6. Locatie- en object-gebaseerde aandacht
advertisement
Psychologische functieleer I Pénélopé De Muynck bachelor psychologie Academiejaar 2015-2016 Boek + slides 1ste 1 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: benadering vd menselijke cognitie ................................................................................ 13 Deel 1: functieleer ................................................................................................................................ 13 1. Korte historische schets.................................................................................................................... 13 1.1 Veel ≠ denkwijzes .................................................................................................................. 13 1.2 De cognitieve revolutie ............................................................................................................... 13 1.2.1 De computermetafoor.......................................................................................................... 13 1.2.2 De Neuroimaging Revolutie ................................................................................................. 14 2. Nu: multidisciplinaire benadering ..................................................................................................... 14 3. Functieleer: belangrijke vragen ......................................................................................................... 14 Deel 2: multidisciplinaire benadering .................................................................................................. 14 1. Cognitieve psychologie ...................................................................................................................... 14 1.1 Mentale chronometrie ................................................................................................................ 14 1.2 Taakprocessen ............................................................................................................................. 15 1.3 De experimentele methode ........................................................................................................ 15 1.4 RT taken ....................................................................................................................................... 15 1.5 Cognitie psychologie: evaluatie ................................................................................................... 16 2. Kijken ih brein: multidisciplinaire benadering ................................................................................... 16 2.1 Nieuwe benadering: complementaire benadering ............................................................... 16 2.2 Andere benadering: computationeel modelleren....................................................................... 16 2.2.1 Hoe doen we dat nu? 2 benaderingen vh pc model ........................................................... 17 2.2.2 Anderson’s et al: ACT-R theorie ........................................................................................... 18 2.2.3 Computationele cognitieve wetenschap: evaluatie ............................................................. 18 Deel 3: congitieve neurowetenschappen: het brein in actie .............................................................. 19 1. De organisatie vh brein ..................................................................................................................... 19 2. Het brein: voorbij de Blobologie ....................................................................................................... 20 Deel 4: cognitieve neuropsychologie ................................................................................................... 20 1. Cognitief neuropsychologisch onderzoek ......................................................................................... 21 2. Dissociaties ........................................................................................................................................ 21 3. Cognitieve neuropsychologie: evaluatie ........................................................................................... 21 Deel 5: de cognitieve neurowetenschappen ....................................................................................... 21 1. Spatiële en temporele resolutie ........................................................................................................ 21 Deel 6: elektrofysiologie ....................................................................................................................... 22 1. Single-unit recording ......................................................................................................................... 22 2. Event-related potentials (ERP’s) ........................................................................................................ 22 3. Magneto-Encephalografie (MEG) ...................................................................................................... 23 2 Deel 7: het brein in beeld ..................................................................................................................... 24 1. Central blood flow (Mosso) ............................................................................................................... 24 2. Positron Emissie Tomografie (PET).................................................................................................... 24 3. Functional Magnetic Resonance Imaging (fMRI)............................................................................... 25 4. Transcraniële magnetische stimulatie – TMS.................................................................................... 25 5. Cognitieve neurowetenschappen: evaluatie:.................................................................................... 26 Deel 8: vergelijking van de verschillende benaderingen ..................................................................... 26 1. Voor- en nadelen ............................................................................................................................... 26 2. Convergerende operaties .................................................................................................................. 27 3. Samenvatting ..................................................................................................................................... 27 Stuk 1: visuele perceptie en aandacht ................................................................................................. 28 Hoofdstuk 2: fundamentele processen in visuele waarneming.......................................................... 28 Deel 1: visuele perceptie ...................................................................................................................... 28 1. Inleiding ............................................................................................................................................. 28 2. ‘het’ gezichtsvermogen ..................................................................................................................... 28 Deel 2: gezichtsvermogen en het brein ............................................................................................... 28 1. Het oog .............................................................................................................................................. 28 2. Vh oog naar de cortex ....................................................................................................................... 28 2. Hersensystemen ................................................................................................................................ 29 2.1 V1 en V2 ...................................................................................................................................... 29 3. Functionele specialisatietheorie: Zeki ............................................................................................... 30 3.1 Vormverwerking .................................................................................................................... 30 3.2 Kleurverwerking .......................................................................................................................... 30 3.3 Verwerking van beweging ........................................................................................................... 31 3.4 Bindingsprobleem ....................................................................................................................... 31 3.5 Selectiviteit vd cellen id visuele cortex........................................................................................ 31 Deel 3: twee visuele systemen: perceptie en actie ............................................................................. 31 1. Een dubbele dissociatie ..................................................................................................................... 32 1.1 case-studies ................................................................................................................................. 32 1.2 Müller – Lyer taak ........................................................................................................................ 32 1.3 De illusie vh holle gezicht ............................................................................................................ 33 1.4 Grijpen vereist kennis over het object vanuit het lange-termijn geheugen ............................... 33 2. Bewustwording id Dorsale Stroom? .................................................................................................. 33 3.Perceptie en actie: evaluatie .............................................................................................................. 34 Deel 4: kleurwaarneming ..................................................................................................................... 34 1. Het elektromagnetisch spectrum ...................................................................................................... 34 3 2. Kleur .................................................................................................................................................. 34 3. Kleurverwerking theorieën................................................................................................................ 35 3.1Trichromatische theorie ............................................................................................................... 35 3.2 Opponente-processentheorie ..................................................................................................... 35 3.3 Dual-procestheorie ...................................................................................................................... 35 3.4 Kleurconstantie ........................................................................................................................... 36 Deel 5: dieptewaarneming ................................................................................................................... 36 1. Monoculaire aanwijzingen ................................................................................................................ 36 1.1 Diepte cues .................................................................................................................................. 37 1.2 Vb v monoculaire aanwijzingen................................................................................................... 37 2. Binoculaire en oculomotor cues ........................................................................................................ 37 2.1 Binoculaire dispariteit ................................................................................................................. 38 2.2 Integratie v cue-informatie ......................................................................................................... 38 2.3 Grootteconstantie ....................................................................................................................... 38 Deel 6: onbewuste waarneming .......................................................................................................... 39 1. Blindsight ........................................................................................................................................... 39 2. Subliminale perceptie ........................................................................................................................ 39 2.1 Subliminale waarneming ih laboratorium ................................................................................... 39 3. Onbewuste waarneming: evaluatie .................................................................................................. 40 4. Samengevat: ...................................................................................................................................... 40 Hoofdstuk 3: object- en gezichtsherkenning ....................................................................................... 41 Deel 1: inleiding .................................................................................................................................... 41 Deel 2: patroonherkenning .................................................................................................................. 41 1. Wat weten we over patroonherkenning? ......................................................................................... 41 Deel 3: perceptuele organisatie: .......................................................................................................... 42 1. Perceptuele organisatie..................................................................................................................... 42 2. Gestaltewetten v perceptuele organisatie ........................................................................................ 42 2.1 Figuur-achtergrond segregatie .................................................................................................... 42 2.1.1 Tegen de gestalteprincipes in............................................................................................... 42 2.1.2 Is dit systeem aangeboren? Hoe automatisch is dit? ........................................................... 43 2.2 nieuwe principes: Geisler et al (2001) ......................................................................................... 43 2.3 Nieuw principe: uniforme verbondenheid .................................................................................. 43 3. Gestaltebenadering: evaluatie .......................................................................................................... 43 Deel 4: objectherkenningsonderzoek .................................................................................................. 44 1. Visuele verwerking ............................................................................................................................ 44 2. Marr’s theorie (1982) ........................................................................................................................ 44 4 3. Biederman’s herkenning door componenten theorie ...................................................................... 45 3.1 Biederman’s herkenning door componenten theorie: ............................................................... 45 3.2 Evaluatie: herkenning door componenten theorie ..................................................................... 45 4. Bewijzen voor top-down invloeden .................................................................................................. 45 4.1 Bewijs 1: Priming ................................................................................................................... 45 4.2 Bewijs 2: Masceren...................................................................................................................... 46 4.3 Bewijs 3: Binoculaire revaliteit .................................................................................................... 46 Deel 5: gezichtsherkenning .................................................................................................................. 47 1. Holistische (configurationele) gezichtsverwerking ........................................................................... 47 2. Zijn gezichten speciaal? ..................................................................................................................... 47 3. Prosopagnosie ................................................................................................................................... 47 3.1 Een gezichtsspecifieke stoornis? ................................................................................................. 48 3.2 Specifieke gebied om gezichten te herkennen ........................................................................... 48 3.3 Stadia id gezichtsherkenning: het model v Bruce en Young ....................................................... 49 3.3.1 Duchaine en Nakayama’s (2006) gereviseerde model ......................................................... 49 3.3.2 Bruce en Young’s (1986) model: evaluatie........................................................................... 50 Deel 6: visuele inbeelding..................................................................................................................... 50 1. omschrijving ...................................................................................................................................... 50 2. Visuele inbeelding en visuele perceptie ............................................................................................ 50 2.1 Experiment om Kosslyn’s theorie te bewijzen ............................................................................ 51 2.1.1 Ondersteuning voor perceptuele anticipatie ....................................................................... 51 2.2 Is de vroege visuele cortex geactiveerd tijdens visuele inbeelding?........................................... 52 2.3 Evaluatie ...................................................................................................................................... 52 Hoofdstuk 4: perceptie, beweging en actie ......................................................................................... 53 Deel 1: perceptie, beweging en actie ................................................................................................... 53 Deel 2: directe perceptie ...................................................................................................................... 53 1.Gibson directe perceptie .................................................................................................................... 53 1.1 Optische stroomveld ................................................................................................................... 53 1.2 Basiselementen van Gibson’s directe perceptie ......................................................................... 53 1.2.1 Sensorische informatie ......................................................................................................... 53 1.2.2 Affordances .......................................................................................................................... 54 1.2.3 Resonantie ............................................................................................................................ 54 1.3 Gibson’s ecologische benadering: evaluatie ............................................................................... 54 Deel 3: visueel geleide actie ................................................................................................................. 54 1. richting en sturen: optische stroom .................................................................................................. 54 2. Hebben we bewegingsinfo nodig om ons te verplaatsen? Hahn et al (2003) .................................. 55 5 3. Visuele richting .................................................................................................................................. 55 4. Beweging langs een kromme ............................................................................................................ 55 5. Tijd tot contact .................................................................................................................................. 56 5.1 Tau: evaluatie ........................................................................................................................ 56 Deel 4: het planning-controle model ................................................................................................... 57 1. Glover’s (2004) planning-controle model ......................................................................................... 57 1.1 Hersengebieden betrokken bij planning-en controlesystemen .................................................. 58 1.2 Bewijs voor Glover’s lokalisaties ................................................................................................. 58 1.3 Ondersteuning voor het planning-controle model: Glover en Dixon (2002): de Ebbinghaus illusie.................................................................................................................................................. 58 1.4 Glover’s planning-controle model: evaluatie .............................................................................. 58 Deel 5: biologische bewegingen ........................................................................................................... 59 1. biologische beweging ........................................................................................................................ 59 2. Bewegingsdetectie ............................................................................................................................ 59 2.1 Onderzoek Saygin (2207)............................................................................................................. 59 3. Imitatie en spiegelneuronen ............................................................................................................. 60 3.1 Het begrijpen v intenties Iacoboni et al (2005) ........................................................................... 60 4. Bewegingsperceptieonderzoek: de stand van zaken ........................................................................ 60 Deel 6: change blindness ...................................................................................................................... 61 1. Inattentional Blindness...................................................................................................................... 61 1.2 Verklaring voor change blindness ............................................................................................... 61 1.2.1 vergelijkbaarheid .................................................................................................................. 61 2. verklaring voor change blindness: evaluatie ..................................................................................... 62 Hoofdstuk 5: aandacht en prestatie..................................................................................................... 63 Deel 1: aandacht en taakprestatie ....................................................................................................... 63 1. Wat is aandacht volgens William James............................................................................................ 63 2. Verschillende soorten aandacht ........................................................................................................ 63 3. We verwerken aanzienlijk minder dan we denken! .......................................................................... 63 3.1 Change blindness......................................................................................................................... 63 3.2 Inattentional blindness ................................................................................................................ 63 3.3 Attentional blink .......................................................................................................................... 63 Deel 2: gerichte auditieve aandacht .................................................................................................... 64 1. Cocktail party problem ...................................................................................................................... 64 2. 3 Selectieve aandachtstheorieën ...................................................................................................... 64 2.1 Broadbent’s (1958) theorie ......................................................................................................... 65 2.1.1 Beperkingen v Broadbent’s model ....................................................................................... 65 6 2.2 Treisman’s (1960) lekkende filter ................................................................................................ 65 2.3 Deutsch en Deutsch (1967) ......................................................................................................... 65 2.4 Broadbent keert terug! ............................................................................................................... 66 Deel 3: gerichte visuele aandacht ........................................................................................................ 66 1. Locatie-gebaseerde aandacht ........................................................................................................... 66 1.1 Bewijs voor zoom-lens model ..................................................................................................... 67 2. Experimenten die een gespleten aandachtbundel demonstreren (meerdere spotlights) ............... 67 3. Wat selecteren we? ........................................................................................................................... 68 4. Ander bewijs voor object-gebaseerde aandacht .............................................................................. 69 5. Evaluatie ............................................................................................................................................ 69 6. Locatie- en object-gebaseerde aandacht .......................................................................................... 70 12. Wat gebeurt er met niet geattendeerde stimuli? (buiten zoomlens) ............................................. 70 13. Lavie’s perceptuele belastingstheorie ............................................................................................. 71 13.1 Bewijs ........................................................................................................................................ 71 Deel 4: stoornissen id visuele aandacht............................................................................................... 71 1. Visuele aandachtsstoornissen: neglect ............................................................................................. 71 1.1 Symptomen van neglect: extinctie .............................................................................................. 72 2. Visuele aandachtstoornissen............................................................................................................. 72 Deel 4bis: aandachtsnetwerken ........................................................................................................... 73 1. coverte aandacht ............................................................................................................................... 73 1.1 1ste systeem: Posner’s aandachtssystemen ................................................................................. 74 1.2 Drie aandachtsvaardigheden....................................................................................................... 74 1.2.1 loslaten van aandacht.......................................................................................................... 74 2. Inhibition of return (IOR) ................................................................................................................... 75 3. 2de model: model Corbetta en Shulman ............................................................................................ 75 3.1Een top-down aandachtssysteem: een endogeen, dorsaal systeem ........................................... 75 3.2 Bottom-up aandachtssysteem: een exogeen, ventraal systeem ................................................ 76 3.3 Twee interacterende systemen .................................................................................................. 76 3.4 Een neurobiologisch model voor aandacht ................................................................................. 76 3.5 Corbetta en Shulman (2002); Corbetta (2008): evaluatie ........................................................... 76 Deel 5: visueel zoeken .......................................................................................................................... 77 1. Feature integratie theorie ................................................................................................................. 77 1.1 Treisman’s (1993): feature integratie theorie: verfijnd .............................................................. 78 1.2 Kritiek op de theorie: geleid zoeken............................................................................................ 79 1.3 Feature integratie theorie: evaluatie .......................................................................................... 79 2.Visueel zoeken : nieuwe theorieën .................................................................................................... 79 7 2.1 Thornton en Gilden (2007): visueel zoeken naar meervoudige-targets ..................................... 80 2.2 Wanneer targets zeldzaam zijn ................................................................................................... 80 Deel 6: cross-modale aandacht ............................................................................................................ 81 1. Twee types spatiële aandacht ........................................................................................................... 