Chamomilla recutita

Chamomilla recutita
Fytotherapie
SYNONIEMEN
Echte kamille: Chamomile, Matricaria recutita, Matricaria chamomilla
BESCHRIJVING
Inleiding
De oude Grieken noemden kamille “grondappel”, vanwege de geur. Voor de Angelsaksen was kamille “maythen”, dat wil zeggen één van
de negen heilige kruiden die de god Wodan aan de wereld geschonken had. In Duitsland heeft de plant de bijnaam “Alles zutraut”
gekregen waarmee men wil aangeven dat de plant in staat is bijna alles te genezen. Kamille stelt weinig eisen aan de bodem en kan bijna
overal groeien. Toch komt de plant minder vaak in het wild voor dan men misschien zouden verwachten. Veel mensen denken de plant te
goed te kunnen herkennen, maar de plant die vaak kamille genoemd wordt, is in werkelijkheid vaak de valse kamille! Het meest komt de
plant voor in korenvelden en tussen andere landbouwgewassen, ook is de plant wel te zien langs wegen en op braakliggende terreinen.
Kamille bloeit van juni tot september en is duidelijk te herkennen aan zijn typische geur welke overigens niet door iedereen zo
gewaardeerd wordt. De geslachtsnaam “Matricaria” komt van het Latijnse woord “matrix”, hetgeen “baarmoeder” betekent en verwijst
naar het eeuwenoude gebruik van de plant bij vrouwenkwalen. In oude kruidenboeken staat kamille bekend als “plantendokter”. Men was
er van overtuigd dat kwijnende planten zouden opknappen zodra er echte kamille naast geplaatst werd.
Volksgeneeskunde
De Duitse omschrijving van kamille “Alles zutraut” geeft in feite exact aan hoe men eeuwenlang de kamille als geneeskrachtige plant
heeft gezien. William Turner was in 1551 nog veel te bescheiden toen hij over kamille schreef “kamille bekomt het menselijk lichaam wel
en is goed tegen vermoeidheid”. In de volksgeneeskunde heeft kamille een uitstekende reputatie bij de behandeling van dyspepsie,
flatulentie, reisziekte, verkoudheid, diarree, rusteloosheid en specifiek bij gastrolintestinale stoornissen bij kinderen welke nerveus van
aard zijn. Uitwendig paste men kamillekompressen toe bij hemorroïden, mastitis en beenzweren. De werkzame bestanddelen van deze
populaire en veelzijdige medicinale plant kunnen in twee groepen verdeeld worden: de lipofiele en de hydrofiele componenten.
1. De groep der lipofiele bestanddelen bestaat voornamelijk uit een complexe groep van etherische oliën. De mixture van etherische
olie heeft een intens blauwe kleur, die ontstaat door het bestanddeel chamazuleen. De etherische oliën zijn hoofdzakelijk
samengesteld uit terpenoïden en spiro-ethers (en-yn-dicyclo-ether).
Tot de terpenoïden behoren in de eerste plaats alfa-bisabolol (de etherische olie kan tot 50% uit alfa-bisabolol bestaan) en
chamazuleen (ongeveer 1-15% van de etherische olie). Daarnaast behoren azuleen, proazulenen, alfa-bisabololoxide A en B,
alfa-bisabolone-oxide A en andere sesquiterpenen tot deze groep. De proazulenen bevatten onder andere matricarine en matricine.
Matricine is de precursor voor chamazuleen.
2. De groep der hydrofiele bestanddelen omvat flavonoïden zoals apigenine, luteoline, quercetine, apigetrine, apiine, patuline,
quercimeritrine, rutine en hyperoside. Apigenine en gerelateerde flavonoïdglycosides maken tot 8% van het drooggewicht van het
kruid uit. Daarnaast bevat kamillebloesem onder meer coumarines (umbelliferone, herniarine), choline, slijmstoffen, tanninen,
salicylaten, vetzuren, aminozuren en polysacchariden.
Apigenine, alfa-bisabolol en chamazuleen worden beschouwd als de belangrijkste werkzame bestanddelen van Chamomilla
recutita extract. Chamomilla recutita extract is niet te vergelijken met kamillethee. Vanwege de slechte oplosbaarheid van de
essentiële olie bevat thee, gezet van kamillebloesem, slechts circa 10 tot 15% van de olie die in de plant aanwezig is. Chamomilla
recutita extract bevat daarentegen alle werkzame bestanddelen, ook die uit de oliefractie, in een gestandaardiseerde en optimale
samenstelling.
