen plaats. Het wordt enerzijds veroorzaakt door natuurlijke processen zoals het inklinken
van klei- en veenlagen door het gewicht van de lagen erboven. Anderzijds kan het een gevolg zijn van menselijk handelen, bijvoorbeeld door het verlagen van de grondwaterstand, inpoldering of het winnen van delfstoffen zoals olie, gas of zout. De Nederlandse
Aardolie Maatschappij B.V. (NAM) produceert olie en – voornamelijk – aardgas. Aangezien bodemdaling bij het winnen van aardolie
in Nederland nauwelijks optreedt, geeft deze flyer u inzicht in bodemdaling die ontstaat door aardgaswinning.
Nederland bezit veel aardgasvelden. Het Groningen-gasveld
Drukdaling
is één van de grootste ter wereld. Daarnaast zijn er in ons land
Het aardgas in een reservoir staat onder natuurlijke druk. Hier-
en op het Nederlandse deel van de Noordzee nog zo’n twee-
door wil het gas naar de oppervlakte. Door de ondoordring-
honderd kleinere gasvelden in productie. Het aardgas bevindt
bare zoutlaag die boven het gas zit, kan dat alleen niet. Maar
zich niet in ondergrondse holle ruimtes, maar in gesteentelagen
voor het winnen van aardgas is er een gat geboord door deze
die diep onder het aardoppervlak liggen. Die lagen bevinden
laag, waardoor het gas naar de oppervlakte kan stromen. Het
zich op een diepte van 2500 tot 4000 meter. De gesteentela-
gevolg van die aardgaswinning is normaal gesproken dat de
gen zien eruit als hard cement en bestaan uit aan elkaar ge-
druk in het reservoir geleidelijk afneemt. Soms echter wordt
kitte korrels zand of kalk, waartussen zeer kleine ruimtes zitten.
na de winning de plaats waar het aardgas oorspronkelijk zat,
Die ruimtes in het poreuze gesteente zijn hooguit zo’n 0,1 mm
ingenomen door water uit de omliggende gesteentelagen. In
en zijn voor het oog dus meestal niet zichtbaar. Als de ruimtes
dat geval neemt de druk in het reservoir minder af, maar daalt
met elkaar in verbinding staan, kan het aardgas naar een ge-
de druk ook in de lagen waar eerst het water zich bevond.
boorde put stromen en van daaruit worden geproduceerd. Een
poreuze gesteentelaag waarin zich aardgas bevindt, wordt
Compactie
een reservoir genoemd.
Een aardgasreservoir ligt diep begraven onder andere lagen
gesteente. Als het aardgas wordt gewonnen en de druk
afneemt, worden de korrels van het reservoirgesteente door het
Detailopname van het poreuze zandsteen
gewicht van die bovenliggende lagen enigszins samengedrukt.
Dit samendrukken wordt compactie genoemd. Hoe groot de
compactie is, hangt onder andere af van de drukdaling, de
samenstelling, poreusheid van het gesteente en de omvang
van het reservoir. Dit kan per regio, maar ook per aardgasveld
verschillen.
Bodemdaling
Als er ondergronds compactie plaatsvindt, kan dat aan de
oppervlakte gevolgen hebben in de vorm van bodemdaling.
In welke mate bodemdaling optreedt, hangt af van een aantal
factoren. Ten eerste geldt veelal hoe meer compactie, hoe
groter de bodemdaling. Daarnaast is het afhankelijk van de
diepte en de omvang van het reservoir in welke mate de daling
optreedt: een groot veld op geringe diepte geeft meer bodemdaling dan een klein veld op grote diepte.
Zou je bodemdaling uittekenen op papier dan ziet het eruit als
een horizontale lijn, met daarin een lichte platte schotel. De
bodemdaling is het grootst in het hart van die schotel en neemt
Metingen
geleidelijk af naar nul aan de randen. De hellingshoek van
Voordat er gas wordt geproduceerd, moet er een winningsplan
de schotel kun je gemiddeld vergelijken met de dikte van een
worden ingediend bij de overheid waarin ook een prognose
euromunt over de lengte van een voetbalveld.
wordt gemaakt hoeveel de bodem naar verwachting zal dalen.
Dit moet met metingen worden gecontroleerd. Sinds het begin
van de winning uit het Groningen-gasveld in de jaren zestig,
worden er regelmatig bodemdalingsmetingen uitgevoerd.
Met behulp van zogenoemde waterpassingen wordt de bodem­
daling nauwkeurig in kaart gebracht. Inmiddels gebeurt dit
bij alle olie- en gasvelden op land en langs de kust. Tegenwoordig worden er ook moderne satelliettechnieken gebruikt.
