HFDST 9 dE MAAN - Alles over Sterrenkunde
advertisement
prachtige verlatenheid Rotsblokken in het Taurus-Littrowgebergte, de landingsplaats van de laatste Apollovlucht. Bemande vluchten naar de maan Vlucht Apollo 11 Kijktip Bekijk met een kleine telescoop de kraters vlak bij de terminator (de grens tussen dag en nacht op de maan); door de lange schaduwen zijn die het indrukwekkendst. HFDST 9 Landingsdatum en -plaats Verblijfsduur op de maan 31h 31m 20 juli 1969/Mare Tranquillitatis 21h 36m Apollo 12 Charles Conrad, Alan Bean, Richard Gordon 19 november 1969/Oceanus Procellarum Apollo 13 James Lovell, Fred Haise, John Swigert geen landing als gevolg van ongeluk op 13 april 1970 Apollo 14 Alan Shepard, Edgar Mitchell, Stuart Roosa 5 februari 1971/Fra Mauro 33h 30m Apollo 15 David Scott, James Irwin, Alfred Worden 30 juli 1971/Hadley-Apennijnen 66h 55m Apollo 16 John Young, Charles Duke, Thomas Mattingly 21 april 1972/Descartes 71h 03m Apollo 17 Eugene Cernan, Harrison Schmitt, Ronald Evans 11 december 1972/Taurus-Littrow 75h * De namen van de astronauten die op de maan zijn geweest, zijn vet gedrukt. de maan 110 aarde, maan en zon deel 3 Kennismaking met de maan D Bemanning Neil Armstrong, Edwin Aldrin, Michael Collins e maan is het dichtstbijzijnde hemellichaam en het enige natuurlijke object dat in een stabiele baan om de aarde draait. Het is bovendien het enige hemellichaam waarop zonder optische hulpmiddelen details zichtbaar zijn: de donkere vlekken (het ‘mannetje in de maan’) zijn uitgestrekte lavavlakten, en rond Volle Maan is zelfs het stralenstelsel rond de heldere maankrater Tycho met het blote oog zichtbaar. De maan is veel kleiner dan de aarde (middellijn 3476 kilometer) en de zwaartekracht aan het oppervlak is niet sterk genoeg om een dampkring vast te houden. Op de maan is dus geen lucht. Er is ook vrijwel geen water; alleen op de bodems van sommige kraters in de poolgebieden, die nooit door de zon beschenen worden, komt ijs voor, zoals in 2009 bleek uit onderzoek van de maanverkenner LCROSS (Lunar Crater Observation and Sensing Satellite), die een geplande crash uitvoerde in de zuidpoolkrater Cabeus. De temperaturen op de maan schommelen tussen –170 °C ’s nachts en +100 °C overdag, omdat er geen dampkring is die de zonnewarmte zou kunnen temperen en vasthouden. En zonder lucht is er natuurlijk ook geen geluid. De maan is een kale, sinistere, levenloze wereld. Doordat er geen wind- of watererosie op de maan voorkomt en de maan nauwelijks geologische activiteit vertoont, ziet De maan in cijfers afstand tot de aarde (gemiddeld) 384.400 km gemiddelde perigeumafstand 363.296 km gemiddelde apogeumafstand 405.504 km rotatieperiode 27d 07h 43m 11,56s omlooptijd (siderische maand) 27d 07h 43m 11,56s gemiddelde baansnelheid 3680 km/h baanhelling t.o.v. de aardbaan 5° 09’ baanexcentriciteit 0,05490 middellijn 3476 km gemiddelde schijnbare middellijn 31’ 05” (ongeveer 1/2°) massa (aarde = 1) 0,0123 (1/81,3) volume (aarde = 1) 0,0203 oppervlak (aarde = 1) 0,0743 dichtheid 3,342 g/cm3 ontsnappingssnelheid 2,38 km/s zwaartekracht aan het oppervlak (aarde = 1) 0,1653 het oppervlak er in grote lijnen nog precies hetzelfde uit als honderden miljoenen jaren geleden. Een hevig kosmisch bombardement in de beginperiode van het zonnestelsel (zie pag. 136) heeft blijvende sporen nagelaten op het maanop- + + + Omdat de maan om zijn as draait in dezelfde periode waarin hij om de aarde beweegt, kijken we vanaf de aarde altijd hfdst 9 de maan 111 pervlak: diepe inslagbekkens die volgelopen zijn met gesmolten gesteente en talloze