Klik hier - Kubus Lelystad

“Het doel van dit project is
vriendschap en ontmoeting.
Je brengt mensen bij elkaar
en zorgt dat ze achter
de geraniums vandaan komen”.
Jong en Oud [2]
Inhoudsopgave
1Voorwoord
4
2
Een manier van werken: van niets naar iets
6
2.1Partners
7
2.2 Disciplines
7
2.3 Werving 8
2.4Bijeenkomsten
8
2.4.1
Kennismaken 9
2.4.2
Verhalen vertellen
10
2.4.3
Script vorming
11
2.4.4
Decor
11
2.4.5
Samenspel disicplines
11
3Theaterstuk
13
4
14
Afronden
5Ervaringen
15
6
17
Conclusie
7 Contact
18
8Dankwoord
19
Jong en Oud [3]
1Voorwoord
In 2013 zijn Woonzorg Flevoland, een Woonzorg-organisatie voor ouderen, in samenwerking met de cultuurscout van Kubus het centrum voor
kunst en cultuureducatie in Lelystad en Welzijn Lelystad gestart met
het Community Arts project ‘Jong en Oud’.
In dit cultuurparticipatieproject maken jongeren en ouderen een theatervoorstelling op basis van eigen levensverhalen. Na het enthousiasme, de effecten en
resultaten van dit eerste projectjaar, kiezen de organisaties Kubus en
Woonzorg Flevoland ervoor om een tweede voorstelling te maken. In 2014
wordt, opnieuw met ondersteuning van de cultuurscout Martin Kamphuis van
Kubus, de voorstelling uitgebreid met dans, zang, decor, techniek en media.
Deze aanvullende activiteiten genaamd ‘Rondom Jong en Oud’ maakten het
project tot wat het nu is; een kunstzinnig eindproduct vanuit een bijzondere
samenwerking tussen jong en oud. Zowel Woonzorg Flevoland als Kubus heeft
het project financieel ondersteund en extra subsidie bij het Fonds voor Cultuurparticipatie aangevraagd.
Het ‘Jong en Oud’ project is
uitgevoerd door Thomas van der
Ham en Jan Krol. Thomas van
der Ham is theatermaker,
creatief schrijver en projectleider
in opdracht van Kubus. Jan Krol werkt voor Woonzorg
“We wilden het mogelijk
maken, dat we meer mensen
een rol zouden kunnen laten
spelen. Zeker na het enorme
enthousiasme dat de eerste
voorstelling losmaakte”.
Flevoland als consulent
belevingsgerichte zorg en heeft altijd op een creatieve manier met kwetsbare
doelgroepen gewerkt. Zowel Jan als Thomas heeft getraind, geacteerd en
geregisseerd in de langdurige zorg voor Theater Veder, een organisatie die
theater inzet als communicatiemiddel. Het idee van ‘Jong en Oud’ is een aantal
jaren geleden ontstaan vanuit het enthousiasme om mensen samen te brengen
en hen met hun verhalen in het voetlicht te zetten.
Jong en Oud [4]
Beide organisaties en projectleiders wilden graag de opzet, ervaringen en resultaten van dit project beschrijven in een brochure. Zij hopen hiermee andere
organisaties warm te maken en te ondersteunen voor het opzetten van een
eigen ‘Jong en Oud’ project.
Jong en Oud [5]
2 Een manier van werken:
van niets naar iets
‘Jong en Oud’ is een project waarin
jongeren en ouderen elkaar ontmoeten en waarbij zij als groep, een
theater-voorstelling maken op basis
van eigen (levens-)verhalen. Hierbij
kunnen zij de rol hebben van acteur,
zanger, danser, technicus, decorbouwer of grimeur.
De samenwerking van twee verschillende
leeftijdsgroepen zorgt voor een bijzondere dynamiek en is de reden waarom deelnemers meedoen aan dit project. Het vertellen, delen en spelen van levensverhalen zorgt voor prachtig artistiek materiaal en onder begeleiding van ervaren
workshopleiders wordt hier een unieke theatervoorstelling van gemaakt.
