gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!

G E VA A R L I J K E S T O F F E N :
VOORZICHTIG BEHANDELEN!
Goede Praktijken 2003
Vo o r w o o r d
In 30 procent van de Nederlandse bedrijven werken mensen regelmatig met
één of meerdere van de circa 40.000 gevaarlijke stoffen. Dit zijn niet alleen
goed voorbereide laboranten of chemische specialisten, maar ook de kapper
en de drukker ‘om de hoek’. Mensen die zich vaak niet realiseren dat ze met
gevaarlijke stoffen werken en hoe ze daar op een goede manier mee om moeten gaan. Dat is misschien niet verbazingwekkend, maar wel verontrustend,
want daarmee worden onbewust soms grote risico’s genomen.
In deze kabinetsperiode wil ik het bedrijfsleven met 10 miljoen euro ondersteunen om op een meer verantwoorde manier om te gaan met de blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Goede initiatieven van producenten, branches
en bedrijven kunnen met het geld worden aangemoedigd. Zo kunnen branches opleidingen aanbieden of een eigen databank opzetten met informatie
over in die branche gebruikte stoffen. Met dit geld als steun in de rug vertrouw ik erop dat het bedrijfsleven de handschoen oppakt en het probleem
serieus neemt.
Het boekje dat nu voor u ligt, kan al een bijdrage leveren. Hierin staan goede
voorbeelden uit de praktijk opgesomd, aangeleverd in het kader van de
Europese Week voor Veiligheid en Gezondheid 2003. Ik zou zeggen: laat u
inspireren!
Mark Rutte
Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
3
Inhoudsopgave
Inleiding ................................................................................................................................................................................... 6
Brakel Interieurgroep
Gebruik ander soort staalplaat; winst voor arbeidsomstandigheden,
milieu én productie ....................................................................................................................................................... 9
Glasatelier Oud Rijswijk
Veiligheid eerst voor glazeniers !
Aanpak op bedrijfs- en brancheniveau
................................................................................................
Vakraad voor het Kappersbedrijf
Healthy Hairdresser; jouw gezondheid telt :
campagne om gezond werken in de kappersbranche te bevorderen
Arbouw
Keuze van arbo- en milieuvriendelijke ontkistingsmiddelen
..............
........................................
....................
Du Pont de Nemours Nederland
‘Operational Discipline’: programma voor de versterking van
risico-beleving en risico-beheersing ........................................................................................................ 53
17
The Greenery
Veiliger werken in een fruitkoelhuis
21
29
Akzo Nobel Chemicals
Managing Total Health: een bewustwordings- en verbeteringsprogramma voor gezondheid ........................................................................................................................ 33
Arbouw
Veilig omgaan met bouwmaterialen en bouwproducten op
de bouwplaats: Productgroep Informatie Systeem Arbouw (PISA)
.....................
DSM Pharma Chemicals
In kaart brengen van blootstelling bij doseren en drogen van vaste
stoffen in een chemische fabriek ................................................................................................................ 49
13
FOCWA
KAMM-systeem: geautomatiseerd programma voor kwaliteit,
arbo en milieu ................................................................................................................................................................. 25
Air Products Nederland
Veiligheid en gezondheid training voor depothouders van gassen
Bayer Tanatex
Dosering van poeders vanuit ‘bigbags’ in plaats van zakken:
minder blootstelling, minder fysieke belasting ........................................................................... 45
37
AVR- Industrial Services
Beleids- en Uitvoeringsplan: werken met gevaarlijke stoffen bij
industriële reinigingsprocessen ..................................................................................................................... 41
.........................................................................................................
Intervet International
Veilig werken met infectieuze micro-organismen
....................................................................
Koninklijke Landmacht / LBBKL / BOSCO Bedrijf
Geïntegreerde benadering voor het managen van gevaarlijke stoffen
...........
57
61
65
Medisch Centrum Alkmaar
Een gestructureerd arbeidsomstandigheden- en milieuverbeterprogramma op afdelingsniveau ................................................................................................................... 69
Meneba Meel
Methode om veilig en stofvrij zeeframen te reinigen
.........................................................
Nederlandse Vereniging voor het Onderwijs
in de Natuurwetenschappen (NVON)
Arboboek: vergroten veiligheid bij proeven en practica
..................................................
Nederlandse Vereniging van Rubber- en
kunststoffabrikanten (NVR)
Kennissysteem ondersteunt het Stoffenbeleid in de rubberindustrie
................
73
77
81
Reym
Verankering van veiligheids- en arbozorg in het managementsysteem ........... 85
4
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
5
Inleiding
Werken met gevaarlijke stoffen
Potentieel gevaarlijke stoffen komen op vele werkplekken voor. Ze zitten in
cosmetica, verven, schoonmaakmiddelen, medicijnen, brandstoffen, bestrijdingsmiddelen, eigenlijk in bijna alle producten waarmee gewerkt wordt.
Door onbeheerste blootstelling aan deze stoffen kunnen werknemers aandoeningen oplopen als: huideczeem, stoflongen, allergieën en zelfs kanker.
Alle reden om het werken met gevaarlijke stoffen goed te regelen.
Werknemers zijn zich vaak niet bewust van de mogelijke gevolgen van het
werken met bepaalde stoffen. Soms is hen niet bekend welke bestanddelen
de gebruikte stoffen hebben. En er is onvoldoende informatie beschikbaar
over de juiste (veilige) omgang met deze producten. Werkgevers op hun
beurt hebben moeite om voldoende informatie over stoffen van hun leveranciers te krijgen. Met name veel ondernemers uit het midden- en kleinbedrijf
(MKB) hebben zelf niet de specialistische kennis in huis om verantwoord om
te gaan met gevaarlijke stoffen.
Dit probleem speelt niet alleen in Nederland. In de Europese Unie zijn 96%
van alle organisaties in de chemische industrie (36.000 bedrijven in totaal)
MKB-ondernemers met weinig of geen kennis van gevaarlijke stoffen. Van de
in Europa geregistreerde chemische stoffen worden er 30.000 vaak op het
werk gebruikt, op zeer diverse werkplekken als kapsalons, kantoren, bouwplaatsen, drukkerijen en landbouwbedrijven. In 2003 is het thema van de
Europese Week voor Veiligheid en Gezondheid op het werk daarom:
“Gevaarlijke Stoffen: Voorzichtig Behandelen!”. Op initiatief van het Europese
Agentschap voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk in Bilbao organiseren de Europese lidstaten activiteiten rondom dit thema.
Goede Praktijken Competitie; 20 Nederlandse aanmeldingen
Eén van de activiteiten tijdens de Europese Week is een competitie voor
Goede Praktijken in Nederland en Europa. Vanuit Nederland zijn 20 aanmeldingen ontvangen. De ingediende Goede Praktijken zijn zeer gevarieerd:
richtlijnen voor veiliger werken, beleids- en uitvoeringsplannen, geautomatiseerde kennis- en informatiesystemen, aanpassingen voor een veiliger pro-
6
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
ductieproces, een campagne ter verbetering van de arbeidsomstandigheden
in een branche en het in kaart brengen van risico’s van het werken met stoffen. Deze verscheidenheid laat aan de ene kant zien dat het veilig werken met
gevaarlijke stoffen een complexe zaak is, aan de andere kant dat er vele aanknopingspunten zijn voor oplossingen en verbeteringen.
Een deskundige jury bestaande uit vertegenwoordigers van werkgevers, werknemers en de overheid heeft uit de 20 Nederlandse aanmeldingen twee
Nederlandse prijswinnaars gekozen, namelijk Brakel Interieurgroep met een
vooruitstrevende innovatie van het productieproces en Glasatelier Oud
Rijswijk met een integrale bedrijfs- en brancheaanpak. Ook zijn drie Goede
Praktijken geselecteerd voor deelname aan de Europese Goede Praktijken
Competitie. Dit zijn: de brancheorganisatie van kappers met de Healthy
Hairdresser-campagne, Arbouw met de keuze van arbo- en milieuvriendelijke
ontkistingsmiddelen en het Kwaliteits-, Arbo- en Milieumanagement-systeem
van FOCWA. Tijdens de Startmanifestatie van de Europese Week op 27 oktober in de Van Nelle Fabriek te Rotterdam, beloont het aanwezige publiek haar
eigen favoriet met de Publieksprijs.
In dit boekje treft u een korte beschrijving van alle Goede Praktijken aan. Per
organisatie is ook een contactpersoon vermeld, daar kunt u meer informatie
krijgen over de Goede Praktijk. Bij de Europese nominaties en de Nederlandse
prijswinnaars is het oordeel van de Nederlandse jury opgenomen.
Tenslotte
Jaarlijks vindt de Goede Praktijken Competitie plaats. In 2004 zal de Europese
Week zich richten op de bouw-sector. Ook u kunt hieraan deelnemen! Voor
nadere informatie kunt u terecht op www.arbo.nl. De Europese Week biedt
een uitgelezen kans om de aanpak binnen uw organisatie in de schijnwerpers
te zetten.
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
7
Ne
de
rl an d
e
1
Pr ijs
Brakel Interieurgroep
R. Kinneging
Postbus 743 – 1200 AS Hilversum
Tel. 035-621 39 44
e-mail: [email protected]
website: www.brakelgroup.com
Brakel Interieurgroep
De Brakel Interieurgroep is gespecialiseerd in totaalinrichtingen op het gebied
van interieurbouw, uitgevoerd in metaal en/of hout. Als partner in zowel kleine als omvangrijke projecten verzorgt het bedrijf ontwerp, tekenwerk,
productie, en vervoer en montage van interieurelementen. Bij Brakel
Interieurgroep zijn 300 medewerkers werkzaam vanuit een drietal vestigingen. De Goede Praktijk beschrijft een innovatie van het productieproces met
winst voor arbeidsomstandigheden, milieu én productie.
Werknemers worden blootgesteld aan oplosmiddelen
Voor het maken van stalen scheidingswanden worden staalplaten gebruikt
die ontvet dienen te worden. Dit gebeurt bij Brakel door middel van een
dampontvettingsbad met het schadelijke oplosmiddel trichloorethyleen.
De medewerkers aan de ontvettingsinstallatie werken de hele dag bij het ontvettingsbad en worden blootgesteld aan trichloorethyleen-dampen. Na deze
ontvettingsstap worden panelen samengesteld en vindt een natlakbewerking
(eveneens oplosmiddelhoudend) plaats.
Langdurige blootstelling aan oplosmiddelen zoals trichloorethyleen kan
neurologische schade veroorzaken; deze ziekte heet Organisch PsychoSyndroom (OPS). Meestal ontstaat OPS na een blootstelling aan oplosmiddelen gedurende 5 jaar of langer. Bij Brakel wordt gebruik gemaakt van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) om het ontstaan van OPS te voorkomen.
8
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
9
se
Gebruik ander soort staalplaat;
winst voor arbeidsomstandigheden,
milieu én productie
Op dit moment worden de ELVZ-platen genatlakt totdat Brakel in de nieuwe
productiehal zal overstappen op poederlakken.
Sterke kanten van het gewijzigde productieproces
Door het niet meer ontvetten van staalplaat, wordt er ongeveer 50% minder
gebruik gemaakt van het ontvettingsbad. Dankzij deze reductie staan de
medewerkers minder lang bloot aan de oplosmiddelen.
Bovendien wordt als gevolg van het niet ontvetten van de staalplaten een
productiestap overgeslagen. Dit heeft gezorgd voor een afname van de productietijd met 12%, hiermee is de kostprijs van de wand aanzienlijk gedaald.
Wanneer er ontvet had moeten blijven worden, was er waarschijnlijk een
sproeitunnel (alkalisch) aangeschaft, met als gevolg dat onderdelen twee keer
Besparingen
Het electrolytisch verzinkt staal kan zonder ontvetten het productieproces in
Ander soort staalplaat hoeft niet met oplosmiddelen ontvet te
worden
Ter voorbereiding op de bouw van een nieuwe productiehal heeft Brakel zich
georiënteerd op de beste ontvettingsmogelijkheid van stalen onderdelen
voor scheidingswanden. Dit gezien het belang van het werken aan verbeteringen voor arbeidsomstandigheden en milieu. Eén van de medewerkers stelde voor om gebruik te maken van een andere soort staalplaat waarmee de
ontvettingsstap overgeslagen kan worden. Het betreft elektrolytisch verzinkt
staal (ELVZ), dat vet- en olievrij aangeleverd wordt en dus niet ontvet hoeft te
worden.
Een onderzoek van de IVAM, uitgevoerd in nauwe samenwerking met de
werkvloer, heeft aangetoond dat niet ontvetten van ELVZ plaat in combinatie
met het gebruik van poederlak geen nadelige gevolgen heeft voor de hechting.
10
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Investeringen
Kosten ontvetten:
Incl. loon, chemicaliën,
energiekosten, persoonlijke
beschermingsmiddelen, per jaar € 116.250
elektrolytisch
verzinkt staal
Minder voorraad staalplaten,
minder opslag, interest en risico € 70.000
Handschoenen, geschatte
kosten per jaar
€ 11.345
Totaal
€ 155.345
€ 186.250
Totaal
per jaar
ca. € 144.000
Overig
Productietijd, ca. 12 % kortere
doorlooptijd
Afname milieu en gezondheid belasting,
afname chemicaliën en water verbruik
Ruimtebesparing ca. 70 m2
Sproeitunnel, investering die niet
door hoeft te gaan ca. € 227.000
Tabel 1: indicatieve weergave van de besparingen ten opzichte van de investeringen
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
11
(voor het ontvetten en voor de spuiterij) op een band gehangen moeten worden. Deze extra belasting van medewerkers is nu niet nodig.
Ne
de
rl an d
Pr ijs
Glasatelier Oud Rijswijk
P. Heijman
Loodstraat 26 – 2718 RW Zoetermeer
De praktijk
De investeringen en besparingen die met bovenstaande aanpak gemoeid zijn
worden bij indicatie weergegeven in tabel 1. Brakel heeft met dit project voor
zowel medewerkers als het bedrijf enkel ‘winst’ behaald. Als de nieuwe
fabriekshal gereed is zal Brakel een aantal verdergaande vernieuwingen doorvoeren om te beginnen een nieuwe poederspuitstraat.
