Vollen en vilten vroeger

Vollen en vilten vroeger
In het Oude Testament vind men enige verwijzingen naar het vollen. Zo staat in
Jesaja, 36, 2 (NBG vertaling 1951) het volgende: Daarna zond de koning van Assur
de maarschalk uit Lakis met een sterke legermacht naar Jeruzalem tot koning Hizkia,
waar hij zich opstelde bij de waterleiding van de bovenste vijver op de weg naar het
Vollersveld.
En in Jesaja 7,3: Toen zeide de HERE tot Jesaja: Ga Achaz tegemoet, gij en uw
zoon Sear-Jasub, naar het einde van de waterleiding van de bovenste vijver, naar de
weg van het Vollersveld,
In Koningen II, 18, 17: Daarna zond de koning van Assur de veldmaarschalk, de
hofmaarschalk en de maarschalk uit Lakis met een sterke legermacht naar Jeruzalem, tot koning Hizkia. Zij trokken op en kwamen te Jeruzalem; en toen zij opgetrokken en gekomen waren, stelden zij zich op bij de waterleiding van de bovenste vijver
op de weg naar het Vollersveld.
Dit vollen werd o.a. in kuipen gedaan en voetvollen genoemd. De kuipen noemde
men volkommen. Maar voetvollen deed men ook in uitgeholde boomstammen, kuilen en putten.
Uiteraard kwamen de handen ook van pas zij het in mildere mate:
“Zo bestaat er een Egyptische voorstelling op papyrus-rollen van ca. 2000 jaar
vóór Chr., waarbij twee mannen tegenover elkaar staand, de wollen stoffen in
een soort kom met schuinaflopende, gegolfde oppervlakten met stenen
kneden en slaan.” Bron zie *
Een ander citaat: E. Henderson vertelt in zijn boek over IJsland (1818) „dat sommige
IJslanders deze schokbeweging rnet het bovenlichaam bij het zitten steeds maar
automatisch blijven voortzetten en zich ook in de kerk niet kunnen
intomen". Trouwens de IJslanders kenden vroeger het zgn. „ton-vollen"
voor kleinere artikelen. Na de bodem uit de ton gehaald te hebben, werden de
te vollen artikelen in de liggende tori gestopt en dan gevold door twee
mannen, die aan weerskanten op hun rug gingen liggen en dan met hun
voeten tegen de stoffen trappelden, in het midden gehouden door de
tegenovergesteld gerichte benen (E. Carus-Wilson, op. cit. pag. 43).Bron zie *
In historische romans lees je niet vaak dat er gevilt wordt. Misschien komt omdat nog
heel veel mensen niet weten hoe vilt wordt gemaakt. Het verbaasde mij dan ook dat
in de roman van Ken Follet’s, Pillars of the Earth, de zoon van de hoofdpersoon een
volmolen bouwde voor zijn geliefde zodat ze de geweven stoffen kon vollen. In de
Russische literatuur vind je soms vermelding van vilten laarzen.**
In de middeleeuwen werd er volop gevolt. Vollen is het proces na het vilten maar ook
na het weven. Men weefde wollen lappen die naar de vollers werden gebracht om
steviger te worden, voller zodat ze niet meer konden krimpen. Deze doeken gingen
een leven lang mee.
Dit vollen werd in kuipen gedaan zoals een glas-in-lood raam in de kathedraal van
Semur en Auxois, Frankrijk laat zien. Men verzamelde onder andere urine om in het
kuipbad te doen. Je kunt je voorstellen dat stampen op wol in een kuip met water en
urine niet de meest begeerde werkzaamheid was. Urine is een ammoniak die gebruikt wordt om te bleken en het vuil uit de wol te halen.
De Leidse schilder Isaac Claes van Swanenburg, schilderde rond 1594 het vollen en
kaarden van wol. De schilderijen bevinden zich in het Stedelijk Museum in Leiden.
In de middeleeuwen ontstonden ook de eerste volmolens. Water, wind, paarden en
mensenhanden werden gebruikt om de zware machines aan te zwengelen.
De eerste watervolmolens die vermeld staan komen uit Toscane 983 AC. Daarna
volgend Milaan, Frankrijk, Engeland, Schotland, Belgie, Nederland.
In Epen, een plaats in Zuid Limburg, niet ver van waar ik ben geboren staat een volmolen die pas prachtig gerestaureerd is. Het is niet bekend wanneer deze molen gebouwd is maar men weet wel dat er bedrijvigheid rondom wol heeft plaats gevonden.