De opzet van een dergelijk project vraagt om een aantal stappen. In deze brochure wordt een voorbeeld gegeven van een projectopzet. Het is een leidraad
die gevolgd kan worden of het kan een bron ter inspiratie zijn. De ervaring
leert dat het zorgvuldig plannen en uitrollen van alle stappen ongeveer een jaar
duurt. Natuurlijk is het aan te bevelen om
het project na een eerste succes te herhalen. Er ligt dan een basis waardoor het
makkelijker is om een voorstelling te maken met een nieuwe groep. Tevens groeit
hiermee het netwerk en kunnen meer
mensen participeren.
Jong en Oud [6]
2.1Partners
april
De start van een ‘Jong en Oud’ project begint ermee om op bestuursniveau
draagvlak te krijgen. Interessant is om te kijken of er samenwerking gezocht
kan worden met andere organisaties. Hierbij kan gedacht worden aan de afdeling Welzijn van de gemeente en/ of een lokaal creatief centrum. Hierdoor
ontstaan goede contacten en andere invalshoeken. Voor het project in Lelystad
zijn verbindingen gelegd met onder andere Welzijn Flevoland, Jeugdtheaterschool Lelystad, lokale popkoren, basisscholen en zorginstelling Coloriet. Voor
dit soort sociaal culturele projecten zijn er subsidies beschikbaar, bijvoorbeeld
via Fonds Cultuurparticipatie, het Oranjefonds en het Prins Bernhard Cultuurfonds. Ook kan er sponsoring gezocht worden bij lokale ondernemers.
Als er samengewerkt wordt met verschillende partners is het praktisch om een
draaiboek te maken voor de duur van het project met o.a. taakverdeling, ruimtes, kosten, locaties, betrokkenen e.d. In de gezamenlijkheid kan een thema
gekozen worden voor de voorstelling. Dit kan een onderwerp zijn wat past bij
de stad, de organisaties of wat jongeren en ouderen verbindt, bijvoorbeeld
liefde, vriendschap of familie.
Een evaluatie aan het eind van het project is nuttig en leerzaam. Samen kan er
teruggekeken worden op het doel en uitvoering van het project en mogelijk
kunnen er plannen gemaakt worden voor het voortzetten van de samenwerking voor een volgend project.
2.2 Disciplines
mei
Het eindproduct van een ‘Jong en Oud’ project is een theatervoorstelling. Verschillende dialogen vormen de rode draad in de voorstelling afgewisseld met
beeldend theater, zang, dans en media. Deze aanvullende disciplines zijn van
grote waarde voor de voorstelling en voor de opzet van het project. Er kunnen
immers meer deelnemers meedoen met verschillende affiniteiten en talenten.
Daarbij zorgt het samenvoegen van verschillende disciplines voor een artistieke
eindvoorstelling.
Jong en Oud [7]
Het combineren van kunstvormen van verschillende organisaties past ook binnen
het doel van het project; ontmoeting van jong (dansschool) en oud (zangkoor).
Om een project goed te kunnen opzetten en alle deelnemers tot hun recht te
laten komen zijn er voldoende (professionele) begeleiders nodig. In ieder geval
twee begeleiders voor de toneelgroep en één voor elke aanvullende workshop
(discipline). Het geeft veel duidelijkheid voor deelnemers en begeleiders als er
een rooster is met groepsbijeenkomsten, voorstellingsdata, locaties enz. Het
hebben van vrijwilligers is bijna een must om te assisteren bij de workshops en
deelnemers te begeleiden. De vraag naar vrijwilligers kan in de werving worden meegenomen of vrijwilligers van de samenwerkende organisaties kunnen
worden ingezet.