81 1.1 Endogene spatiële aandacht ....................................................................................................... 82 1.2 Exogene spatiële aandacht .......................................................................................................... 82 2. De buiksprekerillusie ......................................................................................................................... 82 2.1 buiksprekerillusie effect wel of niet waarnemen vd stimuli op de hersenen ............................. 83 2.2 Samenvatting............................................................................................................................... 83 2.3 De temporele buiksprekerillusie ................................................................................................. 83 3. Cognitieve neurowetenschap van Multi-Modale Aandacht ............................................................. 83 3.1 Multi-Modaal Aandachtsonderzoek: evaluatie ........................................................................... 84 Deel 7: verdeelde aandacht.................................................................................................................. 84 1. Verdelen en autorijden ..................................................................................................................... 84 2. Factoren die dubbeltaak prestaties beïnvloeden .............................................................................. 84 3. Centrale capaciteitstheorie ............................................................................................................... 85 3.1 Centrale capaciteitstheorie: evaluatie ........................................................................................ 85 4. Verdeelde aandacht: dubbeltaken .................................................................................................... 86 4.1 Multiple-resource theorie: .......................................................................................................... 86 4.2 Wickens (1984) multiple-resource theorie ................................................................................. 86 4.3 Dubbel taken ............................................................................................................................... 86 4.4 Threaded congition theorie ......................................................................................................... 86 4.4 de cognitieve neurowetenschappelijke benadering v dubbeltaken: evaluatie .......................... 87 Deel 8: automatische processen .......................................................................................................... 87 1. Shiffrin en Schneider (1977) .............................................................................................................. 87 2. Problemen met de traditionele benadering...................................................................................... 88 3. Moors en de Houwer (2006) ............................................................................................................. 88 4. Instantie-theorie ................................................................................................................................ 88 5. Cognitieve Bottlenecktheorie ............................................................................................................ 89 6. Automatische verwerking ................................................................................................................. 89 Deel 2: geheugen .................................................................................................................................. 90 Hoofdstuk 6: leren, geheugen en vergeten ......................................................................................... 90 Deel 1: introductie ................................................................................................................................ 90 Deel 2: de architectuur van het geheugen ........................................................................................... 90 1. Geheugen: architectuur en processen .............................................................................................. 90 2. Het Multi-Store geheugenmodel....................................................................................................... 90 8 3. Types geheugenopslag ...................................................................................................................... 90 4. Sensorische opslagplaats................................................................................................................... 91 5. Korte-termijn geheugen .................................................................................................................... 91 5.1 Digit span ..................................................................................................................................... 91 5.2 Geheugenspan............................................................................................................................. 92 5.3 Seriële positie curve .................................................................................................................... 92 5.4 Vergeten in KTG ........................................................................................................................... 92 5.4.1 Nairne, Whiteman, and Kelley (1999) .................................................................................. 92 6. Onderscheid KTG en LTG: een dubbele dissociatie ........................................................................... 93 7. Multi-opslagplaatsen benadering: evaluatie..................................................................................... 93 8. Enkelvoudige opslagplaats modellen ................................................................................................ 93 8.1 Veronderstellen dat:.................................................................................................................... 93 8.2 Evidentie voor enkelvoudige opslagplaats .................................................................................. 93 8.3 Enkelvoudige opslagsplaats benadering: evaluatie..................................................................... 94 Deel 3: werkgeheugen .......................................................................................................................... 94 1. Baddeley en Hitch (1974) .................................................................................................................. 94 1.1 Systeem met beperkte capaciteit................................................................................................ 94 1.2 Onderzoeken met dubbeltaakmethode ...................................................................................... 95 1.3 1ste systeem: fonologisch lus ....................................................................................................... 95 1.3.1 fonologisch similariteitseffect .............................................................................................. 95 1.3.2 woordlengte effect ............................................................................................................... 95 1.3.3 Dubbeltaakexperiment door Baddeley et al (1975) ............................................................. 95 1.3.4 Fonologische lus naar Baddeley (1990) ................................................................................ 96 1.3.5 Evaluatie fonologische lus .................................................................................................... 96 1.4 2de systeem: visuo-spatiaal schetsblad........................................................................................ 96 1.4.1 Klauer en Zhao (2004) .......................................................................................................... 96 1.4.2 Evaluatie visuo-spatial sketchpad ........................................................................................ 97 1.5 3de systeem: centrale executive .................................................................................................. 97 1.5.1 Dysexecutief syndroom ........................................................................................................ 97 1.5.2 Executieve processen ........................................................................................................... 97 1.5.3 Executive functies en het brein ............................................................................................ 98 1.6 Episodische buffer ....................................................................................................................... 98 Deel 4: werkgeheugen capaciteit ......................................................................................................... 98 1. Hoeveel info kan je tegelijkertijd verwerken en opslaan? ................................................................ 98 2. Werkgeheugen capaciteit samen met basale activiteit .................................................................... 99 Deel 5: verwerkingsniveaus.................................................................................................................. 99 9 1. Onderzoek Craik en Tulving (1975) ................................................................................................... 99 2. Levels-of-processing theorie: uitwerking .......................................................................................... 99 3. levels-of-processing theorie: distinctiviteit ..................................................................................... 100 4. Morris, Bransford en Franks (1977): transfer – appropriate processing theorie ............................ 100 5. Levels- of processing en impliciet geheugen ................................................................................... 100 Deel 6: leren door ophaling ................................................................................................................ 101 1. Leren door ophaling ........................................................................................................................ 101 1.1 Experiment ................................................................................................................................ 101 Deel 7: impliciet leren......................................................................................................................... 101 1. Implicitet vs expliciet systeem......................................................................................................... 101 2. Artificial grammar learning .............................................................................................................. 102 3. Seriële reactietijd taak ..................................................................................................................... 102 3.1 Zijn de prestaties id SRT taak wel volledig te wijten aan impliciet leren? ................................ 102 4. Neurologische beeldvorming .......................................................................................................... 102 Deel 8: vergeten vanuit het lange-termijn geheugen ....................................................................... 103 1. Theorieën over vergeten ................................................................................................................. 103 1.1 Ebbinghaus (1885/1913) ........................................................................................................... 103 2. Vergeet functies .............................................................................................................................. 103 3. Interferentie theorie........................................................................................................................ 103 4. Recent probes taak .......................................................................................................................... 104 5. Overige theorieën rond vergeten.................................................................................................... 104 Hoofdstuk 7: lange termijn geheugen................................................................................................ 105 Deel 1: lange-termijn geheugen systemen ........................................................................................ 105 Deel 2: declaratief geheugen.............................................................................................................. 105 1. Amnesie: oorzaken .......................................................................................................................... 105 2. Declaratief (episodisch en semantisch) vd non-declaratief / procedureel ..................................... 105 2.1 Overzicht v geheugensystemen ................................................................................................ 106 3. Episodische vs semantisch geheugen.............................................................................................. 106 3.1 Patiëntenstudie: John ................................................................................................................ 106 3.2 Evidentie anterograde amnesie ................................................................................................ 106 3.2 Evidentie retrograde amnesie ................................................................................................... 106 Deel 3: episodisch geheugen .............................................................................................................. 107 1. Permastore ...................................................................................................................................... 107 2. tests voor episodisch geheugen ...................................................................................................... 107 3. herkenning....................................................................................................................................... 107 3.1 Herkenning en PI ....................................................................................................................... 108 10 3.2 Binding-of-Item-and-context model (Diane et al 2007) ............................................................ 108 3.3 Herinnering ................................................................................................................................ 108 4. Waarom is het episodisch geheugen constructief en vatbaar voor fouten? .................................. 108 Deel 4: semantische geheugen........................................................................................................... 109 1. Het Spaak – en Hub model .............................................................................................................. 109 2. categorie-specifieke deficiënten ..................................................................................................... 110 3. semantisch geheugen is constructief en daarom vervatten in: ...................................................... 110 Deel 5: non-declaratief geheugen ...................................................................................................... 110 1. Priming en procedureel geheugen .................................................................................................. 110 2. Priming............................................................................................................................................. 111 2.1 Dissociatie priming en herkenning ............................................................................................ 111 2.2 Processen betrokken bij priming: .............................................................................................. 111 2.3 Priming en declaratief geheugen: dubbele dissociatie ............................................................. 111 3. procedureel geheugen (vaardigheden leren).................................................................................. 112 3.1 Vaardigheden leren ................................................................................................................... 112 3.2 Vormen v leren bij amnesiepatiënten: intact............................................................................ 112 3.2.1 2 verschillende taken uitgelegd.......................................................................................... 112 4. Interactie tss geheugensystemen.................................................................................................... 113 Deel 6: voorbij declaratief en niet-declaratieve geheugensystemen ............................................... 113 1. Declaratief vs non-declaratief ......................................................................................................... 113 Hoofdstuk 8: alledaags geheugen ...................................................................................................... 114 Deel 1: alledaags geheugen ................................................................................................................ 114 1. Artikel: bestaat er een apart geheugen voor emoties? .................................................................. 114 2. Soorten alledaagse geheugen ......................................................................................................... 114 3. verschillende benaderingen ............................................................................................................ 114 4. Accuratesse vd herinnering en verthalen vertellen ........................................................................ 114 Deel 2: autobiografisch geheugen...................................................................................................... 115 1. autobiografisch en episodisch ......................................................................................................... 115 1.1 Is er nu wel degelijk een verschil? ............................................................................................. 115 2. Reukzin en geheugen ...................................................................................................................... 115 3. Flashbulb memories ........................................................................................................................ 115 3.1 zijn flashbulb memoties speciaal? ............................................................................................. 116 3.2 Levendigheidsratings v Flashbulbs memories ........................................................................... 116 3.3 Flashbulb memories: evaluatie ................................................................................................. 116 Deel 3: herinneringen en levensloop ................................................................................................. 117 1. Herinneringen gedurende de levensloop ........................................................................................ 117 11 1.1 Kinderamnesie ........................................................................................................................... 117 1.1.1 Kinderamnesie: repressie? .......................................................................................... 118 Deel 4: theorieën over herinneringen en levensloop........................................................................ 118 1. Kinderamnesie ................................................................................................................................. 118 1.1 Kinderamnesie en het cognitieve zelf ....................................................................................... 118 1.2 Fivush en Nelson’s (2004) sociaal – culturele theorie over kinderamnesie ............................. 118 1.3 Of is de reden vd kinderamnesie toch iets anders? .................................................................. 118 1.3.1 Kinderamnesie: terug naar het brein? ............................................................................... 118 2. De reminiscence bump .................................................................................................................... 119 2.1 de reminiscence bump en het levenscript ................................................................................ 119 2.2 De reminiscentie bump en perceptie van controle................................................................... 119 3. Toegankelijkheid van autobiografische herinneringen ................................................................... 120 4. Neuropsychologisch bewijs ............................................................................................................. 120 5. neuroimaging bewijs ....................................................................................................................... 120 6. Evaluatie van self-memory systeem theorie ................................................................................... 120 7. zelf-geheugensysteem..................................................................................................................... 120 8. Het werkende zelf (Conway 2005) .................................................................................................. 121 9. De autobiogafische kennisbasis (Conway 2005) ............................................................................. 121 10. Autobiografisch geheugen beïnvloedbaar door stemming ........................................................... 121 Deel 5: ooggetuigenverklaringen ....................................................................................................... 122 1. Getuigenverklaringen ...................................................................................................................... 122 1.1 De zaak Demjanjuk .................................................................................................................... 122 2. Beïnvloeding v getuige door ............................................................................................................ 122 2.1 Beïnvloeding door de ondervrager ........................................................................................... 122 3. Problemen bij identificatie ve verdachte ........................................................................................ 122 Deel 6: verbeteren van ooggetuigenverklaringen ............................................................................. 123 1. identificatie verbeteren van ooggetuigen: probleem met line-ups: ............................................... 123 2. Verbeteren door cognitieve interview (Geiselman en Fisher, 1997) .............................................. 123 Deel 7: prospectief geheugen............................................................................................................. 123 1. Stadia in prospectief geheugen ....................................................................................................... 123 2. Prospectief geheugen bij piloten..................................................................................................... 123 Deel 8: prospectief geheugen: theoretische aspecten ...................................................................... 124 12 Hoofdstuk 1: benadering vd menselijke cognitie Deel 1: functieleer Waarom functieleer? - Hoe voorkomen we menselijke fouten? - Hoe maken we de juiste beslissing? = de menselijke cognitieve begrijpen door het gedrag v ppn te observeren bij bepaalde cognitieve taken - cognitieve psychologie: benadering die ernaar streeft de menselijke cognitie te begrijpen dmv de studie naar het gedrag Bredere def omvat ook de studie vd hersenactiviteit en structuur - cognitieve neurowetenschappen: benadering die gericht op is op het begrijpen vd menselijke cognitie dmv info uit gedrag en hersenen te combineren 1. Korte historische schets 1.1 Veel ≠ denkwijzes - Wundt Grondlegger experimentele Ψ : introspectie - Watson Behaviorisme : geen introspectie S-R Limieten: geen verklaring voor: o Interne mentale processen o Vrije wil o Leren zonder bekrachtiging o Flexibel, adaptief gedrag -Belangrijke hanteling 1956= cognitieve revolutie 1.2 De cognitieve revolutie - moeilijk voor 1 jaartal op te plakken - 1956: Chomsky’s ‘theory of language’ Miller’s ‘magic number 7’ o 7 denkeenheden onthouden kon niet door behavioristen verklaard worden Newell & Simon’s ‘general problem solver’ o Algoritmen voor probleemopl nieuwe stroming: computermetafoor (accepteren hiervan) parallel met deze ontw: opkomst vd digitale revolutie, 1ste pc 1.2.1 De computermetafoor - toenemende invloed vd infoverwerkingsbenadering, tem ’90 - geïnspireerd door opkomst vd digitale pc in WOII - menselijke infoverwerking vgl met de werking ve pc (mind/denken=software,afh vd hardware= brein) Bv: vertrekken ve stimulus die leidt tot interne cognitieve processen die op hun beurt een antwoord of actie produceren 13 1.2.2 De Neuroimaging Revolutie - opkomst id 90 jaren vd beeldvormingstechnieken Werking vh levend brein bestuderen - omzwaai ih strikte vasthouden ad pcmetafoor Hardware (brein) niet relevant - architectuur vh brein niet compatibel met die ve pc - technieken: belang v autonomie, fysiologie ih menselijk functioneren Geen vgl met pcmetafoor Kennis aanvullen met kennis over het functioneren vd hersenen bij de cognitieve benadering 2. Nu: multidisciplinaire benadering - tegenwoordig: Samensmelting v 4 verschillende benaderingen: o Cognitieve psychologie Benadering die menselijke cognitie wilt begrijpen adhv observatie / gedragsdata o Cognitieve neuropsychologie Benadering die hersenbeschadiging bestudeert om de normale menselijke cognitie te begrijpen o Cognitieve neurowetenschappen Benadering die menselijke cognitie probeert te begrijpen door info van gedrag en hersenen te combineren Experiment waarbij men kijkt naar het gedrag bij het uitvoeren ve taak, maar ook naar de hersenactiviteit die ermee gepaard gaat o Computationeel modelleren Benadering die dmv computerevolutie die menselijke cognitie wilt begrijpen Samengevat: o The mind (functie) is what the brain (verwerking) does Sterk verwant, functioneren afh vd hersenen 3. Functieleer: belangrijke vragen - hoe kunnen we visuele illusies verklaren? - wat is aandacht? - hoe werkt ons geheugen? - hoe kunnen we met elkaar communiceren? - hoe kunnen we complexe problemen oplossen? Hoe goed zijn we eigenlijk in redeneren? o Doe we het efficiënt of maken we systematische fouten Hoe ontw we expertise? Deel 2: multidisciplinaire benadering 1. Cognitieve psychologie - benadering die menselijke cognitie wilt begrijpen adhv studie(observatie /gedragsdata)naar gedrag Bredere def omvat ook de studie vd hersenactiviteit en structuur 1.1 Mentale chronometrie - nadruk op RT bij simpele en complexere taken 14 - subtractiemethode v Donders: Methode: inzicht menselijk functioneren (systematisch): benadering vd mentale chronometrie tijdsduur v individueel menselijke denkprocessen 2 RT taken: o Simpel: reageren op lichtflits o Complexer: reageer afh vd kleur vd lichtflits = werkwijze algemene psycholoog 1.2 Taakprocessen - verschillende vormen v verwerking - alle processen : serieel Verwerking 1ste ene proces voltooid dan begint het andere 1st taak 1 Dan taak 2 Bv 1ste sleutels omdraaien, dan gas geven = assumptie v Donders: analoog, extra tijd; verklaren dat het nodig is, niet toeschrijven aan iets wat parallel is aan de reactie - we concluderen dat we dingen = tijd uitvoeren: andere benadering - beperking bij Donders: bottom-up - parallel proces : 2 of meer cognitieve processen tegelijkertijd Bv auto rijden en spreken -bottom-up: metafoor Verwerking vd perceptie naar de beslissing / kiezen v / uitvoeren/ respons Strikt seriële wijze: S-R o Verwerking waarbij het ene proces is voltooid voordat het andere begint - Top-down: Stimuli ingekleurd door opvattingen/ervaring / kennis/ verwachting die we reeds hebben over de stimulus Bv lezen: veel info automatisch weg gefilterd obv eerdere ervaringen o Grote rol id infoverwerking Bv Paris in the the spring wegfilteren van’the’ 1.3 De experimentele methode - variant op de klassieke methode v Donders - belangrijk element id cogntieve exp methode - taakuitvoeren onder gecontroleerde omstandigheden Onderzoeker: taak manipuleren : OV o Bv complex of eenvoudig doolhof Meten v ≠ in gedrag als functie vd gemanipuleerde variabele o Bv benodigde tijd Bv: meer items onthouden meer fouten 1.4 RT taken - gebruik v experimentele manipulaties, zoals: Strooptaak o Kleur benoemen vh kleur, niet het woord o Onderdrukken om het woord te lezen: inhiberen Antisaccade taak o Puntjes verspringen: niet volgen o = vorm v inhiberen 15 Stopsignaal taak o Plaatsjes classificeren, bv L dier en R gereedschap o Stop signaal = niet reageren = inhiberen Bep minimum om te stoppen = stopsignaal RT Hoeveel tijd mensen nodig hebben om iets te inhiberen 1.5 Cognitie psychologie: evaluatie Sterke kanten - systematiek: 1ste benadering; systematische wijze onderzocht en bestudeerd - productie v theorieën: zeer veel theorieën door de vele gedragsdata Beperkingen - Gebrek aan puurheid v cognitieve taken: cognitief aspect isoleren in een taak, maar 1 aspect meten moeilijk om maar 1 cognitief aspect te meten gevolg: men weet het nooit 100% -de indirecte aard vd evidentie: verlenging of vertraging vd RT, obv indirecte evidentie conclusies trekken: niet altijd mogelijk -de empirische toetsbaarheid: theorieën niet altijd specifiek, moeilijk om specifieke empirische vragen stellen die toetsbaar zijn - ecologische validiteit: artificieel karakter vd taak: vaak gebrek aan correspondentie met het dagelijks leven, het is laag - gebrekkig overkoepelend raamwerk: laatste jaren verbetert,niet 1 duidelijk overkoepelende theorie 2. Kijken ih brein: multidisciplinaire benadering 2.1 Nieuwe benadering: complementaire benadering - bestaat uit 2 benadering die elkaar aanvullen Veel overlapping Wel 2 aparte disciplines zien Elk met hun eigen accent Cognitieve neuropsychologie - studie v functiestoornissen tgv hersenbeschadigingen - Hersenbeschadiging bestuderen om de normale menselijke cognitie te begrijpen Modulariteit: specifieke patiënten Domein specificiteit Dissociatie cognitieve neurowetenschappen - studie vd relatie tss hersenfuncties en gedrag Voornamelijk