Thema: verhalen - Historisch Centrum Overijssel

groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Thema: verhalen
DOCENT
Het thema Verhalen richt zich voor groep 7 en 8 op de Tweede Wereldoorlog. De
leerlingen maken kennis met de laatste vlucht van de Britse bommenwerper, de
Lancaster PM 7222, die in 1944 vlakbij de Twistvlietbrug neerstortte. Op de brug is een
weinig opvallende herinneringsplaquette aangebracht, met de namen van de bemanning
erop vermeld. Aan de hand van (oude) bronnen, zoals foto’s, gaan de leerlingen zelf op
zoek naar de verhalen achter deze namen. Wie waren deze mannen? En wat is er met ze
gebeurd? In de verwerkende les ontwerpen de leerlingen een meer opvallend monument
voor op de Twistvlietbrug.
LESDOELEN:
• J e weet waarom er in de Tweede Wereldoorlog
ook oorlog in de lucht gevoerd werd;
• J e weet waar er in jouw buurt een vliegtuig neerstortte;
• J e leert werken met (oude) bronnen;
• J e leert aan de hand van (oude) bronnen het verhaal achter de vliegramp te vertellen;
• J e leert je opgedane kennis te verwerken in een
creatief eindproduct.
DOEN:
•K
opieer de werk- en bronnenbladen voor alle leerlingen; kopieer het fotoblad het liefst in kleur;
•M
aak van de bronnenbladen een boekje voor de
leerlingen;
•K
opieer werkblad 1 op A3 formaat;
•S
toepkrijt en meetlinten verzamelen.
LES 1 – PLAQUETTE OP DE BRUG
Koppel dit thema eventueel aan het hoofdstuk over
de Tweede Wereldoorlog in uw geschiedenismethode.
In de eerste les maken de leerlingen kennis met de
vliegramp aan de hand van de herinneringsplaquette op de Twistvlietbrug.
Extra:
•U
kunt deze introductieles uitbreiden door de film
‘Oorlog in Overijssel’ te bekijken. U vindt de film
hier:
https://oorloginoverijssel.mijnstadmijndorp.nl/
verhalen/lesbrief-oorlog-in-overijssel
Op deze pagina kunt u ook de bijbehorende lesbrief
met vragen over de film downloaden.
•G
a met de leerlingen naar de Twistvlietbrug om de
plaquette te bekijken.
Tip
Laat de leerlingen als huiswerkopdracht
hun grootouders of een andere oudere
interviewen over hun oorlogservaringen.
De leerlingen kunnen hier verslag over uit
brengen in de klas.
Misschien is er een grootouder die in
de klas wil vertellen over zijn of haar
oorlogservaringen.
LES 2 – DE PILOTEN
In deze verdiepende les achterhalen de leerlingen
aan de hand van bronnen en foto’s wie de mannen
achter de namen op de plaquette waren. U kunt de
leerlingen hier zelfstandig of in groepjes aan laten
werken.
In opdracht 5 tekenen de leerlingen een Lancaster
op het schoolplein. Hiervoor hebben ze meetlinten/
latten en stoepkrijt nodig.
Bespreek de opdrachten na met de leerlingen.
Heeft de plaquette meer zeggingskracht nu de
leerlingen het verhaal er achter weten?
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
DOCENT
Thema: verhalen
Extra tip
• Nodig een veteraan uit in de klas. Dat
kan via: De Stichting Oud Veteranen en
Militairen Zwolle. www.veteranenzwolle.nl
• Leg met de leerlingen op 22 mei bloemen bij
de plaquette op de brug;
• Woon een herdenkingsbijeenkomst op de
brug bij met de leerlingen.
LES 3 – EEN NIEUW MONUMENT
Het monument op de Twistvlietbrug is weinig
opvallend. In deze afsluitende les ontwerpen de
leerlingen een nieuw monument dat meer tot de
verbeelding spreekt en waarin de verhalen van de
vliegers terugkomen.
Op het werkblad staan verschillende werkvormen
waar de leerlingen voor kunnen kiezen. U kunt de
leerlingen hierin de vrije keuze geven of zelf één of
meerdere werkvormen kiezen.
Als alternatief kunt u voor deze afsluitende opdracht ook gebruik maken van een docent van
kunstcollectief ZoGemaakt. Deze kunstdocent
verzorgt dan een kunstles van 75 minuten in een
materiaal en techniek naar keuze. Kijk voor meer
informatie en aanvraag op
http://www.zogemaakt.com of stuur een mail naar
Simone van der Meulen van ZoGemaakt,
[email protected].