grote en kleine inslagkraters. Omdat de maan zo dichtbij staat, op een gemiddelde afstand van 384.400 kilometer, is het een dankbaar waarnemings­ object voor beginnende sterrenkundeamateurs. Wie over een kleine telescoop beschikt, raakt eigenlijk nooit uitgekeken op de maan. Mensen op de maan De maan is het enige hemellichaam dat ooit bezoek heeft gehad van de mens. De eerste bemande maanlanding wordt algemeen beschouwd als het hoogtepunt uit de geschiedenis van de ruimtevaart en als een van de grootste technologische prestaties van de mensheid. Het Amerikaanse Apolloprogramma was de meest zichtbare component van de Koude Oorlog tussen de Verenigde Staten en de voormalige Sovjetunie. Het belangrijkste doel van het maanpro- dubbelplaneet De maan is bijna vier keer zo klein als de aarde. tegen dezelfde kant van de maan aan. + + + gramma was de Russen te laten zien wie de baas is in de ruimte. Op 25 mei 1961, een paar weken na de eerste bemande ruimtevlucht van Joeri Gagarin, kondigde president John F. Kennedy aan dat er voor het eind van het decennium een mens op de maan zou staan. Minder dan drieduizend dagen later was het zover. Ter voorbereiding op de bemande Apollovluchten werd de maan onderzocht door onbemande ruimtesondes: de Rangers, die een harde landing op de maan maakten en tot het laatste moment foto’s naar de aarde bleven sturen; de Surveyors, die zachte landingen uitvoerden en bodemonderzoek deden, en de Lunar Orbiters, die vanuit een baan om de maan het oppervlak gedetailleerd in kaart brachten. In de nacht van 20 op 21 juli 1969 zette de 38-jarige Apollo 11-commandant Neil Armstrong als eerste mens voet op de maan, kort daarna gevolgd door Edwin ‘Buzz’ Aldrin, die de maanlander Eagle bestuurde. Michael Collins bleef intussen in het moederschip rondjes om de maan draaien. In totaal verbleven Armstrong en Aldrin 21 uur en 36 minuten op de maan, aan de rand van Mare Tranquillitatis, de Zee der Rust. Later volgden nog vijf bemande maanlandingen; in totaal hebben er tussen juli 1969 en december 1972 twaalf mensen op de maan rondgelopen. zee van rust Apollo 11 landde in Mare Tranquillitatis, de Zee van de Rust. N 80° Scoresby Barrow Goldschmidt Epigenes Meton W. Bond Democritus C. Mayer Timaeus Archytas 60° Galle Protagoras ON MA RE HU MB OL DT IA Endymion TE Baily S S LPE AL PE Mitchell IS A L VAL Calippus Schumacher Cepheus Grove LACUS SOMNIORUM M CA ONT UC E AS S US Aristillus Zeno Shuckburgh Williams Oersted Mason Plana Theaetetus Gauss Berzelius APOLLO 15 US Newcomb Chacornac deel 3 Le Monnier Römer Bessel Littrow Sulpicius Gallus MO NT ES HA Dawes US Franz kratertrio Amateuropname van de maankraters Ukert Bode RIMA Hyginus Murchison Pallas Chladni SINUS Silberschlag Triesnecker Flammarion Agrippa Réaumur DAEU S Godin Rhaeticus Oppolzer 0° ARIA Sosigenes Whewell Cayley Tempel Dembowski MEDII Julius Caesar Dionysius Schmidt 10° Cauchy MARE TRANQUILLITATIS Lade Horrocks Theon Junior Condorcet Firmicus Secchi 30° 40° Censorinus Delambre 50° 60° Dubyago MARE SPUMANS Webb Messier A MARE UNDARUM Apollonius Taruntius APOLLO 11 20° 10° Auzout Lawrence Cameron Maskelyne Theon Senior 113 Hansen Lick da Vinci Lamont Ritter Sabine Alhazen Yerkes Glaisher Arago Manners MARE CRISIUM Messier MARE FECUNDITATIS 70° 80° O SMY THII krater aan de oostrand van Mare Tranquillitatis. Interessante structuren voor waarnemingen met een telescoop zijn de Alpenvallei (Vallis Alpes, ten noorden van Cassini) en het rillenstelsel van Hyginus en Ariadaeus (Rima Hyginus en Rima Ariadaeus, ten westen van Mare Tranquillitatis). Ross