Nederlandse Prijs: oordeel jury
Brakel heeft met een relatief simpele oplossing, het gebruiken van een
ander soort staalplaat, indrukwekkende resultaten geboekt. De arbeidsomstandigheden van de werknemers zijn aanzienlijk verbeterd, de oplossing
heeft een positief effect op het milieu en ook is er winst voor het bedrijf
door onder andere een versnelling van het productieproces. Winst voor
alle betrokkenen dus door deze integrale praktische oplossing.
Ook is deze Goede Praktijk een voorbeeld van effectieve samenwerking
tussen werkgever en werknemers ten aanzien van het arbobeleid in de
onderneming; de oplossing is afkomstig van een werknemer van Brakel.
De oplossing is weliswaar gericht is op een specifiek probleem, maar de
aanpak gaat verder dan het wettelijk minimum. Bij een bredere toepassing
van deze Goede Praktijk zal de impact op zowel arbo, milieu als bedrijfsresultaten in de gehele branche hoog kunnen zijn.
12
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Tel. 079-361 86 65
e-mail: [email protected]
website: www.glasatelier.nl
Glasatelier Oud Rijswijk is een ambachtelijk glazeniersbedrijf met 11 werknemers. Binnen het bedrijf wordt onder meer gewerkt aan de restauratie
van (gebrandschilderde) glas-in-lood ramen. Met name de aanwezigheid
van loodstof vormt een gezondheidsrisico voor werknemers. De ingezonden Goede Praktijk richt zich op het realiseren van de meest optimale
werkomstandigheden voor restauratieglazeniers en het vergroten van hun
vakkennis en de kennis op het terrein van veiligheid, gezondheid en
milieu.
De inspanningen van Peter Heijman, directeur van Glasatelier Oud Rijswijk,
richten zich op zowel het eigen bedrijf als de gehele branche.
Voortrekkersrol binnen de branche
De heer Heijman volgt de internationale ontwikkelingen en onderzoeksresultaten wat betreft de gezondheidsrisico’s van blootstelling aan loodstof en vertaalt deze ontwikkelingen naar de eigen beroepspraktijk en de branche.
Daarbij zet hij zich actief in voor de realisatie van landelijk wetenschappelijk
TNO onderzoek naar het loodstofgehalte in samenhang met de huisvesting
van glazeniers.
De heer Heijman vervult als vice-voorzitter een voortrekkersrol binnen de
brancheorganisatie Ondernemers Vereniging Glazeniers (OVG) om collectief
binnen de branche een minimaal niveau van arbeidsveiligheid voor werknemers te bereiken. Hiervoor is een traject uitgezet voor alle OVG-leden
bestaande uit de volgende elementen:
• het opstellen van een Risico- Inventarisatie en –Evaluatie (RI&E), inclusief
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
e
2
13
se
Ve i l i g h e i d e e r s t v o o r g l a z e n i e r s !
Aanpak op bedrijfs- en
brancheniveau
een verdieping op het gebied
van gevaarlijke stoffen met
daaruit voortvloeiend het
inzetten van een Plan van
Aanpak binnen het bedrijf,
• de Beroepscode voor de glazenier vernieuwen naar de
laatste stand van de Arbowet;
hierin opgenomen wordt kennis over loodstof en andere
gevaarlijke stoffen en de praktische
maatregelen
om
gezondheidsrisico’s te beheerGlas-in-lood raam
sen,
• starten van een opleidingstraject voor medewerkers van aangesloten bedrijven gericht op zowel het vergroten van de vakkennis als kennis op het
gebied van veiligheid, gezondheid en milieu,
• het toewerken naar een branchecertificaat, waarbij de bovengenoemde
punten als instapvereiste voor lidmaatschap gelden.
Uitgebreide maatregelen binnen het eigen bedrijf
Glasatelier Oud Rijswijk voldoet aan de Arbowet en maakt gebruik van een
‘Actiepuntenlijst Gevaarlijke Stoffen’ als actief onderdeel van het Plan van
Aanpak.
In 1998 heeft het Glasatelier een nieuw bedrijfspand betrokken dat zoveel
mogelijk naar de geldende veiligheidseisen ingericht is. Er is hierbij zelfs
gebruik gemaakt van kennis, vergaard bij de Amerikaanse vereniging van glazeniers (SGAA), en gebaseerd op de strengere Arbowetgeving in Amerika op
dit gebied.
Hieronder volgen puntsgewijs de maatregelen die getroffen zijn binnen
Glasatelier Oud Rijswijk.
• Voor verschillende bewerkingen zijn afgesloten ruimtes gecreëerd, voorzien van mechanische ventilatie en puntafzuiging op de werkplekken.
• Aan de hand van de Beroepscode voor glazeniers zijn bedrijfseigen proce-
14
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
•
•
•
•
dures en werkinstructies opgesteld die medewerkers duidelijkheid bieden
over de gewenste manier van werken.
Een interne opleiding zorgt ervoor dat procedures en werkinstructies ook
daadwerkelijk worden nageleefd.
Alle medewerkers zijn gestimuleerd een door de werkgever gefinancierde
externe opleiding te volgen op het gebied van gezondheid en milieu.
Veiligheid, Gezondheid en Milieu (VGM) zijn continu punt van aandacht
binnen het bedrijf; in verschillende overlegsituaties, in het actief zorgen dat
werkinstructies worden nageleefd en in het tweejaarlijks testen van het
loodgehalte in het bloed van medewerkers.
Een externe VGM coördinator bewaakt de inspanningen op VGM gebied
en begeleidt het bedrijf van de heer Heijman naar een steeds professioneler niveau.
Kortom: Veiligheid eerst is binnen Glasatelier Oud Rijswijk het adagium.
Gassolderen met puntafzuiging
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
15
e
ro pes e
Eu
om
i nati
N
Healthy Hairdresser; jouw gezondheid
telt: campagne om gezond werken
in de kappersbranche te bevorderen
Kosten en baten van structurele aandacht voor veiligheid
Het zal duidelijk zijn dat de aanpak die gevolgd wordt in Glasatelier Oud
Rijswijk veelomvattend en intensief is en ook de nodige kosten met zich mee
heeft gebracht.
Resultaat van de structurele aandacht voor veiligheid is dat er minder mis
gaat binnen het werkproces en er ook minder persoonlijke ongelukken
gebeuren (zoals snij-, schaaf- en klemwonden). VGM is hiermee op de lange
termijn de investering waard en in een dergelijke omgeving is het uiteraard
ook prettiger werken.
Vakraad voor het Kappersbedrijf
Ook op brancheniveau zijn de resultaten aanzienlijk. De ontwikkelingen
binnen de gehele branche op het gebied van veilig werken en de beheersing
van gezondheidsrisico’s krijgen een stevige impuls en professionalisering blijft
een continu aandachtspunt.
In december 2001 hebben de sociale partners in de kappersbranche en het
ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een arboconvenant afgesloten. Hierin zijn een aantal maatregelen voor de kappersbranche vastgelegd
die erop gericht zijn om het aantal eczeemklachten bij kappers in een periode van vier jaar drastisch te laten dalen. Zo dient het aantal nieuwe gevallen
van handeczeem te verminderen met 50%. Om dit te bereiken is de kappersbranche voorjaar 2003 gestart met een wervende campagne ‘Healthy
Hairdresser; jouw gezondheid telt’, gericht op kappers en leerling-kappers.
Nederlandse Prijs: oordeel jury
De Goede Praktijk van Glasatelier Oud Rijswijk is een goed voorbeeld van
een gedegen totaal-aanpak voor arbeidsomstandigheden in een kleine
organisatie.
De aanpak van de heer Heijman, directeur van het bedrijf, kenmerkt zich
niet alleen door een grote betrokkenheid en continue inzet om de arbeidsrisico’s in zijn organisatie tot een minimum terug te brengen, maar ook
richting de branche ontplooit en initieert hij verschillende activiteiten.
Het is juist deze gedreven aanpak en voortrekkersrol vanuit een kleine
organisatie die heeft geleid tot toekenning van een Nederlandse prijs.
De toekenning van deze prijs is vooral bedoeld als opsteker voor de activiteiten van het Glasatelier: niet alleen voor de interne activiteiten, maar
zeker ook als ondersteuning richting de glazeniersbranche om daar
arbeidsomstandigheden hoog op de agenda te krijgen en te houden.
16
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
F. de Kruif
Postbus 94372 – 1090 GJ Amsterdam
Tel. 020-591 19 90
e-mail: [email protected]
website: www.healthyhairdresser.nl
Kapper, voor hoe lang?
Het uitoefenen van het kappersvak bestaat uit werkzaamheden als wassen,
knippen, kleuren, permanenten en föhnen. Kappers lopen daarbij het risico
eczeem aan hun handen te krijgen, ook wel kapperseczeem genoemd; een
typische beroepsziekte. Zo’n 30 tot 50% van de kappers heeft op enig
moment in de carrière huidklachten. Deze klachten leiden er vaak toe dat
kappers het vak moeten verlaten en een ander beroep kiezen.
Afspraken op brancheniveau
Werkgevers en werknemers in de branche zijn in het arboconvenant een aantal concrete maatregelen overeengekomen om de blootstelling van kappers
aan huid-irriterende stoffen terug te brengen en daarmee kapperseczeem te
voorkomen.
Samengevat luiden de maatregelen als volgt:
• Het gebruik van handschoenen wordt verplicht bij het gebruik van verf-,
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
17
permanent- en blondeermiddelen. Het gebruik van handschoenen bij wassen wordt aanbevolen. Handschoenen moeten van PVC gemaakt zijn en
worden eenmalig gebruikt.
• Er komt een verbod op werken met kapperscosmetica (met name permanentvloeistoffen) die GTG (glycerylthioglycolaat) bevatten.
• Verpakkingen van permanentvloeistoffen en haarverven worden aangepast,
zodat blootstelling aan de huid van de kappers zoveel mogelijk wordt voorkomen.
• Kappers mogen binnenkort alleen nog maar werken met stuifvrije blondeermiddelen.
• Er komen regels over pauze en taakroulatie om langdurig werken met natte
handen te voorkomen.
• Er wordt een screeningsinstrument ontwikkeld, waarmee kappers zelf kunnen controleren of ze (aanleg voor) kapperseczeem hebben.
• Er zijn afspraken gemaakt met het Centrum voor Huid en Arbeid (‘de
Kapperspoli’), zodat kappers met eczeem sneller behandeld en gereïntegreerd kunnen worden.
Belangrijk aandachtspunt hierbij is dat de afspraken ook daadwerkelijk in de
kapsalon worden nageleefd.
Aansprekende campagne ‘Healthy Hairdresser; jouw gezondheid
telt’
De campagne ‘Healthy Hairdresser; jouw gezondheid telt’ bestaat uit diverse
communicatiemiddelen en –activiteiten, die met elkaar samenhangen en één
logisch geheel vormen. In het kader van deze campagne ontvangen kappers
elk kwartaal een nieuwsbrief, met bijvoorbeeld tips over handschoengebruik.
In het voorjaar is een special uitgebracht over kapperseczeem. Ook is een cdrom ontwikkeld, met onder meer filmpjes, een kennistest, tips en een spel
over allerlei onderwerpen die te maken hebben met gezondheid in het kappersvak.
De praktijk
De campagne is in het voorjaar groots van start gegaan met een ‘Preview
Tour’; negen theatershows in het land, ’s avonds voor werkende kappers en
18
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
De campagne ging van start met een aantal wervelende theatershows
overdag voor leerling-kappers. In een wervelende show met muziek, dans en
lichteffecten werd de nieuwste haarlijn gepresenteerd, terwijl ondertussen
aandacht werd besteed aan werkhouding en het gebruik van handschoenen.
De Preview Tour is door zo’n 10.000 mensen bezocht.
Europese Nominatie: oordeel Nederlandse jury
De jury spreekt van een wervende bewustwordingscampagne door de
wijze waarop doelgroepen in de kappersbranche, te weten werkgevers,
werknemers en fabrikanten bereikt zijn. Waar het normaal gesproken erg
lastig is de kappers te bereiken met informatie over veiligheid en gezondheid in het werk, sloten de theatershows op een uitstekende wijze aan bij
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
19
interesses en behoeften van werkgevers en werknemers in deze MKBbranche. Behalve dat aandacht is besteed aan bewustwording is ook op
een goede wijze aandacht besteed aan het verbod op het gebruik van kapperscosmetica die gevaarlijke stoffen (GTG) bevatten.
Deze Goede Praktijk toont zich met haar maatwerkaanpak een sprekend
voorbeeld ter inspiratie van andere branches.
e
ro pes e
Eu
om
i nati
N
Keuze van arbo- en
milieuvriendelijke
ontkistingsmiddelen
Arbouw
T. Spee
Postbus 8114 – 1005 AC Amsterdam
Tel. 020-580 55 80
e-mail: [email protected]
website: www.arbouw.nl
Arbouw is hèt kennis- en service instituut voor het verbeteren van arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid. Arbouw richt zich daarbij voornamelijk op werkgevers, werknemers, architecten, opdrachtgevers en werkvoorbereiders, maar ook op Arbo-diensten, overheid en onderwijs. Arbouw heeft in
samenwerking met marktpartijen in de betonwarenindustrie een classificatiesysteem voor ontkistingsmiddelen ontwikkeld. De bedoeling hiervan is om
het gebruik van arbo- en milieuvriendelijke ontkistingsmiddelen bij ondernemers te stimuleren. Deze Goede Praktijk is drie jaar in de praktijk toegepast
en gedurende deze periode is het gebruik van schadelijke oplosmiddelen in
de bouw- en betonindustrie spectaculair gedaald!
Het gebruik van oplosmiddelen in de betonindustrie
De bouw en de prefab betonindustrie in Nederland verwerken gezamenlijk
op jaarbasis meer dan vijf miljoen liter beton-ontkistingsmiddel. Deze zogenaamde ‘losmiddelen’ kunnen nadelige effecten hebben op de gezondheid
van medewerkers en het milieu.
Het gieten van beton in de bouwnijverheid en de betonwarenindustrie
geschiedt in een mal, bekisting genoemd. Na de verharding van het beton
moet de bekisting worden verwijderd en dat lukt alleen als op de bekisting
van te voren een losmiddel of ontkistingsmiddel is aangebracht. Deze middelen brengt men aan door spuiten. Traditionele ontkistingsmiddelen bestaan
uit een oplossing van een minerale olie in een organisch oplosmiddel.