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Thema: verhalen
LES 1 – PLAQUETTE OP DE BRUG
Boven Duitsland was in de Tweede Wereldoorlog een echte luchtoorlog aan de gang.
Vliegtuigen van de geallieerden bombardeerden de Duitse fabrieken, spoorwegen en
steden. Duitse vliegtuigen probeerden dat te verhinderen. De bommenwerpers van de
geallieerden vlogen heel vaak over Overijssel richting Duitsland. Ook op de terugweg
namen ze deze route, al dan niet achtervolgd door de Duitse vliegtuigen. Tijdens de
Tweede Wereldoorlog zijn er rondom Zwolle een aantal vliegtuigen van de geallieerden
neergestort. Ook in omliggende plaatsen kwamen veel vliegtuigen naar beneden. Het
betrof zowel Duitse als geallieerde toestellen. In het thema Verhalen kom je meer te
weten over het vliegtuig dat in de nacht van 21 op 22 mei 1944 in het Zwarte Water bij de
Hasselterdijk neerstortte.
Opdracht 1
NODIG: fotoblad 1
Bekijk foto 1.
Deze foto is vanaf een brug genomen. Weet jij welke?
Wat zie je op de reling van de brug?
Heb je het wel eens opgemerkt toen je er langs fietste?
Heb je wel eens gekeken wat het is? Waarom wel/niet?
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Thema: verhalen
Bekijk foto 2 voor de details. Wat staat er op?
In welk tijdvak vond deze ramp plaats?
Schrijf kort op wat je al van dit tijdvak weet.
Waarom zit deze plaquette juist hier op de brug, denk je?
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Thema: verhalen
Foto 1
Foto 2
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Thema: verhalen
LES 2 – DE PILOTEN
NODIG: Bronnenboekje
In deze les ga je onderzoeken wie de mannen op de plaquette waren en wat er met hen gebeurd is. Dit doe
je aan de hand van oude bronnen, zoals foto’s. Ook leer je meer over het vliegtuig waarin ze vlogen. Van je
juf of meester krijg je een bronnenboekje.
Opdracht 1
NODIG: Werkblad 1, bron 1 tot en met 7, schaar en lijm
Je gaat de namen op de plaquette eerst een gezicht geven.
Knip de pasfoto’s uit. Trek een pijl van de juiste naam op de plaquette en plak hier de pasfoto’s bij.
Bewaar dit blad goed. Je hebt het later weer nodig.
Opdracht 2
NODIG: bron 8, 9 en 10
Lees bron 8.
1. Welk type vliegtuig stortte neer bij het Zwarte Water?
2. Wat had het vliegtuig aan boord?
3. Wat was de bestemming van het vliegtuig?
4. Wat ging het vliegtuig daar doen?
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Thema: verhalen
5. Hoeveel vliegtuigen namen die avond deel aan de missie?
Pak bron 9 erbij. Het vliegtuig vertrok van de basis Elsham-Wolds in Engeland. Omcirkel dit op de kaart.
Omcirkel ook de eindbestemming op de kaart.
Teken de snelste route tussen de basis en de eindbestemming op de kaart in. Over welke Nederlandse
provincies vlogen de vliegtuigen?
Bekijk bron 10. Op deze foto zie je vliegtuigen boven de Mastenbroekpolder. Er gaat een zekere dreiging
van de foto uit. Verklaar dat met behulp van de foto.
Opdracht 3
NODIG: Bron 11
1. Lees bron 11. Je ziet dat de bemanningsleden verschillende functies hadden. Probeer bij ieder
bemanningslid kort te omschrijven wat hun taak in het vliegtuig was.
Naam:
Functie:Taak:
Thomas Ivor Jones
Gezagsvoerder/piloot
Bruce Davis (Australië)
Navigator
Edward - Ted Moran (Canada)
Bommenrichter
Dennis Sharpe
Radiotelegrafist
Charles Raymond – Joe - Francis
Boordschutter
Maurice Pickles
Boordschutter
William Ernest – Jonah - Jones
Boordschutter
b. W
at valt je op aan de leeftijd van de piloten?
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Thema: verhalen
Opdracht 4
Bekijk bron 12.