bij gezonde proefpersonen 2.2 Andere benadering: computationeel modelleren - specifiek model v menselijke cognitie op 4 ≠ niveaus: Flowcharts: o ≠ stadia in hoe de menselijke cognitie verloopt o Bv waarneming – beslissing – motorselectie – respons o Flow v waarneming nr uitvoering en richting (dmv pijl) Artificiële intelligentie: o Computersystemen die intelligente resultaten produceren 16 o Pc systemen: gelijkaardige resultaten, los vd modellen die het werkelijk proberen te omschrijven o Bv schaakpc’s: heel competitief wijze; brute kracht, veel rekenwerk, weinig te maken met hoe de mens schaakt Computermodel: o Pc programma’s die specifieke aspecten v menselijke cognitieve functies modelleren of imiteren o WEL menselijke cognitie o Aspecten: gedetailleerd uitschrijven Stimulaties: o Voorspellen welke gedragspatronen onder specifieke condities verwacht mogen worden o Situatie aanbieden, output krijgen en zien hoe een mens reageert, overeenkomst: goed beter model ontwikkelt voor aspecten v menselijk gedrag 2.2.1 Hoe doen we dat nu? 2 benaderingen vh pc model 1. benadering vd productiesystemen Pc doet vaak het al dan niet waar zijn v specifieke condities (X waar Y uitvoeren) ‘if then’ pc genereert dit: uitgebreide boomstructuur Zwakte: bijna onmogelijk: pc kan niet alle condities generen die de mens uit kan tegenkomen Als dan = productieregel Bep aspecten vd mensen benaderen, toch niet ideaal, er zijn veel beperkingen Werkgeheugen: alle info in opgeslagen Inhoud WG vgl met het ALS gedeelte ve regel en dan het DAN gedeelte vd regel uit te voeren Als de info ih WG met het ALS gedeelte v 2 of meer regels overeenkomt: conflict ontstaan o Specifiek mechanisme: kiezen vd best passende regel ter uitvoering 2. Connectionistische netwerken Meer baseren op biologie: de wijze hoe neuronen info doorgeven dmv exhiberen (activeren) en inhiberen (onderdrukken) v info. Neuron zal activeren als er voldoende activerende impulsen zijn Bestaat ui onderlinge verbonden netwerken v eenv eenheden. Specifieke items zijn verdeeld over meerdere eenheden Beslissen: vuren of niet obv de combi vd input v alle actieve en inhiberende output 3 lagen: o 1ste laag: onderaan: input: afh v specifeke aangeboden info zal eenheid geactiveerd worden (niet = neuronen) o 2de: eenheden worden geactiveerd of geinhibeerd dmv combi vd imputs o 3de laag: output: dit alles resulteert in activerende eenheden bij de output laag Voordelen: o Geen expliciete regels = zelf-lerend o Niet conform met wat we verwachten:hoe groter de fout, hoe groter de aanpassing o Input moet overeenkomen met output: trainingsfase o Na training gebruiken voor info te weten Summatie en drempelwaardes: o Inputs : de aantal eenheden combineren om de totale input naar unit-i te bepalen o Unit-i: drempelwaarde v 1: Als netto input >1 dan zal de eenheid reageren met +1 17 o Als de netto input <1, dan zal het reageren met -1 Bv -1 x -0.5=0.5waarde overgedragen naar andere eenheid Als je dit van alles berekent is de totale activatie: 1.75 Regel: knoop bep drempelwaarde: knoop zelf ook vuren Drempel 1: deze knoop ook vuren & knoop id volgende laag opnieuw activeren 2.2.2 Anderson’s et al: ACT-R theorie - 2 basis eenheden voor de modellen: Hybride systeem obv connectionistische en productie regel Meest geavanceerde modellen over menselijke cognitie Adeptive controle of thought-rational - aannames: 7 onafh modules 4: belangrijk voor probleemopl o Retrieval module: Behouden vd retrieval cues die noodzakelijk zijn om toegang te krijgen tot relevante info Gelokaliseerd id VLPFC o Imaginal module Transformatie v probleem representatie Gelokaliseerd id posterior partiële cortex o Goal module Bijhouden v iemands intenties, controleren vd infoverwerking Gelokaliseerd id anterieure cingulate cortex obv kennis vh levende brein + connecties en productie Ieder module: o Bevat een buffer met info o Wordt gecoördineerd door centraal productiesysteem - evaluatie: sterktes beperkingen - ambitieuze poging om infoverwerking en - onderschat het belang v alle frontale taakprestatie over een groot scala v taken te hersengebieden die v cruciaal belang zijn voor begrijpen infoverwerking Match hersengebied en functie: niet optimaal - grondigste poging tot nu toe om een - minimaliseert de verscheidenheid aan directe computationele cognitieve neurowetenschap te connecties tss hersengebieden, zoals die gevonden verenigen zijn met neuroimaging Theorie-gedreven benadering voor Nog niet goed verklaard, uitgaan v 1 centrale functionele neuroimaging module Helpt om de specifieke functies ve gegeven hersengebied te identificeren - modules hoeven niet volledig onafh te zijn 2.2.3 Computationele cognitieve wetenschap: evaluatie sterktes -precisie vd theoretische aannames: heel precies, dwingt ons om precieze notities over het functioneren beperkingen - predicties: moeilijk voor heel precieze voor nieuw exp 18 - gedistribueerde kennis: empirische ondersteuning: connectionistische netwerken (gepresenteerd in diffuus netwerk; goed verklaard pc model) - betrekking v kennis vh brein: bio - nadruk op parallelle verwerking: goed door pc model beschreven, autorijden en praten = moment - neurologische plausibiliteit: kennis over het brein erin verwerken, werkwijze: niet altijd compatibel met functie verlies bij neuropsychologische patiënten, goed gedrag voorspellen v gezonde persoon. Weinig overeenkomsten met menselijk brein -arbitraire interne parameters: bv drempelwaarde; arbitraire waarde= 1, hoe is zo gekozen, maar plausibel? -motivationele en emotionele factoren: pc model kan niet omgaan met bep menselijke cognitie, waarom we bep gedrag stellen - geen algemene geünificeerde theorie v cognitie opleveren - veel ≠ modellen hebben vaak = set v bevindingen ‘verklaren’ -beperkingen van computermodellen: -Computationele modellen worden zelden gebruikt om nieuwe voorspellingen te maken -Connectionistische modellen hebben vaak weinig overeenkomsten met het menselijk brein -Veel verschillende modellen kunnen veelal dezelfde set van bevindingen ‘verklaren’ -Computationele modellen kunnen vaak niet het volledige scala aan cognitieve fenomenen verklaren -Computationele cognitieve wetenschap kan waarschijnlijk geen algemene geünificeerde theorie van cognitie opleveren Deel 3: congitieve neurowetenschappen: het brein in actie Cognitieve neurowetenschappen: benadering die menselijke cognitie probeert te begrijpen door informatie van gedrag en hersenen te combineren Studie van de relatie tussen hersenfuncties en gedrag o Voornamelijk bij gezonde proefpersonen 1. De organisatie vh brein - kennis vh brein id cursus: Begrip vereist, kennis voor begrip v examenvraag, niet expliciet gebruiken Reproduceren niet, begrijpen wel - Brodmann: Microstructuur koppelen ad functie Idee nog id neurowetenschap en neuropsychologie: bep hersengebied, bep functie - structuur: Sulcus een groef in het oppervlak van de hersenen Gyri prominente verhoogde gebieden op het oppervlak van de hersenen. Dorsal superieur; naar de top van de hersenen Ventral lager; onderaan de hersenen Rostral anterieur; vooraan de hersenen Posterior achteraan de hersenen Lateral gesitueerd aan de zijkant van de hersenen Medial gesitueerd in het midden van de hersenen 19 2. Het brein: voorbij de Blobologie - kritiek op blobologie - gebieden in kleur = blobs Blobs identificeren specifieke vorm vd frenologie (bobbels id schedels, bep mentale functies) - moderne neurowetenschappen: Hoe ≠ geactiveerde gebieden onderling samen geactiveerd zijn, welk netwerken id hersenen er zijn voor bep taak -probleem: Complexer en interessanter, welke netwerken specifiek betrokken zijn bij de taak Achterhalen hoe complex een netwerk is, zegt iets over het functioneren 2 principes: - organisatie in netwerken Principe v Kostenbeperking o Beperkt aantal verbindingen, vnl over korte afstanden, lage kosten (1ste foto) o Infoverwerking: inefficiënt netwerk,beter om 1 willekeurig gebied naar alle andere relevante gebieden (3de: kosten hoog en efficiënt) o Compromis: 2de Principe v efficiëntie o Veel lange afstandsverbindingen o Mogelijkheid om info door het gehele brein te integreren o Laatste afbeelding: efficiënt, maar de kosten zijn hoog Deel 4: cognitieve neuropsychologie - bij gezonde mensen - ook bij functie uitval door beschadiging -betrekking op cognitieve vaardigheden (intact& beperkt) die patiënten met hersenbeschadiging vertonen Relatief direct bewijs voor relatie tss hersenfuncties en cognitie - essentiële assumpties: Functionele modulariteit: o Cognitieve systeem bestaat uit veel onafh functionele modules o Modules vertonen domein specificiteit (reageren slechts op 1 klasse v stimuli) Anatomische modulariteit: o Iedere module bevindt zich in een specifiek hersengebied o Ieder model is gekoppeld aan 1 hersengebied Functionele architectuur is uniform over individuen: o We kunnen bevindingen generaliseren naar de normale menselijke cognitie Aftrekbaarheid: o Hersenbeschadiging kan alleen modules of verbindingen tss modules aantasten o 1 hersenbeschadiging, 1 module, veel secundaire aspecten o Patiënten kunnen geen nieuwe modules ontw ter compensatie o Deze assumptie is waarschijnlijker voor volwassenen dan voor jonge kinderen - belangrijke infobron Phineas Gage Ongeval met metalen staaf Probl met emoties, inhiberen v impulsgedrag Nu weten we waarom: o Frontale schors doorboort: belangrijke rol bij hoge orde beslissing, emoties, controle v impulsen,… 20 1. Cognitief neuropsychologisch onderzoek correlationeel bewijs - associaties: Vaststelling dat bep symptomen of prestaties leiden tot beschadiging die voorkomen vij meerdere hersenbeschadigde patiënten Wanneer patiënt beperking heeft op zowel taak X als Y Gebruikt om syndromen te identificeren Bep set v symptomen/ beperkingen worden vaak samen gevonden groep vs individueel - groepstudie: Patiënten met vergelijkbare symptomen Assumptie: homogeniteit vd beperkingen Veel hetero: probleem Goed voor initiële globale analyse - case studies: Volg 1 enkele patiënt Belangrijk voor specifieke vragen Kan hele specifieke afw blootleggen 2. Dissociaties enkelvoudige: - patiënt rekenprobl en rekentaak geven: slechter, vgl met anderen - geen modulariteit: niet specifiek gelinkt aan rekenen - invl van taak moeilijkheid - NIET concluderen dubbele: - patiënt rekenprobl vgl met patiënt taalprobl - specifiek probleem - vaststellen of een specifieke patiënt een probleem heeft met 1 aspect vd cogn taak - wel modulariteit - WEL concluderen 3. Cognitieve neuropsychologie: evaluatie sterktes - dubbele dissociaties: sterk bewijs voor modulariteit - mogelijkheid om oorzakelijke verbanden tss hersenbeschadiging en cognitief aan te tonen - belangrijk id studie v taal en geheugen - brug tss cognitieve Ψ en cognitieve neurowetenschap beperkingen - patiënten ontw vaak compensatiestrategieën - hersenbeschadigingen treffen vaak meerdere modules - te weinig nadruk op verband tss ≠ cognitieve processen, sterk op assumptie v serialiteit - individuele ≠ maken het moeilijk te generaliseren - te weinig nadruk op algemene functies Deel 5: de cognitieve neurowetenschappen 1. Spatiële en temporele resolutie -spatiële: hoe nauwkeurig men de plaats kan meten (X-as) 21 - temporele: de tijd / hoelang het duurt (Y-as), hoe nauwkeurig berekenen of er verandering is id resolutie vd tijd -MEG & ERP: elektrisch -fMRI: 3D foto vd hersenen -lesies - single-cell recording: 1 neuron - probleem: niet alles tegelijkertijd meten Bv: relatie en gedrag in alle facetten (autonomie, neurologie,…) bestuderen Technieken: gespecialiseerd in deelaspecten Deel 6: elektrofysiologie -single-cell recording - ERPs - MEG 1. Single-unit recording techniek - micro-elektrode ih brein - kan activiteit opnemen v 1 neuron -vb: Hubel en Wiesel primaire visuele cortex - extreem hoge spatiële en temporele resolutie beperkingen - hoogst invasief Neurochirurgie is nodig Beschadiging ad hersencellen die langs het pad vd elektrode liggen 99% niet gedaan bij mensen - duur - theoretisch bezwaar: veel ↑ cognitieve processen zijn obv grote populaties neuronen die met de techniek niet kan meten hoe 1 neuron in interactie met ander = zinvol gedrag - toepassing bij dieren, Hubel en Wiesel Kat kijkt naar stimulus en via single cel recordig in neuron id primaire visuele cortex meten 2. Event-related potentials (ERP’s) - niet invasief - techniek: elektronen geplaats op je hoofd en gel inspuiten elektrische hersenactiviteit op schedel meten tijdens het herhaald aanbieden v stimulus gemeten hersenactiviteit worden gesegmenteerd en gemiddeld o Bij plaatje zien omhoog gaan krijgen v EEG signaal: zolang we leven produceren we dit o Hieruit leiden we bep dingen af, bv hoe we ons voelen - beperkingen: Beperkte spatiële (gemiddelde v miljarden neuronen) en hoge temporele resolutie (miliseconden): zegt enkel iets over je toestand Veel herh nodig 22 De schedel en hersenweefsel verstoren elektrisch veld (= elektrische isolator) Grotendeels blind voor subcorticale activiteit o Correspondeert niet altijd met de locatie obv EEG voorzichtig met conclusies zijn - gebruik: Plaatje / woord -: gemiddelde piek o Ruwe / achtergrond valt weg o Taak verwerken vd stimuli +: constante ERP na stimuli, afleiden v EEG Inzicht krijgen over continue verandering tijdens uitvoeren ve taak - voorbeeld: Stopsignaal paradigma - Becker Hoe groter de negatieve piek: hoe meer opletten, succesvoller Afh v hoelaat: soms nog kunnen stoppen, soms niet 2 groepen: succesvolle stop en gefaalde stops 3. Magneto-Encephalografie (MEG) = voordeel EEG + voordeel andere techniek met hoge spatiële resolutie (nauwkeurigheid) - techniek: Dmv supergeleidende Quantum Interference Device (SQUID) Meting v magnetische tegenhanger vh EEG o Magnetisch: ↓ gevoelig vd storing vd schedel als gevolg vh isolerende effect vd schedel Verbeterde spatiële resolutie o ↓ gevoelig voor artefacten dan EEG o Nog steeds ↓ dan fMRI -basisprincipe: Stroom gekoppeld aan magneet R-hand regel= duim: richting = principe cortex Met een gepaard met out-coming, in-coming binnen - voorbeeld verder op de studie v Becker: nog niet instaat om de plaats vd activiteit te vinden met MEG wel UST: niet succesvolle stop = stippenlijn o Toename v magnetisch activiteit o Met behulp v EMS gekeken waar de activiteit plaats vond SST: achterkant vd schedel o Sterk + en sterk – magnetisch veld o Obv dit: grotere nauwkeurigheid bepalen waar de activiteit vandaan kwam achterkant in uit 23 - als het werkt: fantastische techniek - beperkingen: Duur Noodzaak om stil te zitten: voor goede localisatie Gebruik: relatief specialistisch Belofte gehad om een verbeterde versie te maken, nooit gebeurt Elektronica: zelf ook magnetiseren: kan verstoren o Beide O° bereiken Deel 7: het brein in beeld = beeldvorming PET fMRI TMS 1. Central blood flow (Mosso) - fysioloog: geïnteresseerd id hersenpulsaties - soms: pulsatie neemt toe als we harder werken Aderen: harder kloppen ↑ energie nodig, zuurstof en glucose dr hersenen stromen ↑ vd doorbloeding neemt toe ifv de activiteit = basis 2. Positron Emissie Tomografie (PET) techniek - labelen v water met radioactieve tracer die positron uitzendt heel specifiek: taakinfo op specifiek neuron volgt - ↑ water naar actieve hersengebieden (hogere doorbloeding) - detector naast het hoofd meet waar de meeste positronen vandaan komen beperkingen - lage temporele resolutie Verandering id doorbloeding vd hersenen (30-60 sec) Duurt een tijd tegen radioactiviteit vervalt niet bepalen wnr, wel waar - invasief: gebruik v radioactieve materialen beperkt de freq vh gebruik Gezondheidsrisico: beperkt - duur: aanmaak v radioactieve tracers Bv 4x taak/ 1 min = eenvoudig Half uur wachten tot stof uit bloed is -vb: Dosis radioactiviteit toedienen terwijl ppn id scaner ligt Meestal toegediend ih bloed en gaat zo naar de hersenen bereiken Taak: meest betrokken meest bloed met radioactief materiaal, vervallen: deeltjes uitgesloten Positron= tegenhanger vd elektron en gamma-straal uit Elkaar tegenkomen: elimineren Gammastralen in 2 ≠ richtingen Gammastraal detecteren en zo vindt men de plaats vd radioactiviteit alsook de activiteit vd hersenen 24 3. Functional Magnetic Resonance Imaging (fMRI) - meest gebruikte techniek - opname: aantal minuten, wel serie v lage resolutie (iedere seconde): lage temporele Van seconde tot seconde kijken waar de meeste doorbloeding is - techniek: Levert een niet-invasieve, indirecte maat v hersenactiviteit Probeert te kijken hoe hersenactiviteit verandert ifv tijd o Serie v lage resolutie afbeeldingen maken: niet zo gedetailleerd maar je doet het wel iedere seconde fMRI signaal is gevoelig voor de doorbloeding v hersenen: we kunnen kijken naar de doorbloeding per seconde -beperkingen: duur lage temporele resolutie (6-8s) o beter dan PET indirecte meting v hersenactiviteit magneetveld is gevoelig voor externe verstoring vh signaal, bv door beugeldraadje lawaai o auditieve exp niet mogelijk nauwe, beperkte ruimte noodzaak om stil te liggen - fundamentele kritiek op Neuroimaging risico v kanscapitalisatie bv dode zalm o hij was dood maar ze zagen toch nog emotionele activatie - Bold: beschrijving langzame toename doorbloeding door toename zuurstof en glucose - Event-related fMRI speciaal type v fMRI vgl activatie opgeroepen door discrete gebeurtenissen o snelle designs o meer realistische ordening v events o post-hoc groepering v individuele trail 4. Transcraniële magnetische stimulatie – TMS - techniek: korte puls (pulsen als het over een repetitieve TMS gaat) opgewekt door een impulsgenerator naast de schedel : verstoring v activiteit in bep hersengebied o tijdelijke ‘lesie’ oorzakelijke relatie tss hersenactiviteit en gedrag achterhalen o kan met andere methodes niet - bv: lichaam v Coppens - beperking: niet duidelijk hoe de hersenactiviteit verandert alleen effect op cortex o verstoring kan naastliggende gebieden beinvl spierkrampen mogelijk o ook epileptisch aanvallen 25 noodzaak tot uiterste moeilijke taken o compensatie vd lesie door het brein 5. Cognitieve neurowetenschappen: evaluatie: -6 discussiepunten opgeroepen door de cognitieve neurowetenschap 1. neuroimaging illusie - directe relatie tss hersenactiviteit en cognitie? er is een verband: wat we doen wordt in sterke mate beinvl door hersenactiviteit. Wil niet zeggen dat we het onderliggende mechanisme kunnen gebruiken 2. meeste beeldvormende technieken zijn slechts correlationeel - correlatie ≠ causaliteit - uitzondering: TMS (zelf ingrijpen id hersenprocessen) 3. assumptie dat hersenen functioneel gespecialiseerd zijn is wellicht niet geheel waar - hoge mate v modaliriteit: 1 functie = 1 gebied - niet kijken nar de individuele gebieden, maar naar de samenwerking 4. is functionele neuroimaging altijd geschikt om cognitieve theorieën te testen? - afh vd vraagstelling - cognitieve vragen beantw door experimenten 5. baseline probleem: - in neuroimaging altijd 2 condities vgl met elkaar - nooit uit 1 meting iets concluderen, onze hersenen zijn altijd actief, ook in rust 6. ecologische validiteit en paradigma-specificiteit - cognitieve Ψ exp vaak niet ecologisch valide: ppn in gecontroleerde omgeving gebracht en we bestuderen 1 bep aspect die we manipuleren, we missen veel info missen die we zouden kunnen verklaren via natuurlijke context - paradigma-perspecptief: veel bevinden die we met 1 taak hebben uitgevoerd zijn moeiljk te generaliseren Deel 8: vergelijking van de verschillende benaderingen 1. Voor- en nadelen sterkten limieten experimentele cognitieve psychologie - eerste systematisch benadering om de - meeste cognitieve taken zijn complex en er zijn menselijke cognitie te begrijpen veel verschillende processen in verworven -de meest gebruikte bron voor de theorieën en -behaviorisme gaat alleen uit v indirecte taken van andere benaderingen evidentie mbt interne processen - heel flexibel en kan toegepast worden bij elk - de theorieën zijn soms vaag en moeilijk om aspect vd cognitie empirisch te testen - het heeft tal v gerepliceerde bevindingen - sommige resultaten zijn niet generaliseerbaar geproduceerd door de specifieke paradigma’s - beïnvloedrijke voor de sociale, klinische en - ontbreken ve overkoepelende theoretische ontwikkelings Ψ kader cognitieve neuropsychologie - dubbele dissociaties zijn sterk bewijs voor - patiënten kunnen compenserende technieken diverse grote verwerking modules ontwikkelen, die men niet terug vind in gezonde individuen - causaliteit tussen hersenbeschadiging en - de meeste theoretisch assumpties zijn te gedrag extreem bv de geest is modulair 26 - onthullen v onverwachte complexen id cognitie - het minimaliseert de verworvenheid v bv taal cognitieve processen - het veranderde geheugenonderzoek - overdreven nadruk op case-studies - het zorgde voor een kloof tss cognitieve - onvoldoende aandacht op de brein en de psychologie en cognitieve neurowetenschap werking cognitieve neuropsychologie: functionele neuroimaging + ERPs + TMS - variatie aan technieken die geweldige - functionele neuroimaging technieken bieden temporele of spatiële resolutie geven vooral correlationele data - functionele specialisatie en hersen integratie -veel over interpretatie v data zorgt voor reverse kan bestudeerd worden inference - TMS: flexibel en causale interpretatie - de meeste studies hebben een lage power en veel vals positieven - veel data over hersen integratie - functioneren vh brein is ontmoedigend verwerkingsproces en gespecialiseerd complex functioneren - oplossing v complexe theoretische - moeilijk om hersenactiviteit te linken aan vraagstukken psychologische processen computationele cognitieve wetenschap - theoretische assumpties uitgepluisd in - veel maken geen nieuwe voorspellingen / nauwkeurig detail predicties -ontw van uitgebreide cognitieve structuren - overfitting : generaliseren is beperkt tot andere datasets - meer gebruikt om effecten v - moeilijk om te vervalse hersenbeschadiging te modelleren - meer gebruikt om patronen v hersenactiviteit - generen geen motiverende factoren te modelleren - nadruk op parallelle verwerking past bij - neiging om emotionele factoren te negeren functionele neuroimaging data 2. Convergerende operaties - benadering waarbij ≠ methodes met diverse voor- en nadelen worden gebruikt om een vraagstelling te benaderen nadelen vd ene methode worden gecompenseerd door de voordelen vd andere 1 enkele studie leert ons weinig: replicatie en convergerende evidentie is essentieel voor wetenschappelijk inzicht 3. Samenvatting 4 verschillende benaderingen: Cognitieve psychologie Computationeel modelleren Cognitieve neurowetenschappen Cognitieve neuropsychologie Verscheidenheid aan meetmethoden: Electrofysiologie Magnetic Resonance Imaging Transcraniële Magnetische Stimulatie 27 Stuk 1: visuele perceptie en aandacht Hoofdstuk 2: fundamentele processen in visuele waarneming Deel 1: visuele perceptie 1. Inleiding - metafoor: Oog en fototoestel o Oog: oog met lichtbron – op retina – sensoren id retina nemen het waar – hersenen o Camera: lens met lichtbron – projectie v object Oog ≠ camera o Oog: wel voorbereiding 2. ‘het’ gezichtsvermogen -bestaat niet - geen natuurgetrouwe representatie vd werkelijkheid Kleur bestaat niet, bijproduct vd werking vh brein Slechts reageren op een zeer beperkt spectrum v golflengten We waarnemen slechts een paar booggraden gedetailleerd waar Duizenden oogbewegingen/dag, we merken er niks van -Sprake ve veelheid v interacterende visuele systemen - resultaat vd interactie tss visuele systemen is onze visuele ervaring Grotendeels top-down Deel 2: gezichtsvermogen en het brein 1. Het oog Retina: code ah brein geven lens; Lichtstralen afbuigen en projectie op retina 2. Vh oog naar de cortex Receptorcellen Kleurreceptoren: o Kegels Functie: waarnemen v kleur en scherp zien o Staafjes Functie: zien bij schemer licht Verschilt tss kleurreceptoren 28 o Retinale ganglioncel ontvangt enkele inputs v kegeltjes en veel van staafjes Functie: doorgeven vd visuele stimulus in gecodeerde vorm ad hersenen Van licht inval naar de retina o Lichtinval o Zenuwvezellaag o Ganglioncellen: receptorcellen o Amacrien cellen o Bipolaire cellen o Horizontale cellen: oogzenuw o Kegeltjes en staafje Hoe doorgeven vd visuele stimulus nr hersenen? o Retina-Geniculate – Striate systeem : opsplitsen vh optisch signaal in 2 zenuwbanen. Niet volledig gescheiden, er is nog interactie p-baan (parvocellulair) = wat-systeem gevoelig voor kleur en details meeste input vd kegeltjes m-baan (magnocellulaire) = waar en hoe systeem meest gevoelig voor beweging meest vd inputs komen vd staafjes route vd visuele signalen o lopen langs = pad v retina naar V1: o info uit rechtervisueel veld wordt op het linker oog geprojecteerd en daarom id linker visuele schors verwerkt projecties naar verschillende hersengebieden o verdere opsplitsing id gebieden vd cortex 2. Hersensystemen - ventrale (wat) en dorsale (waar en hoe) pad betrokken bij visuele perceptie vanaf V1: opsplitsing = hoofdsplitsing o ventrale pad: temporele cortex = wat pad o dorsale pad: eindigt id paritale schors = hoe en waar pad niet volledig v elkaar gescheiden 2.1 V1 en V2 - V1: primaire visuele cortex - V2: secundaire visuele cortex - Hubel en Wiesel: aan- responsen uit-responsen 29 -retinotopische kaart: rechter visueel veld geprojecteerd op link visuele cortex sterke overeenkomst tss locatie vh oog dat gestimuleerd wordt door stimuli en locatie vd activatie id hersenen kaart v blikveld: midden = punt waarop we ons fixeren - receptieve veld: gebied dat gevoelig is voor visuele stimuli - laterale inhibite: neuronen hebben invl op elkaar vergroting v contrast langs randen o neuronen in competentie gaan andere proberen uit te doven: verschil in vuurfrequentie ontstaan vb: ene vierkant lijkt donkerder dan het andere - projectie naar verschillende hersengebieden verdere opsplitsing id gebieden vd cortex (figuur) 3. Functionele specialisatietheorie: Zeki - ieder hersengebied is gespecialiseerd in 1 specifieke functie - sterke specialisatie in hersengebieden die daarna komen wat betreft de aspecten vd visuele info waar ze gevoelig voor zijn (vanaf V3) - verwerking v V1 tem V4 3.1 Vormverwerking - gebieden: V3, V4, IT (inferotemporale cortex) - Zoccolan: Neuronen id anteriore regio v IT verschillen langs 2 dimensies: o Object selectiviteit: Neuronen met ↑ niveau v objectselectiviteit reageren vooral op specifieke types object Bv hoge: cirkel, geen andere object op 1 type vuren Bv lage: cirkel: ene keer reageren op vierkant, dan cirkel o Tolerantie: Neuronen met ↑ tolerantie reageren op = object, ongeachte variaties in positie, grootte, belichting, etc Bv hoge: glas: rechtop omgekeerd, weinig licht, maakt niet uit maakt niet uit hoe het glas gepresenteerd wordt altijd vuren Bv lage : glas: enkel rechtop enkeml in specifieke omstandigheden vuren 3.2 Kleurverwerking - V4: het kleurcentrum vh brein? - wel betrokken, niet het enigste 30 V1 en V2 ook in zekere mate betrokken bij kleurverwerking - heel veel hersencellen in V4 reageren op kleur, maar ook op vorm patiëntenstudies voorbeeldstudies Bouvier en Engel (2006): meta-analyse bevindingen Achromatopsia: Geassocieerd met schade rond V4 Vaak gedeeltelijk verlies v kleurverwerking Vaak in combi met ruimtelijke problemen conclusie V4 betrokken bij kleurverwerking, maar dat is niet de enige functie van dit gebied functionele neuroimaging Conway, Moeller, Tsao (2007) Clusters hersencellen in V4 reageren sterk op kleur Veel cellen reageren ook in beperkte mate op vorm Andere clusters reageren op vorm, maar niet op kleur V4: kleurverwerking, speelt ook een rol in ruimtelijke verwerking 3.3 Verwerking van beweging - Gebied: V5 Anderson et al o Lokalisatie v bewegingsverwerking dmv MEG en MRI o Activatie ih occipito-temporele grensgebied Kleinere sulcus onder de superior temporele sulcus (STS) Waarschijnlijk V5 Zihl, von Cramon en Mani o Bewijs obv een akinetopsia studie Onvermogen om beweging waar te nemen Orban et al o fMRI (zowel bij mensen als apen) o bij mensen meer hersengebieden betrokken bij de verwerking v beweging dan apen 3.4 Bindingsprobleem - ≠ gebieden betrokken bij ≠ functies - igv functionele specialisatie, hoe kunnen we de toch één coherent percept waarnemen? Hoe kan het bewust optreden? Bindingsprobleem: visuele input al in vroeg stadium gescheiden Filosofisch: wat is bewust zijn? Fysiologisch: experimenten met illusoire kaniza (info zien die er niet is) figuren o Exp: veel interactie met hersengebieden o ↑ hoogfrequente oscillaties tss gespecialiseerde gebieden o Hersenen vullen beeld in minder strenge specialisatie (dan gedacht) - het probleem:w e nemen alles als geheel waar 3.5 Selectiviteit vd cellen id visuele cortex - meer functies die gedragen worden door verschillende hersencellen - specialisatie is er: niet zo strikt Deel 3: twee visuele systemen: perceptie en actie 2 systemen: Detail en kleur (V1) Beweging (V2) deze gaat verder id hersenen 31 visuele systemen: Ventraal (waarnemen van objecten) o herkennen Dorsaal (locatie) o Zelf uitvoeren ve actie Ventraal systeem - visie-voor-perceptie: gezichtsvermogen gespecialiseerd voor het waarnemen v objecten -allocentrisch: rondom het waargenomen object gecentreerd= we zijn in staat om een object te kennen ongeachte grootte, positie -volgehouden representatie: het moment dat je het waarneemt blijft je representatie voor dat object bestaan - meestal bewust: kan ook dissociatie zijn tss bewust zijn en waarnemen v objecten -langzaam: analyse vd visuele input: voor we duidelijk 100% beeld hebben -input voornamelijk vanuit de fovea: scherp en gedetailleerd waarnemen, ook kleur = meeste kegeltjes dorsaal systeem - visie-voor-actie: gezichtsvermogen specifiek voor waarnemen v acties als interactie tss jezelf en omgeving - egocentrisch:visuele input verwerkt vanuit perspectief waarnemer, codeert beweging tov je eigen lichaam - vluchtige representatie: representatie vd beweging: nooit lang actief worden, want het is dynamisch en verandert snel -meestal onbewust -snel: instant reageren op een verandering id omgeving - input vnl NIET uit de fovea: vindt plaats id perifere 1. Een dubbele dissociatie 1.1 case-studies - evidentie voor 2 visuele systemen vinden we bij patiënten met een verstoring in een visueel systeem case report visie voor perceptie visie voor actie Georgopoulos (1997) WEL werken NIET = optische Ataxia = beperking ivm waarnemen bewegingsprocessen - stoornis in visue voor actie systeem Milner, Carey en Harvey NIET= visuele agnosie WEL werken (1991) = stoornis ih herkennen v objecte - stoornis in het visie voor perceptie duidelijk dubbele dissociatie: P1: visie voor actie en P2: visie voor perceptie = 2 verschillende modulaire systemen