Mag een verslaafde vrouw zwanger worden? Als

Mag een verslaafde vrouw zwanger worden?
Als een verslaafde vrouw al twee keer een zwangerschap vroegtijdig heeft
afgebroken en zich meldt omdat ze voor de derde keer zwanger blijkt te zijn, dan
zakt de moed van de hulpverlener in de schoenen.
Deze moeders in spé zijn vrouwen die naast verslaving aan alcohol en/of drugs vaak
ook lijden aan een psychische stoornis en verkeren in een zwak sociaal milieu.
Een aantal hiervan heeft niet bewust gekozen voor een kind; het overkomt ze.
Een kind in de buik van een verslaafde vrouw kan geen eerlijke start maken, als het
al tot een voldragen zwangerschap komt. Het kind komt vaak te vroeg, beschadigd
en verslaafd ter wereld, de moeder is eigenlijk niet in staat de opvoeding voor haar
rekening te nemen, en de sociale omgeving is verre van rooskleurig. Meestal is ze al
geen onbekende bij Bureau Jeugdzorg, de Raad voor de Kinderbescherming en de
Rechters. Alleen al in Rotterdam gaat het om zo’n 25 gevallen per jaar, zo blijkt uit
cijfers van het Meldpunt ‘zwanger en verslaafd’. Soms kiest de vrouw voor een
abortus; maar vaak komt het kind ter wereld met psychische en fysieke schade, en
wordt dan direct uit huis geplaatst. De schade is aanzienlijk, in de eerste plaats
natuurlijk voor het kind. Maar ook de maatschappij lijdt hier schade; denk alleen
maar eens aan de financiële aanslag op de zorgportemonnee. Het kind kun je dit niet
kwalijk nemen, je kan en mag immers niet verwachten dat deze kinderen normaal
kunnen participeren in en laat staan een bijdrage kunnen leveren aan de
samenleving. Maar wat doen we eraan? Kunnen we het juridisch en ethisch gezien
voorkomen?
De wetgever voorziet wél in enige dwangmaatregelen als een verslaafde vrouw
eenmaal zwanger is. Zo is dwangopname in het kader van de Wet Bopz mogelijk als
de foetus levensvatbaar is, dus na 24 weken zwangerschap. Ook de opvolger van
deze wet, de Wet Verplichte GGZ die onlangs naar de Tweede Kamer is gestuurd,
beoogt maatwerk te bieden voor mensen die ‘als gevolg van een psychische stoornis
een aanzienlijk risico lopen ernstige schade aan te richten voor zichzelf of voor
anderen’. Om dit risico weg te nemen kan de rechter straks één zorgmachtiging
afgeven met een keuze uit verschillende vormen van verplichte zorg.
De wetgever voorziet echter (nog) niet in juridische mogelijkheden om te voorkomen
dat vrouwen, die lijden aan verslavingsziekten in combinatie met andere psychische
stoornissen, überhaupt zwanger worden. Gedwongen anticonceptie dus. Een
gevoelige kwestie, omdat het ethisch niet zou kunnen vrouwen te dwingen een pil te
slikken tegen zwangerschap. Maar is het dan wel ethisch verantwoord dat een
zwangere vrouw haar kind beschadigt nog voor het geboren is?
Ook is er nog geen juridische mogelijkheid tot het opleggen van een verplichte
cursus. Een autobestuurder met een te hoog alcoholpromillage kan tegenwoordig
verplicht worden een cursus te volgen, de Educatieve Maatregel Alcohol. Zou het niet
een idee zijn om verslaafde vrouwen met een kinderwens zo’n cursus, zeg maar de
Educatieve Maatregel Zwangerschap, op te leggen of op zijn minst aan te bieden
voordat ze zwanger worden? Of verplichte drooglegging? Of nog een optie: gaat het
hier niet om een doelgroep die beter af zou zijn in een vorm van beschermd wonen,
waar ze intensief behandeld kunnen worden gericht op herstel van hun autonomie,
zodat er weer enig zicht komt op een respectvol bestaan? Waar je eerst drugsvrij kan
leren zorgen voor jezelf en dan pas (in de realiteit kan) overwegen of je drugsvrij
kan zorgen voor een kind?
In Rotterdam is de zorg aan deze doelgroep in de afgelopen jaren aanzienlijk
verbeterd. Dit is bereikt door intensieve samenwerking van Bouman GGZ met het
Erasmus MC, Raad voor de kinderbescherming, Bureau Jeugdzorg Rotterdam, Flexus
Jeugdplein en de GGD. Maar we lopen nog tegen twee problemen aan: Ten eerste
houdt het juridisch systeem onvoldoende rekening met de medische inzichten. En ten
tweede is er een groep vrouwen die niet één, maar soms wel twee of drie keer
zwanger raakt. Dat is een lastige ethische kwestie. Maar het beschadigen van
toekomstkansen van ongeboren kinderen is een net zo groot ethisch probleem.
Mag een verslaafde vrouw zwanger worden? De vraag stellen is het antwoord geven.
De hoogste tijd voor een debat over de kansen in plaats van de onmogelijkheden om
de hulpverleners in staat te stellen hun werk te doen. Ik doe er graag aan mee.
Sjef Czyzewski
Voorzitter Raad van Bestuur Bouman GGZ