2.3 Werving juni
Het makkelijkst is om deelnemers te werven via bestaande kanalen in de organisatie. Via een bekend persoon is de stap om mee te doen makkelijker. Medewerkers in een zorginstelling kennen bewoners, zij weten wie mee zou willen
en kunnen doen. Kinderen van medewerkers kunnen ook gevraagd worden
om mee te doen. Maak de drempel om mee te doen zo laag mogelijk en regel
bijvoorbeeld het vervoer voor de ouderen. Het werven van jongeren kan het
beste via bestaande theater, - , dansgroepen. Je kunt bekendheid geven aan
het project via social media, intranet, kranten en flyers. De beste reclame is
natuurlijk de voorstelling zelf.
2.4Bijeenkomsten
september
Met een groep deelnemers zijn er gemiddeld 25 bijeenkomsten van twee uur
nodig van kennismaking tot voorstelling. Hieronder worden de verschillende
fasen binnen deze bijeenkomsten beschreven. Bij elke fase wordt aangegeven
waar de focus ligt. Met voorbeelden, werkvormen en handreikingen wordt
informatie gegeven hoe deze stap vorm kan krijgen.
Jong en Oud [8]
2.4.1 Kennismaken 4 bijeenkomsten
De deelnemers leren elkaar kennen in de eerste bijeenkomsten. De inhoud van
het project, het verloop van de bijeenkomsten en het einddoel, de voorstelling
worden verduidelijkt. In de startfase is het belangrijk om de dynamieken van
beide doelgroepen op elkaar af te
stemmen en vertrouwen te creëren.
De begeleiders kunnen dit doen door
uit te dragen dat alle inbreng welkom
is, door alle deelnemers aandacht te
geven en door de verschillen in tempo, concentratie en fysieke mogelijk-
“Ik vind het super leuk
om toneel te spelen, maar
ik vind het nog leuker
om dat met ouderen
te doen, omdat ze zo
aardig zijn”.
heden van beide doelgroepen te zien
en hier rekening mee te houden.
Een mooie insteek om beide doelgroepen samen te brengen is om ze zelf oplossingen te laten bedenken en te stimuleren om elkaar te helpen. Bijvoorbeeld
het lukt een oudere deelnemer niet om een bepaald stuk tekst uit het hoofd
voor te dragen. De oplossing kan zijn dat de scène de vorm van een interview
krijgt, waarbij een jongere aan de oudere deelnemer vragen stelt.
Jongeren en ouderen hebben elkaar iets te bieden. Jongeren kunnen snel schakelen, bruisen van energie en kampen met grote vragen en emoties. Ouderen
zijn trager, wijzer, soms slechthorend en hebben behoefte aan rust en duidelijkheid. De jongeren kunnen de ouderen helpen om hun verhalen tot leven te
wekken en de ouderen kunnen de jongeren helpen om hen te laten relativeren en door gewoonweg te luisteren. De groep moet samen een vorm vinden
waarin iedereen zich gezien voelt.
Jong en Oud [9]
2.4.2 Verhalen vertellen
8 bijeenkomsten
De verhalen van de deelnemers vormen de basis van het project. Het is wezenlijk om deze naar boven te halen. Het thema van het project is de rode draad.
Laat mensen samen brainstormen over het onderwerp en elkaar bijvoorbeeld
in tweetallen interviewen over het onderwerp. Persoonlijke verhalen worden
doorgaans het makkelijkst gedeeld in kleine groepen. Het meenemen van
voorwerpen, muziek, gedichten of foto’s stimuleert het verzinnen of herinneren van verhalen.
“Mijn beer is mijn grote vriend, nu ik wat groter ben mag
mijn kleine zusje af en toe mijn beer lenen”. Een oudere
reageert: “toen ik 6 jaar was waren mijn ouders naar de
Tilburgse kermis geweest, ze hadden daar net zo’n grote
teddybeer gewonnen en hem ’s avonds naast mijn bed gezet.