obv neuropsychologie 1.2 Müller – Lyer taak - onderzoek: dubbele dissociatie - stimulus= Müller- Lyer illusie / taak Lijnen zijn even lang, L lijn lijkt langer dan R o Hoe met omgaan als ze een gedetailleerde beoordeling moeten geven o Hoe als ze er een actie mee moeten uitvoeren -werking exp: Matching taak: lijnstuk zien en matchen met een andere stimuli die gerepresenteerd werden 32 o Sterk beinvl door illusie Outgoing: overschatting Ingoing: onderschatting o Visie voor perceptie is beïnvloedbaar door illusie Lijnstuk schatten dmv grijpbewegingen te maken naar de stimulus o Grijpbewegingen minder / niet beïnvloedbaar o Visie voor actie is niet/ minder beinvl door illusie afleiden / aantonen dat er 2 visuele systemen zijn 1.3 De illusie vh holle gezicht - nauwelijks onmogelijk om dit te onderdrukken - onderzoek: Kroloczak - reden: zo getraind ih herkennen vh gezichten/ waarnemen v perceptie, dat we geconfronteerd worden met het holle gezicht = we zullen het ‘automatisch’ omdraaien dat het een normaal gezicht wordt - dissociatie? Adhv = taak: masker draait rond o Normaal gezicht OF o Binnen getrokken: onmogelijk om het masker op deze manier te zien zoals het afgebeeld staat Markeerpuntjes vinden o Visuele referentietaak: sterk beinvl o Grijpbeweging naar uitvoeren: minder beinvl 1.4 Grijpen vereist kennis over het object vanuit het lange-termijn geheugen - systeem: perceptie voor actie Het lijkt automatisch te gebeuren maar dat is niet het geval Desondanks het snel is, is het niet volledig onafhankelijk van andere cogntieve processen - vaardigheid om te grijpen is verminderd wanneer het lange-termijn geheugen bezet is (Creem & Profit) Grijpen is deels afh v vaardigheden vh langetermijngeheugen Beinvl door secundaire taak o Grijpbeweging + belastende taak: woorden continu ophalen o Minder snel en accuraat in het uitvoeren vd grijpbeweging Niet volledig onafh vd cogn processen Efficiënt en snel Grijpen is deels afhankelijk van vaardigheden vh LTG (-Niet beinvl door illusie) 2. Bewustwording id Dorsale Stroom? - bewust zijn bij het uitvoeren v grijpbewegingen? Visuele perceptie = bewust, actie = onbewust Kan visie voor actie ook bewust plaatsvinden? o Meeste onbewust Bv grijptaak – patiënt met aandachtsprobleem; probleem met het verwerken v info in 1helft v hun gezichtsveld (Niclet) Niclet-extinctie fenomeen: specifieke omstandigheden: bij concurrerende info: object in 1 blikveld: geen probleem, 2 objecten = vorig object niet meer percipiëren 33 Exp Negantus en co: hand bep doel bereiken (grijpbeweging nr finish) terwijl de beweging plaatsen ze een object: staaf waarnemen vermijden. Extinctie patiënt: bij 1 staaf: vermijden, 2 staven: niet meer bewust rapporteren (negeren vd info of niet): niet instaat om ze bewust te rapporteren, wel vermijden hij zag het niet bewust, onbewust vermijden info uit dorsale stroom wordt gebruikt maar dringt niet door tot bewust zijn,vnl onbewust 3.Perceptie en actie: evaluatie - teveel nadruk op onfh vd 2 systemen Niet volledig afh:meer interactie dan we denken, wisselwerking van info tss de 2 systemen - hoe de interactie optreden is nog niet duidelijk Waar? Gebieden? - dubbele dissociatie tss optische ataxia en visuele vorm agnosie is niet eenduidig Meer interactie dan we verwachten obv strikte scheiding - theorie nog niet instaat om toetsbare predicties te maken Deel 4: kleurwaarneming 1. Het elektromagnetisch spectrum - kleur: aparte vorm v waarnemen Via ogen waarnemen v miniem onderdeeltje vd elektromagnetische golflengtes/ frequenties o Lage, langere en kleine o Spectrum: klein stukje waar wij een receptor voor hebben: oog Waarnemen v kleine subtiele verschillen door verschillende receptoren, deze input = kleur Kleur bestaat niet echt: het is de mentale interpretatie vd buitenwereld 2. Kleur - kleur = combi v verschillende receptoren Verhouding v 2 verschillende golflengtes die we waarnemen - objectieve wijze beschrijven: uitgedrukt in HVS schaal: Heu (h) o Kleurwaarde: geeft aan in hoever we een input krijgen v rood, groen blauw receptor o Wat het onderscheid maakts tss rood, geel en blauw Brightness (helderheid of Value, V) o Waargenomen intensiteit vh licht Saturation (S of verzadiging) o Hoe puur is de kleur, beschrijven vd kleur o Bepalen of een kleur levendig of flets is Pure mix: puur rood, geel, rood Of bij gemixt: Lage: veel wit Hoge = puur Cones (kegeltjes) o Specifieke receptoren: RGB o Cellen id retina die ons in staat cellen om kleuren waar te nemen 34 3. Kleurverwerking theorieën 3.1Trichromatische theorie - 3 receptoren, aparte sets v zenuwbanen die op verschillende golflengten licht reageren Rood, Groen, Blauw Andere : mix - Bowmaker en Dartnall: Gebruikten microspectrophotometrie Resultaten ondersteunden de trichromatische theorie - illustratie: kleurreceptoren geïdentificeerd door microspectrophotometrie: Bowmaker en Dartnall Verwarrend: kleur vd lijnen hebben geen overeenkomst met de golflengte die ze representeren Betekenis: o Blauw= korte golflengte o Groen= midden golflengte o Rood= langere golflengte Niet mooi verdeeld: evolutie: ooit dezelfde receptoren, door mutatie: ene gevoelig voor bep frequentie o Verschillende piekfreq o Blauw= uniek o Rood en groen= overlappend 3.2 Opponente-processentheorie - vrouw: negatieve nabeeld: groen, blauw en rood - Ewald Hering: 1887 - 3 verschillende types opponente processen: 2 strijd er tussen: Rood vs groen Contrast: blauw vs geel Contrast: zwart vs wit = helderheid verklaart waarom we een negatief nabeeld kunnen waarnemen - Abramov en Gordon: Bewijs voor deze theorie geleverd Bewijs voor de opponente processentheorie dual processtheorie o Twee strijd: constrat: verklaring waarom we negatief nabeeld kunnen waarnemen (foto vrouw) Lang blootgesteld aan bep kleur gaan de receptoren zich adapteren ad stimulus Minder hard reageren: verzadiging optreden (door continu blootsellen) Stimulus weg en op de moment kan de fovea rood verzadigen; rood receptor minder sterk vuren dat hij eerder deed waardoor het verdrongen wordt door groen op deze manier verklaren 3.3 Dual-procestheorie - schema: 3 verschillende verschillende opponnente kleurschakeringen Geen receptor direct naar hersenen verbonden Hoe zijn deze geschakeld? 1 vd schakeling is de manier waarop rood en groen verbonden zijn o Rood- gekoppeld ad groen receptor: inhiberen v elkaar (= -) Proberen inhiberen: rood-groen contrast verklaren 35 Rood: gestimuleerd= dominant signaal dat doorgestuurd wordt naar brein, wegvallen: verzadigd: uitvallen, ↓ vuren o Groen wordt dominant = groen nabeeld verklaring van: rood vs groen Blauw vs geel = zelfde principe, complexer o Enerzijds rood en groene receptor = geel o Aditieve wijze gekoppeld (vullen elkaar aan) o Blauw: obv inhiberende verbinding o De som vd 2 zal de receptor inhiberen geel vs blauw o Blauw stimuleren: verzadigen, stimulus weg, minder vuren, rood en groen: dominant Wit vs zwart= zelfde principe o Obv combi rood en groen: aditieve verbinding o Stimuleren: samen helder signaal doorgeven o Niet gestimuleerd: donker signaal Rood en groen: o Dichts bij elkaar in elektromagnetisch spectrum o Samen: rijkheid vd kleurwaarneming kunnen coderen o Fenomenen: negatieve kleuren, na- effect verklaren 3.4 Kleurconstantie - kleurconstantie: verder dan alles obv schakeling id retina Tendens om een oppervlak of object te interpreteren als zijnde v dezelfde kleur, ondanks de soms enorme verschillen in belichting Foto: fotoshop precieze kleur bepalen: o afh vd locatie vd kleursample; variaties aan individuele kleuren o wij: illusie 1 kleur, ih donker en licht: altijd zelfde kleur niet verklaren obv schakelingen id retina retinex theorie aannames over de wijze waarop het object intern id cortex wordt verwerkt -chromatische adaptatie: Gevoeligheid voor licht voor een gegeven kleur zal na verloop v tijd afnemen - Land (1977): Retinex theorie: kleurconstantie dmv wisselwerking tss basale processen op de retinale en kleurcorrectie id cortex o Retin: basale processen op retina o Ex: cortex: kleurcorrecties - later: grootdeel vd constanties bep door interne representaties vh object die de waarneming beinvl. De manier waarop we iets representeren: invloed Deel 5: dieptewaarneming - processen hiervoor: verklaren uit het idee dat we aan 1 oog genoeg hebben - waarom 2? Reserve Moeilijker om te navigeren en ruimte inschatten met 1 oog Dieptewaarneming 1. Monoculaire aanwijzingen - veel kunnen doen om diepte te kunnen schatten: cues die ons in staat stellen: 36 lineair perspectief: convergentie v lijnen bekijken id verte aeriaal perspectief: textuur: mate v detail in opp, info over de afstand interpositie (occlusie): 1 object staat voor het andere we weten dat het ene voor het andere staat schaduw: afleiden over diepte familiariteit vd grootte: bekend zijn met bep object en die kennis kunnen gebruiken om afstand in te schatten onscherpte: 2 oorzaken: o oog perfect gefocust op bep object, op 1 bep afstand maar perfect, verder of dichter: onscherp. Dichtbij: bruikbaar, ver: onscherp. o Verstrooiing vh licht door atmosfeer; mistig: objecten id verte minder ver bewegingsparallax: objecten dicht bij je zal sneller bewegen dan verre objecten Apollo maanlander: cues automatisch verwerkt worden, wat we hier zien: specifiek voor onze omgeving, aarde. We zijn gewoon ad onscherpte, schaduw, kromming. Deze regels gelden niet meer; schaduw anders, familiariteit; extra uitdaging: afstanden inschatten en nativeren. Deze cues gaan niet meer op naar de maan 1.1 Diepte cues - in schilderijen: relatieve scherpte, grootte: 2D zorgt voor diepte - obv 1 oog waarnemen 2de oog belangrijk, met 1 oog ook veel diepte 1.2 Vb v monoculaire aanwijzingen - moeilijker om diepte te zien - het lijkt ofdat we er geen moeite voor moeten doen maar dat is wel het geval 2. Binoculaire en oculomotor cues - info vd 2 ogen combineren; verschillende processen te onderscheiden -1ste proces: stereopsis in 2 stadia: Kijken onder verschillende hoeken: schatting maken vd afstand Overeenkomende kenmerken dienen geïdentificeerd te worden Retinala dispariteit tss deze kenmerken moet berekend worden Betrokkenheid v neuronen in gebied MT 1ste obv accommodatie: lens aanpassen om object scherp te zien 2de convergentie: veraf: richten op nabij object (scheel kijken) OF recht houden: dubbel zicht obv positie vh oog bepalen hoe ver het object is 37 accommodatie: ver: 1 oog: meer bolling nodig dan nabij. Afleiden hoe ver het is convergentie: nabij: scheel kijken rechthouden: mechanisme: dubbel zicht 2.1 Binoculaire dispariteit - positiehoek vh oog - klein verschil tss de twee retinale beelden Buiten het fixatiepunt: onscherpte effectiever dan dispariteit Rood: ideale afstand: 24-31.5 cm o Erboven: zo kleine hoeken: maakt niet meer uit o Ervoor: klein: oog zo forceren: niet ideaal - dispariteit: positie hoek van het oog is afhankelijk vd nabijheid vh object - stereo 2.2 Integratie v cue-informatie Info samen voegen obv: - additiviteit: Alle info vd verschillende cues wordt eenvoudigweg samengevoegd en zo diepte bepalen - selectie: diepte info bepalen obv meest effectieve cues Info afkomstig ve enkele cue wordt gebruikt, terwijl die vd anderen cues genegeerd wordt - vermenigvuldigen: niet lineaire wijze: info v ≠ cues combineren Info vd verschillende cues interacteert op multiplicatieve wijze, ene cue meer gebruiken dan andere, maar wel allemaal gebruiken 2.3 Grootteconstantie - tendens v objecten om v gelijke grootte te lijken, ongeacht de grootte vh object op de retina - bekende grootte vgl met relatieve = diepte cue 3 kubussen: even groot en zo 3D beeld: een dichter, andere verder Kan ook verschillend zijn en verder staan - onderzoek Haber en Levin Beargumenteerde dat de waarneming v grootte v objecten eerder afh is v onze herinnering aan hun normale grootte dan vd perceptuele info over de afstand tot de observator. Obv hun data - toepassing: Kamer v Ames Perceptueel systeem voor de gek houden Ene persoon lijkt groter: L wand bevindt zich dichter bij observator en de achterwand verder o De kamer lijkt toch recht: illusie 38 Deel 6: onbewuste waarneming - perceptie voor perceptie: bewust Is dit altijd zo? - perceptie voor beweging: onbewust 1. Blindsight - correct reageren op visuele stimuli, zonder er sprake is ve bewuste visuele ervaring Vormen van perceptie die zich buiten het bewustzijn plaatsvindt Geassocieerd met zeer zware beschadiging v V1 o Visuele verwerking: visuele bewust wording weg: niks meer zien Niet zo: ze nemen meer waar dan ze zich bewust zijn Verslechteringen vnl veroorzaakt door ‘knock-on’ effecten en niet zozeer door schade in V1 zelf o Dwz invl vd beschadiging op naastliggende hersengebieden -toch reageren: intacte vaardigheden corresponderen met een verbinding tss de laterale geniculate nucleus en het ipsilaterale visuele bewegingsgebied (V5/MT). Dit pad passeert V1 Deel visuele info toch in motorgebied en vertalen in actiepatroon - V1: niet alleen daar, verbonden met andere hersengebieden: gevolgen daar actie-blindsight - patiënt G.Y. - enige vaardigheid in grijpen/ wijzen naar, niks zien - activatie dorsale stroom aandacht- blindsight - patiënt MT - vaardigheid om objecten en beweging te detecteren, met vage notie v bewustzijn - intact posteriore pariëtale contex id dorsale stroom is nodig voor dit agnosopsia - ontkenning v iedere vorm v bewuste visuele ervaring - enige mogelijkheid om vorm en golflengte waar te nemen - activatie ventrale stroom 2. Subliminale perceptie James Vicary in 1957: ‘eat popcorn’ en ‘drink coca-cola’ geflitst tijdens een film o Diverse keren op 1/300e seconde resultaten: o 18% toename cola verkoop o 58% toename popcorn verkoop 1962: toegeven dat het een verzinsel was o Fenomeen v onbewuste beinvl bestaat wel, gedurende bep tijd Bv heel even(16 ms) en dan nieuwe input: niks gezien, wel effect 2.1 Subliminale waarneming ih laboratorium - als we info visueel aanbieden, dan moeten we die info een bep tijd aanbieden, indien het toch kort is en overschreven wordt door nieuwe input zak de ppn beweren dat hij niets zag toch heeft info effect - Merikle, Smilek en Eastwood (2201): Adhv exp: drempelwaarde bepalen o Stimulus omgeven met ruis, 2 manieren laten rapporteren: Subjectieve drempelwaarde: 39 o Individu niet meer instaat om te rapporteren zich bewust te zijn ve stimuli Objectieve drempelwaarde: o Onvermogen vh individu om nog accuraat een geforceerde-keuze beslissing te maken over een stimuli o Zelf als we hem verplichten voor gok te doen: iets v stimulus waargenomen, tot op het moment dat hij niet in staat is om betekenisvolle gok te doen - Dehaene et al (2001): Vonden fMRI en ERP bewijs voor hersenactiviteit opgeroepen door gemaskeerde woorden die onder de drempel v bewuste waarneming vielen - additionele neuroimaging resultaten suggereren dat onbewuste verwerking mogelijk is tot op het niveau v semantische analyse 3. Onbewuste waarneming: evaluatie - substantiële hoeveelheid visuele verwerking kan onbewust plaatsvinden Tot aan semantische verwerking - echter: weinig bekend over de onderlinge relatie tss verschillende maten v visueel bewustzijn 4. Samengevat: Waarneming en het brein Perceptie en actie Kleurwaarneming Dieptewaarneming Onbewuste waarneming 40 Hoofdstuk 3: object- en gezichtsherkenning Deel 1: inleiding - we herkennen overal gezichten in automatisch gezichten zoeken - 2 aparte visuele systemen om patroon en gezicht te herkennen binnen de visie van perceptie systeem - illusie: 2 vierkanten in elkaar en middelste lijkt te bewegen Visueel systeem bedrogen door voorbereidingsprocessen laterale inhibitie: zenuwcellen proberen elkaar uit te doven - illusie vh holle gezicht: vrouw: Bistabiel beeld: 2 manieren interpreteren, nooit beide actief houden. OF links OF rechts. Deel 2: patroonherkenning = ≠ groepen lijnen in specifieke wijze geordend - gezicht en voorwerp bv we kunnen letters herkenning: eenvoudig en automatisch - gebruiken voor persoonsherkenning op het internet waarom? o Onderscheid mens en robot Mens: zonder problemen: houvast en veiligheid: eenvoudig en efficiënt met omgaan Robot: moeilijk; niet meer in staat vanaf de letters afwijken - wij zijn er NIET altijd zo efficiënt in: Bv bij het linken ve duimafdruk en de echte duimafdruk: we gingen soms de mist en ook waren we onder invloed v top-down info en verkeerde info we zijn efficiënt in eenvoudige patronen, niet onfeilbaar bij complexe 1. Wat weten we over patroonherkenning? - Navon stimuli: Hoe ≠ eigenschappen identificeren ve object? Globale letters die bestaan uit lokale eigenschappen Taak: ppn identificatie in een samengestelde letter / object (grote ‘H’ samengesteld uit individuele letters ‘s’) o 4 interpretaties: Grote H uit kleine s Grote S uit kleine s Grote S uit kleine h Grote H uit kleine h o 2 factoren: Identiteit grote letter congruente tss kleine en grote Hoeveel vh ene niveau beinvl door de andere? Combi vd stimuli? Taak: grote of kleine letter identificeren - globale presidente effect: Globale (grootte letter) eigenschap eerder gedetecteerd dan lokale (kleine) - interactie effect: Info congruent: trager bij de kleine letter identificeren o Interactie: 1st globale eigenschappen verwerken en dan pas de lokale 41 Deel 3: perceptuele organisatie: - hoe omgaan met ≠ elementen? 1. Perceptuele organisatie - 1ste perceptuele segregatie Voorwerp eerst herkennen, dan visualiseren Onderverdeling vd visuele input in individuele objecten Vindt waarschijnlijk plaats voor objectherkenning o Dus wanneer je ene object kunt herkennen moet de segregatie als 1st plaatsvinden Hoe vindt de perceptuele organisatie plaats voor objectherkenning? -Gestaltepsychologie: stroming hoe elementen samenhangen: enkel hier nog invl Prominente figuren: o Koffka, Köhler en Wertheimer Fundamentele principes: de wet v Prägnanz o ‘vd diverse geometrisch gezien mogelijke organisaties, is degene die de beste, simpelste en meest stabiele vorm oplevert, degene die daadwerkelijk voor zal komen’(Koffka) Geconfronteerd met ≠ impulsen: meest eenv uitkiezen en als beeld interpreteren o Configureel superioriteitseffect Voordelige effect (qua verwerkingstijd) vd organisatie 2. Gestaltewetten v perceptuele organisatie a. Wet vd nabijheid: Beeldelementen nabij elkaar: als 1 geheel gezien b. De wet vd gelijkheid: Objecten = qua vorm, als 1 zien c. de wet v goede continuering 2 lijnen interpreteren als 2 lijnen die elkaar kruisen. Geen a-prioir reden voor om dit aan te nemen d. wet van sluiting: Automatisch iets sluiten als 1 geheel 2.1 Figuur-achtergrond segregatie - bistabiel beeld: OF vaas OF 2 gezichten onmogelijk tegelijkertijd - gezicht-vaas illusie: een ambigue tekening die gezien kan worden als: 2 gezichten 1 vaas Waarschijnlijk meer aandacht voor de figuur dan voor de achtergrond o Wat we zien bepaald voorgrond en achtergrond Bv gezicht voorgrond ↔ vaas achtergrond 2.1.1 Tegen de gestalteprincipes in - spatiële aandacht kan optreden voordat fig-achtergrond processen compleet zijn (Vecera, Flevaria en Filapek) Tegen gestalte psychologie - wijze waarop mensen deze classificatie uitvoeren adhv abstracte stimuli (wit-zwart Neiging om convexe (zwarte) vh object / voorgrond te beschouwen ↔ concave (wit) achtergrond Gestalte: eenvoudig en automatisch, geen controle erover 42 Testen: zwart als fig, eerder verwerken: is dat zo? Aandacht: info id visuele verwerking: prioriteit aan bep aspecten. Hoe voeren mensen classificaties uit? o Cond 1: ppn krijgt niet te horen waarop ze moeten letten sneller convex identificeren (zwart) o Cond 2: stimulus (convex) wordt in dit deel waarschijnlijk getoond hetzelfde resultaat = sneller convexe identificeren o Cond 3: we verwachten dat stimulus in concaaf deel getoond wordt verschil convex-concaaf: neiging zwart deel meer als voorgrond te zien dit resultaat spreekt tegen de principes vd gestaltepsychologie = zij beweren dat de segregatie van figuur-achtergrond principe automatisch plaatsvindt 2.1.2 Is dit systeem aangeboren? Hoe automatisch is dit? - fig-achtergrond volgens gestaltΨ: aangeboren Amnesiepatiënten lijken zich niet bewust te zijn met bekende vormen die in een silhoutte verborgen zitten Controle conditie: sneller als de silhoutten lijken op de objecten: ervaring belangrijke rol - conclusie: NIET AANGEBOREN: amnesie ziet het niet 2.2 nieuwe principes: Geisler et al (2001) - foto’s zijn te complex om te beschrijven adhv gestalteprincipes - bestudeerden foto’s v natuurlijke scènes Moeilijk te beschrijven obv gestalte psychologie - benadrukt 2 nieuwe principes: Naast elkaar liggende segmenten ve contour hebben een gelijkaardige oriëntatie o Bv lucht, maïsveld Segmenten v contouren die verder van elkaar liggen vertonen meer verschil qua oriëntatie o Bv de paaltjes - concludeerden dat we bestaande kennis v echte objecten gebruiken bij het identificeren v contouren 2.3 Nieuw principe: uniforme verbondenheid - Paler en Rock (1994) introduceerden het principe v uniforme verbondenheid: extinctie v daarnet Willekeurige regio bestaande uit uniforme visuele eigenschappen (kleur, textuur: specifiek patroon, lichtheid), zal als een enkelvoudige perceptuele eenheid georganiseerd worden vd basiselementen Zal voorrang krijgen op de Gestalte groepering zoals de wetten v nabijheid en similariteit, en deze mogelijk zelf overschaduwen o Maar dit is niet altijd waar (bv Han, Humphreys en Chen, 1999) Exp: foto’s uniform & gestalte eigenschappen: soms sneller identificeren obv gestaltegroeperingen dan obv visuele eigenschappen, omgekeerd ook zo 3. Gestaltebenadering: evaluatie Voordelen - eigenschappen: duidelijke richtlijnen voor te classificeren: basisprincipes - robuustheid vd principes: toep in veel situaties, wordt algemeen nog geaccepteerd beperkingen - niet algemeen toepasbaar: toep: classificeren eenvoudige tekeningen, complexe: niet - beschrijvend vs verklarend: beschrijvend obv scala aan ervaring, niet verklarend - vrij v top-down invloeden? Assumptie: altijd vd stimulus naar hogere processen,nu: ontkracht. Er zijn top-down invloeden 43 Deel 4: objectherkenningsonderzoek 1. Visuele verwerking - progressie v grof- naar fijnmazig verwerking 1ste lage dan hoge spatiële frequentie o = cicli / opp eenheid: Foto / visueel beeld filteren Low pass: afdruk, lage frequenties, hoge / detail weg = midden foto High pass: hoge blijven: details, lage / algemene patronen weg = rechtse foto Obv gefilterde beelden in staat om te achterhalen wat de originele foto was: hoge en lage gelijkvormige info over het beeld o Snelste verwerking / herkenning: Beginnen analyse met lage frequenties en dan hoge frequenties: meer detail toevoegen Specifiek naar bep frequentie kijken maakt uit voor de verwerkingstijd Sequenties maken in filmpje: eerste lage en eindigen met de allerhoogste Blijft info over = afbeelding Snelst: 1ste lage: sneller wanneer we beginnen met de hoge o Geheel details - illusie: Einstein – Marlin Monroe Illusie: fh v afstand iets anders zien Hoe verder: Monroe zien 2 foto’s: o Einstein: hoge frequenties over o Marlin: lage frequenties over 2. Marr’s theorie (1982) - 3D representatie maken ve object: 1ste: primaire sketch: Geeft een 2D beschrijving v basale verandering in lichtintensiteit; bevat info over: o Randen, contouren en blobs: vormloze objecten detecteren o Vgl met eigen schets Gecentreerd rond de observator: alle info wordt geordend volgens perspectief dat we zelf zien: kan veranderen de 2 : 2 ½-D sketch: Voegt additionele info over diepte en oriëntatie v oppervlakken toe Maakt gebruik van: o Schaduwen, textuur, beweging, binoculaire dispariteit, etc Gecentreerd rond de observator 3de: 3-D modelrepresentatie: Driedimensionale objectvorm Relatieve posities Gezichtspunt onafh / invariant o Zelf onafh omgeving voorstellen zonder dat je er zelf een rol inspeelt belangrijke invalsbasis hoe je dacht over 3D Niet zo eenvoudig, onmogelijk pc-systeem om objecten te herkennen Hij wou robot / computer inzicht maken 44 3. Biederman’s herkenning door componenten theorie - meer nodig dan Marr’s theorie (te eenvoudig) - objecten bestaan uit combinaties v geonen uit een geheugen Geometrische iconen die we aan elkaar kunnen schakelen 36 basisvormen - objectherkenning is onafh vh gezichtspunt (Biederman & Gerhardstein 1993) Als we objecten herkennen kunnen we dit op positie-onafh wijze doen -Nadruk op bottom-up processen: matching van uit de waarneming 3.1 Biederman’s herkenning door componenten theorie: - identificatie v patronen: 5 invarianten (v object tot object veranderen ze niet) eigenschappen v randen: Kromming o Punten op een curve Parallel o Een set punten in parallel Coterminatie o Randen die op een gemeenschappelijk punt eindigen Symmetrie ih object o Contrast met asymmetrie Collineariteit o Punten die een (imaginaire) lijn gemeenschappelijk hebben plausibel en basisidee - assumptie: automatisch niet beinvl door top-down niet waar: veel objectherkenning gestuurd door aannames, beinvl de wijze waarop we objecten bekijken 3.2 Evaluatie: herkenning door componenten theorie sterktes Belang van geonen - we kunnen objecten terugbrengen obv eenheden Belang van concaviteit Robuust beperkingen Top-down invloeden - weinig ruimte door geloof bottom-up Verschillen binnen categorie - enorme variatie binnen elke categorie kunnen we herkenning, maar individuele exemplaren herkennen we moeilijk Afhankelijkheid gezichtspunt - niet houdbaar Geonen altijd noodzakelijk - wolken zijn onmogelijk te reduceren tot 1 prototype object 4. Bewijzen voor top-down invloeden 4.1 Bewijs 1: Priming - priming beïnvloedde de interpretatie v ambigue (2 ≠ manieren interpreteren) foto’s Heel veel vd object herkenning wordgt gestuurd door aannames die we maken over objecten. Die aannames beïnvloeden dus de wijze waarop we beelden herkennen o Evidentie werd gevormd door ambigue foto’s Priming: opwarmen voor wat er gaat komen, info die je vooraf aan ppn geeft 45 o Bv: woord compatibel met eskimo of liar Plaatje en invl vd prime vd betekenis vd stimulus Interpretatie gestuurd door aanwezige kennis: niet compatibel met Biederman: NIET puur bottom-up Puur bottom-up dan betekent dat het niet te beïnvloeden is door de info die de interpretatie kan sturen. Maar via priming ppn beïnvloeden 4.2 Bewijs 2: Masceren - Bar et al: aanpassing ad theorie v Biederman: Obv maskering-info aanbieden & ruis overheen Stimulus te kort voor goed waar te nemen, wat gebeurt er op dat moment id hersenen? o Onderscheid: foto’s low en niet gefilterd o Low: sequentie v hersenen gebied actief: vroege activatie id visuele cortex gevolg o Of OFC en fusiforme arena (visuele objecten) Conclusie: OFC in hoge mate samen met kunnen herkennen (wel bij top-down) bij lage frequentie, niet bij normale lage frequentie zorgen ervoor dat top-down proces geactiveerd wordt 4.3 Bewijs 3: Binoculaire revaliteit - Word en Lupyan: Binoculaire revaliteit: bep fenomeen 2 ≠ ogen ≠ afb: o situatie v afwisselende bewust v L &R oog, bewust wording verwisseld steeds: binoculaire relativiteit o techniek de we gebruiken om visuele verwerking te onderzoeken o variant L oog: object & R: ruis ad random: flits en varieert: L oog niet waarnemen dominant ruis, gevolg: stimulus niet waarnemen deze opstelling kan je gebruiken om te kijken hoe goed ze nog zaken kunnen detecteren die ih linker oog worden aangeboden. Je kan het nog moeilijker maken en afentoe geen stimuli ah L oog te presenteren o dan vraag je of men en voorwerp zag waar ze in geïnteresseerd waren, was niet of ze nog in staat waren om het object waar te nemen, maar of ze op basis van additionele info hun interpretatie vh object gemanipuleerd kon worden o obv additionele info interpretatie v object kon manipuleren: 3 experimenten: cirkel, vierkant of tss vorm, voor stimulus cue: niet volledig betrouwbaar resultaten: A: reactie vierkant ifv cue vooraf beinvl door cue. Betrouwbaar? Stimulus ambigue; laat zich misschien leiden door de info vd cue: niet het geval zie B. Meer accurater detecteren vierkant wanneer de cue ve vierkant. o Cirkel: of cue cirkel of cue vierkant. Meer accurater als de cue cirkel had gehoord. Vierkant: accuratese: naar beneden beinvl door de cue B: gevoeligheid om werkelijk stimulus te zien combi: fals alarm + hit rad, geen misleiding door cue o Deprime: hoe goed je instaat bent het te discrimineren Cue vierkant en vierkant: beter instaat te negeren Conclusie: object herkennen gestuurd door top-down representatie die gevormd is 46 o o Visuele info ontoereikend voor goede beslissing: additionele (mentale representatie die eerder opgeroepen is) je identificatie vh object versterken Kan niet door klassieke modellen vervat worden Deel 5: gezichtsherkenning - separaat of niet? Waarschijnlijk specifiek - binnen visie voor perceptie: Object systeem Gezicht herkenning systeem - hoe minder info we hebben, hoe sneller we er een gezicht in zien - mannetje id maan: lijkt op het gezicht: is niet zo 1 situatie wel: verre afstand en ogen beetje sluiten 1. Holistische (configurationele) gezichtsverwerking - processen ad grondslag v herkennen = coderen v gezichten - deel-geheel effect: Herinnering aan een gezichtsonderdeel is accurater wanneer het gehele gezicht gepresenteerd is (Farah, 1994) o Beoordeling beter: gezichtsdeel gepresenteerd v uit heel gezicht - composite effect: Waarneming v een half gezicht is moeilijker wanneer het tegen een complementaire helft gepresenteerd wordt (Young et al, 1987) liefst gezichten als geheel herkennen 2. Zijn gezichten speciaal? - illustratie: deel – geheel - gezichtsidentificatie is een vrij gedetailleerde verwerking - herkenningspercentage voor eigenschappen v huizen en gezichten, gepresenteerd als compleet- dan wel als deelobject (Farah). - conclusie: gezichten zijn waarschijnlijk speciaal objecten: context maakt niet uit: geheel of deel presentatie v gezichtsdelen: maakt wel uit, slechter als deel, beter in geheel niet zo bij objecten 3. Prosopagnosie = gezichtsblindheid - getroffenen laten vaak tekenen zien van onbeuwst herkenning - gezicht: heel gedetailleerd waarnemen en onderscheiden: context werkt gefaciliteerd niet zo -studie: selectieve gezichtsblindheid: identificatie taak vgl met objecten herkennen (Busigny 2010) identificatie taken uitvoeren en die resultaten vgl met andere objecten o bij object categorieën: veel variatie id details o als gezichtsherkkenning alleen het gevolg is van een moeilijker discriminatie, dan verwacht je dat de prosopagnosie patiënt ook id moeilijke condities slecht 47 zou scoren maar we zien dat dat niet het geval is even goed als een gezonde ppn groep o enigste significant: slechter scoren: gezichtsherkenning: ppn scoort minder id gezichtsherkenning sprake ve specifiek deficiënt ih kunnen herkennen v gezichten - getroffenen laten vaak tekenen zien v onbewuste herkenning priming (Young et al 1988) galvanische huidgeleiding en fusiforme gyrus activatie bij het zien v bekende gezichten (Simon et al 2011): familiariteit maakt veel uit bij gezichtsherkenning o 2 ≠ mensen: bekende Britten en Nl: Britten: bekende Britten goed herkennen = resultaat Nl bevolking o Test: gegevens gebruiken om te kijken hoe goed mensen instaat zijn om individuele mensen te kennen Britten: bekende Britten tonen en zeggen hoeveel verschillende mensen gezien: schatting accuraat : 2 verschillende mensen getoond = Britten ppn: = oordeel over de bekende Nl: schatting lager: er waren ook maar 2 verschillende gezichten: niet ontstaat die te identificeren: ze dachten dat er veel meer waren o Ervaring draagt bij tot het kunnen herkennen v mensen o Herziening vh idee dat de gezicht herkenning plaatsvindt op basis vd analyse van alle losse elementen die ih gezicht bevinden interactie tss bekendheid, ervaring en analyse - een heterogene conditie: varieert id matecvan verliezen vd gezichtsherkenning - meerdere redenen waarom gezichtsherkenning verstoord kan raken hersenschade ah gezichtsherkenningsgebied: specifiek deficiënt gezichtsherkenning is moeilijk omdat het een fijn onderscheid vraagt: ONWAARSCHIJNLIJK o WEL: (nog niet duidelijke) dubbele dissociatie kan ons helpen om onderscheid te maken tss deze 2 mogelijkheden: niet helemaal duidelijk vgl met mensen die problemen hebben met object herkennen maar gezichtsherkenning intact - beperkte holistische verwerking: in 1 parallelle wijze instaat om het geheel vh gezicht te verwerken uit individuele onderdelen: alle individuele belangen ve gezicht herkennen van Belle et al 2011 3.1 Een gezichtsspecifieke stoornis? - Staan de gezichtsverwerking los vd algemene generieke objectherkenning JA, dubbele dissociatie objectherkenning gezichtsherkenning prosopagnosie Duchaine & Nakayma X patiënt Edward (Duchaine et geen gezichten herkennen (2005) al 2006) patiënt Edward (Duchaine et al 2006) object-agnosie : X patiënt CK (Moscovitch, patiënt CK geen objecten herkennen Winocur & Behrmann, 1997) patiënt HH X patiënt HH (McMullen et al, 2000) 3.2 Specifieke gebied om gezichten te herkennen - fusiform face area (FFA; het fusiforme gezichtsgebied) gevonden id laterale fusiforme gyrus vaak beschadigd bij prosopagnosie 48 reageert overwegend sterker op gezichten dan objecten o maar andere hersengebieden reageren ook sterker op gezichten: occipitale gezichtengebied temporale sulcus o door selectiviteit voor gezichten is waarschijnlijk NIET gedreven door expertise o dit gebied is een automatisch proces ervaring speelt een rol. Als je gezichten presenteren zal je zien dat dit gebied automatisch actief wordt - samengevat: aantal hersengebieden die instaan voor de herkenning van gezichten FFA Occipitale gezichtsgebied Temporale sulcus o Maar er zijn nog andere additionele gebieden die een rol spelen bij het herkennen van gezichten 3.3 Stadia id gezichtsherkenning: het model v Bruce en Young - verklaart hoe wij gezichten kunnen herkennen - hierin zijn belangrijke stadia van gezichtsherkkening weergegeven - complex model Te complew om heel veel van onze dagelijkse processen in gezichtsherkkenning te kunnen verklaren. Minder complex model door Duchain en Nakayama Stappen: - structurele codering: verschillende representaties of beschrijvingen v gezichten activeren - expressieanalyse: een emotionele toestand kan afgeleid worden ve gezichtsuitdrukking - gezichtsspraakanalyse: parallel ermee begrip v spraak kan verbeteren dmv liplezen - gerichte visuele verwerking: specifieke gezichtsinfo kan selectief verwerkt worden - gezichtsherkenningseenheden: structurele info over bekende gezichten - persoonidentificatieknopen: info over individuen (bv hun beroep, interesse) - naamgeneratie de naam ve persoon - het cognitieve systeem: bevat aanvullende info (bv dat acteurs en actrices vaak aantrekkelijke gezichten hebben) en beïnvloedt welke andere componenten aandacht krijgen stappen leiden tot een 1ste identificatie ve gezicht id gezichtsherkenningseenheden info wordt gecombineerd met info die in ons geheugen/ cognitief systeem zijn opgeslagen terugkoppelijk hiermee zorgt ervoor dat men een persoon kan herkennen alsook een naam verbinden aan die persoon 3.3.1 Duchaine en Nakayama’s (2006) gereviseerde model - eenvoudigere versie gezichtsdetectie structurele codering: basiselementen afleidingen: emotie, geslacht, … door geven aan geheugen parallel 49 o match vinden aspecten v gezichtsherkenning verklaren 3.3.2 Bruce en Young’s (1986) model: evaluatie Ondersteuning - Malone et al (1982) en Young et al (1993) dubbele dissociatie tss 2 patiënten met beperkingen id herkenning v ofwel bekende of onbekende gezichten o maar zie Young et al (1993) grotere patiëntenstudie - Young et al (1993) en Humphreys et al (2007) Dubbele dissociatie over patiënten met een beperking in of gezichtsherkenning of expressie-identificatie - Young, Hay en Ellis (1985) Ppn gaven nooit een naam bij een gezicht wanneer ze niets anders over die persoon wisten stappen ondersteund door veel empirisch materiaal beperkingen - het model laat het 1ste stadium vd verwerking weg: Het detecteren vh feit dat we daadwerkelijk gezichten zien De 1ste stap om een gezicht te identificeren nemen we aan als iets automatisch - gezichtsidentiteit en – expressie zijn mogelijk niet volledig onafh : ieder individu ≠ expressie maar bij 1persoon hoort vaak 1 expressie - mogelijk meerdere systemen voor gezichtsuitdrukkingen Het emotionele systeem speelt hier mogelijk een integrale rol geen poging waarom we gezichten kunnen zien Deel 6: visuele inbeelding - visie voor perceptie: nog 1 belangrijke functie visuele inbeelding - waarom is visuele inbeelding nuttig? Bv: chauffeurs kunnen inschatten hoe hard ze moeten remmen om stil te staan, ze kunnen inschatten wat er gebeurt wanneer men een bepaald manoeuvre doet 1. omschrijving - Kosslyn en Thompson (2003, p 723) “Visuele mentale inbeelding vindt plaats wanneer een representatie uit het visuele kortetermijngeheugen aanwezig is, zonder dat de stimulus daadwerkelijk wordt gezien. Visuele inbeelding gaat gepaard met de ervaring vh ‘zien met het geestesoog’.” o Veel discussie over wat het geestesoog is 2. Visuele inbeelding en visuele perceptie Kosslyn’s perceptuele anticipatie theorie - veronderstelt dat er sterke overeenkomsten zijn tss visuele inbeelding en visuele perceptie (kunnen waarnemen) Sterke relatie om inbeelden en effectief herkennen - visuele beelden = beeldende representaties (terug oproepen ve foto): bij inbeelden bep gebieden geactiveerd met info v KTG Vgl met foto’s of tekeningen die ruimtelijk georganiseerd kunnen worden ↔ Pylyshyn’s propositionele theorie - stelt dat mentale inbeelding geen gebruik maakt v afbeeldingrepresentaties: wel interne mentale representaties - oneens met complex systeem v Kosslyn Op het moment dat we een inbeelding maken speelt het zich af op het niveau ve interne mentale representatie - mensen maken gebruik v stilzwijgende propositionele kennis id mentale wereld kennis die aanwezig is, sluimert, in je mentale 50 Gevormd id topografisch georganiseerde hersengebieden, die een visuele buffer vormen o Op het moment v mentale inbeelding haal je info uit KTG en roep je die terug op in je visueel systeem, alle visuele systemen worden opnieuw geactiveerd -> met inof afkomstig uit KTG o Vroegere visuele cortex (V1) o Secondaire visuele cortex (V2) - voorspelt dat visuele perceptie en inbeelding elkaar beïnvloeden Iets proberen inbeelden, sluit men onze ogen, dit omdat het mentale beeld niet verstoord wordt door actuele / visuele input wereld en die over het algemeen bestaat over algemene kennis over objecten Ih algemeen onbewuste, opgeslagen kennis over objecten Echter, de aard v stilzwijgende kennis is niet goed begrepen op dit moment o Probleem: idee lanceren zonder te weten wat het is: moeilijk om specifieke predicties te doen: wel bij K o Wel empirisch kunnen testen: visuele perceptie en inbeelding beinvl elkaar minder complex 2.1 Experiment om Kosslyn’s theorie te bewijzen - exp: binoculair rivaliditeit 1 oog ene stimuli en ander oog een andere stimuli Huis (object) en gezicht o In conflict o Bewustzijn wisselt regelmatig af : nooit allebei zien Regelmaat beinvl door te concentreren op 1 o Fenomeen gebruiken voor invloed v mentale verbeelding op perceptie o Visueel systeem voor objecten en gezichten 2.1.1 Ondersteuning voor perceptuele anticipatie - exp: in hoeverre mentale inbeelding rol speelt in perceptie - beide evidentie voor Kosslyn - bewijs voor facilitatie: 1 vd beelden zo lang mogelijk vasthouden Pearson, Clifford en Tong (2008) o Het waarnemen of inbeelden ve specifiek rasterpatroon zorgt ervoor dat iemand dat raster ook daadwerkelijk ziet onder condities v binoculaire rivaliteit o Visuele beelden bevatten oriëntatiespecifieke informatie o 1 vd beelden zolang vasthouden Cond 1: rivaliteitbeeld Cond 2: rivaliserend beeld zelfvoorstellen geen verschil in oriëntatie! Directe interactie tss visuele waarneming en inbeelding - bewijs voor interferentie: 2 dingen = tijd, secundaire kan primaire taak beïnvloeden Baddeley en Andrade (2000) o Aangezien visuele inbeelding en ruimtelijke tikken beide aanspraak maken op de visuele buffer, zou tegelijkertijd uitvoering de kwaliteit hiervan moeten beïnvloeden Kijken of auditief invloed had op visueel en omgekeerd 2de taak: geen effectieve taak maar een ingebeelde visueel veel beter wanneer 2de taak auditief is dan wanneer deze visueel is en omgekeerd 51 Visueel moeilijk als je iets visueel moet inbeelden Auditief moeilijk als je moet tellen overeenkomst visuele perceptie en visuele inbeelding 2.2 Is de vroege visuele cortex geactiveerd tijdens visuele inbeelding? JA! - volgens de perceptuele anticipatietheorie zou dat wel moeten. Er zijn echter een aantal factoren v invloed die bepalen of deze activatie al dan niet gevonden kan worden De aard vd taak o Hoe gedetailleerder, hoe waarschijnlijker het is dat visuele activatie gevonden kan worden o Grotere kans om visuele activatie te vinden wanneer de inbeeldingstaak vorm boven beweging stelt De gevoeligheid vd neuro-imagintechniek: o Methoden met een hoge resolutie (bv fMRI, boven PET) kunnen visuele activatie waarschijnlijk beter detecteren - rTMS over V1 verstoort het mentale inbeeldingproces - hersenscans: 1ste rij: perceptie taak 2de rij: = objecten inbeelden o Inbeelding: hersenactiviteit ↓ o Sterke relatie locatie v perceptie en inbeelding: ong = locatie id cortex onafh echt zien of inbeelden o Activatiepatroon: ong hetzelfde, minder sterk o Belangrijke rol ih proces v mentale inbeelding relatie is er gedeeld mechanisme 2.3 Evaluatie - Kosslyn’s notie ve gedeeld mechanisme tss visuele perceptie en visuele inbeelding veel ondersteuning: Ganis et al (2004): dissociatie mentale inbeelding en visuele perceptie in ambigue info o Zeer grote overlap tss perceptie en mentale inbeelding: Met name id frontale en pariëtale hersengebieden o De aan inbeelding gerelateerde gebieden vormen over het algemeen een subset v gebieden die normaal actief zijn tijdens perceptie met name id temporale en occipitale gebieden - patiënten met een intact visueel inbeeldingsvermogen, maar met zware verstoring id visuele perceptie , vormen een probleem voor de visie v Kosslyn Sirigu en Duhamel (2001) – patiënt JB Anton’s syndroom oftewel ontkenning van blindheid Bartolomeo et al (1998) – patiënt D - verschillende hersengebieden zijn betrokken bij: Inbeelding voor objectvorm Inbeelding v beweging en onderlinge relaties v objectvormen 52 Hoofdstuk 4: perceptie, beweging en actie Deel 1: perceptie, beweging en actie Illusies met draaibewegingen: automatisch verlopen Waarom zo gemakkelijk beweging waarnemen? o Visueel systeem: snel reageren op beweging is essentieel Deel 2: directe perceptie 1.Gibson directe perceptie - idee: kunnen reageren op beweging = essentieel - 1950, 1966, 1979 -directe relatie tss perceptie (reageren op de info) en beweging - betrokken bij training gevechtssoldaten WOII zorgde voor theorie Gevechtpiloten opleiden : adequate training = essentieel - onderkende dat perceptie meer is dan objectidentificatie: accent op detecteren beweging ipv objectherkenning Voegde de tijdsdimensie toe ah concept perceptie - suggereerde dat perceptuele info gebruikt kan worden bij het organiseren v actiepatronen Eigen acties controleren - stelde dat perceptie en actie nauw met elkaar verbonden De 1 beïnvloedt de ander zonder de noodzaak voor complexe cognitieve processen - nam een ecologische benadering met zijn directe perceptietheorie Direct: niet bewust v interactie: cognitieve processen niet nodig om te reageren op beweging - zijn direct perceptietheorie bevatte basiselementen: Direct: opnemen v info uit een ambiënte optische reeks: continue toestroom v nieuwe info o Het (veranderen) lichtpatroon dat het oog bereikt Dit gebeurt zonder tussenkomst vh infoverwerkingssysteem Geeft eenduidige of invariante(niet veranderen) info over de layout v objecten id ruimte o Bv de grootte info gebruiken om te verplaatsen/ de plaats te weten en hoe te reageren 1.1 Optische stroomveld de - 2 begrip v Gibson (1950) - optische stroomveld ve piloot tijdens uitvoering ve landing. Het centrum vh expansieveld bevindt zich op het punt waar het vliegtuig de grond zal raken - middenpunt verandert niet / nauwelijks - infostroom er rond: stroomt om ons heen in een optische stroom 1.2 Basiselementen van Gibson’s directe perceptie 1.2.1 Sensorische informatie - optische stroom geeft piloten info over: Richting Snelheid Hoogte - invarianten: Hoge-orde eigenschappen vd visuele reeks die niet door beweging gewijzigd zijn o Bv de horizonratio relatie 53 Ratio tss de hoogte ve object en afstand vd basis v dit object en de horizon Belangrijk: grootteconstantie houden,obv verhouding locatie:object =grootte 1.2.2 Affordances - iets kunnen veroorloven, eigenschap toeschrijven aan een object, kan gebruikt worden of willekeurige observatie: de mate automatisch gecodeerd met object - potentiële gebruiksmogelijkheden ve object = eigenschap - direct waargenomen Sneller in staat om een grijpbeweging te maken naar grijpbare objecten (Wilf et al 2013) o Exp: perceptueel niveau: kleur, grootte = constant gehouden o Objecten getoond aan pp en moesten grijpbewegingen maken Enigste dat tijdverschil kan maken: de grijpbeweging o Herh: oriëntatie manipuleren Precieze hoek ook invl sterke relatie: wat je met object kan doen en de waarneming sterke relatie: waarnemen en mogelijke actie 1.2.3 Resonantie - toen deze theorie gevormd werd: nog niet zo uitgebreide kennis over het brein - niet in detail kennen: id context vd tijd zien - radio-analogie: handelen en zien: perceptueel en visueel resoneren met elkaar Radio resoneert met de info die de elektromagnetische golven bevatten Ontvangers pikken deze info ong automatisch op uit omgeving wanneer ze op de juiste golflengte afgesteld zijn - Gibson veronderstelt dat het neurale systeem op holistische wijze perceptuele info verwerkt NIET, lezen 1.3 Gibson’s ecologische benadering: evaluatie sterktes - benadrukt de interactie tss perceptie en actie beperkingen - perceptuele processen zijn veel gecompliceerder dan Gibson veronderstelde - beschreef het dorsale visie-voor-actie systeem voordat dit algemeen aanvaard werd - merkte de rijkdom aan info op die visuele stimuli bevatten - ging grotendeels voorbij aan het visie-voorperceptie systeem - ging voorbij ad notie vh bestaan v interne representaties. Ernstige beperking! Volgens hem direct: input en outpunt - beschrijft niet volledig alle relevante infobronnen: selectief weinig verklaren - beschreef op correcte wijze dat visuele illusies kunstmatig en tijdelijk zijn veel beschrijven idee: de link tss zien en reactie: revolutionair!! Deel 3: visueel geleide actie - hoe met visuele info omgaan als we zelf actie ondernemen 1. richting en sturen: optische stroom - Gibson (1950) Globale radiële uitstroom hypothese: o Het algehele uitstroompatroon specificeert de richting vd observator o Minder relevant voor niet- - Britten en van Wezel (1998): Smith et al (2006) vonden hersengebieden die selectief zijn voor optische stroming: radiële stroom veelal puur beschrijven war op retina valt Dorsale mediale superiore temporale cortex 54 lineaire beweging - retinale stroomveld Veranderingen ih lichtpatroon op de retina, bepaalt door: o Lineaire stroom met een centrum v expansie vgl Gabson o Roterende stroom (rotatie ih retinale beeld) geproduceerd door het volgen ve gekromd pad en door hoofd- en oogbeweging bv filmpje: vliegtuig keren: kunnen determineren v bochten Ventrale intrapariëtale gebied - van den Berg en Brenner (1994): hoe info coderen 1 oog is voldoende voor optische stroom maar 2 ogen resulteert in een drastische prestatieverbetering o suggereert dat extra-retinale info voordelig is: kunnen bewegingen waarnemen, maar additionele cues ook belangrijk 2. Hebben we bewegingsinfo nodig om ons te verplaatsen? Hahn et al (2003) - exp: foto’s zien over plaatsen met tussenfase en tussenpose: camera verplaatst ppn: inschatten vd afstand vd verplaatsing beweging ‘maken’ door foto’s snel na elkaar te tonen o hebben we bewegingsinfo nodig: NEE helpt wel 2 factoren: o 1e : afstand vd verplaatsing o 2de: aanbiedingstijd als je beweging waarneemt zeer goede accuraatheid, als je beweging niet waarneemt: hangt dit af vd afstand vd verplaatsing (hoe kleiner, hoe ↓ accuraat) 3. Visuele richting - Wilkie en Wann (2002) 3 infobronnen die mogelijk gebruikt kunnen worden om stuuracties tijdens een gesimuleerde autorijtaak te produceren (stuurtaak): richting aanpassen ad weg o 1ste: visuele richting Hoek tss doelobject en de voor-achter lichaams-as Verschil in richting lichaam en doel de o 2 : extra-retinale info Hoofd- en oogbewegingsignalen om de verplaatsing vh blikveld te bepalen o 3de: retinale stroom Info die in je oog gecodeerd worden Resultaten: o Alle 3 bronnen werden gebruikt o Visuele richting domineert indien beschikbaar o Minder vertrouwen op minder directe retinale stoom en meer vertrouwen op (extra) hoofd- en oogbewegingsignalen in geval v slechte verlichting 4. Beweging langs een kromme = volgen ve pad - Wilkie en Wann (2006;2003): gebruik tangent points= specifieke punten op de kromme = in de bocht: ervaren als gaande naar links en dan overgang naar rechts id bocht, meeste linkse punt bereiken = tangent point: 1 vd belangrijke punten gebruik op het moment dat we die info beschikbaar hebben. Het is makkelijk te identificeren 55 Niet beschikbaar: wel instaat om kromme te volgen door willekeurig punt id kromme te pakken Richtingsbeoordelingen zijn niet erg relevant voor bewegingen langs een kromme o Identificatie v komende punten langs het bewegingstraject is v groter belang voor accurate resultaten dan een fixatie voor een richting - Field, Wilkie en Wann (2007) Verwerking vh pad: geassocieerd met activatie vd pariëtaalschors: betrokken: locatie info via dorsale pad (belangrijke rol) Verplaatsing weg: L R - Mars (2008) Bestuurders fixeren vaak op een voorliggend punt langs de randen Maar, presentatie is even accuraat wanneer andere punten gefixeerd worden 5. Tijd tot contact = tijd voor object als bereikt - landing bij vliegtuig: moment dat we tot stilstand komen Lee’s (1976) Tau = parameter: wanneer gaat het Beperking van Tau : te simpel, enkel voor object ons raken voorwerpen met constante snelheid -de grootte vd retinale projectie vh object, - Tresilian (1999) gedeeld door de mate v expansie: als het object Negeert acceleratie vh object: gehele blikveld vult = contact versnellen of verklaren - gaat uit vd aanname dat snelheid constant is Geeft alleen visuele info over de tijd tot - specificeren vd tijd tot contact contact Geheel blikveld vullen: geraakt Objecten diende bolsymmetrisch te zijn: Wel gebruikt voor inschatting beperkt Snellere expansie = minder tijd De grootte en expansie vh object Hoe groter, hoe minder tijd moeten beide detecteerbaar zijn: ook - Tau-punt: goed inschatten v kleinte als ze dicht zijn Tau over tijd Geeft aan of er voldoende tijd is om voor het object tot stilstand te komen 5.1 Tau: evaluatie sterktes: simpel en ruwe schatting maken - de tau hypothese is aantrekkelijk simpel - Tau is vaak gebruikt om te assisteren bij het maken ve beslissing over de tijd tot contact beperkingen - schattingen vaak obv andere factoren dan Tau - Tau is niet een invariant (niet veranderen) - Niet duidelijk hoe factoren gecombineerd worden om de juiste actie toe te staan - observatoren gaan niet altijd uit vd assumptie dat bewegende objecten met constante snelheid bewegen: acceleratie al waarnemen (versnellen / verklaren) - veranderingen in schaal kan ook gebruikt worden: snelheid, object, situatie 56 Deel 4: het planning-controle model hoe visueel systeem gebruiken? 2 stadia v beweging: - planningfase vd beweging - controle op het moment vd beweging 1. Glover’s (2004) planning-controle model beschrijft hoe 2 ≠ processen samenwerken en hoe we via visuele info grijpbewegingen uitvoeren 2 modules: -1. Planningsysteem Voornamelijk gebruikt voor initiatie ve beweging o Meestal VOOR we een beweging uitvoeren o Op het moment vd beweging: planning nog actief: info / stimuli kan nog veranderen Selecteert een geschikt doel o Welk object, aard vd beweging Beslist hoe een object gegrepen zal worden o afh vd positie vh object bepaalt de timing vd beweging o hoeveel tijd voor object te pakken gebruikt zowel spatiële als niet-spatiële info o coördinatie vd spier, aard vh object, gewicht relatief langzaam o alle info genereren voor we een beweging uitvoeren planning afh van / interne processen: o visuele representatie die gelokaliseerd is id inferieur parietaalschors onderdeel vd dorsale route: spatiële info verwerken o motor processen id frontale lobben en basala ganglia zorgt voor vloeiende beweging plan gemaakt voor beweging uit te voeren - 2 controle systeem gebruikt na planningssysteem o algemeen plan is er, tijdens de beweging bijstellen o werkelijkheid is soms verschillend vh plan: aanpassen bv fles water is leeg en we dachten dat het vol was = bijstellen zorgt ervoor dat de beweging accuraat is wordt beïnvloed door de ruimtelijke karakteristieken vh doelobject relatief snel o plan kunnen bijstellen controle afh van / interne processen: o een visuele representatie id superiore pariëtaalkwab o motorische processen ih cerebellum (kleine hersenen) betrokken bij fijne regulatie vd motoriek 57 1.1 Hersengebieden betrokken bij planning-en controlesystemen visuele cortex in ≠ onderdelen: -controle: SPL= superieure pariëtale kwab - planning: IPL= inferieure pariëtale kwab - perceptie: IT= inferotemporale kwab maken ve plan: - interactie met ≠ systemen met ≠gebieden actief WIT = controle GRIJS =plannen controle 1.2 Bewijs voor Glover’s lokalisaties Glover et al 2012 - intrapariëtale suclus en posteriore parietale sulcus betrokken bij planning - superiore pariëtale lobe, cerebellum en supramarginale gyrus betrokken bij controle ideomotor apraxia -schade ad linker inferieure pariëtale kwab - selectief moeilijkheden met actieplanning optische ataxia - schade ad superieure en posterieure pariëtale cortex - selectief beperking in actiecontrole Glover et al 2005 - TMS, toegepast over de superieure pariëtale lobe verstoorde het controle systeem Striemer et al 2011 - komt overeen met de evidentie van Glover 2005 - TMS over de inferiore pariëtale lobe verstoorde de planning meer dan TMS toegepast over de superieure temporale lobe 1.3 Ondersteuning voor het planning-controle model: Glover en Dixon (2002): de Ebbinghaus illusie - filmpje: balkjes v = grootte lijken ≠ grootte door illusie bij grijpbeweging: doe je je beide vingers even ver uit elkaar bij het nemen v beide balkjes - exp: de 2 centrale cirkels zijn gelijk, maar degene id bovenste fig lijkt groter geen effect op grijpbeweging 1.4 Glover’s planning-controle model: evaluatie - model wordt op meerdere manieren ondersteund, door diverse experimentele bevindingen - het is waarschijnlijk dat de 2 systemen op complexe manier interageren bij uitvoeren v acties precieze werking weten we niet, niet volledig onafh v elkaar - het precieze aantal en aard vd onderliggende verwerkingsstappen is onduidelijk - het model houdt rekening met lichbewegingen, niet bij oogbewegingen hoe we er gebruik v maken, effect op maken v eigen beweging? systeem voor visuele beweging verklaard veel: gezichtsvermogen en hoe handelen 58 Deel 5: biologische bewegingen gevoelig voor typische bewegingspatronen genereert door mensen en dier bv lopen door bep bewegingen gekarakteriseerd ≠ machines 1. biologische beweging met weinig info, toch wel veel detecteren, hoe doen we dit? Johansson (1975): pionier - het is mogelijk om obv puntlicht displays bio bewegingen waar te nemen - waarschijnlijk spontaan, aangeboren en automatisch top-down info processen (bv aandacht) kunnen de detectie v bio bewegingen beïnvloeden (Thornton et al 2002) - exp: beweging adhv elimentaire puntjes die de beweging toont onderzoeken verkrijgen ve bep patroon: we kunnen dit bep patroon ook vaststellen Cutting et al (1978) - wat is nodig om bewegingsinfo eruit te halen voor ≠ cues - 2 gecorreleerde cues worden gebruikt om geslacht te bepalen obv puntlicht displays 1. structurele cues obv breedte v schouders en heupen - dmv ≠in verplaatsing - vormen de basis voor het centrum vd beweging 2. dynamische cues obv de neiging v mannen om een relatief grotere zwaaibeweging met het bovenlichaam dan met de heupen uit te voeren -mate waarin iemand beweegt 2. Bewegingsdetectie - hoeveelheid info dat de hersenen bereikt: heel minimaal - hersengebieden MT/MST (midden temporale gebied) zijn betrokken bij detectie v niet-biologische bewegingen schade ad gebieden kan ‘bewegingsblindheid’ veroorzaken, vermogen om bio bewegingen te detecteren blijft intact ( Vaina et al 2002) - de superieure temporale en premotor frontale gebieden zijn geassocieerd met de waarneming v biologische beweging schade ad gebieden beperkt de detectie v bio beweging, terwijl problemen ih waarnemen v richtingsbeweging nagenoeg afwezig zijn (Saygin 2007) - posterieure occipitale en mid-pariëtale gebieden, met latere pariëtale, sensorisch-motorisch en links temporele gebieden reageren op zowel bio als niet-bio bewegingen (Virji-Babul et al 2008) dubbele dissociatie tussen biologische en niet-biologische bewegingen 2.1 Onderzoek Saygin (2207) - hersengebieden die beschadigd zijn in patiënten met een beperking id waarneming v bio bewegingen (a) beschadigd gebied id temporopariëtale cortex (b) beschadigd gebied id frontrale cortex a b 59 3. Imitatie en spiegelneuronen - op neuronaal systeem - bij toeval ontdekt door Rizzolatti in Italië single cell recording doen bij apen assistent deed de beweging vd apen voor: neuron bij de apen dat zou moeten activeren tijdens het uitvoeren vd beweging werd actief apenonderzoek: - spiegelneuronensysteem gevormd voor neuronen die geactiveerd worden wanneer apen zelf actie ondernemen en wanneer ze een ander dier waarnemen dat = actief doet faciliteert imitatie en het begrijpen vd actie vd ander o bv Umiltà et al 2001 gebieden F5 en de superieure temporale sulcus in apen o bv Gallese et al 1996 o netwerk v neuronen: zelf uitvoeren en zien = actief betrokken bij aanleren v beweging? = imitatie spiegelneuronen spelen hierin een belangrijke rol heel populair als verklaring voor grotere issues o bv: link observeren en actie kunnen ontw v theory of mind o verklaren v cognitieve functies als empathie: weinig evidentie Bestaat er een vgl systeem bij mensen? hoogstwaarschijnlijk wel: geen single cell recording mogelijk bij de mens: onderzoek niet repliceerbaar vd apen - Dinstein et al 2007 gebieden die op vgl wijze reageren bij het uitvoeren ve actie als bij het waarnemen v deze actie (via mri, EEG) o ventrale premotor cortex o anterieure intrapariëtale cortex o superieure intrapariëtale cortex maar dit zijn complete gebieden GEEN neuronen plausibel systeem niet 100% aangetoond 3.1 Het begrijpen v intenties Iacoboni et al (2005) intentie conditie scenario zien en opdracht om met object te doen uitvoeren of interpreteren actie conditie context conditie niet uitvoeren display a) drinken uit een kop b) wassen ve kop handen grijpen de kop zoals hierboven, maar zonder de context die de intentie kan helpen bepalen = contexten als id intentie conditie, maar zonder grijpen resultaten id intentieconditie werd meer activiteit geobserveerd id hersengebieden die onderdeel waren vh spiegelneuronensysteem dan id actieconditie 4. Bewegingsperceptieonderzoek: de stand van zaken belangrijke bevindingen - bio bewegingen bestaat uit een combi van: bottum-up processen: info die we beperkingen - relatief weinig bekend over interactie tss topdown en bottum-up processen 60 krijgen bv de puntjes top-down processen: info die we zelf invullen bv om beweging id puntjes zien - patiëntenstudies geven aan dat bio bewegingen los v niet-bio bewegingen verwerkt wordt dissociatie bio beweging : speciaal precieze rol? Hoe hersenen instaat om bep info te veralgemenen? etc - gedeelde en differentiële v bio en niet biobewegingenverwerking zijn nog niet heel duidelijk we zien een segregatie, hoe? - het menselijk spiegelneuronensysteem moet op neuronaal niveau nog ontdekt worden Deel 6: change blindness veel info die we missen, hoe kunnen we info nu niet waarnemen? transitie v perceptie naar aandacht 1. Inattentional Blindness - exp: mensen passen de bal en wij letten daarop ondertussen verandert de kleur vd wc box of verdwijnt het basketbalnet - origineel exp: 2 teams (wit en zwart) passen de bal en wij tellen hoe vak de leden vh witte team de bal passen ondertussen loopt er een man in gorilla pak voorbij: niemand ziet dat aandacht: op de bal en witte team, gorilla: inrelevant we verwerken minder info dan we denken inattentional blindness = niet relevante info: niet verwerken en verdwijnen blindheid voor aandacht die weg is vd stimuli -exp vliegtuig: je bent opzoek naar een verandering en je ziet ze nog niet = change blidness: je weet niet waar je moet zoeken, hoe kan dit? 1.2 Verklaring voor change blindness = hoe kunnen we opvallende waarnemingen niet waarnemen? 