WERKING
Werkzame bestanddelen:
Cumarinen, flavonoïden als apigenine, apigetrine, apiine, luteoline, quercetine quercimeritrine en rutine; etherische oliën (0.24-1.9%) als
azuleen, chamazuleen (1-15%), matricine, alpha-bisabololoxide A en B, sesquiterpenen en proazulenen; looistoffen, bitterstoffen,
salicylaten, choline, polysacchariden, slijmstoffen en vetzuren.
De concentratie chamazuleen wordt gevormd door een natuurlijke precursor tijdens de stoomdistillatie van de olie, het percentage
chamazuleen varieert en hangt af van de herkomst en bloeiperiode van de bloemen. Ook de concentratie van andere etherische oliën en
overige bestanddelen kan sterk variëren.
Onderverdeling (Van Hellemont):
• Lipofiele bestanddelen: 0.3-1.5% etherische olie met sesquiterpenen (25-50%) als alpha-bisabololoxide A en B, chamazuleen,
matricine en polyacythyleenderivaten; terpenen waaronder farneseen en cardineen
• Hydrofiele bestanddelen: flavonoïden (0.1%) met apigenine, luteoline, patuline, quercetine, rutine en hyperoside; cumarinen, choline
(0.35%), aminozuren, slijmstof (10%), bitterstoffen (3%)
Werkingsmechanisme
De therapeutische activiteit van kamille wordt zowel door lipofiele als door hydrofiele componenten bepaald. Hydrofiele extracten
bezitten overwegend een spasmolytisch effect, alcoholische extracten bezitten overwegend een ontstekingsremmend effect. Naar gelang de
extractiemethode zal er een verschuiving merkbaar zijn in de therapeutische activiteit (Van Hellemont). Hydrofiele extracten of aftreksels
bevatten een laag chamazuleen- en bisabolol gehalte en zijn slechts beperkt houdbaar.
Aan kamille kent men een breed spectrum van eigenschappen toe waaronder carminatieve, spasmolytische, mild sedatieve,
ontstekingsremmende, antiseptische, antivirale, antibacteriële, fungicide en anticatarrale werkingen. Gebruik van kamille bij dysbacterie
zou bijdragen aan een herstel van de darmflora (Van Hellemont). Daarnaast hebben huidcrèmes en huidlotions met kamille een
uitstekende reputatie ter bevordering van de huidregeneratie bij wonden, littekens, brandwonden, ontstekingsprocessen en acné. Deze
producten werken vooral verkoelend, pijnstillend en ontstekingsremmend.
Kamillebloemen bevatten etherische oliën waaronder azuleen. Azuleen remt de vrijzetting van histamine en blokkeert het effect van
serotonine. Chamazuleen is een natuurlijk precursor welke bij het proces van stoomdistillatie ontstaat. Het gehalte aan chamazuleen hangt
onder andere af van de herkomst en de bloeiperiode van de plant. Matricine is een precursor (bouwsteen) voor chamazuleen en heeft nog
krachtiger ontstekingsremmende eigenschappen dan chamazuleen zelf. Naast huidverzorgende producten zijn bloemextracten verkrijgbaar
gestandaardiseerd op 1.2% apigenine en 0.5% etherische olie. Met huidverzorgende kamilleproducten en bloemextracten zijn
verschillende onderzoeken uitgevoerd. Dierstudies beschrijven vele farmacologische eigenschappen zoals antivirale, antibacteriële,
ontstekingsremmende, spasmolytische en zweerremmende werkingen. Verschillende bestanddelen zijn voor deze eigenschappen
verantwoordelijk:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
antiallergisch en antiviraal: azuleen
ontstekingsremmend: matricine (precursor voor chamazuleen)
ontstekingsremmend: vooral alpha bisabolol en polyacethyleen
ontstekingsremmend: flavonoïden
anti-oedemateus, spasmolytisch, antibacterieel: polyacyethyleen
zweervorming remmend, spasmolytisch: alpha bisabolol
antibacterieel: cumarinen
immunostimulerend: polysacchariden
choleretisch/ cholagogisch: etherische oliën
spasmolytisch: flavonoïden en bisabolol
ontspannend op glad spierweefsel: polyacethyleen
antiviraal: ethanol extract van de hele plant (herpes virus)
regeneratie van levercellen: azuleen
ontstekingsremmend: choline
In humane studies toonden wetenschappers aan dat kamille spasmolytische, ontstekingsremmende en maagzuurproductie remmende
eigenschappen heeft op de maag en dunne darm. Het ontspannende effect van kamille bleek in onderzoekssituaties de slaapperiode te
verlengen wanneer deelnemers kamille bloemextracten innamen.