De beer was net zo groot als ik”.
Het is goed om vanuit subgroepen ervaringen in de grote groep te delen. Hiermee worden ervaringen door anderen herkend wat de groepscohesie versterkt.
Eén van de begeleiders heeft de taak van notulist en scriptschrijver. Hij of zij
schrijft mee als verhalen worden verteld om hier ideeën voor scènes uit te halen. De andere begeleider richt zich op het contact met de groep. Storingen in
de groep kunnen zomaar inspiratie zijn voor een scène. Een praktijkvoorbeeld:
één van de oudere deelnemers werd tijdens een repetitie van ‘Jong en Oud’
gebeld op zijn mobiel. Dit resulteerde in een scène waarin hij werd gebeld
door een call center.
Af en toe moeten verhalen die uit de groep komen op een respectvolle en positieve manier begrensd worden. Soms is het nodig om heftige verhalen om te
buigen en af te remmen.
Jong en Oud [10]
2.4.3 Script vorming
8 bijeenkomsten
Vanuit de vorige fase krijgen verhalen, ideeën en voorwerpen een plek. De
begeleiders schrijven korte scènes die door de groep worden uitgeprobeerd.
Deelnemers maken eigen scènes, spelen in kleine groepen dezelfde scene of
maken een zelf bedacht begin of eind aan een verhaal. Interessante invalshoeken ontstaan door jongeren het verhaal van de ouderen te laten spelen
en natuurlijk andersom. De begeleiders doen spelideeën voor, geven structuur
aan verhalen en zetten verhalen in een theatrale setting. Een voorbeeld uit de
praktijk: een van de ouderen die een rolsstoel gebruikt, vertelt dat ze in haar
dromen weer kan lopen; een beeld van vrijheid. Daar wordt een gedicht bij
gekozen over een meisje dat danst. Dit wordt gecombineerd, de oudere in de
rolstoel draagt het gedicht voor en het meisje danst rond haar met een kleurrijke sjaal.
Het is van belang dat er in deze fase een oefenlokaal is waar de groep in alle
rust verhalen kan vertellen en waar ruimte is om te spelen, te zingen en te
dansen. Voor de begeleiding wordt duidelijk wat werkt op het podium, wat
betekenis heeft voor de deelnemers en wat mensen raakt. Uiteindelijk gaan de
begeleiders van alle losse scènes en verhalen een lijn maken wat resulteert in
een script. Het verhalen vertellen, uitwerken en de scriptvorming gaat dan ook
meer door elkaar heen lopen.
2.4.4Decor
Het decor is ondersteunend aan wat er op het podium gebeurt. Er zijn altijd
deelnemers die graag aan een dergelijk project mee willen werken, maar niet
op het podium willen spelen. Een decorgroep is dan een mooie toevoeging aan
het project. Deze deelnemers kunnen vanuit het script en de diverse verhalen
naar theater- en danskleding, rekwisieten en decorstukken gaan zoeken of
maken. Werken met media in de vorm van videobeelden, foto’s of audio is ook
boeiend en kan het stuk versterken.
Jong en Oud [11]
2.4.5 Samenspel disicplines
5 bijeenkomsten
Het is goed als alle deelnemers en de workshopleiders een team vormen
en dat het gevoel ontstaat dat iedereen een aandeel heeft in het creëren
van de voorstelling. Aan te bevelen is om bij elke fase, van kennismaken
tot voorstelling, overleg te hebben met workshopleiders, begeleiders en
vrijwilligers voor afstemming en om creatieve oplossingen te zoeken voor
problemen.
Zodra het stuk vorm begint te krijgen, kunnen de andere workshops zoals
dans, zang of beeld een presentatie gaan maken wat ondersteunend is aan
één van de verhalen. De theatergroep geeft hiervoor input. De theatergroep zorgt er uiteindelijk voor dat alle dans, zang of media presentaties
ingevoegd worden in het totale stuk. Er zijn een aantal bijeenkomsten
nodig waarin alle groepen samen repeteren om alles goed op elkaar aan te
laten sluiten en om de workshoppresentaties aan elkaar te laten zien.