1ste positie: magere representatie - representaties ve scene zijn mogelijk incompleet vanwege een te beperkte aandachtfocus bv Rensink et al 1997 Simons en Levin 199 geen goede interne representatie: te weinig verwerkingskracht om info op te slaan: focus op hoofdlijnen en missen van details toch wel goede representatie: goed coderen, maar vervalt snel: heel selectief manipulatie manipueren 2de positie: alternatieve verklaringen - gedetailleerde representatie kunnen vervallen of overschreven worden Landman et al 2003 - visuele representaties ve stimulus voor de verandering zijn mogelijk niet beschikbaar voor het bewustzijn - onmogelijkheid om de representatie van voor en na de verandering met elkaar te vgl toch wel goede representatie: goed coderen, maar vervalt snel: heel selectief manipulatie manipuleren 1.2.1 vergelijkbaarheid - exp 1: percentages v ppn die onverwachte objecten ontdekten, als functie v gelijkheid in luminantie of helderheid tov een doelobject (Most et al 2001) 61 variant wit en zwart team - exp waarin pp op wit of zwart moest letten. tijdens de taak veranderden object in display wijkte af vd kleur waarop de ppn moest letten bv kijken:zwart en object wordt zwart = opvallen bv wit ↔zwart: niet zien bv wit – wit: opvallen specifieke info met = info waarnemen specifieke info met ≠ info negeren aard vd representatie: veel invloed - exp 2: van Hollingworth en Henderson: magere ↔ gedetailleerde & later vervallen exp: ppn krijgt displays als hier: natuurlijke omgeving met objecten: rondkijken en rapporteren als er iets verandert - verandering gemanipuleerd ifv oogbeweging: verandering onmiddellijk na kijken of later - type change: 1 object veranderen door object v ≠ aard (A&B) -token change: 2 ≠ notitieblokken: = object iets klein verandert (C&D) kijken naar aard en detail (a) (b) (a) percentage v correcte veranderingsdetecties als functie vd aard vd verandering (type vs teken) en fixatietijd (voor vs na de verandering). Ook is false alarm rate weergegeven in afwezigheid vd verandering type: opvallen in korte periode hoge accuraatheid nieuwe sarcades vervangen gedetailleerde representaties en vervalt na een tijdje token: teken?????? Later??? (b) gemiddeld percentage correcte veranderingsdetectie als functie vh aantal fixaties voor de verandering 2. verklaring voor change blindness: evaluatie - diverse relevante factoren: Aandacht moet op het object gericht zijn (niet afdoende) om verandering te detecteren Detectie verandering: beter wanneer type object verandert dan het teken(limiet vd fijnheid) Verandering meer kans om waargenomen te worden als object relevant is voor huidig doel - Hollingworth en Henderson’s (2002) benadering past beter bij het empirisch bewijs dan een verklaring in termen ve magere representatie: vervalt na een tijdje Meestal een vrij gedetailleerde representatie maken vd stimuli Veel detail uit prepresentatie gaat verloren wanneer we hier geen aandacht aan besteden 62 Hoofdstuk 5: aandacht en prestatie Deel 1: aandacht en taakprestatie 1. Wat is aandacht volgens William James “Everybody knows what attention is. It is the taking into possession of the mind, in clear and vivid form of one out of what seem several simultaneously possible objects or trains of thought. Focalisation, concentration of conciousness are of itsessence”. (= focus op relevante info en concentratie) William James – 1890. onderspecificatie vh concept wat aandacht is: heterogeen concept met ≠ vormen v info selecteren invalshoek: goede quote 2. Verschillende soorten aandacht Gerichte / selectieve aandacht: - een situatie waarin individuen proberen om aandacht te schenken aan 1 infobron terwijl ze ander stimuli negeren Verdeelde aandacht: - een situatie waarin 2 taken gelijktijdig uitgevoerd dienen te worden - ook bekend als multitasking: bv autorijden en babbelen hoe doen we dit? Enerzijds gericht aandacht en anderzijds verdeelde 3. We verwerken aanzienlijk minder dan we denken! - change blindness - inattentional blindness - attentional blink 3.1 Change blindness = je zoekt iets en vindt het niet makkelijk omdat je niet weet waar te zoeken 3.2 Inattentional blindness = niet relevante info: niet verwerken en verdwijnen 3.3 Attentional blink = limiet ad hoeveelheid info op dezelfde tijd te verwerken -> fenomeen op een moment reeks v stimuli: 2 kort op elkaar moeten detecteren Exp: taak: korte stroom letters (6-7 sec): kijken naar reeks en som cijfers id stoom en die detecteren in een hoog tempo. o Even onderbroken: goed cijfer detecteren: kort op 1e stimuli 2de cijfer: gaat niet meer plots, tenzij er genoeg tijd is over gegaan om 1ste te verwerken. 63 - accuratesse ifv positie 2de cijfer id stroom - 1ste cijfer goed - X lag= tijdsvertraging 1ste en 2de cijfer 1ste cijfer: goed 2de: iets verder, minder accurater (1 cijfer en 1 letter) 2 cijfers onmiddellijk: beide goed verwerken niet verklaren adhv simple perceptuele overbelasting: ook bij 2 onmiddellijk na elkaar : probleem met overbelasting op moment vh 1ste verwerken en opslag ih geheugen: 2de input niet goed verwerken : bij 1ste: als 1 eenheid verwerken verklaring: 1. mogelijk niet goed naar geheugen getransporteerd 2. probleem met aandachtsysteem: alle aandacht capaciteit naar cijfer bij 1: makkelijk meenemen. Letter: onderdrukken niet info in stroom v letters verder detecteren zit id selectie v info Deel 2: gerichte auditieve aandacht 1. Cocktail party problem - Colin Cherry (1953) Het cocktail party probleem o Hoe kunnen we ons op 1 conversatie tegelijk concentreren? Deze vaardigheid gebruikt fysieke verschillen (tss stimuli) om de aandacht op de gekozen auditieve bron te richten Dichotische luistertaak - Moray (1959) Niet geattendeerde auditieve info wordt niet of nauwelijks verwerkt Maar 1/3 v alle proefpersonen rapporteerde wel dat ze hun eigen naam hoorden ih niet geattendeerde kanaal hoe in gecontroleerde omgeving onderzoeken? adhv dichotische luistertaak: basis voor de kennis v auditieve aandacht Selectief 1 boodschap aan 1 oor & aan onder oog ≠ boodschap Opdracht: 1 negeren en opletten op de ander Boodschap naspreken Invloed: boodschap plotseling omdraaien: o Blijven bij 1 oor of overgaan naar ander verhaal? : info op bep niveau geselecteerd Invloed: id genegeerde boodschap de naam laten horen 2. 3 Selectieve aandachtstheorieën - Broadbent’s theorie (1958) - Treisman’s (1960) lekkende filter - Deutsch en Deutsch (1967) 64 2.1 Broadbent’s (1958) theorie - info ih oor parallelle invoer naar een sensorisch registeren en door opslaan - invoer wordt dan gefilterd obv fysieke eigenschappen: basale klanken ah oor filteren voorkomt het overladen vh beperkte capaciteitsmechanisme invoer na filtering nog beschikbaar wordt (semantisch) verwerkt door filteren verwerken - kan de basisbevindingen v Cherry verklaren niet geattendeerde stimuli worden minimaar bewerkt voor de filtering - verklaart de bevindingen vd dichotische luistertaken het filter selecteert de invoer obv de meest prominente eigenschappen (bv het oor) 2.1.1 Beperkingen v Broadbent’s model - het relatief inflexibele model v Broadbent kan niet verklaren: dat je niet geattendeerde kanaal kan verwerken wanneer dit sterk afwijkt vh geattendeerde kanaal o Allport, Antonis en Reynolds (1972) Dat je impliciet kunt leren vd niet geattendeerde informatiestroom, ondanks het feit dat je expliciet niet bewust bent vd info o Von Wright, Anderson en Stenman (1975) Waarom sommige personen hun eigen naam ih niet geattendeerde kanaal kunnen detecteren o weg gefliteerd: later geen toegang o deze personen hebben vaak een lage werkgeheugenspanne en zijn minder goed in staat om hun aandacht te richten Conway, Cowan en Bunting 2001 te weinig met kunnen verklaren 2.2 Treisman’s (1960) lekkende filter - ligt te kort bij Broadbent: alles of niet - niet geattendeerde info wordt afgezwakt na het sensorische register: niet wegfilteren, Analogie: volumeknop: wat je wilt horen harder zeggen en niet zachter Analyse v stimuli gebeurt dmv hiërarchische reeks v fysische aanwijzingen over de structuur en betekenis o Wanneer de capaciteitslimiet bereikt is worden tests ad top vd hiërarchie niet meer uitgevoerd o Daarom is de exacte locatie vh bottleneck (flessenhals) meer flexibel dan oorspronkelijk door Broadbent voorgesteld - de drempelwaarde v alle voor de context relevante stimuli wordt verlaagd Gedeeltelijk verwerkte stimuli doorbreken soms de drempelwaarde voor het bewustzijn 2.3 Deutsch en Deutsch (1967) -aanname: beperkt in verwerkingscapaciteit - alle stimuli worden volledig verwerkt: niet selecteren top op bep niveau Info verwerken ifv handelen: 1 beweging, welke info relevant is voor actie 65 Opgeslaan tot KTG, dan selecteren wat nodig is De bottleneck is laat, vlak voor de respons o De meest relevante stimulus bepaalt wat de response moet worden - neurofysiologisch bewijs trekt Deutsch en Deutsch’s theorie in twijfel EEG stimulus: meer verwerking bij relevante, aandacht moduleert neurale respons ifv relevantie o Niet compatibel met Deutsch en Deutsch Plaatst de bottleneck veel eerder Resultaten eerder in overeenstemming met Treisman’s attenuatietheorie veel complexe info verwerken, waarom info selecteren: er is 1 beperking in ons handelen Info verwerken ifv handelen: 1 beweging, welke info relevant is voor actie Als je keuze moet maken: selecteren Info dringt door tot niveau v KTG, dan selecteren wat nodig is 2.4 Broadbent keert terug! Broadbent: Semantische verwerking v ‘niet’ geattendeerde stimuli zou onmogelijk moeten zijn Aandacht verplaatst zich langzaam (ong 500 ms) Onderzoek id volgende decennia: Verplaatsen v aandacht kan veel sneller (ong 50 ms) o Het is mogelijk om snel tss informatiestromen te wisselen o Doorsijpelen kan verklaren waarom niet geattendeerde stimuli toch incidenteel semantisch verwerkt worden toch veel verklaren o Broadbent’s model kan dus toch data verklaren die in 1ste instantie niet met het model verenigbaar waren onderzoek op aandacht adhv auditieve stimuli voor het visueel systeem hetzelfde? Deel 3: gerichte visuele aandacht - ook op analoge wijze of ander mechanisme? 1. Locatie-gebaseerde aandacht - we kunnen selecteren: veel visuele prikkels -> moeten selecteren - hoe vind selectie plaats? - 1. Erikson en St James (1986) Zoom- lens model o Bundel kan van grote variëren: omvang kan desgewenst uitgebreid worden o Idee aanpassen; meer mogelijkheden om visuele aandacht te verklaren Meer selectief inzoomen - 2. Posner (1980) attentional spotlight o = zoeklicht: binnen scène kleine locaties zoeken die we eruit lichten Metafoor: scène geen aandacht = donker, wel aandacht = beschijnen met licht Coverte aandacht o = ergens op kunnen letten, zonder we er rechtstreeks naar kijken Ogen fixeren op blikveld, ogen richten op andere locatie 66 o o Aandacht en kijkrichting los koppelen Problemen: vaste grote vh zoeklicht; we selecteren bep locatie vd = grote Mechanisme: niet plausibel 1.1 Bewijs voor zoom-lens model -> past beter dan zoeklicht LaBerge (1983) - gemiddelde RT op een probestimulus als functie vd prob positie. De probe werd gepresenteerd op het moment dat een letterreeks zou zijn gepresenteerd - gedragsexp: stimuli op bep positie presenteren en ppn beslissing over stimulus nemen - ppn: of enkelvoudige (1 letter detecteren die op 1 vd 5 mogelijke locaties kon staan) of woordbeslissingstaak (altijd woord identificeren en op alle locaties kijken) afh vd taak: verschil in RT afhv d positie: id lettertaak : aandacht meer of minder inzoomen; verder inzoomen: RT korter dan aandacht verdeeld. woordtaak: geen verschil zien. Snellere RT ih algemeen. Niet verklaren adhv spotlight -> evidentie: aandacht selectief op 1 locatie richten op visuele veld -> locatie meer of minder nauwkeurig kunnen attenderen -> alleen het geval of 1 locatie of meerdere? Müller et al (2003) - Target stimuli worden sneller gedetecteerd wanneer het geattendeerde gebied klein is - exp: fMRI: target stimuli in klein of groot gebied target stimuli sneller detecteren wanneer het geattendeerde gebied klein is (dichte concentratie), respons vd hersenen: meer focus beter verklaren met zoomlens dan zoeklicht v = grote - BOLD activatie ve groter deel vd visuele cortex wanneer aandacht op een groot gebied is gericht 2. Experimenten die een gespleten aandachtbundel demonstreren (meerdere spotlights) - limiet: visuele aandacht = zoomlens - meer dan 1 zoemlens! 67 Awh en Pashler (2000): mogelijk meerdere locaties = moment attenderen en hoe? exp: ppn stimuli detecteren die op voor gedefinieerde of op de andere 2 aangeduide locaties kon verschijnen. a. blauwgrijze gebieden geven de gecuede locaties weer. De nabije en veraf gelegen locaties zijn niet gecued b. waarschijnlijkheid vh detecteren ve target stimulus op valide (links of rechs) of invalide (nabij of veraf) locaties - invalide: niet accuraat detecteren - valide: wel accuraat conclusie: ppn goed in staat om selectieve te detecteren: niet verklaren obv aannamen dat we 1 zoeklens hebben we kunnen op meerdere plaatsen detecteren 3. Wat selecteren we? Attenderen we specifiek een locatie ih visuele veld? Waarom op 1 locatie? - scène locatie: wat staat er? Dagelijks: niet geïnteresseerd in locatie, maar object op locatie Wat selecteren we precies met aandacht voor verdere verwerking? - puur locatie: gebied of regio id ruimte? - object, of een groep objecten? Onafh v locatie, wel vaak gekoppeld - gebied id ruimte of een gegeven object? Locatie omdat er een object bevindt - moeilijk om onderscheid te maken tss: Aandacht voor een locatie Aandacht voort een object op die locatie -2 studies: adhv foto’s v huizen en gezichten Reden: gezicht 1 specifiek hersengebied : FFA Huis / object: PPA Wat doet aandacht met activatie id hersengebieden? locatie object - O’Craven, Downing en Kanwisher’s (2000) fMRI - O’Craven, Dowing en Kanwisher’s (1999) fMRI studie studie exp: evidentie voor locatie speelt een rol -> niet helemaal op locatie selecteren - 2 verschillende locaties en stimuli op het - exp: manipulatie: 2 stimuli over elkaar scherm aangeboden projecteren: gezicht en huis = locatie op 1. stimulus vh gezicht -> activeren FFA beeldscherm. 2. stimulus ve huis -> activeren PPA ppn: selectief of gezicht of huis letten. Hoe? bijkomende opdracht: hoe is de rode ovaal Stimuli staan niet stil, 1 kan bewegen georiënteerde: verticaal of horizontaal? - ppn: opdracht om te rapporteren wat de aandacht op de rode ovaal richten, aandacht bewegingsrichting is, selectie vestigen op 1 vd 2 verplaats zich naar deze constructie: -> ↑ vd FFA stimuli en andere is op dezelfde locatie -> locatieselectie belangrijk in aandacht - alleen selecteren obv locatie -> deze exp setup -> constructie : rode ovaal verplaatsen en alle resulteren; gezicht en huis in toenemende mate stimuli op deze locatie: ovaal en gezicht tgv verwerken: zowel in FFA en PPA: toename v constructie samen verwerkt, toenamen v activatie te meten is -> niet zo verwerking in FFA - bv gezichtsstimulus relevant; ppn let gezicht: -> conclusie: selecteren obv locatie selectieve ↑ in activatie in FFA, tenkoste vd PPA niet helemaal zo, blijkt in volgend exp en omgekeerd conclusie: instaat: 2 verschillende objecten, = locatie, in staat om te selecteren obv object 68 4. Ander bewijs voor object-gebaseerde aandacht - goed instaat om te selecteren obv locatie en op eigenschappen vh object zelf - Neisser en Becklen (1975) Ppn kunnen gemakkelijk hun aandacht richten op 1 scene en fysieke overlappende scene negeren - Marshall en Halligan (1994) Bestudeerden neglectpatiënten o = probleem in selectieve visuele aandacht, niet in staat om info in 1 golfveld te selecteren Vroegen ppn om ambigue vorm die opgesplitst was dmv gekartelde rand te kopiëren Problemen waren object-gebaseerd exp Marshall en Halligan - onderliggend oorzaak v neglect - assumptie: als neglect puur probl gekoppeld aan locatie -> context vd info niet belangrijk - exp: patiënten stimuli presenteren en na tekenen - neglect: probl met kunnen richten op stimuli v 1 locatie, resulteren: helft niet getekend, - exp manipulatie: middenlijn zo gepresenteerd: onderdeel v object of in intacte veld vd patiënt: onderdeel v object in tact, wel natekenen of in beschadigde object vd patiënt: niet natekenen - lijn over het midden, object : geen rol, niet uitmaken tot welk object behoren. - veel uitmaken tot welk object de lijn behoorde - aandacht: sterk gekoppeld aan bep object 5. Evaluatie - visuele aandacht kan gericht worden op een gegeven ruimtelijke regio - grootte vh geattendeerde visuele veld kan variëren - aandacht kan gesplitst worden over 2 niet naastliggende ruimtelijke regio’s Meerdere locaties kunnen attenderen - bewijs dat visuele aandacht gericht / selecteren kan worden op objecten in aanvulling op locaties id ruimte -niet geattendeerde (niet relevant) visuele stimuli kunnen nog tot op een behoorlijk gedetailleerd niveau verwerkt worden Toch bep invloed: niet bewust waarnemen, toch in staat om info te verwerken - rondom de spotlight is een gebied waar de verwerking geïnhibeerd word Bij info attenderen 69 6. Locatie- en object-gebaseerde aandacht - eenvoudig gedragsexp: simpele manier aantonen: aandacht in sterke mate gestuurd word door objecten - ppn displays: 1 cue: waar ppn target stimulus kon verwachten cue: R bovenhoek en doelstimulus ook daar valide: sneller detecteren cue: invalide: target niet op die plaats trager - experimentele manipulatie: aantal vd locatie met elkaar verbonden via witte balkjes vormde object op het scherm - 2 additionele condities: 1. Invalide: niet op locatie vd cue, binnen object o Trager, nog sneller -> stadia: 1st object selecteren en daar facilitatie vd locatie 2. Invalide: niet op locatie vd cue en niet binnen object o Object veel invl op RT vd ppn o Effect vd locatie afh vd onzekerheid vd cue: 100% valide: niet uitmaken of selectie v object relevant is of niet - interactie: selectie obv locatie en selectie obv object - vbn v displays zoals gebruikt door Egly et al (1994). -zware zwarte lijnen id panelen vd 2de kolom representeren de cue. - gevulde vierkanten id panelen id 4de en 5de kolom representeren de target stimulus - 5de kolom, bovenste rij, toont een binnen-object invalide trail - onderste rij een tss object invalide trail toont - door Umiltà (2001) 12. Wat gebeurt er met niet geattendeerde stimuli? (buiten zoomlens) - info verloren? Of toch iets met doen? hangt er vanaf - McGlinchey-Berroth et al (1993): toonden aan dat niet geattendeerde stimuli nog steeds in redelijke mate verwerkt kunnen worden Exp: bep stimuli die eigenlijk niet goed verwerkt moeten worden, toch invl, obv neglect patiënten Ze laten heel sterke effecten zien vd verwerking vd stimulus -> zelf niks over rapporteren Ondanks niet in staat om bewust te rapporteren, wel beinvl door info effect op geheugen -> wel onbewust: genegeerde info heeft invl - effecten ve eerdere presentatie ve tekening in het linker en rechter viusele veld op een matchingtaak en lexicale beslissing in neglect patiënten Exp 1: matching taak -> slecht op scoren, ze weten de info niet meer bewust Exp 2: lexicale (letterreeks geprimed door afbeelding) versnellen vd beslessing en onbewust kunnen 70 13. Lavie’s perceptuele belastingstheorie - wat moeten met info die moet genegeerd worden en invloed? - iedereen heeft een gelimiteerde aandachtscapaciteit Wat is de consequentie vh belasten vd aandacht? - vatbaarheid voor afleiding is het grootst indien: 1ste proces: taak perceptueel laagbelastend is omdat er dan aandachtshulpbronnen over zijn o Reden: perceptueel systeem niet hoog belasten -> capaciteit over om info te verwerken -> eerder afleiden door stimuli o Aantal taakgerelateerde waar te nemen stimuli o Verwerkingseisen die iedere stimulus stelt de 2 proces: Er een hoge belasting op executieve cognitieve controle functies (bv werkgeheugen is) o Vnl wanneer target-distractor discriminatie moeilijk is Cognitieve controle helpt om het onderscheid tss targets en distractors te maken - combi: lage perceptuele belastingen hoge cognitieve beslatend problemen met goed kunnen verwerken v alle stimuli 13.1 Bewijs - exp: afleidbaarheid en perceptuele belasting resulteerde id perceptuele belastingstheorie - 2 zaken manipuleren 1. perceptuele belasting 2. cognitieve belasting 1ste ppn:specifieke doelletter identificeren: X of Y - stimulus: alleen of met 6 irrelevante afleiders -2de: los vd reeks; grote irrelevant afleidingsstimulus op scherm ppn ↓ goed - belangrijke bevindingen: effect vd afleider enkel wnr perceptuele belasting ↓ was: bij 1 letter - grafiek gemiddelde identificatietijd als functie vh distractor type (neutraal vs incompatibel) en perceptuele belasting (laag vs hoog) obv data Lavie (1995) - geïdentificeerde en afleider; incompatibel met geïdentificeerde stimulus vertraging bij ↓ perceptuele belasting - hoge:hogere RT en geen effect vd afleider idee: visueel systeem volledig belast: geen ruimt voor extra info Deel 4: stoornissen id visuele aandacht - centrale rol ih beter kunnen verstaan van aandachtsmechanisme 1. Visuele aandachtsstoornissen: neglect - hemi-neglect: Effect v hersenbeschadiging: Atone Ruderschimdt: herseninfarct Aandacht linker visueel veld verloren o Herstel in aantal zelfportretten : meer detail in L deel terug Bizarre fenomenen: o Patiënt stimulus presenteren en rapporteren: wel of niet waarnemen selectief rapport Vb exogene aandacht (later) o Object aanbieden en roteren: welk deel niet rapporteren? 71 L of R? R voor rotatie R niet geattendeerd, draaien, ppn blijft instaat om aandacht vast te houden aan object dat zich bevindt in beschadigd blikveld Niet verklaren obv probleem in visueel systeem o Exp sint-pieters plein in Rome beschrijven: enkel R zijde beschrijven, overzijde vh plein bevinden: R zijde beschrijven probleem in selectie vd info - neglect: aard vh probleem: Gebrek aan bewustzijn voor stimuli gepresenteerd op een locatie contralateraal ad zijde vd hersenbeschadiging o Schade meestal id rechter hemisfeer’s inferiore pariëtale lobe Temporo-pariëtale junctie Angular gyrus o Beperking typisch ih contralesionale linker visueel veld o Wel nog onbewust info 12 verschillende patronen v beperking (verschillende neglect) - neurale basis v neglect Fierro et al (2000) o TMS ad angular gyrus o Verstoort een lijn bisectietaak Bartolomeo et al (2007) o Review o Neglect vanwege een disconnectie ve groot scala aan hersennetwerken in id pariëtale en frontale gebieden linker blikveld: vaak niet getekend en gewoon weggelaten 1.1 Symptomen van neglect: extinctie - competitie tss verschillende input stromen - fenomeen waarbij iemand een enkelvoudige stimulus in 1 visueel veld (meestal links) kan detecteren, maar hier niet meer toe in staat is wanneer een 2de stimulus gelijktijdig ih andere visuele veld word gepresenteerd Suggereert het bestaan ve competitief mechanisme vd stimuli uit de omgeving Bewust van 1 object in slecht veld waarnemen, maar verdwijnt in contact veld - vaak gevonden in neglectpatiënten - neglect heeft primair een effect op bottom-up processen Stimulus binnen -> verwerking in hoge orde gebieden: mis Corbetta en Shulman (2002) o Beargumenteerde dat neglect vooral wordt veroorzaakt door verstoring ih stimulus gedreven systeem Bartolomeo en Cockron (2002) o Het doelgerichte systeem is waarschijnlijk relatief intact 2. Visuele aandachtstoornissen - waar optreden? Vaak thv pateritaal schors: info voor deel verwerkt, representatie: bewust wording verdwijnt Afzwakken: stimuli minder in elkaar in competitie treden: onderdeel v groter geheel, geïntegreerd worden deel vd niglect problemen verdwijnen 72 - genegeerde info ondergaat pre-attentieve verwerking: Priming / preferentie effecten Enige activatie in V1 (Reese et al 2000) - neglect/ extinctie patiënten hebben ook milde top-down selectieproblemen in de ipsilaterale hemisfeer Ze kunnen irrelevante stimuli in dat veld niet negeren (Snow and Mattingley 2006) - Marzi et al (1997) Extinctie treedt deels op omdat de contralesionale stimuli niet voor aandacht kunnen wedijveren Contralesionale stimuli worden trager verwerkt - Neglect symptomen kunnen verminderd worden door: Stimuli te laten integreren ipv wedijveren Prisma adaptatie (Chokron et al 2007) Deel 4bis: aandachtsnetwerken - gegeven de fenomenen - ih auditieve systeem kunnen selecteren obv bep elementaire stimuli kenmerken - visuele domein: complexe manier stimuli selecteren - obv patiëntenstudies geïntegreerd model voor maken, wat aandacht kan verklaren? - heterogeen concept veel verschillende benaderingen om dit te verklaren - 2 meest invloedrijkste aandachtsmodellen 1. coverte aandacht = het verplaatsen vd aandacht naar een specifieke locatie, in zonder dat er sprake is v oogbewegingen Als we ergens op letten -> oog meebewegen, o Voor we oogbeweging maken -> aandacht al naar nieuwe locatie kunnen verplaatsen Posner (1980) endogene cue: in belang v ppn, gebruik maken vd cue - exp: aandachtmechanisme te onderzoeken - paradigma: Posnerparadigma / symbolische cueing paradigma gebruik maken v cue’s geeft info over locatie waar ppn later stimulus kan verwachten o bv: pijltje dat naar rechts wijst o valide: pijltje recht – stimulus in R blikveld o invalide: pijltje links – stimulus R o ppn: veel sneller bij valide dan niet valide, symbolische cue: RT voordeel, als het betekenisvol is vgl met neutrale cue: plusje (= geen info , over locatie): tss RT valide en invalide o valide: voordeel tov neutrale en invalide o invalide: nadeel hebben valide: direct en waarnemen, o verkeerde: aandacht al gericht, loslaten en opnieuw verplaatsen - obv paradigma: verschillende stadia id manier waarop we aandachten richten: oriënteren – loslaten v geattendeerde locatie – verplaatsen – vast zetten op nieuwe locatie Exogene cue: - niet symbolisch, flitst rechtstreeks op locatie waar stimulus zal plaats vinden 73 - flitst trekt automatisch de aandacht - stimulus presenteren Ppn sneller om stimulus te identificeren tov invalide cue 2 vgl fenomenen: - exogene/ endogene overeenkomen sneller - exogene / endogene niet overeenkomen trager - 2 belangrijke verschillen tss cues: 1. Exogene: niet betekenis vol zijn, = resultaat ook al geen voorspellende waarde o Symbolische: enkel effectief bij voorspellede waarde 2. Exogene: kort durende facilitatie, meer verstreken tijd: geen voordeel meer o = inhibition of return 1.1 1ste systeem: Posner’s aandachtssystemen 2 verschillende mechanisme identificeren te betrokken zijn bij de aansturing vd aandacht - anterieure aandachtssysteem (groen) Betrokken bij verwerken v symbolische info / endogene - posterieure aandachtssysteem (oranje) Betrokken bij verwerken v exogene cue Geen taak voordeel endogene systemen - anterieure aandachtssysteem - gecontroleerd door de intenties en verwachtingen vh individu - betrokken bij de verwerking v centrale cues Exogene systemen - posterieure aandachtssysteem - automatisch verplaatsing vd aandacht - betrokken bij verwerking v niet-informatieve perifere aanwijzingen - saillant stimuli of stimuli die sterk v andere afwijken hebben een hogere kans om geattendeerd te worden 1.2 Drie aandachtsvaardigheden - Posner en Petersen (1990) identificeren: Posteriore (stimulusgedreven) aandachtssysteem: 3 stadia doorlopen bij symbolische constructie voor we nieuwe locatie kunnen attenderen o 1ste stadium: loslaten v aandacht posterieur pariëtaal o 2de: Verplaatsen v aandacht superior colliculus o 3de: Vastkoppelen aan nieuwe visueel stimulus pulvinar (thalamus) o Automatisch, op laag niveau Anterieur aandachtssysteem o Doelgericht; welk en hoe omzetten in actie? o Vgl met de centrale uitvoerder (centrale executieve) ih werkgeheugen 1.2.1 loslaten van aandacht Losier en Klein (2001) 74 -neglectpatiënten zijn meest beperkt wanneer ze proberen objecten ad interactie zijnde los te laten Moeilijk: stimulus intacte veld los te laten & selecteren ih beschadigde - geattendeerde objecten oefenen een houvast uit ‘plakkerige’ fixaties ook gevonden in simultanagnosie - slechts 1 object tegelijkertijd gezien worden wanneer objecten geclusterd zijn 2. Inhibition of return (IOR) = voorkeur voor nieuwe locaties en objecten - enkel aandacht op exogene, reflextieve wijze oriënteren - aandacht richten kort op locatie richten en vervolgens niet meer op nieuwe locatie richten voor bep tijd voorkomen: aandacht steeds opnieuw getrokken door opvallende gebeurtissen irrelevant loslaten - Posner en Cohen (1984) Korte cue-target intervallen (<300 ms) o Responses op gecuede targets waren sneller dan die op niet gecuede targets Met langere intervallen o Responses op de gecuede targets langzamer dan die op niet gecuede Aard: is IOR object- of locatie gebaseerd? - List en Robertson (2007) IOR heeft karakteristieken v object gebaseerde inhibitie, maar: o Komt langzaam ophang o Klein in amplitude o Gevoelig voor veranderingen id procedure - Leek, Reppa, Tipper (2003) Bestaan v combi’s v object- en locatie-gebaseerde IOR: o Het inhibitoire effect is kleiner wanneer de objecten afwezig is - doelen (vd ppn) kunnen bepalen of IOR meer object- dan wel locatie gebaseerd is Bron van IOR - Posner en Cohen (1984) IOR veroorzaakt door inhibitie v perceptuele en/ of aandachtsprocessen - Taylor en Klein (1998) IOR veroorzaakt door inhibitie v motorprocessen - Prime en Ward (2004) – ERP IOR is een perceptueel fenomeen en niet een motorisch - Tian en Yao (2008) – ERP Zowel sensorische als motorische inhibitie 3. 