Met GPS wordt momenteel de bodemdalingssnelheid in de
Waddenzee tot op millimeterniveau gevolgd. Regelmatig
brengt de NAM rapporten uit waarin de actuele meetresultaten
zijn opgenomen en prognoses voor de toekomst worden
gegeven. Het meest recente rapport (voor Groningen) is via
de NAM-website, www.nam.nl verkrijgbaar. Volgens de
prognose uit dit laatste rapport zal in het hart van de kom van
het Groningen-veld, de bodemdaling omstreeks 2050 zo’n
42 centimeter zijn. Dit lijkt veel, maar de daling vindt
geleidelijk plaats en spreidt zich uit over een breedte van
Bodemdaling treedt op in de vorm van een ‘platte schotel’. De
vele tientallen kilometers. Voor de omgeving zal het daarom
geringe daling vindt geleidelijk plaats en spreidt zich uit over
niet of nauwelijks waarneembaar zijn.
vele (soms tientallen) kilometers. Voor de omgeving zal het
daarom niet of nauwelijks waarneembaar zijn.
Waddenzee
Vanaf verschillende locaties wordt aardgas gewonnen
onder de Waddenzee en de Noordzeekustzone. Dit veroorzaakt bodemdaling in het Waddengebied. Bij elke eben-vloed-beweging worden echter ook grote hoeveelheden
zand van buiten het wad in de Waddenzee achtergelaten.
Uit vele onderzoeken is gebleken dat door deze natuurlijke
dynamiek van het Waddensysteem de bodemdaling wordt
opgevangen. Er zit natuurlijk wel een grens aan de bodemdalingssnelheid die binnen de natuurlijke dynamiek van de
Waddenzee kan worden opgevangen. De NAM houdt hier
strikt rekening mee; zodra de bodemdalingssnelheid de
grens dreigt te overschrijden, zal het tempo van gaswinning
worden aangepast. Dit heet produceren ‘met de hand aan
de kraan’. Op www.nam.nl kunt u onder ‘achtergronden’
meer lezen over gaswinning onder de Waddenzee.
Met moderne GPS-metingen kan
tegenwoordig de bodemdalingssnelheid in de Waddenzee tot op
millimeterniveau worden gevolgd.
De Nederlandse Aardolie Maatschappij B.V.
(NAM)
De NAM is sinds 1947 actief met het opsporen en winnen van aardolie en – vooral – aardgas.
Gas is relatief schone energie; het is de schoonste fossiele brandstof die we hebben geërfd. De
NAM is verreweg de grootste aardgasproducent van Nederland. Zo’n 75 procent van al het aardgas dat jaarlijks uit onze bodem wordt gewonnen, komt van de NAM. Het bedrijf staat hiermee
aan de basis van de energievoorziening in Nederland. Dat gaat niet vanzelf. Zo’n 1800 NAM-medewerkers doen dagelijks hun best om het gas te produceren dat we met z’n allen nodig hebben.
Op verantwoorde wijze en met zorg voor de omgeving. Nu en in de toekomst. Zo levert NAM een
bijdrage aan een betrouwbare en verantwoorde energievoorziening.
Gevolgen
Uit de metingen die worden verricht, blijkt dat
In het kort
bodemdaling door aardgaswinning heel ge-
Door het winnen van aardgas kan er
leidelijk plaatsvindt over een lange periode en
mogelijk bodemdaling optreden. De
gelijkmatig over een groot oppervlak. Hierdoor
bodemdaling heeft de vorm van een
zal schade aan huizen en gebouwen over het
ondiepe schotel. De daling is heel ge-
algemeen niet optreden. Voor grote velden
leidelijk, heeft nauwelijks effecten op de
is de daling soms wel genoeg om de grond­
natuur en brengt geen schade toe aan
waterstand te beïnvloeden. Veranderingen van
gebouwen. Er is wel enig effect op de
de grondwaterspiegel vinden ook vaak plaats
waterhuishouding, waarvoor maatrege-
om andere redenen, los van gaswinning. Zo
len worden genomen. Onderzoek naar
worden deze veranderingen soms om land-
bodemdaling en de effecten ervan wordt
bouwtechnische redenen uitgevoerd. Natuurlijk
voortdurend uitgevoerd en rapporten
moet de grondwaterspiegel wel in balans zijn.
over de resultaten worden regelmatig
Diverse waterschappen waken hierover. Waar
gepubliceerd.
nodig worden extra gemalen gebouwd, waarmee de grondwaterstand op peil gehouden kan
worden.
Voor meer informatie
NAM B.V., Afdeling Communicatie, Postbus 28000, 9400 HH Assen
Telefoon: 0592-368222, Internet: www.nam.nl
November 2007