1. Waar in het vliegtuig zaten de bemanningsleden? Schrijf hun achternamen op de juiste plek in bron 12.
Let op: de boordschutters kunnen op meerdere plekken zitten.
2. Waarom was de positie van achterste boordschutter de gevaarlijkste in het vliegtuig?
Opdracht 5
NODIG: stoepkrijt en een meetlint
Een Lancaster was 21,8 meter lang, 5,97 meter hoog en de spanwijdte was 31,09 meter.
Teken het vliegtuig op ware grootte met stoepkrijt na op het schoolplein. Let op: teken alleen de lengte en
de spanwijdte. Zou het vliegtuig op jullie schoolplein hebben gepast? Leg je antwoord uit.
Opdracht 6
NODIG: bron 13 en 14, werkblad 1
Lees bron 13.
1. Hoe reageren de Duitsers op overvliegende geallieerde bommenwerpers?
2. Wat probeert de Duitse nachtjager te doen?
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Thema: verhalen
3. Wat gebeurt er met Bruce Davis en Maurice Pickles?
4. Gezagvoerder Jones kan de Duitse nachtjager niet afschudden. Welk bevel geeft hij? Wie geven hier
gehoor aan?
5. Hoe probeert Jones de nachtjager uiteindelijk af te schudden?
6. Wat doet Jones kort voor die tijd met zijn bommenlading? Welke gevolgen heeft dat?
7. Hoe loopt het met Ivor Jones en Jonah Jones af?
8. B
ekijk bron 14. Welke piloten uit de ME 722 liggen begraven op begraafplaats Kranenburg in Zwolle?
Omcirkel ze in de bron.
9. P
ak nu werkblad 1 er weer bij. Schrijf nu kort onder Ivor Jones, Jonah Jones en Maurice Pickles wie ze
waren en wat er met hen gebeurd is.
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Thema: verhalen
Opdracht 7
NODIG: bron 15
Bekijk bron 15. Dit is Martin Drewes, de piloot die de Lancaster aanviel. Aan welk symbool kun je zien dat
Drewes bij de Duitsers hoorde? Omcirkel dit symbool op bron 15. Als je goed kijkt, zie je het twee keer.
Opdracht 8
NODIG: bron 16, 17 en 18
Bekijk en lees bron 16 tot en met 18. Schrijf nu per bron op wat de gevolgen van de crash waren voor de
plek waar nu jouw wijk ligt.
Bron 16:
Bron 17:
Bron 18:
Opdracht 9
NODIG: bron 19, werkblad 1
Lees bron 19 en schrijf op werkblad 1 kort op wat er met Bruce Davis en Edward Moran gebeurde nadat ze
uit het vliegtuig gesprongen waren.
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Thema: verhalen
Opdracht 10
NODIG: werkblad 1, bron 19, 20 en 21
1. Lees bron 19. Waar kwamen Dennis en Joe terecht na hun parachutesprong?
2. Waar hebben Dennis en Joe ondergedoken gezeten?
3. Bekijk bron 20. Waarom was dit zo’n goede schuilplaats?
4. Waar wilde de verzetsgroep Dennis en Joe mee helpen?
5. O
p bron 21 zie je een aantal piloten die door de verzetsgroep geholpen zijn. Zoek Dennis en Joe (Charles
Raymond) op en omcirkel ze.
6. Lukte het beide mannen hun doel te bereiken? Leg je antwoord kort uit.
Joe:
Dennis:
7. Schrijf op werkblad 1 een korte levensbeschrijving van Dennis en Joe.
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Thema: verhalen
Werkblad 1 - Luchtoorlog boven Mastenbroek
Plak bij ieder bemanningslid de juiste foto.
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Thema: verhalen
LES 3 – EEN NIEUW MONUMENT
Het monument voor neergestorte Lancaster PM 722 op de Twistvlietbrug is weinig opvallend. Veel mensen
zullen er zo aan voorbij fietsen. In deze opdracht ga je een opvallender monument ontwerpen. Naast de
namen moet er op dit nieuwe monument meer achtergrondinformatie over de crash en de bemanning te
zien of lezen zijn.