2de model: model Corbetta en Shulman - veel overeenkomsten met Posner - nog beter en gekoppeld ad bio - meta-analyse id natuur: welke hersengebieden nu betrokken zijn bij verschillende functies model dat bestaat uit 2 verschillende mechanisme 3.1Een top-down aandachtssysteem: een endogeen, dorsaal systeem - netwerk v hersengebieden mbt doelgerichte aandachtssystemen Verwerken symbolische info - bestaande uit: dorsaal fronto- pariëtaal netwerk 75 Allemaal betrokken bij verwerken v symbolische info 3.2 Bottom-up aandachtssysteem: een exogeen, ventraal systeem - stimulusgedreven aandachtssysteem Aandacht zal waarschijnlijk getrokken worden door distractoren die sterk op taakrelevante stimuli lijken - werkt als ‘circuitbreker’: onderbreekt werking top-down afentoe Voor plotselinge veranderingen id omgeving Snel aandacht verplaatsen naar saillante info - bestaat uit een netwerk v rechtshemisferische frontopariëtale hersengebieden 3.3 Twee interacterende systemen - aandacht regulering - deze 2 aandachtssystemen functioneren gezamenlijk en interacteren met elkaar - verbindingen tss de temporo-pariëtale junctie en de intrapariëtale sulcus interrumperen doelgerichte aandacht in geval van onverwachte stimuli Top-down: normale aandachtsregulatie, top-down onderbreken op het moment dat er iets onverwachts gebeurt o Relevant: top-down overnemen, irrelevant: top-down gaat veder - info over het belang vd onverwachte stimuli bereikt via de intrapariëtale junctie de temporopariëtale junctie 3.4 Een neurobiologisch model voor aandacht -samengevat reduceren neurobiologisch model - 2 belangrijkste spelers gezien: frontale en pariëntale gebieden - hoe vind selectie plaats? Waarom sommige verder verwerken en andere niet? - afh vh doel: regulatiemechanisme primaire verwerking kunnen beinvl Regulatie: gebieden verboden met visuele cortex -> selectief opgebouwd uit verschillende modules: verwerking locatie, kleur, objecten Obv model: hoe aandachtsselectie ingrijpt op perceptuele verwerking Vanuit controlegebieden regulatiesignalen -> visuele cortex: verwerking v bep stimulus eigenschappen selectief wordt versterkt en afgezwakt o Bv: let op L, instructie> regulatiesignaal richting V1 -> input vd info vh Lblikveld met voorkeur verwerken o Bv: Let op rood: kleurinfo id visuele gebiedenbij neuronen gevoelig voor rood - > selectief gevoeliger voor verwerking vd stimuluseigenschappen Verklaren: heel selectief op veelheid v eigenschappen kunnen letten Objecten kunnen selecteren -> verhoging id FFA 3.5 Corbetta en Shulman (2002); Corbetta (2008): evaluatie sterktes -veel verklaren: bewijs voor onafh systemen Corbetta and Shulman’s (2002) metaanalyse:in staat om groot scala v aandachtsfenomeen verklaren obv beperkingen - aard vd interactie: nog niet weten Hoe instaat om de lopende verwerking vh doelgerichtsysteem onderbreken? Hoe bepaald of dat stimulus relevant is 76 goed in overeenstemming met data: 2 onafh systemen Neglect patiënten bep stoornissen id stimulus gedreven systeem of niet? Hoe controle terug geven? - rol v aandacht in diversiteit aan taken: 1 model obv type taak: cue -> varianten op basisparadigma v Posner Andere varianten: nog niet goed ingepast in model - rol vd neurotransmitterstoffen: verschillende systemen, iedereen en bep rol. Hoe snel ze er een rol in? veel aspecten v aandacht verklaren, er zijn ook nog veel dingen open Deel 5: visueel zoeken - niet goed verklaren adhv model : wat gebeurt er al we zoeken naar info? Cue: waar info -> aandacht naar plaatsen o Niet zo eenvoudig o Zoeken naar iets: niet waar je moet zijn en toch instaat om na verloop v tijd iets te vinden in bep display, hoe? - snel detecteren ve target in een visueel display Obv aandacht of obv perceptie? o Het hangt ervan af Varieer de set- of de displaygrootte Varieer de eigenschappen vd target stimulus (bv rode G) en waarschijnlijkheid (bv de helft vd trails) o Rode G: simpel -> saillant : springt eruit, gedefinieerd door 1 afwijkende eigenschap - rode cirkel: geen probleem - moeilijker: T vinden - unieke element: niet gedefinieerd door 1 element, maar door unieke combi v elementen, die op zich niet uniek zijn visueel zoeken: moeilijker 1. Feature integratie theorie - aandacht nodig voor bovenste fenomeen te verklaren - Treisman (bv 1988, 1992): afh vd aard (wat men zoekt): eenv of moeilijker: zoeken nr conjunctie Eigenschappen v objecten (bv kleur, grootte of oriëntatie) zijn separeerbaar vh object zelf o Automatisch definiëren Snel initeel parallel proces identificeert de eigenschappen o Onafh vd aandacht Dan volgt een langzaam serieel proces wat objecten vormt door eigenschappen te combineren o De eigenschappen kunnen gecombineerd worden door aandacht te richten op locatie vh object Elke stimulus eens attenderen en individuele eigenschappen binden 77 o Het combineren vd eigenschappen kan beïnvloed worden door opgeslagen kennis o Proces kost tijd en is moeilijker ‘illusoire conjuncties’ (v eigenschappen) kunnen voorkomen o Probleem: eigenschappen niet kunnen binden op juiste manier -> fouten in perceptie o Wanneer aandacht afwezig is o Wanneer relevante opgeslagen kennis afwezig is - schematisch: displat met verschillende objecten -ontleden in elementaire eigenschappen en op verschillende kaarten opgeslagen Instaat om voor 1 object te combineren -> aandacht gericht op deze locatie welke????? - consequenties die te toetsen zijn Enkele eigenschappen zoekt -> automatisch: RT niet beinvl door aantal elementen op display Maakt niet uit hoeveel irrelevante, 1 afwijkende gekarakteriseerd door 1 eigenschap> onmiddellijke eruit wijzen - + trails: afwijkend model was: niet uitmaken hoeveel objecten presteren: RT-> constant en snel Vb parallel zoeken - zoeksnelheden bij conjuncties: eigenschappen die niet uniek zijn, maar vd conjunctie wel uniek Maakt uit hoeveel elementen ih display zijn: ieder scannen: afw of niet? Vb serieel zoeken - - trails: geen afw model -> lichte toenamen, langer voor rapporteren; geen of wel ofw - prestatiesnelheid op een detectietaak als functie vd definitie vd target (conjunctief vs enkelvoudige taak) en displaygrootte obv Treisman en Gelade (1980) 1.1 Treisman’s (1993): feature integratie theorie: verfijnd - verfijnen: oorspronkelijk obv idee aandacht puur gedreven door locatie Zonet: meerdere manieren voor aandacht richten: ook objecten selecteren - selectie obv locatie Obv smal of breed aandachtsvenster - selectie obv eigenschappen Oppervlakte definiërende eigenschappen o Kleur o Helderheid o Relatieve beweging 78 Vorm definiërende eigenschappen: o Oriëntatie o Kleur - selectie obv objectgedefinieerde locaties - late selectie welke een objectbestand definieert Dit controleert de response ve individu theorie: mee geëvolueerd met latere bevindingen id literatuur 1.2 Kritiek op de theorie: geleid zoeken Wolfe (1998) Onderscheid tss parallel en serieel zoeken: kunstmatig o Veel actuele studies: onderscheidt: gradueel o Wolf: meer obv info die online beschikbaar komt Combi vd 2 processen Ipv we veronderstellen dat het initiële eigenschapverwerkingsproces parallel is en de daaropvolgende processen serieel, verondersteld geleid zoeken dat de processen variëren qua efficiëntie o Zoekproces: continue combi o Selecteren in 1ste instantie aantal deelobjecten -> mogelijk kandidaat Erbinnen: verfijnder nr info zoeken die we willen vinden Initiële verwerking vd basale eigenschappen resulteert in een activatiekaart o Intern door kaarten waar info gerepresenteerd is o Ieder item ih visuele display heeft zijn eigen activatieniveau o Targeteigenschappen worden sterker geactiveerd Efficiënter dan de feature integratie theorie omdat stimuli die geen targeteigenschappen bevatten genegeerd worden o Objecten met de hoogste activatie ontvangen aandacht 1.3 Feature integratie theorie: evaluatie sterktes -hoge historische relevantie: ook goed geactualiseerd obv recente bevindingen - benadrukken vd relatie tss perceptie en aandacht: past er goed in beperkingen - minder duidelijk onderscheidt tss serieel en parallel - zoeksnelheid: niet helemaal juist - invloed v gelijkaardige distractoren: niet naar gekeken, niet id theorie verklaard - neglect / extinctie patiënten: geen goede uitspraak over de problemen 2.Visueel zoeken : nieuwe theorieën - opzoek naar nieuwe invalshoeken om fenomenen beter te verklaren - ander model texture tiling model: Info id periferie is veel belangrijker dan voorheen gedacht o Visuele nauwkeurigheid ↓ naarmate verder id periferie niet goed door eerdere modellen verklaard Rol vd top-down verwerking om een duidelijk beeld te creëren o Kritiek: altijd bottom-up: geen top-down Behalve geleid zoeken v Wolfe o Visuele zoekprestatie vooral bepaald door de info id representatie ih visueel veld Gericht zoeken rondom fixatie en kaarten v doellocaties obv top-down 79 o Zoeksnelheid werd bijna volledig verklaard door info Snel doellocaties sellecteren ander model dual-path model - benadrukt het belang v eerdere ervaringen en top-down verwerking Bv kennis over waar je objecten wel of niet kan vinden Model voor visueel zoeken adhv gist o Foto’s: snel alles herkennen, weten waar het is o Snel locaties uitsluiten: hier niet zoeken Nieuwe benadering parallelle verwerking tss: - selectief pad: beperkte capaciteit individuele selectie in staat om stimulus eigenschappen te binden objecten herkennen traag en gedetailleerd - niet-selectief pad: verwerkt de essentie (gist) ve scène Helpt om de verwerking ih selectieve pad bij te sturen Meer van belang ih dagelijks leven dan ih lab Reguleert het selectieve pad Snel locaties uitsluiten: hier niet zoeken Snel niet in detail, wel essentie idee: niet-selectieve: snel scan en potentiële doellocaties snel registreren, scene opvoorant uitsluiten. Selectieve pad: op efficiënte wijze zoeken naar info visueel zoeken: goed gebruik v deze info -gebruik v top-down kennis - ppn obv auditieve info: target lokaliseren in visueel veld door te kijken Geen idee waar de stimulus is Meer taak beheersen -> ppn oogbeweging meer beperken -> gevolg leren vd taak obv eerdere ervaring blauwe: fixaties op vroege trails rode: fixaties op latere trails invloed top-down info op visueel zoeken 2.1 Thornton en Gilden (2007): visueel zoeken naar meervoudige-targets - wanneer targets en distractoren verschillen op een enkelvoudige dimensie: Detectietijd voor targets namen slechts matig toe met het toenemen vd setgrootte bij enkelvoudige target trials Detectietijd namen af met toenemende setgrootte wanneer alle items targets waren o Suggereert parallelle verwerking - bij complexe visuele taken: Detectietijden voor targets namen drastisch toe met toenemende displaygrootte in enkelvoudige target trails Detectietijd voor targets namen ook toe met set grootte wanneer alle items targets waren o Suggereert seriële verwerking sommige taken vragen om seriële verwerking, andere taken om parallelle verwerking 2.2 Wanneer targets zeldzaam zijn - Wolf et al (2007) luchthaven screening experiment 80 Zoeken en wat je moet vinden is zeldzaam o Ideale omstandigheden: bep afwijking constateren -> rapporteren o Zo zeldzaam -> rare bias -> als hij voorkomt ook niet rapporteren Security: bagage controleren -> wapens en explosies detecteren in koffers o Nog nooit voorgekomen o Voorkomen: niet rapporteren Wanneer targets (wapens) in 50% v alle trails voorkomen o 80% gedetecteerd 20% gaat erdoor heen Wanneer targets op 2% v alle trails voorkomen o 54% gedetecteerd Ppn ontwikkelen een criterium wat veel conservatiever was bij lage target ratio’s o Op ons hoede voor deze situaties: afwijkingen zeldzaam -> neiging om dit niet op te merken o Alert houden op het feit dat het kan voorkomen Af en toe met opzet zo’n target sturen Anders efficiëntie overbodig Deel 6: cross-modale aandacht Filmpje: - 2 illusies Richting vh geluid negeren Beel & geluid koppelen o Bv tv luidsprekers andere locatie dan beeld, nooit bewust vd discrepantie, locatie v geluid her berekenen crossmodale aandacht 1. Twee types spatiële aandacht endogene spatiële aandacht - vrijwillig richten vd aandacht op een bepaalde locatie In afwachting op een targetstimulus die daar gepresenteerd gaat worden exogene spatiële aandacht - het niet vrijwillig richten vd aandacht op een bep locatie Gedreven door eigenschappen vd stimulus, zoals intensiteit en dreigingniveau Aandacht wordt getrokken door saillante stimuli cross-modale aandacht - gelijktijdige coördinatie v info van 2≠ sensorische modaliteiten - stimulatie v 1 modaliteit op een bepaalde locatie zorgt er voor dat aandacht in een andere modaliteit ook op die locatie gericht zal worden bv straat oversteken & hoort claxon kijken & auto proberen ontwijken wisselwerking L: endogene R: visueel + auditieve en bottom up 81 1.1 Endogene spatiële aandacht Eimer en Schröger (1998) - experiment: Inhoever heeft het letten op visuele stimuli invloed op het verwerken vd auditieve stimulus en omgekeerd - methode: Twee stromen licht en twee stromen geluid o Voor iedere modaliteit 1 stroom links gepresenteerd en 1 stroom rechts ERP activatie op niet-afwijkende stimuli o Door veel herh kan men het ERP onderscheiden o ERP gericht op iets anders: amplitude vergroten, toontje L grotere ERP dan toontje R o Visueel: geen ≠ bij 1 modaliteit, wel ≠ gevonden: ook ≠ tss activatie relevante locatie vs niet relevante locatie - taak: Detecteren van devianten in 1 modaliteit o Ad random, ≠ locaties, afentoe afwijkende stimuli Bv afwijkend toont dat links wordt gepresenteerd - conclusie: De allocatie van aandacht ah linker / rechter kanaal in 1 modaliteit beïnvloed tot op zekere hoogte ook de allocatie van aandacht op stimuli links / rechts id andere modaliteit o Aandacht loopt parallel over ≠ modaliteiten, endogeen richten: visueel en auditief 1.2 Exogene spatiële aandacht - exp: variant op Posner: visuele cue vervangen door toontje : ene modaliteit beïnvloed de andere Spence en Driver (1996) Driver en Spence (1998) - visuele beoordelingen waren nauwkeuriger - visuele aandacht op een bepaalde locatie kan wanneer een niet-voorspelende auditieve cue ad aandacht voor tactiele stimuli beïnvloeden en zelfde zijde vh display werd gepresenteerd als visaversa waar later een visuele target werden gepresenteerd - idem wanneer de visuele en auditieve stimuli werden omgewisseld 2. De buiksprekerillusie - mishit tss visueel & auditief signaal Geluid beïnvloed door visuele info: lokaliseren geluid obv wat we zien - geluid worden ten onrechte waargenomen als zijnde afkomstig ve visuele bron We maken meer gebruik van visie voor het lokaliseren van gebeurtenissen omdat de visuele locatie-info meestal wel betrouwbaar is - Bonath et al (2007) Gebruikten Fmri en ERPs om aan te tonen dat de buiksprekerillusie activatie id auditieve cortex oproept voor het matchen vd geluidbron met de visuele locatie Vereenvoudigen vh filmpje: display: visuele stimuli samen met toontjes zo gepresenteerd id relevante trails: id midden en gekoppeld aan stimulus L of R. helft vd gevallen wel illusie: niet uit het midden, andere helft ervaart illusie niet 82 2.1 buiksprekerillusie effect wel of niet waarnemen vd stimuli op de hersenen - op het paneel staan de trails - bovenste illusie ervaren, onderste niet -golf: ERP door auditieve stimulus, in alle gevallen identiek, geen fysieke ≠ - blauwe plaatje: verdeling elektrische potentiaal onderscheiden - bv: C: geen illusie zowel voor L als R visuele stimuli geen verschil, symmetrisch over hersenen - illusie wel waarnemen verdeling potentiaal over hersenen, potentiaal naar R bij illusie L en omgekeerd sterker over contralaterale hemisfeer: sterker ervaren v illusie is collebaalt, vroeg vd visuele verwerking gestimuleerd - ook na MRI: evidentie voor verschuiving ih detail waar activatie is. - ≠ in vroege auditieve verwerking. Illusie v laag niveau en vroeg verwerken 2.2 Samenvatting - suggereert dat visuele info auditieve informatie domineert Is echter een voorbeeld vd modality appropriateness hypothese o Niet ih algemeen geldig De senosrische modaliteit met de hoogste resolutie corrigeert de andere modaliteit o visuele modalteit is goed in ruimtelijke info; goed waar iets gebeurt, minder goed wanneer. Auditieve: niet goed waar, heel sterk gecorrigeerd door de visuele modaliteit - kan auditieve modaliteit visuele domineren? Temporal ventriloquism = temporele buiksprekerseffect 2.3 De temporele buiksprekerillusie - omgekeerde situatie - 1st visuele stimuli en later auditieve - effect vd auditieve: ppn systematische fout vd tijd vd visuele stimuli Visuele stimuli later zien Tijdsinfo vh auditieve signaal corrigeren en aanpassen 3. Cognitieve neurowetenschap van Multi-Modale Aandacht - algemeen: interactie ≠ sensorische modaliteiten - interactie: visueel en auditief: heel vroeg plaatsvinden - Multi-modale neuronen: vroeg reageren op gelijk aanbiedingen Reageren op stimuli in diverse modaliteiten Gevoelig voor locatie vd stimuli - Molholm et al (2007) 83 ERP bewijs voor de verwerking v geassocieerde stimuluseigenschappen id taakirrelevante modaliteit - Driver en Noesselt (2009) Multisensorische interacties rond de o Midbrain o Cerebrale cortex o Auditieve cortex sterke interactie 3.1 Multi-Modaal Aandachtsonderzoek: evaluatie sterktes - divers bewijs is beschikbaar om de assumptie dat aandacht modaliteitonafhankelijk is onderuit te halen, er zijn sterke interacties beperkingen - theorieën zijn nog te ontluikend om de sterke van veel effecten te verklaren, nieuw onderzoeksgebied, maar veel vooruitgang om de verschillende gebieden te verklaren. (eerder sterk) - vaak gebruik gemaakt v complexe en gekunstelde taken - te weinig nadruk op individuele verschillen Deel 7: verdeelde aandacht - ervoor selecteren van 1 stimuli uit vele stimulus - we denken dat we goed in zijn in het verdelen vd aandacht niet waar 1. Verdelen en autorijden - autorijden tijdens mobiel telefoneren (ook ‘handsfree’) veroorzaakt: Dat bestuurders vaker een rood licht missen Een toename in RT Bij een cruciale (2de) taak: info missen Probleem: is de aandacht, niet met een gsm in je hand zitten Samen id auto: wel babbelen -> we zitten samen ih verkeer, beide kunnen anticiperen - deze tekortkomingen kunnen veroorzaakt worden door: Bottleneck (hersenhals waar niet alle info tegelijkertijd doorkan) id centrale verwerking, waardoor taken serieel uitgevoerd moeten worden o 1st taak afronden voor we ad volgende aandacht beginnen o Levy et al (2006) Een vorm van inattentional blindness o Info missen doordat je aandacht is afgeleid o Strayer en Drews (2007) 2. Factoren die dubbeltaak prestaties beïnvloeden - wanneer beide taken manuele responskeuzes zijn 1. taakgelijkenis Treisman en Davies (1973): de sensorische modaliteit o Ene visueel en ander auditief, minder moeite dan beide visueel of auditief McLeod (1977): responsmodaliteit 2. Oefening Spelke, Hirst en Neisser (1976) 84 o 2 studenten trainden gedurende 5 uur/ week, 4 maanden lang Verbetering in accuraatheid o Verbeteringen mogelijk het gevolg ve leniger wisselen tss taken 3. Taakmoeilijkheid Sullivan (1976) o Het schaduwen van redundante boodschappen leidde tot een verhoging van meer niet geschaduwde boodschappen o Moeilijke taak moeilijker te combineren met 2de taak - sensitiviteit voor auditieve en visuele signalen als functie vd simultane inbeeldingmodaliteit (auditief vs visueel). Uit Segal en Fusella (1970) -bv sensorische modaliteit: 2 auditieve moeilijker dan auditief en visuele 3. Centrale capaciteitstheorie - theoretische mechanismen: waarom wel / niet in staat zijn om taken te combineren Kahneman’s (1973) centrale capaciteitstheorie Bourke et al (1996) testten deze theorie - 1 centraal aandachtssysteem wat flexibel - ppn kregen 2 van 4 taken, 1 benadrukt als ingezet kan worden belangrijk 1. Random generatie ≠ hulpbronnen aanroepen 2. Prototype leren 2 taken met = hulpbronnen-> beperking 3. Handmatige taak - strikte beperking in hulpbronnen (resources) 4. Toontaak Hulpbronnen: niet duidelijk - de meeste belastende taak interfereerde het - waarom beperkt in het uitvoeren v 2 ≠ taken meeste Obv combi v effecten: hoe complexer - deze resultaten verklaren nog niet de aard vd hoe groter de interferentie is centrale capaciteitslimiet Simpel idee 3.1 Centrale capaciteitstheorie: evaluatie sterktes - de notie ve centrale capaciteit is consistent met veel empirische bevindingen Bourke et al (1996) Neuroimaging studies beperkingen - gevaar ve cirkelredenering Geen idee v hulpbronnen: taak interferentie gedeelde hulpbron: verklaring vd gedeelde hulpbron id empirische opvatting zelf - de aard vd centrale capaciteit is niet duidelijk genoeg - interferentie kan ook veroorzaakt worden door: Response selectie taakgelijkenis 85 4. Verdeelde aandacht: dubbeltaken 4.1 Multiple-resource theorie: - extinctie v Kahneman’s centrale capaciteitstheorie - verwerking gebeurt dmv ≠ onafh mechanismen of hulpbronnen - 4 belangrijke dimensies: 1. verwerkingsstadia 2. verwerkingscodes 3. modaliteiten 4. responsetypes 4.2 Wickens (1984) multiple-resource theorie - hypothetisch 3D structuur vd menselijke verwerkingshulpbronnen - limitaties obv input modaliteit, aard vd taak, stadium vd verwerking en responsmood 4.3 Dubbel taken - interferentie soms wel, soms niet,omstandigheden v interferentie threaded congition - taken die ≠ hulpbronnen vereisen kunnen beter samen gaan dan taken die een beroep op dezelfde hulpbronnen - Wicken’s model vertoont overeenkomsten met het werkgeheugen model v Baddeley (HF6) - hoe minder hulpbronnen gedeeld, hoe beter 2 taken tegelijkertijd uitgevoerd kunnen worden metafoor met PC - pc: ≠ programma’s = tijd, zogenaamde treaded dread centrale eenheid gecontroleerd onafh v elkaar, behalve op specifieke momenten: alle draden naar hetzelfde apparaat bv keyboard: we stoppen de draden in, zij ondervinden invloed en gaan door onderliggend idee v threaded congition 4.4 Threaded congition theorie = elk proces is onafh verwerkingsdraad = actief, geen overloop = onafh lopen - gedachtestromen kunnen gepresenteerd worden als onafhankelijke ‘verwerkingsdraden’ te vgl met ‘multithreading’ in pc - theoretische assumpties verschillende draden of doelen kunnen tegelijkertijd actief zijn o zolang er geen overlap is tss de benodigde hulpbronnen is er geen interferentie wanneer 2 of meer draden dezelfde hulpbronnen nodig hebben moeten de concurrerende draden wachten - gepresenteerd op niveau van brein, congitie en gedrag - geen centrale uitvoerder (cf werkgeheugen) voor de allocatie (claimen) van hulpbronnen als het nodig is gaat automatisch - taken controleren allocatie v hulpbronnen zelf (gierig, maar beschaafd) gierig claimen indien nodig: als het beschikbaar is -> onmiddellijk pakken 86 beschaafde teruggave indien niet meer nodig - overeenkomst met Multi-resource model - +: theorie uitgewerkt tot een computationeel model, gebruiken op precieze predicties te maken - voorbeelden van taken: minder performatie vanwege competitie van hulpbronnen (Nijboer et al 2013) complexe rekentaken (aftrekken met overdracht) worden verslechteren meer dan simpele tgv een tweede, geheugenbelastende taak (Borst et al 2013) beter: taakpresentatie wanneer ppn zelf kansen kan bepalen wanneer ze konden switchen o beter dan opgelegde - verschillende successen: identificatie vd belangrijkste cognitieve hulpbronnen succesvolle test vd theorie dmv computationeel modelleren vermijding vd aanname ve centrale uitvoerder of andere vage constructen kan de flexibiliteit v ppn goed verklaren kan verklaren waarom mensen vaak minder moeite met dubbeltaken hebben dan andere theorieën voorspelden sterk model voor multitasken 4.4 de cognitieve neurowetenschappelijke benadering v dubbeltaken: evaluatie sterktes - verklaard waarom het verdelen v aandacht tot interferentie-effecten kan leiden: er is een maximum qua hulpbronnen die tegelijkertijd op 2 taken ingezet kunnen worden o onderaddiviteit Dubbeltaakuitvoering vereist de coördinatie die in een simpele taal niet nodig is beperkingen - niet duidelijk waarom de prefrontale gebieden al dan niet belangrijk zijn id dubbeltaak situaties - nog steeds niet duidelijk welke processen precies door de prefrontale cortex uitgevoerd worden Deel 8: automatische processen - in vele situaties automatiseren we taken 1. Shiffrin en Schneider (1977) - taak: Letteridentificatie taak In sommige omstandigheden automatiseren: geen beperking, geen leereffect soms moeizaam - gecontroleerde processen: Beperkte capaciteit Vereisen aandacht Kunnen flexibel gebruikt worden in veranderde omstandigheden - automatische processen: Geen capaciteitsbeperkingen Vereisen geen aandacht en kunne moeilijk aangepast worden wanneer ze eenmaal aangeleerd zijn 87 - RT op een beslissingstaak als functie vd grootte vd geheugenset; consistente vs gevarieerde mapping. Data v Shiffrin en Schneider (1977) - taak: reeksletter onthouden en matchen met serie doelletters. - 1 cruciale manipulatie: Cond 1: varied mapping: set v stimuli relevante en irrelevante uit = set v 4 letters vgl met doelletters v 4 letters. Kan ≠ v trail tot trail. Sterk belastende taak afh v aantal letters: nu moeite Cond 2: consistent mapping: doelstimuli uit 1 set andere stimuli ≠set bv cijfers. Effect: nauwelijks hinder v hoeveelheid letters: even snel 2 ≠ manieren taak uitvoeren of gecontroleerd of automatisch 2. Problemen met de traditionele benadering - onderscheid zo sterk? assumpties - processen zijn ofwel volledig gecontroleerd ofwel volledig automatisch te artificieel - automatische processen: Parallelle uitvoering: beslissingsnelheid en aantal geheugenitems zouden ongerelateerd zijn (geen slope) Vereisen geen aandacht: bv verwerking v kleurwoorden Snel Niet beschikbaar voor bewustzijn problemen - beslissingsnelheid is trager wnr de geheugenset en het display meerdere items bevatten - het stroopeffect kan door gecontroleerde aandacht beinvl worden (Kahneman en Chajczyk, 1983) - de traditionele benadering is eerder beschrijvend dan verklarend 3. Moors en de Houwer (2006) - factoren: mate v automatisch beïnvloeding Niet helemaal automatisch, maar een beïnvloedende gradiënt We kunnen oefenen automaticiteit zou gedefinieerd dienen te - de meeste processen bestaan eerder uit een worden in termen v potentiële onafh mix v automatisme en non-automatisme eigenschappen die het van niet-automaticiteit Wij zijn beperkt tot het gebruik v onderscheidt: relatieve uitspraken over automatisme Doel-ongerelateerdheid - wanneer automatisme toeneemt neemt de prefrontale activatie af Onbewust Saling en Philips (2007) Efficiëntie Snelheid - deze eigenschappen vormen eerder een continuüm 4. Instantie-theorie - oefenen verder uitgewerkt 88 - hoe meer taak uitvoeren ≈ taak ih geheugen stoppen & hoe vaker hoe beter uit het geheugen halen Bv eenvoud vd taak & voldoende oefenen via 1 operatie uit geheugen geautomatiseerde taak - Logan (1988): Logan, Taylor en Etherton (1999) Poogt te verklaren hoe automaticiteit zich ontwikkeld, gebaseerd op de volgende aannames o Verplichte encodering: Alles wat geattendeerd is wordt geëncodeerd o Verplichte ophaling Geattendeerde items fungeren als ophalingscues o Instantie representatie “iedere ontmoeting met een stimulus wordt afz geëncodeerd, opgeslagen en opgehaald, zelf wanneer we deze stimulus eerder zijn tegengekomen” (Logan et al 1999, p166) Automatische processen zijn snel omdat ze slechts het ophalen v ‘eerdere oplossingen’ uit het lange-termijn geheugen hoeven te halen, zonder dat andere processen hiermee hoeven te interfereren 5. Cognitieve Bottlenecktheorie -taakuitvoering nog bezig en 2de taak geven vertraagde 2de taak wachten op uitvoering vd 1ste Extra RT 2de taak stond bekend als de psychologische refractoire periode ( PRP) - psychologische refractoire periode (PRP) Refractie op cognitief systeem ad refractaire periode ih neuraalsysteem Taak die gevoelig is voor dubbeltaak interferentie, bestaan uit: o 2 stimuli De 2de stimulus kort na de 1ste gepresenteerd o 2 responsen Reageer zo snel mogelijk op iedere stimulus Gekoppeld aan paradigma: 2 stimuli kort na elkaar + taak afh vd respons PRP 1ste taak: gestimuleerd, dan even niet voor: niet 2 taken na elkaar basisidee: 2 taken – infereren PRP - Pashler et al (2001) Komt voort uit het uitstel ve centrale verwerker binnen een verwerkingsbottleneck Maakt het onmogelijk om gelijkertijd 2 correcte responsen te geven op 2 stimuli - relevantie voor echte wereld - studie v Hibbert et al (2013) Taakuitvoering tijdens autorijden beinvl remgedrag 6. Automatische verwerking - RT bij 8 verschillende sessies op correcte trails tijdens: Dubbeltaak (auditief en visueel) Enkeltaak (auditief of visueel) 89 Deel 2: geheugen Hoofdstuk 6: leren, geheugen en vergeten Deel 1: introductie Filmpje: HM groot scala onderdeling Deel 2: de architectuur van het geheugen - 1ste onderscheid: KTG en LTG, tijdelijk en permanent - 2de onderscheid: geheugen voor feiten en voor procedures 1. Geheugen: architectuur en processen -architectuur: Hoe is het geheugen systeem georganiseerd? Bv kort- en lange termijn opslagplaats - processen: Welke activiteiten komen voor binnen het geheugen systeem? Bv encodering, ophaling, manipuleren 2. Het Multi-Store geheugenmodel - 3≠ modules 1. sensorische opslag plaats Heel korte tijd Iconische geheugen (visueel) Of echoïsch geheugen (auditief) -aandacht filter sensorische info 2. KTG Korte opslag -info die niet herhaal wordt verdwijnt uit het geheugen 3. LTG Interferentie = echt verdwijnen 3. Types geheugenopslag - sensorisch geheugen: 1 sensorische modaliteit Iconische opslag (bv Sperling, 1960) o Visueel, na 0.5 sec verdwijnen Echoïsche opslag (bv Treisman, 1964) o Vergelijkbare tijden o Na fractie v seconde vervallen, passief systeem - korte-termijn geheugen (KTG) opslag Dmv aandacht in sensorisch geheugen geselecteerd 90 Beperkte capaciteit: 7 items; hoeveelheid is een discussie Opslag is zeer fragiel: actief herh, aandacht geven HM: lange periode: 110 min: aandacht erop houden en herh, afgeleid: alles weg, ook zelf ervaring - lange-termijn geheugen (LTG) opslag Van KTG via transfer en herh naar LTG opslag Onbeperkt, capaciteit: enorm Houdt info voor langere periodes vast 4. Sensorische opslagplaats - iconisch - Sperling - info snel vervallen: exp ppn display: ≠ reeksen letters en ppn: letterreeksen herinneren -> slecht in -beperkte set herinneren - ppn altijd rapporteren: wisten dat er meer info was -> verdwenen - hoe snel vervalt info? Cond exp: volledig rapport geven -> slecht in Na aanbieding: subset uitte rapporteren: welke letters relevant waren. Ppn in stand voor accuraat uit te voeren. Alle info gedurende de bep tijd vastgehouden. Specifieke rapporten: niet tijd om alles naar KTG. Snel weer verliezen: relevante eruit selecteren visueel sensorisch - iconische opslag Sperling (1960): vervalt binnen 0.5 s Landman et al (2003): duurt 1.6s, met vereenvoudigde taakvereisten Nut: o Mechanismen voor visuele perceptie opereren op icoon eerder dan op visuele omgeving o Aandacht wisselen binnen iconisch geheugen in 5̴ 5ms auditief sensorisch - echoïsche opslag ‘playback’ faciliteit Treismann (1964): duurt ong 2 tot 4s o Bv: vragen wat zeg je? En het dan terug weten info uit echoïsch geheugen terug 5. Korte-termijn geheugen - interne representatie v actieve info - actieve info is onmiddellijk en moeiteloos toegankelijk - info verlaat de korte-termijn opslagplaats door activatie verval - verval kan tegengewerkt worden door herhaling -hoeveel info kunnen we vasthouden? Miller: 7 o ≠ v individu tot individu 5.1 Digit span = aantal cijfers in een bep reeks je kan onthouden 91 5.2 Geheugenspan - Miller (1956) Het max aantal eenheden dat iemand foutloos kan herinneren is zeven plus of min 2 Geheugenspan is niet gelimiteerd door eenheden maar door chunks o Chunken: items groeperen in betekenisvolle segmenten Beinvl door de chunks: capaciteit ↓ dan ong 4 chunks Daalt naar 1 bij heel specifieke dingen: beperkt: variatie v 1 tem 7, waarschijnlijk een schatting van 4 Bv: UFOIBMTNT: 3 chunks: 3 of 9 eenheden - Cowan (2000) Wanneer uitgezuiverd voor herhaling en LTG invloeden is de korte-termijn geheugen capaciteit ong 4 chunks 5.3 Seriële positie curve -probleem: info onthouden is niet altijd a-selectief - vrije herinnering is functie v seriële positie en duur van tussenliggende taak. Aangepast v Glanzer en Cunitz (1966) - primacy effect Voordeel herinnering eerste items id lijst Primacy effect wordt kleiner door opdrijven aanbiedingstempo - recency effect Voordeel herinnering voor laatste items id lijst Recency effect tenietgedaan door korte distractor taak tss aanbieding en herinnering 5.4 Vergeten in KTG - veel info vasthouden, veel info vergeten - invloed interferentie vd 2de taak, de identiteit en volgorde vd letter is belangrijk. - ad random getal en selectief achterwaarts tellen per 3 - spoorverval of interferentie? Data v Peterson en Peterson (1959) Claimden voor spoorverval: niet instaat om oorspronkelijke letter te onthouden Mogelijk niet juist 5.4.1 Nairne, Whiteman, and Kelley (1999) - obv taak: stimuli onthouden beter onderscheiden vd 2de taak - snel spoorverval is niet onvermijdelijk - interferentie geminimaliseerd Waarschijnlijk het geval tss ≠ taken - volgorde items werd bevraagd, niet het item zelf - proportie correcte responsen in functie vh retentie-interval. - oorspronkelijk onthouden tot bep tijd 92 6. Onderscheid KTG en LTG: een dubbele dissociatie Amnesie patiënten , HM - schade ad mediale temporale kwab - slecht LTG - normaal KTG - films: The bourne trilogy Long kiss goodnight Total recall Patiënt KF, - schade pariëtale en temporale kwabben - normaal LTG - slecht KTG (span 2) - films: Memento 50 first date 7. Multi-opslagplaatsen benadering: evaluatie sterktes - evidentie dat de opslagplaatsen op meerdere aspecten verschillen Duur Capaciteit Vergeten Effect v hersenschade beperkingen -opslagplaatsen zijn niet unitair: meerdere opslagplaatsen en vormen LTG - KTG is niet de enige toegang naar LTG Systemen zijn onderling verbonden (topdown effecten) Onbewust leren zonder mediëring KTG Herh niet zo cruciaal - teveel nadruk op structurele aspecten van geheugen, minder op processen 8. Enkelvoudige opslagplaats modellen 8.1 Veronderstellen dat: - KTG bestaat uit tijdelijk geactiveerde LTG representaties Meer dan enkel een brug naar LTG, ook uit ophalen LTG: heeft invloed op KTG, bv chuncks Activatie door aandachtsfocus Sterk onderheving aan inferentie nieuwe benadering: bestaande representaties opnieuw ophalen: tijdelijk geactiveerde representatie LTG - Amnesie: LTG stoornis in relationeel geheugen (binding) Ondersteund door hippocampus en omliggende mediale temporale kwab o Niet meer nieuwe onderlinge relaties kunnen vormen o Niet nieuwe LTG representaties kunnen vormen - bestaande relaties worden geactiveerd, hypothese is houdbaar! 