Patiënten met slijmvliesontstekingen bemerkten verkoelende en adstringerende effecten door inname van verdunde kamille
bloemextracten. Een kamillecrème werkten bij huidinfecties aan de benen ontstekingsremmend, pijnstillend en verkoelend wanneer
patiënten deze crème gelijktijdig met de bestaande medicatie toepasten.
Azuleen behoort tot de meest werkzame bestanddelen en werkt bacteriostatisch, granulatiebevorderend, ontstekingsremmend en
spasmolytisch. Auteurs noemen in de literatuur herhaaldelijk de antibacteriële werking van de plant, met name tegen stafylokokken en
streptokokken. Ook kennen zij fungicide eigenschappen toe aan de plant, vooral bij candida albicans. Auteurs beschrijven verder dat de
etherische olie bacteriële giftstoffen inactiveert. Deze ontgiftende eigenschap is klinisch bewezen (Van Hellemont). Wetenschappers
stellen dat de etherische olie werkzaam is ter hoogte van de toxinen zelf en niet ter hoogte van de giftproductie door de bacterie. Dit
aangrijpingspunt verklaart mogelijk het goede resultaat van neusspoelingen en inhalaties bij infecties van de mond, neus en luchtwegen.
De werkzame bestanddelen van de Chamomilla recutita zijn goed onderzocht en in kaart gebracht. Herhaaldelijk hebben onderzoekers bij
hun studies bemerkt dat gehele bloemextracten (inclusief de oliefractie) een sterkere werkzaamheid uitoefenen dan geïsoleerde werkzame
bestanddelen (synergie). Chamomilla recutita extract is zo’n bloemextract met de volgende effecten:
Ontkrampend: werkzame bestanddelen met spasmolytische eigenschappen zijn apigenine, luteoline, alfa-bisabolol, azuleen,
chamazuleen, alfa-bisabololoxide A en B, matricine, en-yn-dicyclo-ether, quercetine en umbelliferone. Apigenine en luteoline
verminderen gasvorming in het maagdarmkanaal. De component en-yn-dicyclo-ether heeft een bijzonder relaxerende uitwerking
op de skeletspieren, terwijl alfa-bisabolol een relaxerende werking heeft op het gladde spierweefsel van onder meer het
spijsverteringskanaal. Bisabolol en de lipofiele componenten bisabololoxide A en B, evenals de complete essentiële olie, hebben
een ontkrampend effect vergelijkbaar met papaverine (papaverine: een opiumalkaloïd, ontspant het gladde spierweefsel van
bloedvaten, maagdarmkanaal en urinewegen en wordt vaak gebruikt in onderzoeken). De ontkrampende werking van Chamomilla
recutita extract is dosisafhankelijk.
Ontstekingsremmend, pijnstillend, zweerremmend en wondhelend: de ontstekingsremmende en wondhelende werking van
kamille-extract is bevestigd door in-vitro en in-vivo studies. De bestanddelen in kamillebloesem met de krachtigste
ontstekingsremmende werking zijn zowel lipofiel als hydrofiel van samenstelling. Tot de lipofiele bestanddelen behoren
alfa-bisabolol, azuleen, chamazuleen, matricine en en-yn-dicyclo-ether. De flavonoïden met apigenine en luteoline in het bijzonder
zijn de hydrofiele bestanddelen met een ontstekingsremmende werking. Chamomilla bloemextracten oefenen een remmende
werking uit op de enzymen 5-lipoxygenase en cyclooxygenase. Hierdoor wordt de productie van ontstekingsbevorderende
prostaglandines en leukotriënen geremd. Chamazuleen remt de vorming van leukotriënen en heeft bovendien een krachtige
antioxidantwerking. Zowel alfa-bisabolol als bisabololoxide blijken 5-lipoxygenase te remmen, zij het dat alfa-bisabolol sterker
werkzaam is. Uit dierproeven blijkt dat kamillebloesem (met name alfa-bisabolol) het ontstaan van maagzweren geïnduceerd door
stress, alcohol en indomethacine tegengaat en de maagzuursecretie remt. Bovendien nam de genezingsduur van een bestaande
zweer af. Onderzoek van humane maagbiopten en cytologische studies bevestigen de ontstekingsremmende effecten van kamille
op maag en duodenum.