Blootstelling hieraan kan huid- en luchtwegklachten tot gevolg hebben.
20
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
21
Verdeling
grondstofgebuik
ontkistingsmiddelen;
verbruik per 1000 kg
(bron: fabrikant)
traditionele werkwijze
nieuwe werkwijze
2500
2000
Plantaardig
per 1000 kg
Het verschil tussen traditionele en de nieuwe werkwijze met ontkistingsmiddelen, er is nu minder verdamping
In 2001 is een evaluatie naar het effect van het gebruik van arbo- en milieuvriendelijker ontkistingsmiddelen uitgevoerd. Gebleken is dat in drie jaar tijd
een spectaculaire verschuiving in de markt is opgetreden. Het gebruik van de
niet milieuvriendelijke grondstoffen minerale olie en oplosmiddelen is met
respectievelijk een derde en bijna een kwart afgenomen. Terwijl de hoeveelheid gebruikte milieuvriendelijke grondstoffen voor ontkistingsmiddelen
(plantaardig en water) in die periode bijna verdubbeld is.
W ater
1500
Minerale olie
1000
Oplosmiddelen
500
0
1998
1999
2000
jaar
Samenwerking in de keten van ontkistingsmiddelen
In samenwerking tussen de leveranciers van ontkistingsmiddelen, het ministerie van VROM en Arbouw, heeft de Chemiewinkel Amsterdam in opdracht
van Arbouw een classificatiesysteem voor ontkistingsmiddelen ontwikkeld.
Op basis van gegevens over afbreekbaarheid en toxiciteit zijn de ontkistingsmiddelen ingedeeld in vijf klassen, waarbij in klasse 1 de ‘beste’ en in klasse
5 de ‘slechtste’ middelen geplaatst zijn. De classificatie is vastgelegd in een
normdocument voor de bedrijfstak (A-blad) en door partijen in de keten
actief naar de bouwnijverheid gecommuniceerd.
Ontkistingsmiddelen helder op een rij
De kracht van het project bestaat uit het feit dat een op zichzelf vrij ingewikkelde classificatie van middelen door alle betrokken partijen eenduidig, helder
en simpel naar de bedrijfstak is gecommuniceerd: ontkistingsmiddelen in
klasse 1 zijn het beste voor arbeidsomstandigheden en milieu, die in klasse 5
zijn in dit opzicht het slechtste.
22
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Kosten en baten
De kosten van arbo- en milieuvriendelijke ontkistingsmiddelen zijn iets hoger
dan van de traditionele ontkistingsmiddelen maar dit wordt door de branche
niet als een knelpunt gezien. Baten bestaan uit minder kans op gezondheidsklachten voor werknemers en minder belasting van het milieu.
Arbouw toont met deze Goede Praktijk welke bijdrage een brancheorganisatie kan leveren aan een optimale samenwerking tussen de betrokkenen in een
keten (van producent tot gebruiker van een middel).
Europese Nominatie: oordeel Nederlandse jury
De Goede Praktijk toont een vruchtbare samenwerking in de keten van
producenten, de overheid en Arbouw om te komen tot een helder en
transparant classificatie systeem voor ontkistingsmiddelen. Ook is vervolgens in de voorlichting naar alle gebruikers in de bouw- en betonindustrie
door alle betrokken partijen optimaal samengewerkt.
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
23
Gedurende de invoering van het classificatiesysteem heeft een tussentijdse
evaluatie plaatsgevonden met spectaculaire resultaten; binnen drie jaar is
een substantiële vermindering van het gebruik van gevaarlijke stoffen in de
bouw- en betonindustrie gerealiseerd. Het project illustreert daarmee een
ideaal-typische ketenbenadering, met als resultaat een effectieve en eenvoudige oplossing voor een lastig probleem.
e
ro pes e
Eu
om
i nati
N
KAMM-systeem: geautomatiseerd
programma voor kwaliteit,
arbo en milieu
FOCWA
S. Bagislayici
Warmonderweg 1 – 2171 AH Sassenheim
Tel. 0252-26 52 22
e-mail: [email protected]
website: www.focwa.nl
FOCWA is de brancheorganisatie van Nederlandse ondernemers in het
carrosseriebedrijf. Bij FOCWA zijn 2.100 ondernemers aangesloten. Hiervan is
het grootste deel (1.460) autoschadeherstelbedrijf. Voor deze leden heeft
FOCWA een compleet geautomatiseerd programma ontwikkeld, dat de betreffende bedrijven ondersteuning biedt bij het in kaart brengen van risico’s en het
nemen van maatregelen op het gebied van kwaliteit, arbo en milieu.
Werknemers worden blootgesteld aan gevaarlijke stoffen
In het autoschadeherstelbedrijf worden werknemers blootgesteld aan gevaarlijke stoffen. Het gaat met name om oplosmiddelen, lasrook en schuurstof.
Deze stoffen kunnen bij te hoge blootstelling lichte tot zeer ernstige gezondheidsrisico’s voor werknemers opleveren. Het is dus van groot belang dat de
ondernemer de wettelijke eisen voor het werken met deze stoffen kent en
bovendien de risico’s van het werken met gevaarlijke stoffen voor werknemers
kan beheersen door gericht maatregelen te nemen.
FOCWA ontwikkelt geautomatiseerd KAMM-systeem
Het Kwaliteit-, Arbo- en Milieumanagement-systeem (KAMM-systeem) bevat
een complete kennisbank speciaal ontwikkeld voor autoschadeherstelbedrijven. De kennisbank bevat (wettelijke) maatregelen en aanvullende informatie
op het gebied van kwaliteitszorg, arbo en milieu.
Verder biedt het KAMM-systeem een instrument waarmee de ondernemer
kan inventariseren in hoeverre het bedrijf voldoet aan de wettelijke eisen op
het terrein van arbo en milieu en aan de norm Kwaliteitszorg Schadeherstel.
24
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
25
Cirkeldiagram van het KAMM-systeem
Spuitwerk bij een schadeherstelbedijf
Foto: FOCWA schadeherstel
Met behulp van dit geautomatiseerde systeem voert het bedrijf gemakkelijk
een interne Risico- Inventarisatie & -Evaluatie (RI&E) uit. Het bedrijf kan flexibel vragenlijsten samenstellen, als scan invullen en de resultaten weergeven
in de vorm van een RI&E. Bij geconstateerde knelpunten biedt het KAMMsysteem concrete oplossingen in de vorm van 400 mogelijke beheersmaatregelen. Dit betreft onder meer een ‘Instructie gevaarlijke stoffen’, achtergrondinformatie over het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen en
toelichtingen over de opslag van gevaarlijke stoffen.
In een digitale agenda kunnen de acties en deadlines van de te nemen maatregelen bijgehouden worden. Zo vervult dit onderdeel van het KAMMsysteem de rol van ‘waakhond’.
Daarbij werkt KAMM met registratiemodellen, ondermeer voor de registratie
en analyse van ziekteverzuim en voor de registratie van ongevallen en bijna-
26
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
ongevallen. Ook bevat het systeem registratiebestanden voor de verplichte
inventarisatie van leveranciers en voor de registratie van vluchtige organische
stoffen (VOS-registratie).
Sterke kanten van het KAMM-systeem
Werken met het FOCWA KAMM-systeem betekent dat binnen het bedrijf
gestructureerd aandacht wordt besteed aan de verbetering van arbeidsomstandigheden. Er mag verwacht worden dat dit leidt tot een gezondere werkomgeving en een daling van het ziekteverzuim.
De Risico- Inventarisatie en –Evaluaties die uit het KAMM-systeem rollen zijn
van hoge kwaliteit en kunnen direct naar een Arbo-dienst gestuurd worden
ter toetsing.
Dit bespaart ondernemers de kosten van het zelf ontwikkelen van checklijsten
of het inhuren van externe hulp hierbij.
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
27
Ve i l i g h e i d e n g e z o n d h e i d t r a i n i n g v o o r
depothouders van gassen
FOCWA verstrekt aan de KAMM-gebruikers regelmatig via een directe intranetverbinding nieuwe relevante (Arbo-)informatie zoals verandering in wetgeving.
Air Products Nederland
R. Hoorn
Klaprozenweg 101 – 1033 NN Amsterdam
Tel. 020-435 35 35
Gebruik van KAMM in de praktijk
Inmiddels werken meer dan 200 FOCWA-leden (schadeherstelbedrijven) met
het KAMM-systeem. De betreffende bedrijven zijn heel tevreden over het programma en alle mogelijkheden die het biedt.
Europese Nominatie: oordeel Nederlandse jury
Het elektronische KAMM-systeem geeft de bedrijfsleiding concreet, totaal
en integraal inzicht in zo goed als alle belangrijke aandachtsgebieden voor
wat betreft kwaliteitszorg, arbo en milieu. Bovendien is het systeem ontwikkeld voor een belangrijke MKB-branche (schadeherstelbedrijven).
KAMM vormt een uitstekend hulpmiddel voor de autoschadeherstelondernemer om arbeidsomstandigheden voor werknemers te verbeteren.
Het systeem is erg gebruiksvriendelijk, en problemen worden gekoppeld
aan concrete oplossingen, maatregelen en verantwoordelijkheden. Het
systeem biedt alle mogelijkheden om ook voor andere branches toepasbaar gemaakt te worden.
e-mail: [email protected]
website: www.airproducts.nl
Air Products, als wereldwijd producent en leverancier van gassen en chemicaliën, is in Nederland vertegenwoordigd met zeven vestigingen. Het bedrijf
levert gassen en chemicaliën aan technologische, chemische en industriële
bedrijven en gezondheidszorg instellingen. Naast de levering van gassen
biedt Air Products een verscheidenheid aan diensten zoals service, onderhoud, veiligheid en beheer van gassen.
Voor haar depothouders heeft Air Products een veiligheid en gezondheid training ontwikkeld.
Omgang met en opslag van gevaarlijke gassen door
depothouders
Air Products levert cilindergassen aan grootverbruikers, verkoopcentra en een
nationaal netwerk van meer dan 120 depothouders. De depothouders vertegenwoordigen een grote verscheidenheid aan gebruikers, uiteenlopend
van de groothandel tot eindgebruikers (zoals garagehouders, mechanisatieen installatiebedrijven). De hoofdmoot aan geleverde gassen bestaat uit zuurstof, stikstof, waterstof, ammonia, chloor, helium en argon. Na productie
worden de cilindergassen vervoerd voor opslag bij de depothouders. De
gezondheidsrisico’s bij het niet juist omgaan met en foutieve opslag van deze
gassen zijn aanzienlijk.
Air Products ontwikkelt veiligheid en gezondheid training
Omdat opslag en het werken met gevaarlijke stoffen vaak niet tot de kernactiviteiten van de depothouders behoort krijgen veiligheidsaspecten niet
28
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
29
wijze die alle partijen ten goede komt. Door het beschikbaar stellen van reeds
aanwezige kennis en ervaring heeft Air Products als producent-leverancier
haar depothouders optimaal kunnen ondersteunen bij het veiliger werken
met gassen.
De training bestaat uit een theoretisch- en praktijkdeel en maakt onderdeel
uit van een groter geheel aan veiligheidsmaatregelen. De training draagt
zeker bij aan een vermindering van het aantal ongelukken in de praktijk.
Air Products depot Amsterdam
De training in de praktijk
Ontwikkelkosten van de training zijn gering geweest omdat deze gebaseerd
is op een bestaande training voor de eigen medewerkers van Air Products.
Maar liefst 60% ofwel een aantal van 75 depothouders heeft deelgenomen
aan de training. Zij hebben daarmee hun kennis kunnen vergroten en toepassen op de dagelijkse omgang met gevaarlijke stoffen. De training
illustreert hiermee hoe op relatief eenvoudige wijze veiligheid verbeterd kan
worden in de leveranciers- en gebruikersketen van gassen. Vanwege de
goede ervaringen met de training zal Air Products de training herhalen en
verbreden op basis van haar ervaringen en nieuwe inzichten.
altijd de aandacht die ze verdienen. Om deze reden biedt Air Products haar
depothouders een veiligheid en gezondheid training aan. Hierin is de vernieuwde ADR(gevaarlijke stoffen vervoer)-regeling opgenomen. Veiligheid is
voor Air Products een integraal onderdeel van de dagelijkse bezigheden en
het bedrijf heeft hierover veel kennis opgebouwd. Het was voor Air Products
dan ook een logische stap deze kennis ter beschikking te stellen van de depothouders. Als uitgangspunt voor de training gold, dat de depothouders verantwoordelijk zijn voor de veiligheid binnen hun eigen bedrijven. Door het
delen en uitwisselen van genoemde kennis en ervaring over veiligheid zijn de
depothouders gestimuleerd hun maatregelen te nemen voor het omgaan
met gevaarlijke stoffen.
Sterke kanten van de training
De training is een prima voorbeeld van hoe bedrijven in de keten van productie, distributie en eindgebruik van gassen kunnen samenwerken op een
30
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
31
Managing Total Health:
een bewustwordings- en
verbeteringsprogramma voor gezondheid
Akzo Nobel Chemicals bv
R.J. Brummelkamp
Postbus 25 – 7550 GC Hengelo
Tel. 074-244 40 23
e-mail: [email protected]
website: www.akzonobel.com/chemicals
Akzo Nobel Chemicals produceert chemicaliën en is onderdeel van Akzo
Nobel, een wereldwijd opererend bedrijf met ongeveer 86.000 medewerkers
en vestigingen in 75 landen.
De Raad van Bestuur van Akzo Nobel is vastbesloten de gezondheid van haar
werknemers te verbeteren. Hiertoe is een beleidsverklaring over Veiligheid,
Gezondheid en Milieu uitgegeven waarin Akzo Nobel verklaart ernaar te streven haar activiteiten zo uit te voeren, dat er geen schade aan de gezondheid
van werknemers en andere belanghebbenden toegebracht zal worden.
Daarnaast is het programma Managing Total Health ontwikkeld dat erop
gericht is werknemers van Akzo Nobel te ondersteunen bij de bevordering
van de eigen gezondheid. Akzo Nobel is er stellig van overtuigd dat wanneer
zij zorgt voor de gezondheid van haar werknemers, de werknemers zullen
zorgen voor de gezondheid van het bedrijf.