Kies uit de volgende werkvormen om je monument vorm te geven:
•S
childerij
• T ekening
• 3 d monument van knutselmaterialen
•D
igitaal monument
•G
eschreven tekst
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Bronnenbladen
Bron 1
Bron 2
Bron 3
Bron 4
Bruce Davis
Bron: teunispats.nl
Raymond Charles – Joe –
Francis. Bron: teunispats.nl
Dennis Sharpe
Bron: teunispats.nl
Edward Moran
Bron: teunispats.nl
Bron 5
Bron 6
Bron 7
Maurice Pickles
Bron: teunispats.nl
Thomas Ivor Jones
Bron: teunispats.nl
William Ernest – Jonah –
Jones. Bron: teunispats.nl
Bron 8:
Het vertrek
21 mei 1944: De Lancaster PM-E ME 722 staat opgesteld. Het grondpersoneel is net
klaar met hun werk. In het bommenruim hebben ze een 4000 pond zware bom opgehangen en verder is het ruim gevuld met clusters brandbommen. Samen met nog 156
Lancasters zal de PM-E ME 722 vanavond de Duitse stad Duisburg bombarderen. De
tanks zitten vol benzine en zelfs de plexiglas koepels zijn helder opgepoetst, zodat de
piloot optimaal zicht heeft. Om 21.35 begint de PM-E aan zijn vlucht.
Uit: J.L. Schotman, Zij vielen rondom Zwolle (Utrecht 1989) 54.
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Bronnenbladen
Bron 9
basis Elsham-Wolds
Bron: Google maps
Bron 10
Uit: J.L. Schotman, Zij vielen rondom Zwolle (Utrecht 1989) 54.
Zwolle
Duisburg
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Bronnenbladen
Bron 11
Rang:
Naam:
Functie:
Leeftijd:
Officier
Thomas Ivor Jones
Gezagsvoerder/piloot
21 jaar
Sergeant
Bruce Davis (Australië)
Navigator
21 jaar
Officier
Edward - Ted Moran (Canada)
Bommenrichter
20 jaar
Sergeant
Dennis Sharpe
radiotelegrafist
21 jaar
Sergeant
Charles Raymond – Joe - Francis
Boordschutter
22 jaar
Sergeant
Maurice Pickles
Boordschutter
21 jaar
Sergeant
William Ernest – Jonah - Jones
Boordschutter
23 jaar
Bron 12 Een Avro Lancaster. Bron:legendsintheirowntime.com
boordschutter achter
boordschutter midden
piloot en gezagvoerder,
boordtechnicus navigator
radiotelegrafist
bommenrichter
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Bronnenbladen
Bron 13
De vlucht naar Duitsland
De eerste formaties bommenwerpers vliegen nog boven de Noordzee als ze gezien
worden op de Duitse radar. Duitse nachtjagers stijgen op om de bommenwerpers
uit te schakelen. Ongezien weet een nachtjager de PM-E ME 722 te naderen. Met
een welgemikt salvo raakt de nachtjager de Lancaster in de romp en vleugel. Bij de
tweede aanval raakt Bruce Davis aan zijn ogen gewond en wordt Maurice Pickles
in zijn achterste geschutskoepel gedood. Gezagvoerder Jones kan het vijandelijk
toestel niet afschudden en bij een derde aanval wordt de bakboord-binnenmotor vol
getroffen.
Kapitein Jones geeft het bevel om het toestel te verlaten. Als eerste springen Davis
en Moran. Ook Sharpe en Francis lukt het om te springen.
Even later probeert gezagvoerder Jones een noodlanding te maken. Op het allerlaatste moment probeert hij van zijn bommen af te komen. Tientallen brandbommen
komen terecht in de omgeving van de Deventerstraatweg en de Harm Smeengekade. De 4000 pond zware bom valt in een weiland bij het Zwarte water, waar het een
enorme krater achterlaat. Nog een 500 meter verder stort de Lancaster, rond half 1 ’s
nachts, neer in de moerassige strook langs het Zwarte Water. Gezagvoerder Jones
en William Ernest Jones komen bij deze klap om het leven.
Uit: J.L. Schotman, Zij vielen rondom Zwolle (Utrecht 1989) 55-58.
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Bronnenbladen
Bron 14
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Bronnenbladen
Bron 15
Martin Drewes.
Bron: en.ww2awards.com
Bron 16
Ooggetuigenverslag
Vannacht om een uur of twaalf waren er ontzettend veel vliegtuigen in de lucht.
Om ongeveer tien voor één plotseling het schieten van boordkanonnen, even later
gevolgd door een gegier en een helder licht. Dan volgt er een slag, verschrikkelijk.