Jong en Oud [12]
3Theaterstuk
maart
Het advies is om in ieder geval 5 voorstellingen neer te zetten in een
periode van 3 weken. Als er voldoende tijd zit tussen de verschillende
voorstellingen past het ook bij het energieniveau van de oudere deelnemers en het drukke leven van de jongeren.
In de voorbereiding zijn er een aantal generale repetities nodig, waarin het
hele stuk wordt doorgespeeld. Hiermee laten alle groepen aan elkaar zien wat
ze hebben gemaakt en krijgen de deelnemers overzicht. De begeleiders kunnen dan finetunen, aanpassen, bijsturen en afstemmen.
De echte theaterbeleving wordt ook gemaakt door de ‘acteurs’ te grimeren.
Voor de deelnemers is dit een drukke maar gezellige fase. Het is voor het terugkijken en herbeleven van de voorstelling prettig als er foto’s of video-opnames worden gemaakt.
“En als er dan
geklapt wordt
moet je buigen,
dat heb ik
geleerd van mijn
moeder.”
Jong en Oud [13]
4Afronden
Belangrijk is om het project goed af te ronden met de partners, deelnemers, begeleiders en vrijwilligers.
Op deze manier kunnen alle betrokkenen reflecteren op wat het project hen
heeft gebracht en kunnen er al plannen gemaakt worden voor een eventueel
volgend project. Samen kan gekeken worden wat er in de aanloop naar een
volgende voorstelling verbeterd kan worden. Zet in de evaluatie ook iedereen
in het licht bijvoorbeeld door een persoonlijk woord, prestatie of foto.
Jong en Oud [14]
5Ervaringen
Specifiek aan ‘Jong en Oud’ is, dat iedereen kan meedoen, ongeacht
beperkingen en ervaring. Het meedoen heeft betekenis voor de deelnemers. Men is trots op wat men kan en op het eindproduct dat samen
tot stand is gekomen.
“Ondanks mijn rugklachten en
leeftijd heb ik toch meegedaan”.
“Het was een uitdaging
om de tekst en de voorstelling
in te studeren
maar het is toch gelukt”.
Het samenwerken met elkaar wordt
“Er is een klik.
Guusje is niet oud en
Seven is niet jong.
Beide staan op het
toneel om plezier te
maken”.
als inspirerend ervaren. Jongeren en
ouderen leren elkaar kennen en begrijpen. Dit maakt dat het proces de
horizon van deelnemers verbreedt.
Er ontstaat saamhorigheid en respect
voor elkaar.
De fitte oudere helpt een deelnemer
met dementie met liedteksten, een
oudere vertelt een jongere over haar
meest kostbare bezit en in de pauze
assisteert een deelnemer van 19 een
100-jarige met de gang naar het toilet.
Jong en Oud [15]
“Ik kwam één keer per jaar in contact met jongeren
tijdens de kinderpostzegelweek.
Nu zie ik ze elke week.
Door jongeren leer je ook dingen, voor hen staat
de wereld open”. Door deze groep leer ik hoe ik met
andere mensen omga en heb ik contact met ouderen”.
Het ontwikkelen van talenten en het ontmoeten van nieuwe mensen draagt
bij aan het welzijn van kwetsbare deelnemers. Het meewerken aan een theater-voorstelling geeft deelnemers een doel en een rol, wat in de samenleving
niet altijd meer het geval is. Voor enkele deelnemers is er sprake van een sociale verrijking, het verdringen van eenzaamheid en het durven aangaan van
nieuwe contacten. ‘Jong en Oud’ gaat ook over identiteit. Jongeren zitten
midden in het vormen en verkennen van die identiteit. Bijvoorbeeld een autistische jongere die weinig tot geen sociale contacten had, heeft door deelname
aan twee ‘Jong en Oud’ voorstellingen nu (meer) vrienden en doet vrijwilligerswerk.
