militaire operaties - Amnesty International

Fiche 10 - tris
Thematische Fiche Federale en Regionale Verkiezingen 2014
VERSIE 23/09/2013
BUITENLANDS BELEID - MILITAIRE
OPERATIES
INLEIDING
Belgische strijdkrachten zijn actief of actief geweest in heel wat landen. De voorbije
jaren waren er militairen actief in onder meer Afghanistan, Libië, DRC, Libanon,
Kosovo en Mali.
De Belgische defensie ageert meestal binnen een ruimer multilateraal kader.
ka
Dit vereist
goede afspraken, niet enkel organisatorisch maar ook op gebied van mensenrechten.
In dit deel gaan we in op een aantal internationale pijnpunten waaraan
waar
ook de
Belgische defensie mee kan verhelpen.
ALGEMENE AANBEVELINGEN
Bij deelname aan multilaterale missies, mag de Belgische overheid geen
genoegen nemen met lagere standaarden dan de hare voor wat betreft de
behandeling en overdracht van gevangenen. Ook in multilaterale militaire
operaties moet België zich houden aan het principe van non-refoulement.
Voor de Belgische autoriteiten moet deelname aan eender welke
wel vorm van
militaire operaties gepaard gaan met bijzondere aandacht voor
mensenrechtenschendingen.
AKKOORDEN OVERDRACHT GEVANGENEN
Bij deelname aan multilaterale missies, mag de Belgische overheid geen genoegen nemen met lagere
standaarden dan de hare voor wat betreft de behandeling en overdracht van gevangenen. Ook in
multilaterale militaire operaties moet België zich houden aan het principe van non-refoulement.
Internationale militaire operaties vereisen een intense samenwerking tussen diverse autoriteiten en
verschillende, zowel nationale en internationale, strijdkrachten. Militaire operaties geven onder meer
aanleiding tot een gedeelde verantwoordelijkheid over gevangenen. De overdracht van gevangenen naar
de lokale autoriteiten is hierbij vaak een bron van bezorgdheid.
Case: België en ISAF (2007)
Een relevant voorbeeld hieromtrent is de aanwezigheid van de NAVO-troepenmacht ISAF in
Afghanistan. Een overeenkomst gesloten tussen de ISAF en de Afghaanse regering bepaalde dat
gevangenen maximaal 96 uur door de ISAF-macht kunnen worden vastgehouden. Na deze tijdspanne
moesten de gevangenen overgedragen worden aan de Afghaanse inlichtingendienst NDS.
Amnesty International heeft echter meerdere meldingen gekregen van foltering, mishandeling en
arbitraire opsluiting, gepleegd door de Afghaanse autoriteiten. In een rapport van 2007 stelde Amnesty
International vast dat de Belgische strijdkrachten geen zicht hadden op wat er met door hen
overgedragen gevangenen was gebeurd. Door gevangenen over te dragen van de internationale ISAFtroepen naar de Afghaanse NDS, waar zij een ernstig risico lopen op foltering en mishandeling,
schonden de ISAF-lidstaten, waaronder België, hun verplichtingen onder internationaal recht en kunnen
zij als medeplichtig beschouwd worden aan deze wanpraktijken.
Bronnen:
- “Afghanistan - Detainees transferred to torture: ISAF complicity?”, Amnesty International, 13 november 2007,
http://www.amnesty.org/en/library/asset/ASA11/011/2007/en/c0abadf1-d36f-11dd-a3292f46302a8cc6/asa110112007en.pdf ;
- De Senaat, Schriftelijke vraag nr. 4-87 van Anne-Marie Lizin,
http://www.senate.be/www/?MIval=/Vragen/SchriftelijkeVraagPrint&LEG=4&NR=87&LANG=nl
“Afghanistan - Detainees transferred to torture: ISAF complicity?”, Amnesty International, 13 november 2007,
http://www.amnesty.org/en/library/asset/ASA11/011/2007/en/c0abadf1-d36f-11dd-a3292f46302a8cc6/asa110112007en.pdf ;
- “Copenhagen ‘Principles’ on military detainees undermine human rights”, Amnesty International, 22 oktober
2012, http://www.amnesty.org/en/news/copenhagen-principles-military-detainees-undermine-human-rights2012-10-22 ;
- “Afghanistan: NATO countries at risk of complicity in torture”, Amnesty International (ASA 11/015/2007), 13
november 2007, http://www.amnesty.org/en/library/asset/ASA11/015/2007/en/a27687f1-d359-11dd-a3292f46302a8cc6/asa110152007en.pdf.