Anti-allergisch: aan chamazuleen, azuleen en en-yn-dicyclo-ether schrijven wetenschappers, naast ontstekingsremmende en
ontkrampende eigenschappen, tevens een anti-allergische werking toe. Ze vermoeden dat deze stoffen de vrijzetting van histamine
remmen en het effect van serotonine blokkeren. Van en-yn-dicyclo-ether is vastgesteld dat het de degranulatie van mestcellen remt.
Ontspannend, angstremmend, slaapbevorderend en mild sederend: naast de algemene spierontspannende en ontkrampende
werking van Chamomilla recutita extract heeft het bestanddeel apigenine een angstverminderende (anxiolytische) en kalmerende
werking door de competitieve binding aan GABA-receptoren in de hersenen. Toediening van kamille-extract induceerde een diepe
slaap bij 10 van de 12 patiënten die een hartcatheterisatie moesten ondergaan.
Antimicrobiële werkzaamheid: dat kamillebloesem, met name de etherische olie, antibacteriële, antivirale en fungicide
eigenschappen heeft, blijkt uit in-vitro studies. Met name a-bisabolol heeft de sterkste activiteit tegen grampositieve
(Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis) en gramnegatieve bacteriën (E.coli, Pseudomonas aeruginosa). Chamazuleen heeft
eveneens een sterke antimicrobiële werking. Spiroethers zijn enigszins werkzaam tegen grampositieve bacteriën, maar inactief
tegenover gramnegatieve bacteriën. Chamazuleen, a-bisabolol, flavonoïden en umbelliferone bestrijden schimmels als
Trichophyton en Candida albicans. Apigenine heeft een sterke antivirale werking. De etherische olie inactiveert daarnaast
bacteriële toxines.
INDICATIES
Primaire indicaties:
Algemene en nerveuze spijsverteringsklachten: Chamomilla recutita extract is bij uitstek geschikt voor de symptomatische
behandeling van spijsverteringsklachten van algemene en nerveuze aard, zoals gebrek aan eetlust, misselijkheid, braken,
zuurbranden, gasvorming, opgeblazen gevoel, gebrekkige spijsvertering, krampen en diarree. Goede resultaten met Chamomilla
recutita extract zijn geboekt bij spastisch colon. De olie van de kamillebloesem bevordert de galvorming en de uitscheiding van
cholesterol met de gal.
Ontstekingen in het maagdarmkanaal: de Kommission E heeft kamillebloesem goedgekeurd voor de (aanvullende) behandeling
van ontstekingen in het maagdarmkanaal, zoals maag- en duodenumzweren, enteritis, colitis en diverticulitis. Met succes passen
Duitse artsen tegenwoordig gestandaardiseerde Chamomilla recutita bloemextracten toe bij ulcera van maag en/of duodenum.
Chamomilla recutita extract kan bovendien zweervorming helpen voorkomen. Bijkomend voordeel is dat Chamomilla recutita
extract naast de ontstekingsremmende, koortswerende en genezingsbevorderende werking tevens een antimicrobiële en fungicide
werking heeft.
Nerveuze spanningen, angst, geïrriteerdheid, onrust, spanningshoofdpijn, stress, slapeloosheid: inname van Chamomilla
recutita extract geeft een algeheel gevoel van ontspanning en welbehagen zonder beïnvloeding van het normale dagelijkse
functioneren of de motorische coördinatie. Er bestaat geen risico op gewenning, noch op psychische of fysieke afhankelijkheid.