Managing Total Health; ontwikkeling workshop
Managing Total Health (MTH) is ontwikkeld als een proactief bewustwordings- en verbeteringsprogramma voor gezondheid. Het programma is erop
gericht werknemers van Akzo Nobel te helpen om te gaan met het groeiend
aantal veranderingen en de hogere eisen die aan hen gesteld worden in
zowel de werkomgeving als het privéleven.
Managing Total Health is gebaseerd op de goede ervaringen en resultaten
van twee andere continue verbeteringsprocessen binnen Akzo Nobel;
Managing Total Quality (MTQ) en Managing Total Safety (MTS). Aan de hand
van de structuur en principes van MTQ en MTS is er voor het Managing Total
32
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
33
Health - programma een eendaagse, 8-uur durende workshop ontwikkeld. Deze is na
een uitgebreide, wereldwijde
testperiode, uitgevoerd binnen
Akzo Nobel Chemicals in
Nederland, Duitsland en
Zweden.
Prioriteit bij zowel
werkgerelateerde- als
persoonlijke gezondheidsonderwerpen
De eerste prioriteit van MTH
ligt bij onderwerpen die op het
werk voorkomen, zoals ergonomie (RSI), contact met chemicaliën, lawaai en stof. MTH
bevat ook onderwerpen zoals
stress, burn-out en werkbelasting, die samenhangen met
de manier waarop functies
De bedrijfsarts tijdens zijn ‘biologische les’
gemanaged worden binnen de
organisatie. De tweede prioriteit van MTH ligt bij de levensstijl van de werknemer en praktische tips ter verbetering daarvan. Dit tweede aspect wordt op
een volledig vrijwillige basis aangeboden, aangezien Akzo Nobel geen enkele
intentie heeft in te breken in de privélevens van haar werknemers. Het doel
van de MTH workshop is het vergroten van het bewustzijn over gezondheid
en de kwaliteit van het leven zowel op als buiten het werk. Bovendien is het
MTH-programma erop gericht werknemers te stimuleren concrete actie te
ondernemen op de genoemde punten.
Managing Total Health vormt kortom een continue stimulans voor werknemers om zich bewuster te worden van hun gezondheid en hier praktische
verbeteringen in aan te brengen.
34
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Verlaging ziekteverzuim en andere positieve resultaten van MTH
Akzo Nobel heeft een wereldwijd doel vastgesteld voor ziekteverzuim, de
zogenoemde TIAR (Total Illness Absence Rate). Voor de Chemicals-groep van
Akzo Nobel is dit TIAR-doel vastgesteld op 3,0 % in 2005. Het Managing
Total Health-proces is niet gericht op het verlagen van de TIAR-cijfers. Echter,
binnen alle business units waar MTH is geïmplementeerd tonen de grafieken
een beeld van verlaagde TIAR-cijfers.
De verlaging van de TIAR-cijfers is direct gerelateerd aan de implementatie
van het MTH-proces, en kan gezien worden als resultaat van het groeiende
bewustzijn bij werknemers en management van gezondheidsgerelateerde
problemen.
Gezondheidsscore gebaseerd op 4 rollende kwartalen,
Periode 4Q 2001, BU Energy. Target van de Chemicals Groep: TIAR<3.0%
1996
1997
1998
TIAR
1999
2000
kwartaal 1, 2001
kwartaal 2, 2001
kwartaal 3, 2001
kwartaal 4, 2001
0
1
2
3
4
5
6
TIAR (uren ziek / uren gewerkt)*100%
Een duidelijke afname van de TIAR-cijfers van een business unit, tijdens de implementatie van het MTH-proces
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
35
Ve i l i g o m g a a n m e t b o u w m a t e r i a l e n e n
bouwproducten op de bouwplaats:
Productgroep Informatie Systeem
Arbouw (PISA)
Andere positieve resultaten van MTH die geconstateerd zijn: de groeiende
interesse van locaties om fitness-faciliteiten aan te bieden, bonussen die
gegeven worden voor ploegen die zijn gestopt met roken en ook de stijging
van deelname aan lokale joggingteams.
Arbouw
T. Spee
Postbus 8114 – 1005 AC Amsterdam
Tel. 020-580 55 80
e-mail: [email protected]
website: www.arbouw.nl
Tijdens een MTHworkshop in Deventer
gaan deelnemers in de
middagpauze
een uurtje joggen
Arbouw is hèt kennis- en service instituut voor het verbeteren van arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid. Arbouw richt zich daarbij voornamelijk op werkgevers, werknemers, architecten, opdrachtgevers en werkvoorbereiders, maar ook op Arbo-diensten, overheid en onderwijs. Arbouw werkt
sinds 1997 met betrokkenen in de keten van bouwmaterialen en bouwproducten aan het Productgroep Informatie Systeem Arbouw (PISA). PISA biedt
ondernemers en hun werknemers ondersteuning bij het omgaan met de
gevaarlijke aspecten van bouwmaterialen.
Ook bij bewerking van natuurlijke bouwmaterialen kunnen
gevaarlijke stoffen vrijkomen
Bij veel werkzaamheden in de bouwnijverheid kunnen gevaarlijke stoffen vrijkomen.
Daarbij moet niet alleen worden gedacht aan het werken met chemische producten zoals verf en lijm. Ook uit natuurlijke bouwmaterialen kunnen bij
bewerking gevaarlijke stoffen vrijkomen. Enkele voorbeelden zijn: blootstelling aan kwartsstof bij het zagen of slijpen van steen; blootstelling aan houtstof bij het zagen of schuren van hout; blootstelling aan allergene stoffen bij
het werken met cement. In al deze gevallen kunnen gezondheidsrisico’s
optreden, ten gevolge van de overschrijding van grenswaarden en/of het
optreden van gezondheidsklachten. Voor zover bouwmaterialen en bouwproducten onder de Wet Milieugevaarlijke Stoffen (WMS) vallen, is de leverancier verplicht informatie over gezondheids- en veiligheidsrisico’s te leveren. De meeste natuurlijke materialen vallen echter niet onder de WMS.
36
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
37
Daarover wordt dus geen informatie verstrekt. Indien wel een veiligheidsinformatieblad wordt verstrekt is deze informatie voor de werknemer in het
uitvoerend bouwbedrijf in het algemeen niet begrijpelijk.
Bouwmaterialen en bouwproducten in kaart gebracht
Ter ondersteuning van ondernemers en hun werknemers in de bouwnijverheid om gezond en veilig om te gaan met bouwproducten en –materialen
heeft Arbouw reeds in 1997 het Productgroep Informatie Systeem (PISA) ontwikkeld en beschikbaar gesteld voor bedrijven de bouwnijverheid.
Van ongeveer 3.000 bouwmaterialen en bouwproducten is een digitale werkplekinstructiekaart beschikbaar. Het computerprogramma bestaat uit twee
delen: een bestand van productgroepen en een bestand van productnamen.
De productnaam wordt aan een productgroep gekoppeld. Op deze wijze zijn
de producten ingedeeld in ongeveer 200 productgroepen. Elke productgroep heeft zijn eigen kaart: met een werkgeverszijde en een werknemerszijde. Deze productgroepen bevatten onder andere informatie over de
samenstelling van het product, de directe gezondheidseffecten en preventieve maatregelen die genomen kunnen worden.
Bovendien bevat PISA een module ‘Toxische stoffen register’ en een module
‘Projecten’, waarmee de werkgever aan zijn wettelijke verplichting tot
registratie van en voorlichting over toxische stoffen kan voldoen.
Twee productkaarten voor de werknemer, respectievelijk met oplosmiddelarme en oplosmiddelhoudende verf
Sterke kanten van PISA
Het informatie systeem ondersteunt de ondernemer bij het nemen van de
juiste maatregelen om de werkzaamheden in de bouw op een veilige en
gezonde wijze te laten verrichten. PISA maakt het de ondernemer makkelijker
om aan de verplichting van het aanleggen en beheren van een toxische stoffenregister te voldoen. Ook vormen de werkplekinstructiekaarten een hulpmiddel om de verplichte voorlichting over gevaarlijke stoffen aan werknemers
in het bedrijf te organiseren. Het gebruik van PISA bespaart veel tijd en energie. Bovendien wordt de inschakeling van de Arbo-dienst tot een minimum
beperkt waarmee het bedrijf kosten kan besparen.
38
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
39
Beleids- en Uitvoeringsplan: werken
met gevaarlijke stoffen bij industriële
reinigingsprocessen
De praktijk
Het Productgroep Informatie Systeem Arbouw (PISA) kent ongeveer 1200
abonnees. Abonnees ontvangen updates van het programma tegen verzendkosten. In 2001 is een enquête onder de gebruikers gehouden. De gebruikers
waren in het algemeen zeer tevreden over de gebruiksvriendelijkheid van
PISA.
De gebruiker betaalt alleen een vergoeding voor de administratie- en verzendkosten, verder zijn aan het gebruik van het programma geen kosten verbonden. De baten bestaan uit het veiliger omgaan met bouwmaterialen en
bouwproducten.
Arbouw laat met het PISA-programma zien op welke wijze een brancheorganisatie een toegevoegde waarde kan vervullen bij het samenbrengen, bijhouden en verspreiden van kennis van en naar alle betrokkenen in de keten
van bouwmaterialen en bouwproducten.
AVR - Industrial Services BV
W. Zwang
Postbus 149 – 3190 AC Hoogvliet rt
Tel. 0181-27 34 12
e-mail: [email protected]
website: www.avr.nl
AVR - Industrial Services is één van de grootste industriële reinigers van
Nederland met een landelijk netwerk van 10 vestigingen en circa 375 medewerkers. Het reinigingswerk wordt voornamelijk op de locaties van opdrachtgevers uitgevoerd. Deze opdrachtgevers zijn bedrijven uit de chemische en
petrochemische industrie. De werkzaamheden betreffen ondermeer de reiniging van installaties, leidingsystemen en diverse soorten tanks. Ook het transport van gebruikte reinigingsmiddelen en de verwerking van afgewerkte reinigingsvloeistoffen worden door AVR - Industrial Services verzorgd.
Veiligheid speelt een grote rol in de organisatie. Er zijn vele potentiële risico’s
verbonden aan de uitvoering van industriële reiniging. Bijvoorbeeld door het
werken in een besloten ruimte, of het werken met gevaarlijke werktuigen en
stoffen.
AVR heeft als Goede Praktijk een beleids-en uitvoeringsplan ingediend gericht
op het drastisch verbeteren van de omgang met gevaarlijke stoffen tijdens
het industriële reinigingsproces.
Weinig richtlijnen en procedures vastgelegd in de branche
Binnen AVR - Industrial Services en binnen de gehele industriële reinigingsbranche waren geen duidelijke richtlijnen of procedures vastgelegd voor het
omgaan met gevaarlijke stoffen. Medewerkers kunnen in een aantal gevallen,
bijvoorbeeld bij het werken aan installaties en tanks, en het transporteren van
afvalstoffen, blootgesteld worden aan -te hoge concentraties van- schadelijke
stoffen. Onbeheerste blootstelling aan deze stoffen kan allergieën en (dodelijke) ziekten tot gevolg hebben.
40
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
41
Grotere bewustwording van gezondheidsrisico’s
Voorjaar 2003 is het beleidsplan met alle bijbehorende richtlijnen geïmplementeerd binnen AVR - Industrial Services.
Voor iedereen binnen de onderneming betekende dit een duidelijke en grote
stap voorwaarts in het verbeteren en beheersen van de arbeidsomstandigheden. Op de werkvloer is duidelijker geworden welke risico’s verbonden zijn
aan het werken met gezondheidsgevaarlijke stoffen. Op bedrijfsniveau vormt
de gezondheid van werknemers een continu aandachtspunt en worden ook
daadwerkelijk maatregelen genomen om dit te bevorderen. Tenslotte heeft
deze aanpak een zeer positieve uitstraling naar externe partijen als klanten en
de overheid.
Op de lange termijn
Op langere termijn zal de nieuwe aanpak naar verwachting ook vruchten
afwerpen op het gebied van vermindering van ziekteverzuim en WAOinstroom. Ook zal het een positief effect hebben op de bewustwording van
werknemers wat betreft het verantwoord omgaan met gevaarlijke stoffen.
Reinigingswerk aan een reactor
Wellicht zal dit beleids- en uitvoeringsplan in de toekomst een uitstraling krijgen naar branchegenoten. Er zijn reeds verkennende gesprekken gaande
met de branchebegeleidingscommissie (BBC) van het arboconvenant
‘Industriële reiniging en scheepsonderhoud’ omtrent het gebruiken van het
beleids- en uitvoeringsplan.
Gebruiken van het beleidsplan
Door het aanvaarden en gebruiken van het beleids- en uitvoeringsplan
‘Werken met toxische-, reprotoxische- en carcinogene stoffen bij industriële
reinigingsprocessen’ kunnen de risico’s van het werken met deze stoffen
beheerst worden. Concreet houdt dit in dat vanuit het beleidsplan een vertaling heeft plaatsgevonden naar enerzijds specifieke procedures en werkinstructies die toegepast dienen te worden binnen het bedrijf. Anderzijds zijn
taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden rond het werken met
gevaarlijke stoffen aangescherpt. Tezamen met de bijbehorende implementatie- en uitvoeringsplannen leidt dit tot een werkwijze waarin de risico’s van
het werken met gevaarlijke stoffen beheerst worden.
42
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
43
Dosering van poeders vanuit ‘bigbags’
in plaats van zakken; minder
blootstelling, minder fysieke belasting
Bayer Tanatex B.V.
R. Duijghuisen
Postbus 46 – 6710 BA Ede
Tel. 0318-67 09 11
e-mail: [email protected]
website: www.bayer.nl
Bayer Tanatex B.V. produceert speciale chemicaliën voor de veredeling van textiel. Bayer Tanatex telt 139 medewerkers en is onderdeel van de internationale
onderneming Bayer, met 350 ondernemingen wereldwijd. Bayer Tanatex heeft
een nieuwe doseringswijze van poeders ontwikkeld die voor medewerkers minder blootstelling aan poeders en minder fysieke belasting oplevert.