Proclus Lyell Jansen Maclear 20° Peirce Picard Manilius MARE VAPORUM Boscovich Carmichael MARE H et noordoostelijk deel van de maan wordt vrijwel geheel in beslag genomen door enkele grote, ruwweg cirkelvormige maanzeeën (uitgestrekte, donkere lavavlakten): Mare Serenitatis, Mare Tranquillitatis en Mare Crisium. Mare Serenitatis, aan de westzijde begrensd door het Haemus- en het Kaukasusgebergte, wordt van zuid naar noord doorsneden door een heldere lichtstreep, die vooral rond Volle Maan goed zichtbaar is. Het is een uitloper van het stralenstelsel van de krater Tycho (zie pag. 118). Mare Serenitatis bevat veel marekammen: smalle, meanderende heuvelruggen. Mare Tranquillitatis is de maanzee waarin de Apollo 11 landde (zie pag. 111). Deze maanzee bevat veel rillen: kronkelige geulen en groeven in het maanoppervlak. Mare Crisium is een opvallende maanzee die gemakkelijk met het blote oog zichtbaar is; hij wordt omgeven door hoge bergketens. De opvallendste kraters en walvlakten rondom Mare Serenitatis zijn Cassini (aan de noordwestzijde), Aristoteles en Eudoxus (op de grens met Mare Frigoris), Atlas, Hercules en Endymion (in het noordoosten) en Posidonius (aan de oostzijde). Plinius is een mooie krater op de grens met Mare Tranquillitatis, en ten zuidwesten van het Haemus-gebergte ligt Manilius. Aan de noordzijde van Mare Crisium ligt de walvlakte Cleomedes. Taruntius ten slotte is een opvallende Vitruvius Plinius Menelaus MARE ANGUIS Tisserand Hill Maraldi EM Plutarch Eimmart APOLLO 17 AP Eerste kwadrant Delmotte Macrobius O M 30° Tralles Cleomedes ORIS GINIS R E MAR MAR aarde, maan en zon 112 S E NT Hahn Debes MARE SERENITATIS Conon IN Berosus Burckhardt Aratus N EN Bernoulli Geminus Autolycus Linné Messala Franklin Posidonius Archimedes 40° Hooke Daniell PALUS PUTREDINIS 50° Chevallier Bürg Eudoxus Cassini NU M Mercurius LACUS MORTIS S Piazzi Smyth Mons Piton Atlas Hercules Aristoteles Egede Bekijk bij gunstige libratie (zie pag. 120) de ‘randzeeën’ Mare Marginis (oostelijk van Mare Crisium) en Mare Humboldtianum (bij de walvlakte Endymion). Strabo Thales Gärtner Kane Sheepshanks MARE FRIGORIS M Kijktip 70° Arnold Neison Archimedes, Aristillus en Autolycus. + + + Mare (meervoud: maria, met de klemtoon op de eerste lettergreep) is Latijn voor ‘zee’. Vroeger dacht men dat de vlekken Zeeën, baaien, meren en moerassen op de maan Latijnse naam Lacus Mortis Lacus Somniorum Mare Anguis Mare Australe Mare Cognitum Mare Crisium Mare Fecunditatis Mare Frigoris Mare Humboldtianum Mare Humorum Mare Imbrium Nederlandse naam Meer van de Dood Meer van de Dromen Latijnse naam Nederlandse naam Latijnse naam Nederlandse naam Mare Insularum Zee van de Eilanden Mare Vaporum Zee van de Dampen Mare Marginis Randzee Slangenzee Mare Nectaris Zee van de Nectar Zuidelijke Zee Mare Nubium Zee van de Wolken Zee die gekend is Zee van de Kenteringen Zee van de Vruchtbaarheid Zee van de Koude Zee van Humboldt Zee van de Vochtigheid Zee van de Buien op de maan zeeën en oceanen waren. + + + Mare Orientale Mare Serenitatis Mare Smythii Mare Spumans Mare Struve Mare Tranquillitatis Mare Undarum Oostelijke Zee Zee van de Stilte Zee van Smyth Zee van het Schuim Oceanus Procellarum Palus Epidemiarum Moeras van de Epidemieën Palus Nebularum Moeras van de Nevelen Palus Putredinis Moeras van de Rotting Palus Somnii Sinus Aestuum Sinus Asperitatis Zee van Struve Sinus Iridum Zee van de Rust Sinus Medii Zee van de Golven Oceaan van de Stormen Sinus Roris Moeras van de Slaap Ziedende Baai Baai van de Ruwte Regenboogbaai Baai van het Midden Baai van de Dauw