Amnesty International adviseert de Belgische autoriteiten om duidelijke en concrete afspraken te maken
met de buitenlandse autoriteiten omtrent de overdracht van gevangenen in het kader van militaire
operaties. Waarborgen omtrent de behandelingen van gevangenen en de toegang tot hulpverlening zijn
elementen die hierin zeker van belang kunnen zijn.
2
Het doel van deze internationale overeenkomsten is het harmoniseren van de werkingsregels van
verschillende Staten in verband met de behandeling van gevangenen. Amnesty stelt dat opwaartse
harmonisatie hierbij steeds het uitgangspunt moet zijn. Staten moeten voldoen aan de strengste normen
waar één van de partijen op basis van internationale mensenrechten of humanitair recht door gebonden is.
Indien niet tot dergelijke opwaartse harmonisatie overeengekomen kan worden, moeten Staten de
volledige verantwoordelijkheid over de door hen genomen gevangenen bewaren. Dit om een schending
van hun internationale verplichtingen, door de overdracht van gevangenen aan onwillige Staten, te
vermijden.
Amnesty roept België dan ook op om in te gaan tegen de recente politieke ontwikkelingen om lagere
standaarden aan te nemen omtrent de behandeling van gevangenen in internationale militaire operaties.
Niet alleen moeten mensenrechten ngo’s omtrent dit thema meer inspraak krijgen, het aanvaarden en
toepassen van standaarden die lager liggen dan die in het internationaal recht inzake mensenrechten is
kortweg onaanvaardbaar.1
DEELNAME = VERANTWOORDELIJKHEID
AANBEVELINGEN
Voor de Belgische autoriteiten moet deelname aan eender welke vorm van militaire
operaties gepaard gaan met bijzondere aandacht voor mensenrechtenschendingen; dit
houdt onder meer in dat:
• Bijdragen tot mechanismes om de mensenrechten te doen respecteren en te
bevorderen met bijzondere aandacht voor de strijd tegen straffeloosheid en
vetting procedures
• Bij opleidingen – zeker van militaire kaders – moet voldoende aandacht gaan
naar het internationaal humanitair recht en naar het recht over mensenrechten
• Bij eventuele onderhandelingen tussen strijdende partijen, kunnen geen
compromissen over mensenrechten worden aanvaard.
Zelfs wanneer strijdtroepen tijdens een internationale militaire operatie niet actief deelnemen aan het
gewapend conflict, maar louter de humanitaire hulpverlening ondersteunen, rust er op hen een bijzondere
verantwoordelijkheid. België kan zich niet zomaar tevreden stellen met het geven van een opleiding of
medische hulp zonder zich te bekommeren over de schending van mensenrechten door lokale of andere
strijdkrachten.
Het is in dit kader dat Amnesty International haar bezorgdheid uit over de ondersteuning of bijstand aan
internationale militaire interventies waarbij geen garanties of mechanismen voorhanden zijn om
mensenrechtenschendingen van andere strijdtroepen te voorkomen. Het is immers essentieel dat alle
1
“Copenhagen ‘Principles’ on military detainees undermine human rights”, Amnesty International, 22 oktober 2012,
http://www.amnesty.org/en/news/copenhagen-principles-military-detainees-undermine-human-rights-2012-10-22.