O, God, flitste het door mij heen. Nu gaat Zwolle er aan. De slag was zo erg, dat ik
meende, dat het nog geen 200 meter weg was. Stijf van schrik ben ik plat in bed gaan
liggen, maar ik hoorde niks meer, waarna ik ben opgestaan. Ook vader en moeder
waren al op. Ik ga me aankleden en naar beneden. Ik heb intussen de vluchtkoffer
gepakt en wacht maar af, wat er verder zal gebeuren.
Uit: J.L. Schotman, Zij vielen rondom Zwolle (Utrecht 1989) 55-58.
Bron 17
Ooggetuigenverslag
De heer Winkelman: ‘Ik ben de volgende morgen met mijn vriend naar de crashplaats gegaan en we zagen een enorme krater in de uiterwaarden van het Zwarte
Water. Totale vernietiging. Wij vonden er kleine menselijke resten, waaronder een
afgerukt borststuk met in het jack een portefeuille met daarin een foto. Deze hebben
wij opgezonden naar het Rode Kruis.
Uit: J.L. Schotman, Zij vielen rondom Zwolle (Utrecht 1989) 55-58.
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Bronnenbladen
Bron 18
De bom van 4000 pond die het vliegtuig nog aan boord had, sloeg een enorme krater die zich
met water vulde. Op de achtergrond zie je beschadigde huizen en bedrijven.
Afbeelding: Historisch Centrum Overijssel
Bron 19
Bruce Davis en Edward Moran
Bruce en Edward overleefden hun parachutesprong en doken onder in Nederland.
Ze werden bij toeval opgepakt, nadat de Duitsers een inval deden in het huis waar ze
ondergedoken zaten. Bruce had geen persoonsbewijs bij zich, waardoor de Duitsers dachten dat hij een spion was. Om achter zijn geheimen te komen, is hij zwaar
gemarteld door de Gestapo. In februari 1945 werd hij bij een uitruil van gevangenen
met een ziekenhuisschip terug naar Australië gebracht. Pas in 1948 werd hij uit het
ziekenhuis ontslagen.
Edward Moran werd krijgsgevangen genomen en naar het krijgsgevangenenkamp
Bankau in Silezië (toen Duitsland, nu Polen) gestuurd. In dit kamp hielden de Duitsers
alleen piloten gevangen. Eind januari 1945 sloten de Duitsers het kamp en brachten
de gevangenen over naar een kamp voor krijgsgevangenen onder Berlijn. De Russen
bevrijdden het kamp op 22 april 1945. Edward Moran overleefde de oorlog.
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Bronnenbladen
Bron 20
Dennis Sharpe en Charles Raymond – Joe - Francis
Dennis en Charles overleefden hun parachutesprong en kwamen bij de Zwolse
verzetsgroep ‘De Groene’ terecht. Deze verzetsgroep probeerde piloten terug naar
Engeland te krijgen. Dennis en Joe doken onder op een woonboot, die verborgen in
het riet in een zijarm van het Zwarte Water. Daarna hebben ze een tijdje bij de familie
Mooren in het Brabantse Kelpen doorgebracht. Joe Francis wist met succes via
Gibraltar (Spanje) terug naar Engeland te keren. Daar pakte hij zijn werk als piloot
weer op. Joe Francis kwam in maart 1945 om het leven toen zijn vliegtuig neerstortte
in Birma.
Dennis werd in België opgepakt door de Duitsers, nadat hij werd overgedragen aan
de verzetsgroep onder leiding van René van Muylem. Van Muylem bleek een Belgische verrader te zijn, die de ontsnappingslijn in opdracht van de Duitsers opgezet
had. Hij liet zo 176 piloten in de val lopen. Wat er met Dennis Sharpe gebeurde nadat
hij in handen van de Duitsers viel is niet bekend. Zijn dossier in het Engelse Nationaal Archief is verloren gegaan.
Bron 21
De woonboot waar verzetsgroep De Groene onderduikers verborg. De mannen op de foto
zijn onderduikers. Afbeelding: Historisch Centrum Overijssel.
groep 7 en 8
het mysterie van
Stadshagen
LUCHTOORLOG
BOVEN MASTENBROEK
Bronnenbladen
Bron 22
In het midden zie je Henk Beernink en zijn vrouw en kind. Beernink was de leider van verzetsgroep De Groene. Om hen heen zie
je een aantal piloten die de verzetsgroep heeft helpen onderduiken. Afbeelding: Historisch Centrum Overijssel