Chamomilla recutita extract is geïndiceerd bij lichte tot matige slaapstoornissen en nachtmerries door onrust en nervositeit.
Secundaire indicaties:
Klachten rond menstruatie en menopauze: kamille heeft van oudsher een reputatie als vrouwenkruid en werd toegepast als
uterustonicum, bij amenorroe en dysmenorroe, en bij premenstruele en menopauzale spanningen en geprikkeldheid.
Overige toepassingen: allergieën, verkoudheid, verminderde weerstand, griep met spierpijn, jicht, reuma, galstenen, spierkrampen,
lage rugpijn, ischias en reisziekte.
Deskundigen zien kamille als een krachtig wondgeneesmiddel en antisepticum voor zowel inwendige- als uitwendige wonden, infecties en
ontstekingen. Enkele indicaties voor toepassing van kamille bloemextracten zijn gastritis, maag- en darmzweren, darmkrampen, algemene
spijsverteringsstoornissen, diarree, ontstekingen in mondholte, fluor albus, candida albicans, pijnlijke menstruatie, doorkomen van tanden
en kiezen, paradentose, huidaandoeningen, angst, spanning, stress, slaapstoornissen, infecties, ontstekingen en wonden.
Huismiddeltje bij sinusitis
De slijmvliesverzachtende, ontstekingsremmende en antiseptische werking is heel eenvoudig toepasbaar bij sinusitis. Men maakt een
stoombad van 3 delen kamille, 2 delen tijm en één deel salie (gedroogde planten, eventueel etherische olie). Een paar keer per dag neemt
de patiënt een stoombad waarbij goed nageplenst wordt met koud water. Na het stoombad niet direct naar buiten gaan!
CONTRA-INDICATIES
Het gebruik van chamomilla bloemextracten blijkt in de praktijk bijzonder veilig te zijn. Hoewel kamillebloesem niet-teratogeen is en dus
gebruikt mag worden tijdens de zwangerschap en lactatieperiode, wordt gebruik van het sterkere extract veiligheidshalve afgeraden.
Chamomilla recutita extract is gecontraindiceerd bij een (mogelijke) overgevoeligheid voor kamille of een andere plant uit de familie van
de Asteraceae (Composieten) waaronder jacobskruiskruid, goudsbloem, Chrysanthemum, moederkruid en Echinacea.
Gezien de informatie die beschikbaar is betreffende het optreden van mogelijke allergische reacties en cross-overgevoeligheid
moet voorzichtigheid worden betracht bij patiënten die overgevoelig reageren op planten uit de composietenfamilie.
Toepassing van kamilleproducten kan een bestaande allergie provoceren of verergeren.
Excessieve inname kan interfereren met bestaande anticoagulantie therapie ten gevolge van de cumarinen.
Het gebruik van kamilleproducten door baby’s is af te raden (!).
Kamille kan de menstruatiecyclus beïnvloeden, bloemextracten kunnen de contracties van de baarmoeder versterken.
Gebruik van de plant tijdens de zwangerschap of lactatieperiode wordt ontraden, evenals contact met de plant of producten ervan
met de ogen.
In hoge doses ingenomen, kan depressiviteit optreden cq. versterkt worden.
Overdadige inname kan slapeloosheid en misselijkheid veroorzaken.
Het “volksgebruik” van oogbaden met kamille is sterk af te raden!
BIJWERKINGEN
Gestandaardiseerde kamille bloemextracten bevatten minimaal 1.2% apigenine en minimaal 0.5% etherische olie. De blauwe etherische
olie verkrijgt men door stoomdistillatie uit de bloemen. Deze olie is bijzonder kostbaar.
Allergische reacties kunnen optreden na inname van kruidenthee, tincturen, extracten en huidverzorgende producten waarin
kamille verwerkt is. Bij twee meldingen bleken ernstige anafylactische reacties op te treden welke volledig verdwenen na reguliere
medicatie.
Bij patiënten met bestaande overgevoeligheid voor de kamille treden regelmatig cross-overgevoeligheid reacties op voor andere
planten van de composietenfamilie. Eveneens voor leden van de selderijfamilie. Allergische huidreacties kunnen ook optreden na
aanraking van de plant. Het drinken van alleen al kruidenthee met kamille kan bestaande allergische reacties verergeren.