Dosering poeders vanuit zakken belastend voor werknemers
Voor een product van Bayer Tanatex met een forse omzetmarkt wordt een
poeder gedoseerd vanuit zakken van 23 kg in een vloeistofmengsel. Hiervoor
moet een werknemer per partij circa 25 kunststof zakken die verpakt zijn in
kartonnen dozen doseren in de zogenaamde ‘dissolver’ (het apparaat dat
zorgt voor het doseren en oplossen van de poeder in de vloeistof).
Bij deze wijze van doseren is de fysieke belasting voor de werknemer zwaar.
Jaarlijks worden er zeker 12.500 kartonnen dozen opengetrokken, de zakken
van 23 kg per stuk die daarin zitten worden vervolgens op een pallet
geplaatst en handmatig leeggestort in de dissolver.
Bij alle genoemde activiteiten bestaat bovendien een risico op blootstelling
aan het zeer fijne poeder dat als toxisch is geclassificeerd vanwege een restgehalte aan benzeen, hetgeen kankerverwekkend is.
Samenwerking medewerkers, Technische Dienst,
R&D en grondstofleverancier
In samenwerking tussen operators, Technische Dienst, Research &
Development en de grondstofleverancier is gezocht naar een andere metho-
44
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
45
De oude situatie: storten vanuit zakken
diek van doseren. De opdracht was om naast een verbetering van de arbeidsomstandigheden ook te zoeken naar een mogelijkheid de productiecapaciteit
te vergroten. Door de groei van de vraag uit de markt was de productiecapaciteit niet meer toereikend. Regelmatig moest overwerk plaatsvinden om
aan de vraag te blijven voldoen.
De oplossing is gevonden in een andere wijze van verspreiden van het poeder in de vloeistof. De vloeistof wordt met een zeer hoge snelheid rondgepompt in een speciaal onderdeel van de dissolver en het poeder wordt hierbij eveneens met een hoge snelheid gedoseerd. Door de werveling van de
vloeistof wordt het poeder in de vloeistof gemengd. Door deze werkwijze is
het mogelijk het poeder te doseren vanuit een zogenaamde ‘bigbag’ in plaats
van uit zakken.
46
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
De nieuwe situatie: storten vanuit de bigbag
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
47
In kaart brengen van blootstelling bij
doseren en drogen van vaste stoffen in
een chemische fabriek
Bigbag: minder fysieke belasting en geen blootstelling meer aan
poeder
De bigbag is een stevige kunststoffen zak met ongeveer de afmetingen van
een kubieke meter die op een eigen pallet staat. De bigbag bevat net zoveel
poeder als voorheen in 10 losse dozen verpakt werd. Bij het gebruik van de
bigbag is de fysieke belasting veel minder doordat er geen dozen meer getild
en opengetrokken hoeven te worden en ook de zakken niet meer handmatig
in de dissolver gestort hoeven te worden. Bovendien is er geen blootstelling
meer aan het fijne poeder, omdat de bigbag middels een gesloten systeem
aan de installatie geklemd wordt en vervolgens langzaam leegstroomt in de
productieketel. Ten derde is er minder overwerk doordat de productiecapaciteit is vergroot bij gelijkblijvende –menselijke- inzet. Het is immers mogelijk
geworden grotere partijen per keer te doseren en produceren.
Verbetering arbeidsomstandigheden én vergroting
productiecapaciteit
Bij deze Goede Praktijk valt op dat er gezocht is naar maatregelen die een
unieke combinatie vormen van verbetering van arbeidsomstandigheden én
vergroting van de productiecapaciteit.
Daarnaast valt op dat niet alleen binnen het bedrijf verschillende geledingen
betrokken waren bij deze verbetering maar dat ook de grondstofleverancier
een bijdrage heeft geleverd.
Nog meer voordeel
Naast de al genoemde verbeteringen, levert de invoering van de nieuwe productiewijze met behulp van de bigbags ook nog eens milieu-, energie- en
efficiencyvoordeel op. Er is jaarlijks 45 ton minder kartonafval en 28.000 kWh
minder energieverbruik. Daarbij zijn de productiekosten per kg product eveneens gedaald.
DSM Pharma Chemicals
J. Tuinstra
Grubbenvorsterweg 8 – 5928 NX Venlo
Tel. 077-389 93 14
e-mail: [email protected]
website: www.dsm.com/pharma
DSM Pharma Chemicals produceert en verwerkt chemicaliën voor geneesmiddelen. Het bedrijf telt 250 medewerkers en is onderdeel van DSM, met
vestigingen in 40 landen en 18.000 medewerkers wereldwijd.
DSM Pharma Chemicals heeft de blootstelling van werknemers aan gevaarlijke stoffen in kaart gebracht bij het doseren en drogen van vaste stoffen in
een chemische fabriek.
Werken met nieuwe stoffen
DSM Pharma Chemicals produceert vrijwel alleen nieuwe stoffen voor in ontwikkeling zijnde of gepatenteerde geneesmiddelen. Behalve nieuwe eindproducten wordt ook een grote diversiteit aan nieuwe grondstoffen en tussenproducten toegepast. In aanvang wordt daarmee op kleine schaal
gewerkt. Van al deze nieuwe stoffen is in de literatuur meestal geen veiligheidsinformatie bekend. Er is dus tevens een risico van blootstelling aan
potentieel gevaarlijke stoffen. Uitgangspunt is dan ook dat daar waar dit
mogelijk is medewerkers passende bescherming dienen te gebruiken. Verder
zullen van deze nieuwe stoffen de risico’s zo spoedig mogelijk in kaart
gebracht moeten worden.
Risico’s tijdig in kaart brengen
Van iedere stof die gebruikt gaat worden, worden altijd vooraf de risico’s
bepaald en vastgelegd op een Veiligheidsinformatieblad. De gevaren worden
ingeschat op basis van ervaring met soortgelijke stoffen. Voor de meest
belangrijke stoffen in het productieproces, zoals die geïsoleerd en opgeslagen
48
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
49
Bij het hanteren van vaste stoffen dragen
medewerkers normaal gesproken een
worden, zijn al in een vroeg stadium beperkte
toxicologische gegevens bekend. Afgezien van
het eigen bedrijfsbeleid, is dat ook voorgeschreven door de Nederlandse wetgeving op
dit gebied. Gezondheidsproblemen doen zich
hoogst zelden voor, in een enkel geval komt dit
tijdens de onderzoeksfase naar voren en dan
gaat het met name om allergische reacties. In
de praktijk doen zich zelden problemen voor
omdat daarop in de werkwijze geanticipeerd
wordt (bijvoorbeeld door het gebruik van
beschermende kleding).
wegwerp-overal, luchtkap en
Risico’s bij bestaande producten
benutten om risico’s bij nieuwe stoffen
dit voldoende bescherming biedt.
te voorspellen
Door het wisselende productenpakket van DSM Pharma Chemicals is er
gezocht naar een methode om hetgeen bekend is over de risico’s van blootstelling aan bestaande producten te benutten om risico’s van blootstelling
aan nieuwe producten te voorspellen. In dit kader is, voor vaste stoffen en bij
verschillende handelingen in het productieproces, de relatie tussen stuifgedrag en blootstelling onderzocht.
handschoenen. Metingen wezen uit dat
Onderzoek DSM Pharma Chemicals uniek in zijn soort
Genoemd onderzoek heeft aangetoond dat de persoonlijke beschermingsmiddelen die werknemers gebruiken effectief zijn en heeft duidelijk gemaakt
waar de belangrijkste gevaren schuilen. Dit onderzoek is –getuige de reacties
van belangrijke chemiebedrijven in Europees verband- uniek in zijn soort.
Uniek omdat over de gekozen ‘worst case’ arbeidssituaties (waar de grootste
risico’s gelopen worden) weinig tot geen getalsmatige informatie beschikbaar
is, en omdat de risico’s zeer pragmatisch benaderd zijn.
De belangrijkste bevindingen van het onderzoek zijn:
• het stuifgedrag van verschillende typen stoffen is in kaart gebracht,
• de blootstelling aan een stof wordt in belangrijke mate bepaald door het
soort handeling en de manier van werken en in veel mindere mate door het
stuifgedrag,
• blootstelling vindt met name via handen en luchtwegen plaats,
• het dragen van een luchtkap reduceert de blootstelling van de luchtwegen
met minimaal een factor 160 (onder de kap meestal geen stof aantoonbaar),
• het dragen van handschoenen en beschermende pakken reduceert de
huidblootstelling met een factor 1500 (onder de bescherming meestal
geen stof aantoonbaar),
• blootstelling gebeurt erg lokaal, dus voor de werknemer die met de stof
werkt, en veel minder voor personen die enkele meters verwijderd zijn,
• blootstelling is kort van duur, namelijk zolang als er met de stof wordt
gewerkt,
• ook bij ogenschijnlijk weinig stuivend materiaal kan de blootstelling, door
de manier van werken, toch te hoog zijn, waardoor bescherming nodig is,
• het is goed mogelijk om voor nieuwe stoffen een goede risico-inschatting
te maken op basis van de beschikbare toxicologische gegevens en beperkte nieuwe testinformatie van eigen stoffen.
Bij medewerkers uitgerust met deze
katoenen beschermingsmiddelen,
is geprobeerd blootstelling buiten én
binnen de beschermende kleding te
meten
50
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
De kosten van dit onderzoek waren aanzienlijk, circa € 200.000. Het onderzoek is mogelijk gemaakt door verschuiving van de onderzoeksinspanning
van onderzoek met proefdieren naar blootstellingsmetingen in de praktijk.
De baten voor de toekomst kunnen ook aanzienlijk zijn, gezien het leereffect,
en gezien de universele bruikbaarheid van de methode.
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
51
‘Operational Discipline’: Programma
voor de versterking van risico-beleving
en risico-beheersing
Du Pont de Nemours (Nederland) B.V.
K. de Mooij
Postbus 145 – 3300 AC Dordrecht
Tel. 078-630 17 05
e-mail: [email protected]
website: www.dupontnederland.nl
Blootstelling neemt snel af als men verder van de bron verwijderd is
Bedrijven met een vergelijkbaar productenpakket kunnen de conclusies met
betrekking tot persoonlijke bescherming direct overnemen, en zij dienen hun
medewerkers vooral te trainen in het zorgvuldig uitvoeren van handelingen.
Op grond van de mate van toxiciteit van de stof in kwestie (MAC-waarde of
equivalent) en het soort werk kan vooraf vastgesteld worden welke vorm van
bescherming noodzakelijk is.
DuPont Dordrecht is een dochteronderneming van DuPont de Nemours
Nederland B.V. met ruim 1500 werknemers. De vestiging Dordrecht is met 11
chemische fabrieken één van de grootste productie eenheden van DuPont in
Europa. Deze fabrieken produceren verschillende polymeren, vezels en chemicaliën, die de fabriek verlaten in vormen als: granulaat, plakjes, poeders,
gassen, vloeistoffen en garens.
DuPont heeft ‘Operational Discipline’ ontwikkeld, een programma voor
medewerkers gericht op de versterking van risico-beleving en risico-beheersing.
Veiligheid is nummer 1
Een aantal van de fabrieken in Dordrecht opereren in een zogenaamde ‘Hoog
risico omgeving’. Medewerkers werken in die omgeving met giftige, ontvlambare, en/of explosieve stoffen die met grote voorzichtigheid behandeld
dienen te worden. Een incident kan aanzienlijke consequenties hebben voor
medewerkers, de omgeving en de onderneming.
Bij DuPont heerst de overtuiging dat alle incidenten voorkomen kunnen worden en al het mogelijke wordt gedaan om de omstandigheden te creëren
waarbinnen medewerkers hun werk veilig kunnen uitvoeren. Daarom is de
belangrijkste waarde binnen het bedrijf even simpel als rigoureus : Veiligheid
is nummer 1 (safety first). Veilige processen, veilige installaties, heldere procedures, checklists en instructies borgen de veilige uitvoering van werkzaamheden.
52
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
53
Ten behoeve van de
‘Operational Discipline’
veiligheid worden
stimuleert het elkaar
regelmatig inspecties
aanspreken op gedrag
uitgevoerd
Audits bevestigen keer op keer dat DuPont de hoogste veiligheidsstandaard
hanteert en dat de veiligheidsprocedures accuraat en actueel zijn.
Interne risico-inventarisaties en -evaluaties bevestigen dat strikte toepassing
van goede procedures incidenten kunnen voorkomen.
Kortom: de structuren en systemen om de veiligheid van medewerkers te
borgen binnen Dupont zijn volledig in orde. Als overblijvende risicofactor
blijft dan ‘het gedrag van de mens’.
‘Operational discipline’; gericht op beïnvloeding van het gedrag
van mensen
Zoals een lid van de ondernemingsraad van DuPont het onder woorden
bracht: ‘Als je in een hoog risicovolle omgeving werkt moet je je bewust zijn
van de risico’s die je loopt. Je moet elkaar helpen om je daar bewust van te
blijven. Alleen dan kun je de juiste beslissingen nemen op belangrijke
momenten.’
54
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Om het bovenstaande te bereiken heeft DuPont het programma ‘Operational
Discipline’ ontwikkeld.
‘Operational Discipline’ houdt in: voortdurend bewustzijn, persoonlijke- en
groepsdiscipline, en voorzichtig opereren. Kortom ‘Operational Discipline’ is
te typeren als een ‘way of life’ en vereist dus voortdurende aandacht van alle
medewerkers.
Het programma bevat 2 modules;
• Versterking van ‘Operational Discipline’, en
• ‘Body out of the Line Of Fire’ (Bolof); Lichaam uit de vuurlinie
Beide modules zijn nadrukkelijk gericht op risico-beleving, gedragsbewustzijn, veiligheidsplanning en veilige uitvoering van taken. Bestanddelen van
het programma zijn ondermeer een training, een risico inventarisatiemodel
en een audit instrument. Na doorlopen van het programma begrijpen medewerkers dat hun risico-beleving beïnvloed wordt door een enorm aantal fac-
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
55
Ve i l i g e r w e r k e n i n e e n f r u i t k o e l h u i s
toren. Dit zal hen helpen situaties beter
te beoordelen, en hun eigen gedrag
bewuster af te stemmen op de werkelijke risico’s van de uitvoering van een
bepaalde taak.