“De Volmolen was in zijn tijd een onderdeel van de Vaalser lakenindustrie. De afstand om het laken met paard en wagen van Vaals naar Epen en
terug te vervoeren, was voor de fabrikanten geen belemmering. De ligging
van de molen op de Geul had namelijk het voordeel, dat er veel water beschikbaar was. De mogelijkheden om te vollen waren in de omgeving van Vaals
beperkt. In de Franse Tijd maakte de molen deel uit van de lakenfabriek van
Charles de Clermont. Zijn vader Johann Arnold von Clermont had de lakenfabriek van Aken naar Vaals verplaatst, waar de fabriek zich ontwikkelde tot
een omvangrijke lakenindustrie. Tijdens het bewind van Napoleon gingen belangrijke exportlanden verloren, waardoor Clermonts lakenindustrie over
haar hoogtepunt heen raakte en tenslotte zelfs ophield te bestaan.” Overgenomen van” Bron zie: ****
Men vertelt ook over de liederen die gezongen werden tijdens het vilten en vollen.
Een Turkse dame vertelde me dat in Turkije tijdens het vilten veel gezongen werd en
de liedjes een bepaalde tijd duurden zodat men wist hoe lang men gevilt had.
Istan Vidak, een Hongaarse vilter die vooral het vilten in Kirgizië heeft beschreven
vertelt over verschillende liederen. Maar dan hebben we het over Azie.
Interessant is dat men in Schotland oude waulking liederen heeft gevonden. Ook wel
Òrain Luaidh genoemd. De schotten droegen geruite kilten die geweven werden en
daarna gevold.
Op deze gravure uit 1770 zie je zowel oude vrouwen als jonge meisjes met de voeten op een geribbeld blad vollen. Het lijkt erop dat er gezongen wordt.
Deze waulking songs zijn op CD’s verkrijgbaar en als je op een zoekmachine dit
woord intypt zie je veel voorbeelden. Hier is een voorbeeld
Chuir M'athair Mise Dhan Taigh Charraideach (Skye Waulking Song)
Seisd 1: Hi ri huraibhi o ho
Chuir m'athair mise dha'n taigh charraideach
Seisd 2: O hi a bho hu o ho
'N oidhche sin a rinn e bhanais dhomh
Gur truagh a Righ nach b'e m'fhalairidh
M'an do bhrist mo lamh an t-aran dhomh
M'an d'rinn mo sgian biadh a ghearradh dhomh
Sheathain chridhe nan sul socair
Tha do bhata nochd 's na portaibh
Och, ma tha, chaneil i sociar
O nach roch thu, ghaoil, na toiseach
Vertaling:
Chorus 1: Hi ri huraibhi o ho
My father caused me great distress (literally translated, 'he sent me to a house of conflict / sorrow)
Chorus 2: O hi a bho ro hu o ho
That night that he arranged my marriage
A pity, oh God, it wasn't my lyke-wake
NB>The exact meaning of the next two lines are unclear to me, perhaps because of a mis-spelling? I
think the original meaning should be something like: 'where my hand will not break my bread', 'where
my knife will not cut my food' - [Corrections welcomed!]
Hearty Seathan [should read chridheil?] of the gentle eyes
Tonight your boat is in the harbour
Och, but it's not peaceful
Oh, weren't you, love, the first and foremost. (Should be 'robh' not 'roch'.)****
In Amerika zijn uiteraard ook volmolens ontstaan zij het niet in de middeleeuwen
uiteraard. Onderstaande foto laat de schijnbaar eerste volmolen zien.
Door de mechanisatie van het vollen werd de zware handen- en voetenarbeid overgedragen aan machines.
Bronnen:
* Over vollen
en volmolens: een industriële revolutie in de vroege middeleeuwen,
ING. P.J.M. VAN GORP,
van de Stichting
tot behoud van monumenten van bedrijf en techniek in het zuiden van Nederland, nr.
4.,januari 1979.
**Solzenitsjin, Gulag Archipel
**Anton Chechov, De reis naar Sachalin
**Ken Follet, Pilaren van de Aarde
***http://www.molendatabase.nl/nederland/molen.php?nummer=407
****http://lyricstranslate.com/en/chuir-m039athair-mise-dhan-taigh-charraideach-skye-
waulking-song-my-father-sent-me-house-conflict.htm
Marijke Eken 2011 © www.mekenart.com