Deze reacties worden vermoedelijk veroorzaakt door sesquiterpeenlactonen (anthecotulide) en matricarine (proazuleen).
Sesquiterpenen veroorzaken ook in andere planten allergische reacties, vooral als zij voorkomen in planten van de
composietenfamilie.
Bijwerkingen worden zelden gemeld. Als er bijwerkingen optreden, is er vaak sprake van overgevoeligheid voor kamille en dient het
gebruik ervan te worden beëindigd.
INTERACTIES
Interacties met geneesmiddelen (waaronder benzodiazepines) zijn niet bekend. Theoretisch kan een chamomilla recutita extract de
werking van anticoagulantia versterken vanwege de aanwezigheid van coumarines. Wij adviseren een deskundige te raadplegen wanneer
naast een chamomilla recutita extract andere reguliere of natuurgeneesmiddelen worden gebruikt.
REFERENTIES
1. Blumenthal M. The complete German Commission E monographs: therapeutic guide to herbal medicines. Austin; Americal
Botanical Council, 1998:57-61.
2. Achterrath-Tuckermann U, Kunde R, Flaskamp E et al. Pharmacological investigations with compounds of chamomile. V.
Investigations on the spasmolytic effect of compounds of chamomile and Kamillosan on the isolated guinea pig ileum. Planta Med
1980;39(1):38-50.
3. Ammon HP, Sabieraj J, Kaul R. Chamomile: mechanisms of anti-inflammatory activity of chamomile extracts and components.
Deutsche Apotheker Zeitung 1996;136:17-18.
4. Avallone R, Zanoli P, Corsi L et al. Benzodiazepine-like compounds and GABA in flower heads of Matricaria chamomilla.
Phytotherapy Res 1996;10:S177-S179.
5. Avallone R, Zanoli P, Puia G et al. Pharmacological profile of apigenin, a flavonoid isolated from Matricaria chamomilla.
Biochem Pharmacol 2000;59(11):1387-94.
6. de Jong NW, Vermeulen AM, v Wijk GR et al. Occupational allergy caused by flowers. Allergy 98;53(2):204-209.
7. Flos Chamomillae. WHO monographs on selected medicinal plants, volume 1. Geneva 1999.
8. Heck AM, DeWitt BA, Lukes AL. Potential interactions between alternative therapies and warfarin. Am J Health Syst Pharm
2000;57(13):1221-1227.
9. Khayyal MT, el-Ghazaly MA, Kenawy SA et al. Antiulcerogenic effect of some gastrointestinally acting plant extracts and their
combination. Arzneimittelforschung 2001;51(7):545-553.
10. Miller T, Wittstock U, Lindequist U et al. Effects of some components of the essential oil of chamomile, Chamomilla recutita, on
histamine release from rat mast cells. Planta Med 1996;62(1):60-1.
11. O'Hara, Kiefer, Farrell et al. Review of 12 commonly used medicinal herbs. Arch Fam Med 1998:7(6):523-536.
12. Paladini AC, Marder M, Viola H et al. Flavonoids and the central nervous system: from forgotten factors to potent anxiolytic
compounds. J Pharm Pharmacol 1999;51:519-526.
13. Safayhi et al. Chamazulene: antioxidant-type inhibitor of leukotriene B4 formation. Planta Med 994;60(5):410-3.
14. Schulz V, Hänsel R, Tyler V. Rational Phytotherapie. Springer 1998.
15. Viola H, Wasowski C, Levi de Stein M et al. Apigenin, a component of Matricaria recutita flowers, is a central benzodiazepine
receptors-ligand with anxiolytic effects. Planta Med 1995;61(3):213-216.
16. de la Motte S, Bose O'Reilly S, Heinisch M et al. Double-blind comparison of an apple pectin-chamomile extract preparation with
placebo in children with diarrhoea. Arzneimittelforschung 1997;47(11):1247-9.
17. Gould L, Reddy CV, Gomprecht RF. Cardiac effects of chamomile tea. J Clin Pharmacol 1973;13(11):475-9.
18. Reynolds JEF. Martindale: The extra pharmacopeia, 29th ed. London; the Pharmaceutical Press 1989.
19. Carle R, Gomaa K. Chamomile: a pharmacological and clinical profile. Drugs of today 1992;28:559-565.