The Greenery
D. Bok
IABC 5301 – 4814 RB Breda
Tel. 076-528 80 00
e-mail: [email protected]
website: www.thegreenery.com
Meer dan 9 jaar ongevalsvrij
Het programma ‘Operational Discipline’
draagt nadrukkelijk bij aan het bereiken
van de DuPont veiligheidsdoelstelling:
0 incidenten.
De risicobeleving is in de controlekamer heel anders
Op 6 mei 2003 bereikte het team te dan in de fabriek
Dordrecht het gedenkwaardige resultaat van 3000 arbeidsdagen zonder enig ongeval met verzuim. (1 dag afwezig van het werk als gevolg van een incident wordt als ‘ongeval met verzuim’
gerekend). Kortom: meer dan 9 mensjaren ongevalsvrij werken.
Ook buiten Dupont toepasbaar
Dit programma is niet uitsluitend toepasbaar voor DuPont maar kan ook eenvoudig toepasbaar gemaakt worden voor andere bedrijven waar risicovol
werk plaatsvindt.
In alle gevallen is het programma gericht op verbetering van de risicobeleving van medewerkers en oefent daarmee een positieve invloed uit op de
kwaliteit van taakuitvoering.
Hiermee kan ‘0 incidenten’ van droom werkelijkheid worden.
Ontwikkelingen voor de toekomst
In de kwaliteit van de organisatie en het menselijk gedrag zijn de belangrijkste oorzaken voor het ontstaan van incidenten te vinden.
Om dit te beheersen dienen we beter te begrijpen wat de onderliggende
fenomenen zijn.
Daarom werkt DuPont samen met TNO Arbeid om voor de lange termijn haar
management systemen verder te verbeteren en meer inzicht te krijgen in de
voorwaarden waaronder teams en individuen nog beter kunnen functioneren.
56
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
The Greenery is in Europa een vooraanstaande commerciële onderneming die
zorgt voor opslag en distributie van groente, fruit en paddestoelen. De omzet
bedraagt circa 1,6 miljard euro met 2.200 medewerkers waarvan er 1.800 in
Nederland werkzaam zijn. The Greenery is een versbedrijf in handen van de
coöperatie VoedingsTuinbouw Nederland (VTN). De 2.500 aangesloten teeltbedrijven zetten hun producten af via The Greenery. De Goede Praktijk
beschrijft een methode voor veiliger werken in een fruitkoelhuis.
Werknemers worden blootgesteld aan een dalend
zuurstofpercentage
In de koelhuizen van The Greenery wordt fruit afhankelijk van de soort en de
rijping bewaard in ULO-cellen (Ultra Low Oxidant). Zeker 250 maal per week
controleren de medewerkers het fruit, na het openen van een luik, op kwaliteit en vindt ook een temperatuurmeting plaats.
Tot twee jaar geleden was The Greenery zich er niet van bewust wat er
gebeurde met het zuurstofpercentage in de lucht tijdens deze controle en
meting. Medewerkers waren ook niet op de hoogte van de mogelijke risico’s
van deze werkzaamheden. The Greenery hechtte een groot belang aan het
verkrijgen van inzicht in de werkomstandigheden van haar medewerkers bij
het uitvoeren van deze taak. Dit om misselijkheid, verlaagde coördinatie, en
misschien zelfs bewusteloosheid onder medewerkers, die ten gevolge van te
lage zuurstofpercentages kan ontstaan, te voorkomen.
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
57
The Greenery onderzoekt zuurstofpercentage buiten de cel
Er is onderzoek verricht naar het zuurstofpercentage buiten de cel vanaf het
moment van het openen van het luik. Onderstaande tabel laat het verschil in
daling van het percentage zien vanaf het openen van het luik in de situaties
waarin niet en wel sprake is van ventilatie.
% luik dicht
% luik open, na 30 sec.
% luik open, na 60 sec.
afname
Meetsetting 1
ventilator uit
Meetsetting 2
ventilator aan
21,5
4,6
5,2
16,9 tot 16,3
21,5
11,7
11,7
9,8
De metingen laten zien dat binnen 30 seconden het zuurstofpercentage daalt
van 21,5 naar 4,6%. Als gebruik gemaakt wordt van ventilatie daalt het zuurstofpercentage bijna tot de helft; het gaat dan om een daling van 21,5 naar
11,7%.
Werkwijze en procedure ingesteld voor medewerkers
De onderzoeksresultaten hebben geleid tot het opstellen van een werkwijze
en veiligheidsprocedure, die in samenwerking met deskundigen en medewerkers is opgesteld. De medewerkers zijn nu uitgerust met een draagbare
zuurstofmeter die waarschuwt bij een te laag zuurstofniveau in combinatie
met een ‘non movement’-systeem. Dit systeem bestaat uit een persoonsbeveiliging die een signaal afgeeft als geen beweging (meer) geregistreerd
wordt. Deze apparatuur is gekoppeld aan een intern alarmeringsysteem; bij
het onwel worden van een medewerker komt een melding binnen met naam
en locatie van deze medewerker. Volgens een vaste procedure wordt in dat
geval 112 gebeld en schiet een collega medewerker te hulp. De veiligheidsprocedure wordt jaarlijks geëvalueerd en zonodig bijgesteld.
Sterke kanten van de aanpak voor veiliger werken
Met de verplichting tot het dragen van de zuurstofmeter in combinatie met
58
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Zuurstofpercentage controle
de persoonsbeveiliging beschikken medewerkers over een directe terugkoppeling van het zuurstofpercentage in de lucht tijdens de kwaliteitscontrole
van het fruit. Indien de waarde te ver daalt ontvangt de medewerker een signaal dat hem in staat stelt de werkzaamheden aan te passen. In het geval dat
de medewerker onwel wordt vindt alarmering via het interne systeem plaats.
De praktijk
The Greenery heeft voor de uitvoering van het onderzoek een beroep gedaan
op interne deskundigheid van de verantwoordelijke arbocoördinator.
Daarnaast is afgestemd met de bedrijfsarts. De aanschafkosten van de benodigde zuurstofmeters bedragen € 6.000. Kosten van de persoonsbeveiliging
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
59
Ve i l i g w e r k e n m e t i n f e c t i e u z e
micro-organismen
bedragen op basis van huurprijs per maand € 1.300. Met deze apparatuur
wordt voorzien in het toerusten van 13 medewerkers voor de controlewerkzaamheden.
The Greenery heeft de bevindingen en ervaringen met de veiligheidsprocedure in de vakbladen voor fruit en groente alsmede enkele arbo-vakbladen
onder de aandacht gebracht. De getroffen maatregelen kunnen ook voor de
bloembollen sector interessant zijn.
Intervet International BV
H.J. Bos
Postbus 31 – 5830 AA Boxmeer
Tel. 0485-58 73 29
e-mail: [email protected]
website: www.intervet.com
Intervet International BV is een onderdeel van Akzo Nobel en ontwikkelt en
produceert vaccins en farmaceutische producten voor pluimvee, varkens, rundvee, paarden, schapen, geiten, honden, katten en vissen. Intervet heeft
bedrijven in 55 landen en het huidige aantal personeelsleden bedraagt 5300
wereldwijd. In Boxmeer werken ruim 1200 mensen.
De Goede Praktijk is gericht op het informeren en instrueren van werknemers
over hoe om te gaan met potentieel besmettelijke micro-organismen. Het
gaat erom het bewustzijn ten aanzien van veiligheid bij werknemers die vaccins ontwikkelen en produceren te verbeteren. Maar ook om informatie te
verstrekken over gebruikte stoffen zodat behandelend artsen adequaat kunnen optreden in het geval van incidenten.
Sommige dierziekten ook infectieus voor de mens
De vaccins die Intervet ontwikkelt zijn bedoeld voor de preventie van ziekten
die veroorzaakt worden door diverse bacteriën, virussen, schimmels en parasieten in dieren. Een aantal van deze micro-organismen is ook infectieus voor
de mens.
Laboratoriumwerkzaamheden met deze micro-organismen worden meestal
uitgevoerd in een biologisch veiligheidskabinet (flowkast) dat de werknemer
afdoende bescherming biedt. Iedereen die met (micro)organismen ofwel biologische agentia werkt krijgt een opleiding in veilige microbiologische techniek (VMT), gericht op het zoveel mogelijk verkleinen van de kans op blootstelling. VMT omvat maatregelen en procedures op het gebied van persoonlijke hygiëne, kleding, toegangsprocedures, werkinstructies, procedures voor
60
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
61
schoonmaak en desinfectie van apparatuur en het gebruik van persoonlijke
beschermingsmiddelen, zoals handschoenen, mondmasker en veiligheidsbril.
Soortgelijke procedures worden gehanteerd door degenen die met dieren
werken tijdens vaccinatie en besmettings-experimenten en door de medewerkers die betrokken zijn bij de productie van vaccins.
Al deze informatie is ook via intranet beschikbaar. Voor alle werknemers die
geen directe toegang hebben tot een PC, zoals in de proefdierruimten, is een
klapper met informatie aanwezig.
Meer kennis bij medewerkers
vereist bij incidenten met
micro-organismen
Ondanks deze maatregelen kunnen incidenten voorkomen zoals
het zich verwonden aan gebroken
glas of scalpels, prikken aan geïnfecteerde naalden, bijten of krabben door een dier of het inademen
van druppeltjes als een kweekfles
op de grond valt.
In zulke situaties is direct optreden
vereist.
Informatie betreffende het biolo- Werken in een biologisch veiligheidskabinet
gisch agens moet voorhanden zijn
zodat er snel adequate maatregelen genomen kunnen worden bij incidenten.
Maar ook werknemers moeten bekend zijn met de risico’s van het specifieke
organisme voordat ze ermee gaan werken.
Vaccinproductie
Registratiesysteem voor potentieel besmettelijke microorganismen
De afdeling Arbo & Milieu (HSE: Health, Safety & Environment) heeft tezamen met de Arbo-dienst een registratiesysteem opgezet voor alle potentieel
besmettelijke biologische agentia waaraan medewerkers kunnen worden
blootgesteld. Het bestaat uit een map met bioveiligheidsbladen (ook wel ‘biosafety data sheets’ genoemd). Ieder blad bestaat uit twee gedeelten: een
bestemd voor de medewerker en een met informatie voor de behandelend
arts.
62
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gebruik nieuwe micro-organismen pas na registratie en risicoinventarisatie
Wat betreft biologische agentia die voor het eerst worden gebruikt is de standaard procedure dat deze pas toegepast kunnen worden nadat toestemming
is gegeven door de afdeling HSE. Het nieuwe organisme moet eerst geregistreerd zijn en er dient een risico-inventarisatie uitgevoerd te zijn door de
Arbo-dienst. Als er sprake is van een organisme dat potentieel besmettelijk is
voor de mens wordt er een bioveiligheidsblad opgesteld en toegevoegd aan
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
63
Geïntegreerde benadering voor het
managen van gevaarlijke stoffen
de map. Pas daarna wordt toestemming gegeven om met het nieuwe organisme te gaan werken.
Koninklijke Landmacht / LBBKL / BOSCO Bedrijf
E. Hofstede
Postbus 3003 – 3800 DA Amersfoort
Nu al positieve effecten
Gedurende de afgelopen jaren is het systeem bijzonder nuttig gebleken. In
geval van een ongeval of bijna-ongeval, zoals een prikincident, is de noodzakelijke informatie direct bij de hand en de behandelend arts weet precies wat
hem of haar te doen staat.
Tel. 033-421 52 04
e-mail: [email protected]
Het Brandstoffen, Oliën, Smeermiddelen en Onderhoudsmiddelen Bedrijf, kortweg BOSCO maakt deel uit van het Landelijk Bevoorrading Bedrijf Koninklijke
Landmacht (LBBKL). Haar hoofdtaak bestaat uit de vertaling van militaire
eisen naar aankoopspecificaties, en de aankoop, uitgifte, opslag en distributie
van BOSCO-artikelen. Tegelijkertijd fungeert BOSCO daarbij als kennis- en
informatiecentrum voor de keten van gebruikers van genoemde artikelen als
het gaat om de relatie tot gezondheid, veiligheid en milieu. Deze Goede
Praktijk laat zien op welke wijze BOSCO het managen van gevaarlijke stoffen
binnen de Koninklijke Landmacht geïntegreerd benadert.
Werknemers worden blootgesteld aan gevaarlijke stoffen
Binnen de landmacht werkt een groot aantal eenheden dagelijks met gevaarlijke stoffen. Over de gehele linie betekent dit dat zo’n 500 producten gebruikt
worden door meer dan 100 onderdelen binnen de landmacht.
Als de informatievoorziening over deze gevaarlijke stoffen niet gestroomlijnd
plaatsvindt bestaat de mogelijkheid dat de gebruikers onvoldoende zijn geïnformeerd over de risico’s van het werken met deze gevaarlijke stoffen. In dat
geval kunnen werknemers blootgesteld raken aan onacceptabele concentraties van gevaarlijke stoffen.
Database BOSCO voor het managen van gevaarlijke stoffen
BOSCO heeft gekozen voor een geïntegreerde benadering voor het managen
van gevaarlijke stoffen volgens de ‘levensloop’ van een artikel (zie figuur)
zoals die wordt doorlopen vanaf de inkoop tot en met de eindgebruiker.
64
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
65
verfleverancier, in geslaagd om de laatste chroom(VI)-houdende verf (een
grondverf) te vervangen door een chroomvrije verf. Deze laatste heeft uitstekende roestwerende eigenschappen en wordt in reparatiewerkplaatsen op
combinaties van staal en aluminium toegepast.
Levensloop Bosco-artikel
Als basis voor de geïntegreerde benadering van gevaarlijke stoffen is een
advies- en informatiesysteem ontwikkeld. Het bestaat uit een database die via
het intranet van het ministerie van Defensie door alle gebruikers intern
geraadpleegd kan worden. De database is primair opgezet als een productencatalogus (500 artikelen), die bovendien per artikelcode informatie verschaft over vervoer-, milieu- en arboaspecten. Voor ieder artikel heeft BOSCO
een artikel veiligheidsinformatieblad (AVIB) opgesteld met gegevens over het
veilig omgaan met de gevaarlijke stoffen. Basis hiervoor is het door de leverancier aan BOSCO verstrekte veiligheidsinformatieblad (VIB).