3
betrokken partijen bij gewapende conflicten op elk moment de mensenrechten en het internationaal
humanitair recht zowel respecteren als beschermen en verantwoordelijk gesteld kunnen worden voor hun
daden.2
Amnesty spoort België aan om in militaire interventies bij te dragen aan de ontwikkeling van effectieve
mechanismen om mensenrechtenschendingen te documenteren, te voorkomen, te vervolgen en te
voorzien in de schadeloosstelling van de slachtoffers. Hierbij kan gedacht worden aan opleidingsmissies
die voorzien in een adequate mensenrechtentraining voor de lokale en andere strijdkrachten.3
Een ander luik van de bijzondere verantwoordelijkheid van betrokken partijen in internationale militaire
interventies is de plicht om zich in te zetten in de strijd tegen straffeloosheid. Amnesty vraagt België,
zoals dit specifiek voor Centraal-Afrika ook opgenomen werd in het regeerakkoord van 1 december 20114,
zich te blijven inzetten voor het bevorderen van de rechtsstaat, onder meer door te strijden tegen
straffeloosheid.
Specifiek kan men bij deze bijzondere verantwoordelijkheid bijvoorbeeld denken aan de Belgische
militairen in de burgeroorlog in Mali. Ondanks het feit dat België zich in Mali niet in het gewapend conflict
begeeft, speelt ze er in het kader van de Europese trainingsmissie EUTM Mali een belangrijke rol op gebied
van opleiding, advies en medische steun. 5
Ook hier herhaalt Amnesty International de voornoemde bijzondere verantwoordelijkheid van alle
aanwezige partijen in Mali, zeker aangezien uit een rapport van Amnesty blijkt dat de Malinese
strijdkrachten verantwoordelijk zijn voor verschillende schendingen van de internationale mensenrechten
en het internationaal humanitair recht. Bottom line moet steeds de bescherming van burgers tegen
mensenrechtenschendingen zijn.6
2
Zie ook: “Council conclusions on Mali”, 3217th Foreign Affairs Council meeting, Brussels, 17 January 2013,
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/foraff/134756.pdf.
3
Mali: All parties must do utmost to prevent civilian casualties, Amnesty International, 14 januari 2013,
http://www.amnesty.org/en/news/mali-all-sides-must-do-utmost-prevent-civilian-casualties-2013-01-14;
“Burgers in Mali moeten beschermd worden”, Amnesty International, 14 januari 2013,
http://www.aivl.be/nieuws/burgers-in-mali-moeten-beschermd-worden/42293#.UgjWZ9L0ElA;
“EU: Help ensure that civilians are protected in Mali”, EIO letter to Baroness Ashton, Amnesty International, 16 januari 2013.
4
Regeerakkoord, p 169, 1 december 2011,
http://premier.fgov.be/sites/all/themes/custom/tcustom/Files/Regeerakkoord_1_december_2011.pdf.
5
De EUTM Mali heeft tot doel de militaire capaciteit van de Malinese strijdkrachten te helpen verbeteren met het oog op het
herstel van de territoriale integriteit van Mali onder burgerlijk gezag. Concreet is België verantwoordelijk voor het beveiligen van
de Europese trainers die de opleiding geven aan het Malinese leger.
“Council conclusions on Mali”, 3217th Foreign Affairs Council meeting, Brussels, 17 January 2013,
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/foraff/134756.pdf.
6
“Burgers in Mali moeten beschermd worden”, Amnesty International, 14 januari 2013, http://www.aivl.be/nieuws/burgers-inmali-moeten-beschermd-worden/42293#.UgjWZ9L0ElA;
Mali: All parties must do utmost to prevent civilian casualties, Amnesty International, 14 januari 2013,
http://www.amnesty.org/en/news/mali-all-sides-must-do-utmost-prevent-civilian-casualties-2013-01-14,
“EU: Help ensure that civilians are protected in Mali”, EIO letter to Baroness Ashton, Amnesty International, 16 januari 2013.
4