Het publiek geniet tijdens de voorstelling van de bijzondere dynamiek en de
verworven saamhorigheid van jong en oud. In creatieve oplossingen wordt
zichtbaar hoe deelnemers met talenten andere deelnemers met beperkingen
helpen. Het publiek leert de jongeren en ouderen kennen omdat zij zich, door
het vertellen van eigen verhalen, op het podium laten zien.
Door verhalenlijnen van verschillende generaties is er altijd een vorm van herkenning voor het publiek wat zowel ontroerend als hilarisch is. Veel van de
oudere deelnemers wonen in een zorginstelling. Medewerkers van die zorginstelling die naar de voorstelling komen kijken, zien een sociaal rijker persoon
dan alleen een zorgvrager.
Jong en Oud [16]
6Conclusie
De precieze effecten na deelname aan het meewerken aan een
‘Jong en Oud’ voorstelling is lastig te meten maar dat het mensen
een verrijkende en bijzondere ervaring brengt is duidelijk.
Tijdens het tweede ‘Jong en Oud’ project in 2015 heeft mevrouw Odems,
afgestudeerd als Master of Education aan de Hogeschool voor de Kunsten in
Utrecht, een onderzoek gedaan. Zij heeft voor haar afstuderen een onderzoek
gedaan naar de effecten van Community Arts. Zij schrijft in haar conclusie dat
de projectleiding persoonlijke ontwikkeling heeft bewerkstelligd bij deelnemers op het gebied van persoonlijke, culturele, sociale ontwikkeling en sociale
cohesie. “Door de deelnemers uit hun comfortzone te trekken en dat gepaard
te laten gaan met een veilige sociale situatie, zijn nieuwe denkbeelden ontstaan en zijn (nieuwe) netwerken en nieuwe vaardigheden ontwikkeld.
De verschillende groepen jong en oud zijn door dit theaterproject meer onderdeel geworden van elkaars belevingswereld”. Het evaluatierapport van dit
onderzoek is op te vragen bij de contactpersonen van Woonzorg Flevoland en
Kubus.
Jong en Oud [17]
7Contact
Bent u geïnteresseerd in het maken van een theatervoorstelling met
jongeren en ouderen?
Dan kunt u contact opnemen met
• Thomas van der Ham ([email protected]),
• Jan Krol van Woonzorg Flevoland ([email protected]) of
• Gerty van Deursen van Kubus ([email protected]).
Er is een film gemaakt over ‘Jong en Oud’ door Rovers Film. Deze film geeft
een mooi beeld van de beleving van de deelnemers en het proces van begin tot
eind. U kunt deze film opvragen bij Kubus of bij Woonzorg Flevoland. Bij deze
organisaties is ook het afstudeeronderzoek naar de effecten van Community
Arts op te vragen.
Er is altijd een gesprek mogelijk over uw ideeën en hun ervaring.
Voor telefonisch contact kunt u Jan Krol bellen bij Woonzorg Flevoland,
telefoon 0320 229111 of met Gerty van Deursen van Kubus 0320 -221524.
Jong en Oud [18]
8Dankwoord
Het project ‘Jong en Oud’ is ontstaan en mede mogelijk gemaakt door:
Oranje Fonds, Prins Bernhard Cultuurfonds, RCOAK, Fonds voor cultuurparticipatie, Fonds Sluyterman van Loo, Kubus en Woonzorg Flevoland.
Hierbij onze dank voor alle medewerking, inzet, enthousiasme en inspiratie
van alle deelnemers, begeleiders, vrijwilligers, projectleden, organisaties, toeschouwers en andere betrokkenen.
Jong en Oud [19]
Jong en Oud [20]