Sterke kanten van de geïntegreerde benadering van gevaarlijke
stoffen
Tot 2003 heeft BOSCO zich bij het opzetten van het systeem geconcentreerd
op het bij de inkoop vervangen van artikelen met een hoog arbo- en/of
milieurisico door gelijkwaardige artikelen met een lager of geen risico. Zo is
BOSCO er in 2002, met behulp van TNO Coatings en een gerenommeerde
66
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Vervolg in SOMS Proeftuin
In het kader van de Defensie SOMS (Strategie Omgaan Met Stoffen) Proeftuin
wordt met ondersteuning van TNO Arbeid gewerkt aan een methode om bij
de inkoop chemicaliën systematisch volgens de SOMS-classificatie te beoordelen. De eerste resultaten laten zien dat waar een product volgens de Wet
Milieugevaarlijke Stoffen (WMS) als niet toxisch wordt beschouwd, deze volgens de SOMS-criteria als een product met een ‘hoog risico’ worden
beschouwd. De vermoedelijke reden hiervan is, dat om de goede werking van
producten te garanderen, momenteel vaak essentiële hulpstoffen in zulke
lage concentraties worden toegevoegd, dat zij volgens de WMS niet behoeven te worden vermeld. In de eerste plaats zal deze informatie in het datasysteem worden opgenomen. Het BOSCO Bedrijf zal de komende jaren
onderzoeken in hoeverre haar leveranciers
deze ‘hoog risico’
bestanddelen kunnen
uitbannen.
De praktijk
De informatie over
arbo- en milieuaspecten van BOSCO-artikelen op intranet wordt
wekelijks door 400 tot
800 gebruikers geraadpleegd. Het vernieuwen en bijhouden van
de database vindt
tweewekelijks plaats.
Brandstofbehandeling
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
67
Een gestructureerd arbeidsomstandigheden- en milieuverbeterprogramma op
afdelingsniveau
Dit betekent voor afdelingen een tijdwinst van zes maanden vergeleken met
het verstrekken van deze informatie op ‘gevaarlijke stoffen kaarten’ zoals daarvoor de praktijk was.
Medisch Centrum Alkmaar
T. Huberts
Wilhelminalaan 12 – 1815 JD Alkmaar
Tel. 072-548 23 71
Sinds BOSCO voorziet in informatieverstrekking over gevaarlijke stoffen via de
database komen er minder rechtstreekse vragen over specifieke producten
vanuit de afdelingen. Dit geeft BOSCO meer tijd en ruimte om de kwaliteit
van de informatie over gevaarlijke stoffen op een nog hoger niveau te brengen.
e-mail: [email protected]
website: www.mca.nl
Het Medisch Centrum Alkmaar (MCA) is een groot topklinisch opleidingsziekenhuis. Naast patiëntenzorg zijn opleiding en wetenschappelijk onderzoek
kerntaken. Dat maakt het MCA dynamisch: er wordt steeds gezocht naar
manieren om de zorg te verbeteren en de nieuwste zorgontwikkelingen worden op de voet gevolgd.
Het MCA heeft een methodiek ontwikkeld om op afdelingsniveau een
gecombineerde arbo- en milieu- risicoinventarisatie uit te kunnen voeren.
Uitgangspunt hierbij was de adequate bescherming van werknemers van het
ziekenhuis op het gebied van veiligheid, gezondheid en welzijn. De
Arbeidsomstandighedenwet en de Milieuwet bieden hiervoor het wettelijk
kader.
Op de afdeling Pathologie is met succes een eerste arbo- en milieuverbeterprogramma opgesteld, waarbij 50 medewerkers betrokken waren.
Diverse problematiek op de afdeling Pathologie
Er is gekozen om het programma eerst uit te voeren bij de afdeling Pathologie
van het MCA, vanwege de diverse problematiek op deze afdeling.
Bij de afdeling Pathologie wordt onderzoek verricht op weefsel en cellen. Er
wordt gewerkt met in formaline gefixeerd materiaal, met ongefixeerd materiaal (besmettingsgevaar) en met diverse chemicaliën, fixatieven, kleurstoffen,
paraffine, alcohol en xyleen.
Een punt van zorg voor deze afdeling is dat de arbo- en milieurisico’s bij het
omgaan met deze stoffen niet inzichtelijk zijn voor de medewerkers. Dit geldt
68
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
69
te arbo- en milieuaspecten bij het werken
op deze afdeling.
De afdeling Arbo/Milieu heeft vervolgens
een weging gemaakt van de risico’s en
hieraan prioriteiten gekoppeld; de zogenaamde risicoschaal. Zo is voor de afdeling Pathologie een Plan van Aanpak ontstaan met daarin vastgelegd de verbeteraspecten, de actie die daarop wordt
genomen, wie daarvoor verantwoordelijk
is en op welke datum dit gereed is.
Aan het werk op de afdeling Pathologie
eveneens voor de opslag en afvoer van deze stoffen. Daarnaast is er onvoldoende afzuiging in de veiligheidskabinetten (flowkasten), zodat medewerkers formaline inhaleren.
Het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen is voor medewerkers van
de afdeling een must in verband met infectiegevaar.
Hoge participatie van de afdeling
Bij de afdeling Pathologie zijn zowel de arbo- als milieurisico’s geïnventariseerd. Er is gestreefd naar een hoge participatie van de afdeling, zodat het
bewustzijn bij medewerkers van de arbo- en milieurisico’s in hun werksituatie
verhoogd wordt.
Per werkruimte zijn met behulp van de medewerkers de werkzaamheden in
kaart gebracht. Met het afdelingshoofd en medewerkers zijn een checklist en
vragenlijsten ingevuld. Langs deze weg is een register gemaakt met relevan-
70
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Acties
Uit het Plan van Aanpak volgden een
aantal acties:
• Gebruiken van een milieudepot; dit Juiste wijze van opslag van chemicaliën in het lab
betekent dat de chemicaliën op de
afdeling veiliger opgeslagen worden, dat er geen overtollige voorraad meer
is en dat er ook minder gevaarlijk afval is. Kortom de kans op ongelukken
is afgenomen.
• Een interne verbouwing heeft geleid tot de scheiding van schoon en besmet
materiaal en waar met formaline gewerkt wordt is de afzuiging verbeterd.
• Er is een geautomatiseerde registratie van gevaarlijke stoffen in gebruik
genomen en de etikettering van deze stoffen is geoptimaliseerd.
• Medewerkers volgden een externe training op het gebied van arbo en
milieu.
• De afdeling Pathologie heeft een aantal maatregelen genomen om veiliger
te kunnen werken; compartimentering van de chemicaliën, plaatsing ervan
in lekbakken, opstellen van een calamiteitenplan voor de afdeling en
samenstellen van een arbo en milieu informatieboekje.
Positieve resultaten binnen en buiten het ziekenhuis
Door de verschillende maatregelen zijn de risico’s voor medewerkers aanzienlijk verminderd. De betrokkenheid en bewustwording van medewerkers is
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
71
Methode om veilig en stofvrij
zeeframen te reinigen
Meneba BV
E. Hoekstra
Postbus 5149 – 3008 AC Rotterdam
Het’plofhok’ oftewel
Tel. 010-423 89 11
milieudepot;
e-mail: [email protected]
centrale opslag van
website: www.meneba.com
gevaarlijke stoffen
door de toename van kennis over risico’s en oplossingen bij het omgaan met
stoffen vergroot. Zij weten door de uitvoering van het Plan van Aanpak hoe
zij op een juiste en veilige manier om moeten gaan met gevaarlijke stoffen.
In diverse geledingen binnen het Medisch Centrum Alkmaar is de nieuwe
methodiek gepresenteerd. Ondernemingsraad en Raad van Bestuur hebben
ingestemd met de gevolgde aanpak en uiterlijk in 2005 stellen alle afdelingen
binnen het MCA op dezelfde wijze een arbo- en milieuverbeterprogramma
op.
Tevens is de nieuwe methodiek gepresenteerd aan collega arbo-/milieucoördinatoren van de groep STZ-groep (Stichting Topklinische Ziekenhuizen).
72
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Meneba is internationaal producent van hoogwaardige graanproducten,
bestemd voor verwerking in food-, feed en non-food toepassingen. Als graanverwerker levert Meneba haar producten aan bakkerijen en aan een groot
aantal meelverwerkende industrieën. Het bedrijf werkt in Nederland en België
vanuit vier locaties met in totaal zo’n 600 medewerkers.
Met deze Goede Praktijk laat Meneba zien dat het beperken van de blootstelling aan meelstof hoog op de agenda staat binnen het bedrijf.
Inademing van meelstof bij het reinigen van de zeeframen
Al sinds 1997 is Meneba actief om de allergie-problematiek ten gevolge van
blootstelling aan meelstof en enzymen aan te pakken. Inademing van deze
meelstof of enzymen vormen een belangrijke oorzaak van de beroepsziekte
‘bakkersastma’.
Binnen het bedrijf zijn zowel leidinggevenden als uitvoerende medewerkers
intensief betrokken bij de aanpak van de allergie-problematiek. Een belangrijk
probleem waar het bedrijf mee kampte is het reinigen van de zeeframen.
De zeeframen van de planzeven dienen regelmatig te worden gereinigd en
vervangen omdat anders het rendement van het productieproces terugloopt.
Het reinigen van de zeeframen wordt met de hand uitgevoerd waarbij veel
meelstof (met bestanddelen van het enzym amylase) vrijkomt met het risico
van inademing door de medewerkers.
Bovendien vinden de reinigingswerkzaamheden in een warme omgeving
plaats en ervaren medewerkers het dragen van een stofmasker hierbij als hinderlijk. Dit heeft tot gevolg dat het handmatig schoonmaken van de zeef-
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
73
ramen niet optimaal wordt uitgevoerd, en er (nog meer) meelstof in de directe omgeving van de werkzaamheden aanwezig is.
Installatie van een speciale borstelmachine met afzuiging
Meneba heeft een oplossing voor genoemde problemen gevonden door de
installatie van een speciale borstelmachine gecombineerd met een sterke
afzuiging van het meelstof. Op deze manier kunnen de zeeframen gereinigd
worden zonder de uitvoerende medewerkers te belasten. Het meelstof wordt
afgevoerd naar een centraal verzamelpunt.
Bijzonder aan de gevonden oplossing is dat de installatie door meerdere
medewerkers in samenwerking met de leveranciers ontworpen en uitgewerkt
is. Binnenkort wordt de installatie operationeel gemaakt.
Automatisering productieproces en verbetering
arbeidsomstandigheden
De invoering van de borstelmachine betekent een verdergaande automatisering van het productieproces, waarbij productiemedewerkers niet langer
belast worden met de handmatige reiniging van zeeframen. Hiermee zullen
de arbeidsomstandigheden verbeteren waarmee de kans op bakkerastma
voor medewerkers afneemt. Verwacht wordt dat de maatregel eveneens zal
leiden tot een prestatieverbetering van de graanmolen dankzij schonere zeeframen.
Kosten en baten
Met de realisatie van de borstelmachine is een investering van € 49.000,gemoeid. Daar staat tegenover dat Meneba op jaarbasis een besparing van
€ 12.000,- verwacht op de kosten van reiniging en onderhoud van zeeframen. Besparingen in termen van het terugbrengen van het ziekteverzuim als
gevolg van deze maatregel zijn moeilijk in cijfers uit te drukken.
Meneba gaat stof te lijf
74
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
75
Arboboek: vergroten veiligheid bij
proeven en practica
Arboconvenant voor de meelverwerkende sector
In de gehele meelverwerkende sector zijn ongeveer 45.000 mensen werkzaam, van wie er 16.000 met meelstof en enzymen werken. De sector heeft
kortgeleden een arboconvenant afgesloten waarin het risico op allergische
klachten als gevolg van blootstelling aan meelstof zoveel mogelijk wordt
teruggedrongen. Industriële bedrijven zoals Meneba, dienen volgens het
convenant de hoeveelheid stof waar werknemers aan blootgesteld worden
binnen 3,5 jaar met de helft te verminderen. Meneba laat met de installatie
van de borstelmachine zien dat is gezocht naar een verdere automatisering
van het productieproces waarbij meel en enzymen in een meer gesloten
omgeving bewerkt kunnen worden. Het levert een belangrijke verbetering
van de arbeidsomstandigheden op doordat medewerkers minder blootgesteld worden aan meelstof in de lucht. Menaba vervult met haar aanpak van
stofproblematiek waarbinnen ook andere knelpunten zullen worden opgepakt een voortrekkersrol voor de bedrijven in deze sector.
NVON
Postbus 352 – 7940 AL Meppel
Tel. 0522-85 53 70
e-mail: [email protected]
website: www.nvon.nl
G. Hensbergen
Tel. 0343-44 21 63
e-mail: [email protected]
De Nederlandse Vereniging voor het Onderwijs in de Natuurwetenschappen
(NVON) is een vakinhoudelijke vereniging van docenten en Technische
Onderwijsassistenten (TOA’s) in het voortgezet onderwijs voor de vakken
natuurkunde, scheikunde, biologie, en algemene natuurwetenschappen. De
vereniging levert een bijdrage aan de kwaliteitsverhoging van het onderwijs
in deze vakken. Dit gebeurt ondermeer door het uitgeven van een tijdschrift
en het organiseren van nascholingsbijeenkomsten. De NVON heeft circa
4000 leden.
De Arbocommissie van de NVON maakte een vertaalslag van de Arbowet
naar de dagelijkse praktijk van het natuurwetenschappelijk onderwijs en ontwikkelde het Arboboek en checklists. De Arbowet is van toepassing op zowel
werknemers als leerlingen in het onderwijs.
De Arbowet: meer verantwoordelijkheden scholen
Bij demonstratieproeven en leerlingenpractica is het omgaan met apparatuur
en chemicaliën niet zonder gevaar.
Na de invoering van de Arbowet in 1998 kregen scholen meer verantwoordelijkheden. Bij docenten en TOA’s ontstonden veel vragen rond de interpretatie van de nieuwe wet. Vragen als:
• wat zijn de veiligheidseisen voor de verschillende natuurwetenschappelijke
vakken;
• hoe moeten chemicaliën geëtiketteerd en opgeslagen worden en hoe dient
het afval verwerkt te worden;
76
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
77
• hoe om te gaan met radioactief materiaal;
• aan welke eisen moeten lokalen en inrichting voldoen;
• met hoeveel leerlingen mag bij practica gewerkt worden in een gegeven
arbeidsruimte;
• wie is waarvoor verantwoordelijk op de werkvloer?
Richtlijnen en aandachtspunten voor veilig, verantwoord en
plezierig werken
Naar aanleiding van de vele vragen van docenten en TOA’s heeft het bestuur
van de NVON een Arbocommissie ingesteld. Deze commissie heeft het boek
‘Arbo bij natuurwetenschappen in het Voortgezet Onderwijs’ tot stand
gebracht met daarbij horende
lijsten
met
aandachtspunten
(checklists).
Beide producten zijn bedoeld als leidraad en steun voor docenten en
TOA’s om verbeterpunten te inventariseren en afspraken te maken met
hun schooldirecties. Zodoende kan
veiligheid en welzijn voor henzelf en
hun leerlingen verbeteren.
Speciale aandacht wordt besteed
aan etikettering, het omgaan met
chemicaliën, en de opslag en afvalverwerking van chemicaliën. Er is
een handleiding opgenomen waarmee docenten en TOA’s zelf de risico’s kunnen verminderen. Onderdeel hiervan is het instrueren van
leerlingen, gericht op bewustmaking van de risico’s van de natuurwetenschappen in het algemeen
en het veilig omgaan met gevaarlijke stoffen in het bijzonder. Opslag van chemicaliën volgens voorschrift?
78
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Daarmee wordt bij middelbare scholieren een attitude gestimuleerd die haar
vruchten zal afwerpen in hun verdere werkende leven.
Docenten en TOA’s kunnen op basis van dit materiaal gemakkelijk nagaan op
welke punten de veiligheid van hun werkomstandigheden en die van hun
leerlingen verbeterd kan worden. Aan de hand van vastgestelde verbeterpunten kunnen zij vervolgens een plan van aanpak opstellen en dit jaarlijks
met hun leidinggevenden evalueren.
Arboboek breed bruikbaar
Het boek en de checklists zijn
breed bruikbaar.
Schooldirecties kunnen dezen
gebruiken om zich bewust te
worden van de specifieke problematiek van het onderwijs in
de natuurwetenschappen. Zij
kunnen de opgenomen adviezen gebruiken om een optimaal
schoolbeleid te ontwikkelen op
dit gebied. Arbeids- en schoolinspectie krijgen een kader aangereikt waarmee arbeidsomstandigheden en veiligheid meer
toegespitst op het onderwijs
getoetst kunnen worden. Arbodiensten kunnen de lijsten met
aandachtspunten gebruiken om
een inventarisatie en evaluatie
van risico’s (RI&E) te maken die
goed aansluit bij de onderwijspraktijk. Verder kan het materiaal
mogelijk benut worden om tot
een arboconvenant te komen
voor het natuurwetenschappelijk
Voor het uitvoeren van mogelijk gevaarlijke proeven is een
zuurkast noodzakelijk
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
79
Kennissysteem ondersteunt het
Stoffenbeleid in de rubberindustrie
onderwijs op scholen. Tenslotte is het materiaal geschikt om als verplichte
leerstof toegepast te worden in opleidingen voor TOA’s en bij natuurwetenschappelijke opleidingen.
Nederlandse Vereniging van Rubber- en kunststoffabrikanten
F.J. Baarslag
Postbus 418 – 2260 AK Leidschendam
Tel. 070-444 06 90
Implementatie van het Arboboek
De NVON werkt nu aan de implementatie van het Arboboek. Hiertoe wordt
overleg gevoerd met ondermeer de ministeries van SZW en OC&W, bestuursorganisaties, vakbonden en inspecties. Er worden studiedagen georganiseerd
voor docenten, TOA’s, schooldirecties en arbocoördinatoren. En er zijn verschillende artikelen gepubliceerd over het Arboboek, in zowel onderwijsbladen als een aantal regionale dagbladen.
Voorbeeldfunctie voor andere vakken
Het materiaal heeft een voorbeeldfunctie voor andere vakken met een verhoogd risico, zoals techniek, handvaardigheid en andere praktijkvakken. Voor
deze vakken kan op dezelfde wijze een uitwerking van de Arbowet gemaakt
worden.
Veel scholen voldoen op dit moment nog niet aan de eisen die in de Arbowet
gesteld worden voor de uitvoering van het onderwijs in de natuurwetenschappelijke vakken.
Het boek ‘Arbo bij natuurwetenschappen in het Voortgezet Onderwijs’ en het
gebruik van de checklists zal er zeker toe bijdragen dat scholen in toenemende mate maatregelen nemen om aan de gestelde eisen te voldoen.
80
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
e-mail: [email protected]
website: www.vereniging-nvr.nl
De Nederlandse Vereniging van Rubber- en kunststoffabrikanten (NVR)
behartigt de belangen van bedrijven in de rubber- en kunststofverwerkende
industrie. De NVR treedt op als intermediair, kennisoverdrager en deskundige
vraagbaak voor haar leden op het gebied van arbeidsomstandigheden en
milieuhygiënische onderwerpen. Met betrekking tot wet- en regelgeving
behartigt de NVR ondermeer de belangen voor stoffenbeleid, etikettering,
verpakkingen en normalisatie.
De Goede Praktijk bestaat uit een kennissysteem ter ondersteuning van het
stoffenbeleid in de rubberindustrie.
Werknemers worden blootgesteld aan gevaarlijke stoffen
Binnen de rubberindustrie wordt bij diverse processtappen met relatief veel
gevaarlijke stoffen gewerkt. Meestal betreft dit kleine hoeveelheden stoffen
die aan het rubbermengsel worden toegevoegd, waaraan productiemedewerkers blootgesteld kunnen worden. Een grote variëteit aan gebruikte
grondstoffen en het ontstaan van vele reactieproducten maakt dat de exacte
arbo-blootstelling en milieu-belasting bij het gemiddelde rubberbedrijf vaak
onvoldoende bekend is. Rubberbedrijven behoren vrijwel allemaal tot de
MKB-bedrijven. Voor specialistische metingen ontbreekt deskundigheid en
financiële draagkracht. Kortom bedrijven slagen niet of nauwelijks in het
maken van een verantwoorde risico-inschatting die nodig is om adequate
beheersmaatregelen te treffen. Deze situatie is ongewenst.
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
81
Kennissysteem voor Stoffenbeleid in de rubberindustrie
Om ondernemers en hun medewerkers binnen de rubberindustrie te ondersteunen heeft de NVR in samenwerking met TNO een online kennissysteem
ontwikkeld. Hierin zijn drie reeds bestaande systemen geïntegreerd en aangevuld tot een zeer gebruiksvriendelijk systeem.
Met dit systeem kan door het bedrijf eenvoudig een indicatieve beoordeling
gemaakt worden van de arbo- en milieurisico’s binnen een gedefinieerde
bedrijfssituatie. Vervolgens reikt het systeem op de gegeven situatie van toepassing zijnde praktische beheers- en verbetermaatregelen aan. Dit is van
grote waarde voor de gebruikers. Het systeem bevat de processtappen (zie
schema totaaloverzicht) die een rubberbedrijf doorloopt, per processtap:
• gegevens van grondstoffen en reactieproducten
• arbo-blootstellingsgegevens
• milieu-emissiegegevens voor relevante prioritaire stoffen
• berekening van de risicoscores voor arbo en milieu
• voorstellen voor beheersmaatregelen
Daarnaast bevat het systeem modellen voor werkplekinstructiekaarten,
achtergrondinformatie en verwijzingen naar aanvullende informatie voor
ondernemers en deskundigen.
Totaaloverzicht van processtappen die voorkomen in rubberbedrijven
82
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Sterke kanten van het kennissysteem
Eind 2003 vindt de introductie van het kennissysteem plaats op basis van de
ervaringen die in pilot-bedrijven zijn opgedaan met de SOMS (Strategie
omgaan met stoffen)-projecten. De positieve effecten op de werkvloer zullen
dus pas zichtbaar worden na deze volledige introductie.
Ter voorbereiding is aan bedrijven via een cd-rom de basis-informatie van het
kennissysteem beschikbaar gesteld. Hierdoor is de bewustwording bij bedrijven ten aanzien van de gevaren en risico’s van gebruikte grondstoffen en
reactieproducten al toegenomen. Ook heeft dit reeds geleid tot meer inzicht
in mogelijke beheersmaatregelen bij bedrijven, Arbo-diensten en andere bij
het project betrokken organisaties. Dit mede dankzij het delen van veel kennis en deskundigheid in het kader van het project.
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
83
Ve r a n k e r i n g v a n v e i l i g h e i d s - e n
arbozorg in het managementsysteem
De praktijk
De directe kosten van de ontwikkeling van het kennissysteem bedragen
€ 108.000. Daarnaast is geïnvesteerd in bestaande systemen die als basis zijn
gebruikt en is veel input uit de praktijk geleverd.
Bedrijven kunnen met behulp van het kennissysteem een inschatting maken
van de arbo- en milieurisico’s. Aanvullende metingen zijn alleen nog nodig
om de uitkomsten van het systeem te verifiëren of werksituaties te meten
waarvoor nog geen meetgegevens beschikbaar zijn. Het arbo- en milieubeleid van bedrijven kan door gebruik van het kennissysteem veel effectiever
worden, hetgeen zal leiden tot minder gezondheidsproblemen en verzuim bij
medewerkers en een lagere milieubelasting.
Het systeem is primair ontwikkeld voor de rubberindustrie, maar de opzet is
zo gekozen dat deze ook toepasbaar is voor de kunststofindustrie en mogelijk ook voor andere bedrijfstakken.
Reym B.V.
L. Engwegen en S. van Wieren
Postbus 1545 – 3800 BM Amersfoort
Tel. 033-455 88 90
e-mail: [email protected]
website: www.reym.nl
Reym is een grote speler in de branche van de industriële reiniging, industrieel
transport en afvallogistiek en werkt in Nederland met zo’n 400 medewerkers
vanuit zes vestigingen.
De kernactiviteiten bestaan uit reinigingswerkzaamheden op industriële locaties van chemische en petrochemische concerns en werkzaamheden op booreilanden.
De Goede Praktijk toont het belang van het creëren van draagvlak tot op het
hoogste managementniveau om een integrale aanpak succesvol te kunnen
uitvoeren.
Werknemers worden blootgesteld aan gevaarlijke stoffen
De medewerkers van Reym die reinigingsactiviteiten of transportwerkzaamheden uitvoeren hebben dagelijks te maken met gevaarlijke stoffen.
Voorafgaand aan de uitvoering van de werkzaamheden is niet altijd bekend
om welke gevaarlijke stoffen het gaat. Door adequate communicatie met de
opdrachtgevers, zoals NAM, Shell, DSM, BP, KPE en Gasunie probeert Reym
hier op te anticiperen. Het is belangrijk dat de medewerkers de juiste voorzorgsmaatregelen treffen, zodat geen onacceptabele risico’s ontstaan.
Verankering van veiligheids- en arbozorg in het
managementsysteem
In de afgelopen tien jaar heeft Reym toegewerkt naar de verankering van veiligheids- en arbozorg in het managementsysteem van het bedrijf. De uitgangspunten zijn vastgelegd in de beleidsverklaring waarin Reym laat zien
84
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
85
Vrachtwagen met
ADR (gevaarlijke
stoffen vervoer)bebording
Werken met perslucht in de industriële reiniging
dat zij een klantgerichte dienstverlening met aandacht voor kwaliteit, arbeidsomstandigheden, milieu en continue verbetering hoog in het vaandel heeft
staan.
De belangrijkste onderdelen waarmee Reym haar aanpak jaarlijks zichtbaar
maakt en borgt in het bedrijf zijn:
• beleidsverklaring en doelstellingen die in elke vestiging zichtbaar aanwezig
zijn,
• jaarlijkse verbeterpunten in Verbeterjaarplan,
• verslaglegging in sociaal jaarverslag; ondermeer ziekteverzuim, incidenten
en ongevallenindex,
• kwaliteit, veiligheid, milieu (KVM)-regels op een cd-rom met procedures en
instructies voor alle medewerkers.
86
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Sterke kanten van het managementsysteem
Met de continue aandacht voor kwaliteit, veiligheid, arbo en milieu heeft
Reym inmiddels een brede ervaring opgebouwd die zich begint te vertalen in
aansprekende resultaten. Te weten:
• Aanpassing van de papieren meldingssystematiek voor risicomeldingen in
een gebruiksvriendelijk digitaal systeem. Hierdoor is de melddiscipline verbeterd en de stand van zaken voor alle medewerkers direct inzichtelijk.
• Daling van het aantal ongevallen door de structurele aanpak van incidentmeldingen.
• Vastleggen van taken en verantwoordelijken tussen Reym en haar
opdrachtgevers over de werkwijze in ‘contract user guides’.
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
87
• Het voldoen aan breed geaccepteerde normen - waaronder de branchegerichte normen - die hebben geleid tot het behalen van diverse certificaten op het gebied van kwaliteit, milieu, arbo en veiligheid.
• Sterke daling van het ziekteverzuim: van 9,1% in 2000 naar 4,9% in
2002/2003.
• Update van de risico-inventarisatie en –evaluatie, twee keer per jaar, in
nauwe afstemming met de Arbo-dienst.
De praktijk
Reym werkt reeds jarenlang aan een continue ontwikkeling en verbetering
van haar geïntegreerde management systeem. Er werken zeven fulltime KVMmedewerkers bij Reym met een vertegenwoordiging in het managementteam. Het bedrijf investeert circa € 300.000 aan directe opleidingskosten.
Daarnaast wordt de afdeling KVM intensief begeleid door de afdeling automatisering voor de optimalisatie van ondersteunende software en voor ontwikkeling van nieuwe software.
Reym maakt zich sterk voor vakmanschap in de branche en vervult daarin een
voortrekkersrol binnen de SIR (Stichting Industrieel Reinigen) en de DICA
(Dutch Industrial Cleaners Association).
88
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
Gevaarlijke stoffen: voorzichtig behandelen!
89