8.2 Evidentie voor enkelvoudige opslagplaats Hannula et al (2006) - exp: foto’s identiek of is er een verandering? - lag 1: identiek - lag2: detail ≠ - kijken naar geheugenprestatie van normale gevallen: goed - kijken naar geheugenprestatie amnesie: niet instaat om subtiel spatiële ≠ waar te nemen, ook niet gedurende korte rijd, de essentie houden ze wel vast - obv amnesie: amygdala belangrijke rol bij coderen v spatiële onderlinge relaties 93 8.3 Enkelvoudige opslagsplaats benadering: evaluatie Sterktes - benadrukt samenspel tss KTG en LTG - evidentie dat KTG op zijn minst gedeeltelijke afhankelijk is van LTG activatie beperkingen - KTG is niet louter geactivreerd LTG - het is mogelijk om info alleen in KTG te manipuleren (bv achterwaartse cijfer span) - geen sterke evidentie dat amnesie patiënten ook stoornis vertonen voor relationeel geheugen wanneer taak hoofdzakelijk een beroep doet op KTG Deel 3: werkgeheugen - a-modaal KTG: 1 geheugen ongeacht welke type info? - er is evidentie voor werkgeheugen ipv kortetermijngeheugen 1. Baddeley en Hitch (1974) - vervangen vh concept ‘korte-termijn opslagplaats’ door ‘werkgeheugen’: opslag en manipulatie er is een onderscheid tss visuele & auditieve geheugensystemen interfereren niet met elkaar centrale verwerker: niet duidelijk wat het is o gekoppeld aan aandacht: controleren, selecteren, belangrijke voor taak doel te selecteren slaafsystemen: tendienste vd centrale verwerker o visuo-spatieel sketchpad: visuele geheugensysteem met subtaken o fonologische lus: auditief geheugensysteem met subtaken nieuw toegevoegd: episodische buffer: o deel vh geheugen die alle info vd ≠ systemen interpreteren met dagelijkse episodes - te kort komingen KTG: proefpersoon visuele en auditieve info onafh onderscheiden 2≠ geheugen opslag systemen: visuele en auditieve korte termijn opslagplaats: veel meer dan enkel opslaan v info o waarom voor korte tijd info vasthouden we moeten iets doen met de info, gebruiken om bep doel te realiseren o hoe doel realiseren centrale uivoerder: info uit episodische buffer gebruiken 1.1 Systeem met beperkte capaciteit - de componenten hebben een beperkte geheugen capaciteit en werken relatief onafhankelijk als 2 taken dezelfde component belasten, zal performantie bij gelijktijdige uitvoering dalen o bv 2 auditieve of 2 visuele taken, overlap binnen modaliteit als 2 taken beroep doen op verschillende componenten, kunnen ze succesvol gelijktijdig uitgevoerd worden o interferentie veel minder o bv 1 visuele en 1 auditieve taak o overlap buiten modaliteit 94 1.2 Onderzoeken met dubbeltaakmethode -schaaktaak: schaakstelling en vervolg verzinnen: voor sterke en zwakke spelers, sterke doen het ih algemeen beter hoofdvraag: kijken naar welke factoren de schaakvaardigheid beïnvloeden adhv 2de taak; ≠ taken ≠ condities o cond 1: herhalen van see-saw auditief systeem (fonologische lus): herh van woord auditief geheugen uitschakelen o cond 2: nummertoetsen indrukken met de klok mee belasting op het WG visuo-spatiële deel o cond 3: random number generation wij kunnen moeilijk met randomes omgaan, wij willen volgorde id zinnen centrale uitvoerder sterk gebruiken o controle conditie: geen extra taak conclusies: o cond 1: auditief gehuegen oefent geen invloed uit op schaaktaak o cond 2: voor zwakke en sterke (vnl) spelers daalt de performantie, visuo-spatiële taak interfereert met schaaktaak o cond 3: performantie daalt, randomes interfereert met schaaktaak o algemene conclusie: visuo-spatiële en centrale verwerker interfereren met schaaktaak beroep op hogere orde processen & visuele spatiële (voorstellen) processen sterk in overeenkomst met voorspelling Baddeley 1.3 1ste systeem: fonologisch lus 1.3.1 fonologisch similariteitseffect - herh v info die aangeboden is, eigenschappen v info, op welk niveau gecodeerd, hoe onderzoeken? - onderzoek: Larsen, Baddeley en Andrade (2000) herinnering 25% slechter met fonologisch similaire lijst o fonologisce similariteit: woorden hebben dezelfde klanken o fonologische desimilariteit: woorden hebben verschillende klanken beter onthouden woorden zijn ook unieker suggereert dat we op spraak gebasseerde herhalingsprocessen gebruiken id fonologische lus 1.3.2 woordlengte effect - we onthouden info uit fonologische lus adhv herh, iedere herh kost tijd. Korte woorden sneller overlopen, regelmatig opfrissen en beter onthouden - geheugen span is lager voor woorden die een langere uitspraaktijd hebben - suggereert dat de capaciteit vd fonologische lus beperkt is door de tijdsduur (2s) binnen 2s kort woorden herh, lange niet, tijd nodig voor reeks woorden te herhalen bv Mueller et al (2003) 1.3.3 Dubbeltaakexperiment door Baddeley et al (1975) - exp: woorden onthouden + see-saw zeggen belastende auditieve taak hoe meer geheugen onderdrukken, hoe minder de performantie 95 onderscheid tss korte en lange woorden effect vd artificiële suppressie? o Woorden niet voor jezelf herh, supressie weg: kwaliteit ↓ o Wel suppresie: effect voor lang woorden ↓ 1.3.4 Fonologische lus naar Baddeley (1990) - passieve fonologische opslagplaats: info opslaan Perceptie van spraak Directe toegang voor auditief aangeboden woorden Indirecte toegang voor visueel aangeboden woorden Links inferieure pariëtale cortex -2de proces: fonologische lus / articulatorisch proces: herh vd info, info vasgthouden Productie van spraak Indirecte toegang tot de opslagplaats Links inferieure frontale cortex Spraakproces toegevoegd aan geheugencomponenten: info langer vasthouden 1.3.5 Evaluatie fonologische lus - kan effecten van fonologische similariteit en woord-lengte verklaren - opdeling in 2 componenten ondersteund door neurolinguïstisch onderzoek Taal psychologie: ≠fenomenen verklaren bv leren van nieuwe woorden in 2de taal - functie: leren nieuwe woorden Articulatorische suppressie verstoort leren van L1-L2 woordparen, maar niet L1-L1 o Papagno, Valentine en Baddeley (1991) 1.4 2de systeem: visuo-spatiaal schetsblad - fijnere ordening in maken - tijdelijkse opslag en manipulatie van visuele en spatiale info Spatiale: onderlinge ruimtelijke ordening - Logie (1995): ≠ functies Visual cache o Opslag info over visuele vorm en kleur niet ruimtelijke visuele info Inner scribe: intern mechanisme met ruimtelijke representaties o Verwerking van spatiale info en beweging o Herh van info uit visual cache gekoppeld ad inner scribe Visuele info tijdelijk in WG opslaan en herh Adhv visual cache herh vd visuele representatie Met aandacht scène aflopen: visuele info ih geheugen en voor jezelf de interne locatie zien en overlopen vasthouden 1.4.1 Klauer en Zhao (2004) - evidentie voor het onderscheid v Logi - interactie tss visueel en niet-visuee scratchpad -hoofdtaak: Spatiële geheugentaak: stippelpatroon onthouden en vgl met andere: zeggen of het hetzelfde is of niet, onthouden van onderliggende ruimtelijke locatie Niet-spatiële geheugentaak: Chinese karakters onthouden en vgl met andere: zeggen of het hetzelfde is of niet, - condities: Non: geen 2de taak 96 o Conclusie: base-line, normale resultaten Spatiële en spatiële secundaire taak interfereren Spatiële en niet-spatiële secundaire taak niet interfereren Niet-spatiële en niet- patiële secundaire taak interfereren Niet-spatiële en spatiële secundaire taak niet interfereren Conclusie: dubbele dissociatie! o Modelles zijn onafhankelijk van elkaar 1.4.2 Evaluatie visuo-spatial sketchpad sterktes - ondersteund door onderzoek dat onafh visuele en spatiale processen aantoont -ondersteund door studies bij patiënten zwaktes - in veel taken moeten beide componenten gebruikt worden Niet duidelijk hoe spatiale en visuele info gecombineerd, geïntegreerd en gecodeerd wordt 1.5 3de systeem: centrale executive = centrale verwerker - centrale executive is een attentioneel systeem: doelgericht, gecontroleerd gedrag Alles ingestopt wat Baddeley op dat moment niet kon verklaren - Baddeley (1996, p6) geeft toe: “our initial specification of the central executive was so vague as to serve as little more than a ragbag into which could be stuffed all the complex strategy selection, planning, and retrieval checking that clearly goes on when subjects perform even the apparently simple digit-span task.” 1.5.1 Dysexecutief syndroom - Baddeley (1996) identificeerde dit syndroom als stoornissen in: Planning Organisatie Monitoren gedrag Initiëren gedrag - meestal schade ad frontale kwabben Bij sommige patiënten ook posterieur pariëtale schade 1.5.2 Executieve processen - Baddeley (1996) identificeerde de volgende functies: 1. Wisselen tussen taken 2. Verdelen van tijd in dubbeltaak sitaties efficiënter en optimaal 3. Selectieve aandacht voor bepaalde stimuli en negeren van andere (vb Stroop -> echt kleur lezen, niet het woord) 4. Tijdelijke activatie van LTG, ophalen van info uit LTG activeren van info uit 2 buffers - Miyake et al (2000): latente variabelen analyse Individuele functies categoriseren in 3 categoriën inhibitie functie - stoppen van automatische responsen = onderdrukken van automatische respons - weerstaan aan interferentie veroorzaakt door distractoren (bv afleiders) - stroop taak (Blauw) rood zeggen en blauw negeren shift functie - taakswitchen 97 = wisselen vd ene taak naar de andere updating functie = context ≠, info uit geheugen aanpassen - update en monitoren van representaties ih werkgeheugen 1.5.3 Executive functies en het brein = synoniem voor frontaal functies - niet alle gebieden met functies kunnen weten dat veel functies id prefrontale schors liggen - Collette et al (2005) De 3 functies verondersteld door Miyake et al (2000) activeren verschillende prefrontale regio’s Alle taken die getest werden, zorgen door activatie id o Rechter intraparietale sulcus Selectieve aandacht voor relevante stimuli Onderdrukken van irrelevante info o Linker superieure parietale sulcus Switchen en integratieprocessen o Linker laterale prefrontale cortex Monitoren en temporele organisatie Het coördinderen van taken (dual-tasking) is een andere executive functie o Dorsolaterale prefrontale cortex activatie - tem HIER: klassiek model: slaafsystemen en executieve functies 1.6 Episodische buffer - Baddeley (2000) voegde deze 4de component aan het WG model toe Componenten ih originele model functioneerden te onafhankelijk Originele model kan niet uitleggen hoe LTG onmiddellijke seriële herinneringen kan beïnvloeden - Baddeley en Wilson (2002) Beperkte capaciteit Integreren van info uit verscheidene bronnen zorgen ervoor dat de hoeveelheid erin vrij klein is Link tss fonologische lus en visuospatiaal schetsblad Actieve binding met hippocampus o link met hippocampus o beschadigd: geen nieuwe info in LTG o info uit ≠ bronnen combineren via hippocampus onder controle vd centrale verwerker Deel 4: werkgeheugen capaciteit - hoe de capaciteit identificeren? Eenheid dat je kan onthouden in WG onoplosbaar -> toch is er een bepaalde manier voor 1. Hoeveel info kan je tegelijkertijd verwerken en opslaan? - 2 manieren om het te meten leespanne: zin lezen en eindwoord actief onthoude, aantal zinnen = maat van leespanne 98 operatiepanne: rekenopgave en tegelijkertijd woorden representeren en onthouden: exuctief systeem opgave oplossen en woord onthoude, meer woorden te zien krijgen. Maat= aantal woorden onthouden change detectietaak: figuur onthouden, nieuwe figuur krijgen en zeggen of ze identiek is ad oorspronkelijke? Accuratesse ifv figuren correleert met fluent intelligentie met WG capaciteit individuele ≠ individuen met hoge capaciteit hebben kleinere ERP responsen dan individuen met lage capaciteit, bij de verwerking van afleidende stimuli o hoge capaciteit: goed om irrelevante info te filteren 2. Werkgeheugen capaciteit samen met basale activiteit - RT op anti-saccae taak, vereist 1 vaardigheid: inhibitie respons onderdrukken hoge WG capaciteit sneller RT beter in staat om foute respons te onderdrukken relatie basaal executief proces & capaciteit dat je kan onthouden Deel 5: verwerkingsniveaus - leren bevorderen: niveau van info verwerken - Craik en Lockhart (1972) afh van hoe stimulus verwerken meer of minder onthouden geheugen voor een stimulis is bepaald door diepte van verwerking herh zorgt niet altijd voor beter geheugen o maintenance rehearsal -> simpel herh: info in WG vasthouden, stoppen = weg o vs elaborative rehearsal -> eleboratieve wijze herh: info blijft hangen; bepaalde associaties tussen woorden in bep context. Info veel efficiënter naar LTG, iets doen met het materiaal waarmee je moet leren 1. Onderzoek Craik en Tulving (1975) - hoe ad bevindingen gekomen: onderzoek Craik en Tulving (1975) 3 ≠ condities in alle gevallen moest ppn iets doen met het geleerde materiaal o Cond 1: shallow graphemic task Woord in hoofdletters of kleine letters geschreven? o Cond 2: intermediate phonemic task Rijmt ‘kikker’ op ‘dikker’? klank vd woorden met doelwoord rijmen? Verwerking al iets dieper o Cond 3: deep semantic task ‘she cookled the ___ potatoes -> doelwoord vervatten in doelzin Resultaten: o RT neemt toe per conditie telkens diepere verwerking o Nee woorden: achteraf aangeboden als testwoord, niet oorspronkelijk ih exp o Proportie v woorden achteraf herkent: afh vd diepte, meer accuratese, invl vd diepte vd verwerking op het onthouden 2. Levels-of-processing theorie: uitwerking diepte-verwerking afh vd ≠ factoren - Craik and Tulving (1975) 99 Uitwerking verbetert lange-termijn geheugen: Cued recall dubbel zo goed voor woorden uit complexe zinnen beter dan eenvoudige zin o Complexe zinnen: activeren van additionele semantische structuur: cue’s voor woord te herkennen - Bransford et al (1979) Recall veel beter voor minimaal – uitgewerkte vergelijkingen dan voor meervoudigeuitgewerkte vergelijkingen context te complex zorgt voor negatief effect o Minimaal-uitgewerkt A mosquito is like a doctor because they both draw blood beter onthouden o Meervoudig-uitgewerkt: A mosquito is like a raccoon because they both have heads, legs, and jaws minder goed onthouden, te complex, te veel irrelevante info manier waarop herinnering wordt uitgewerkt is van belang! 3. levels-of-processing theorie: distinctiviteit - aspect: rol in efficiënt ophalen - distinctiviteit = uniekheid - Eysenck (1979) Unieke geheugensporen kunnen gemakkelijker opgehaald worden dan herinneringen die op andere herinneringen lijken - Eysenck and Eysenck (1980) Woorden met onregelmatige grafeem – foneem – correspondenties (comb, knee, ..) o Onregelmatige: woorden voldoen niet aan normale uitspreekregels o Op basaal niveau heeft diet al effect Onregelmarig uitgesproken veel beter herinnerd hoe unieker hoe beter 4. Morris, Bransford en Franks (1977): transfer – appropriate processing theorie -> hoe dieper bep betekenis onthouden hoe beter verwerken niet altijd zo - woorden onthouden ifv bep taak - of op de opgeslagen info al dan niet onthouden wordt is afh vd relevantie van die info voor specifieke geheugentest - beslissing: 1. Rijmt het op ‘WAARD’ (doelwoord) laag niveau v verwerking 2. Is het een werktuig? semantische beslissing diepe verwerking, veronderstelling om dit beter te onthouden o Bij normale test: beter onthouden o Standaardtest vervangen OF variant erop: ppn u rijmtest: woorden rijmen op doelwoord. Ppn scored hier slecher op. Oppervlakkig representatie verdwenen en slechter - conclusie: diepteverwerking heeft rol: normaal beter, bij opp representatie op semantisch niveau ↓ geactiveerd resulteert in verminderde representatie in geheugentaak 5. Levels- of processing en impliciet geheugen - afh vd aard en afh vd diepte= veel effecten optreden Expliciete test: hoe dieper de verwerking hoe beperkter de herkenning o impliciet: niet of nauwelijks afh vd aard o algemene kennis wel effect 100 o Abstracte info:fragmenten v woorden: effect v niveau v verwerking geen rol Deel 6: leren door ophaling - effect van ophalen, heeft dit effect op het geheugen? JA! 1. Leren door ophaling - leren dmv testen: toetsmanier + effectieve leermethode: testing effect - het testing effect: Ophalen van te leren informatie tijdens het leren is bevorderlijk (Roediger & Karpicke, 2006) jezelf testen Toevoegen van mediators(Pyc & Rawson, 2012) Testen vereist een diepere semantische verwerking (van den Broek et al, 2013) 1.1 Experiment - Leertaak: 1. Aantal items bestuderen 2. Opnieuw bestuderen OF opnieuw bestuderen in combi van zelftesting effectief - percentage correct - a) per groep: C = met cues CM = tijdens het leren gegenereerde mediator info genereren dmv jezelf te testen o Beste leerprestatie CMR= prompts om de mediator op te halen - b) herinneringspercentage id CMR groep feit of testen bep mediators genereren: extra info koppelen aan leermateriaal effectiever Deel 7: impliciet leren - wij hebben hier nauwelijks invloed op - geen bewustzijn van wat er wordt geleerd? itt expliciet leren (bewust) - Cleeremans en Jiménez (2002, p 20) oppikken van regelmatigheden id omgeving o 1. Zonder intentie om de regelmatigheden te leren o 2. Zonder bewustzijn dat men aan het leren is o 3. Op een manier dat de resulterende kennis moeilijk uit te drukken valt Bijna niet te definiëren wat we geleerd hebben, wel toename in vaardigheid zien - zie leren van taal! Als kind: overregularisaties Als volwassene: frequentie-effecten 1. Implicitet vs expliciet systeem - Reber’s (1993): impliciete systemen zijn: Robuust o Onafh van stoornissen die expliciete systemen aantasten (bv amnesie) Leeftijdsonafhankelijk Lage variabiliteit 101 IQ onafhankelijk Gemeenschappelijk aan meeste soorten 2. Artificial grammar learning - typisch protocol: Onthoud letter reeks: iedere reeks is een onderdeel van grammatische regelmaar, matchen bij volgende reeksen (dit is intuïtief, arbitraire patronen classificiëren) o PVPXVPS o TSXXTVV De reeksen volgen bepaalde regels Volgt deze reeks ook die regels? o XYSSXYU Welke zijn de regels? - typisch resultaat: Deelnemers boven kansniveau maar niet in staat om expliciet de regels te beschrijven 3. Seriële reactietijd taak - belangrijk paradigma voor dit te onderzoeken - meest simpele en saaie experiment - participanten worden gevraagd de locatie ve stimulus aan te geven op klavier Gewoonlijk een ongespecificeerde, complexe, herh reeks v locaties o Participanten worden geleidelijk aan sneller omdat ze de sequentie leren op een impliciete manier Bv Howard en Howard (1992) o Als er geen expliciete opdracht wordt gegeven om de regel te achterhalen, is er slechts een correlatie van + 0.03 met IQ vraag: ‘wat gedaan?’ ppn heeft geen idee - wanneer ze een nieuwe sequentie te zien krijgen, reageren participanten veel trager -> impliciet geleerd 3.1 Zijn de prestaties id SRT taak wel volledig te wijten aan impliciet leren? - Wilkinson en Shanks (2004) als leren impliciet is, dan zouden proefpersonen het niet kunnen controleren o resultaten wijzen op mate van controle en dus expliciet leren o gegevens samenvoegen obv proportie vd reacties bijdrage v impliciet leren vaststellen - Destrebecqz et al (2005) langere stimulus-respons intervals; zie afbeelding o er zou meer tijd moeten zijn om expliciete info op te halen resulteren in beter taakprestatie in inclusie taak o inclusieconditie wordt nog beter dan exclusieconditie bij langere SRIs 4. Neurologische beeldvorming - bewustzijn: anterior cingulate en dorsolaterale prefrontale cortex impliciet leren: striatum o geen duidelijke evidentie voor grotere betrokkenheid striatum bij impliciet leren bij gezonde proefpersonen 102 - Patiëntenstudies: amnesiepatiënten presteren slecht op expliciete taken, maar hun prestaties zijn intact op impliciete taken o bv Vandenberghe et al (2007): SRT-taak met deterministische en probabilistische sequentie parkinsonpatiënten met schade ah striatum presteren slecht op impliciet leren o bv Siegert et al 2006: meta-analyse 6 studies SRT-taak - het striatum (hersengebied) is van essentieel belang bij impliciet leren Deel 8: vergeten vanuit het lange-termijn geheugen - Belangrijkste: WG-model en ≠ wijze van leren, minder nadruk op dit onderdeel op het examen 1. Theorieën over vergeten - KTG: moeite doen om vast tehouden, LTG: langer voor we iets vergeten 1.1 Ebbinghaus (1885/1913) - hoe snel vergeten we terug info? - spaarmethode (= savingsmethode) zelfde materiaal herleren om de reductie in aantal trials te meten vooraleer het criterium opnieuw wordt bereikt o Ebbinghaus overhoorde zz: hoevaak info herh tot bep niveau bereikt is v vasthouden & hoeveel additionele info / additionele overhoren om hoeveelheid info te onthouden die ik al had Hoe meer tijd, hoe minder efficiënt geheugen is Afleiden: info vervalt snel & hoe meer tijd gradueel hoe meer info vervallen - belangrijke pioniersstudie 2. Vergeet functies - Rubin en Wenzel (1966) Meta-analyse ondersteunt Ebbinghaus zijn logaritmische vergeetfunctie (ih begin sterk afnemen, asymptotisch naar 0) Autobiografisce herinneringen vervagen trager - oude geheugen inhouden zullen trager vervagen dan meer recente die evensterk zijn Wet van Jost - vergeten is trager voor impliciet dan voor expliciet geheugen Tulving, Schacter en Stark (1982): TOBOGGAN (_O_O__A_) Mitchell (2006): effect van oude prenten na 17 jaar 3. Interferentie theorie - 1ste benadering: proactieve interferentie (PI): Oudere herinneringen die interferen met het ophalen van meer recente ervaringen en kennis o Verandering: hoe je het zou moeten herinneren Jacoby, Debner en Hay (2001): PI wordt veroorzaakt door: o Problemen met het onderscheiden / ophalen vd correcte respons o Of eerder een bias / gewoonte die de oudere respons bevoordeelt -2de benadering: retroactieve benadering (RI): Vergeten veroorzaakt door het encoderen van nieuwe geheugensporen tss het aanvankelijke encoderen vd target en het moment v testen 103 Bv test nog iets nieuws leren: overeenkomst met info uit geheugen interferentie = herinnering vervormt o Eerste-taal-attritie (Isurin en McDonald 2001) Dewar et al (2007): RI treedt op wanneer: o Materiaal geleerd wordt dat lijkt op oorspronkelijk leren o Doordat mentale inspanning verzwakt/ verschuift tijdens retentie-interval o 4. Recent probes taak - taak: Geef aan of de probe deel uitmaakt vd target set - manipulatie; Probe maakt deel uit ve vorige (maar niet de recentste) target set - resultaten: Proactive interferentie op deze trails - Nee, Jonides en Berman (2007) Linker ventrolaterale prefrontale cortex (VLPFC) geactiveerd tijdens kritische trails o Ook geactiveerd tijdens een gerichte-vergeettaak o Kan belangrijk zijn voor het onderdrukken van ongewenste info - Feredoes, Tononi en Postle (2006) TTMS over VLPFC deed aantal fouten op deze trails toenemen 5. Overige theorieën rond vergeten - gemotiveerd vergeten (item/lijstmethode): Gericht vergeten (in recall, niet bij herkennen) Inhibitie (gericht vergeten verhoogde activiteit) - cue-afhankelijk vergeten: Tulving’s encoding specificity principle o Train-BLACK vs white-BLACK 104 Hoofdstuk 7: lange termijn geheugen Deel 1: lange-termijn geheugen systemen -klassieke theorie over functioneren LTG: bestaat uit 2 subsystemen Declaratief geheugen: info kunnen we bewust ophalen o Episodisch geheugen: alle daagse herinneringen, persoonlijke episodes Hersengebied: mediale temporale lob, diencephalon (= tss hersenen) o Semantisch geheugen: expliciet, bewust ontkoppelen ad persoonlijke ervaringen -> feitenkennis Hersengebied: mediale temporale lob en tss hersenen Niet-declaratief geheugen: onbewust o Procedureel geheugen: gewoontes, vaardigheden Hersengebied: rasale ganglia o Priming: eerdere ervaringen hebben een effect op latere dingen Hersengebied: neocortex o Simpele klassieke conditionering Hersengebied: amygdala, cerebellum (kleine hersenen) o Habituatie sensatie: geleidelijke aanpassing ad nieuwe omgeving Reflex dit onderscheid is niet zo strikt (oa via neuropsychologisch onderzoek), overloop id mechanismen Deel 2: declaratief geheugen semantisch en episodisch geheugen 1. Amnesie: oorzaken -cerebrovasculair accident (CVA) Probleem met doorbloeding -> afsterven vh hersenweefsel -hoofdletsel Leidt vaak tot meerdere cognitieve afwijkingen & geheugenverlies -> moeilijk om gegevens te interpreteren -chronisch alcoholmisbruik dat leidt tot te kort aan thiamine en Korsakoff syndroom Leidt tot verandering in gedrag, bv eenzijdig voedsel -> thiamine te kort Amnesie heeft geleidelijke aanvang Veroorzaakt wijdverspreide hersenschade, ook ad frontale delen Moeilijk voor probleem met prograde of retrograde amnesie -> wnr ontstaan, -bilaterale schade ad hippocampus en aangrenzende regio’s vd mediale temporale kwabben Bv patiënt HM -> hippocampus verwijdert o Bilaterale resectie wordt niet langer uitgevoerd -> geen nieuwe herinneringen vormen 2. Declaratief (episodisch en semantisch) vd non-declaratief / procedureel declaratief -LTG voor feiten en gebeurtenissen die kunnen aangegeven worden non-declaratief - weerspiegeld in gedragsverandering bv leren fietsen 105 - bewuste herinneringen - verstoord bij amnesiepatiënten - geen bewuste herinnering - intact bij amnesiepatiënten 2.1 Overzicht v geheugensystemen - andere manier voor taxonomie voor te stellen -extra opdeling: associatief leren: klassieke en operante conditionering Emotionele respons Onthouden v bewegingspatroon 3. Episodische vs semantisch geheugen kunnen we wel een onderscheid maken? Ja, via patiëntenonderzoek episodische geheugen semantisch geheugen - opslag en ophaling v specifieke gebeurtenissen - algemene kennis over: Persoonlijke info Objecten - gerelateerd tot specifieke plaats en tijdstip Betekenis - bewuste herinnering Feiten - recent geëvolueerd, late ontw en vroege Mensen aftakeling -geen connectie met tijd of plaats - opslaan: los v gebeurtenis 3.1 Patiëntenstudie: John -probleem met episodische geheugen, semantisch geheugen is intact er met geboren 3.2 Evidentie anterograde amnesie -Spiers et al (2001) Bekeken 147 amnesiepatiënten o schade ad hippocampus o alle patiënten hadden problemen met episodisch geheugen o beperkte semantische problemen o geen probleem met KTG - Vargha-Khadem et al (1997) twee gevallen v vroegere, bilaterale schade ad hippocampus (John) o zwak episodisch geheugen o normaal semantisch geheugen dissociatie beargumenteer dat: o episodisch geheugen beroep doet op de hippocampus o semantisch geheugen beroep op onderliggende entorhinale, perirhinale en parahippocampale cortices 3.2 Evidentie retrograde amnesie -Tulving (2002) patiënt KC had schade ad verschillende corticale en subcorticale regio’s, inclusief de mediale temporale kwabben KC zijn retrograde amnesie is beperkt tot episodisch geheugen -Yasuda, Watanabe and Ono (1997) Patiënt met bilaterale schade ad temporele kwabben 106 Patiënt had een goed episodisch geheugen, maar zwak semantisch geheugen -Kapur (1999) Vergeleek studies bij patiënten met retrograde amnesie Vond evidentie voor een dubbele dissociatie tss episodisch en semantische geheugenproblemen Bottomline: obv ≠ capaciteit onderscheid tss ≠ geheugensystemen maken Deel 3: episodisch geheugen 1. Permastore -permastore (Bahrick, 1984): Naar analogie met de permanente bevroren polen Verwijst nr zeer langdurige stabiele herinneringen en goed gecodeerd o Deze herinneringen werden waarschijnlijk goed geleerd -Bahrick, Bahrick en Wittlinger (1975) Zelfs na 25 jaar bleek dat studenten weinig van hun voormalige klasgenootjes waren vergeten o Naamherkenning verslechterde na 50 jaar, maar herkenning bleef intact met andere maten -Bahrick, Hall en Da Costa (2008) Masters herinneren zich de graden die ze behaalden tot 54 jaar na datum hoe bekomen we deze gegevens, hoe iets zeggen over de kennis? 2. tests voor episodisch geheugen iedere techniek heeft verschillende ontwikkelingen -herinnering (recall vs herkenning (recognition) Herinnering: actief info uit geheugen ophalen met minimale wijze gecued test category free recall serial recall cued recall forced-choice recognition yes/no recognition example retrieval instructions ‘recall studied item in any order’ -> rapporteren wat ze herinneren ‘recall studied items in the original order’ -> bestuderen v woordenlijsten, onthouden en later woorden in juist volgorde opnoemen ‘what word did you study together with CAT-? -> info leren, onthouden en cues krijgen om info weer op te halen: woordparen: 1 krijgen en ander zeggen ‘which did you study before: BALLET or MONK -> woorden leren, 2 krijgen: welke heb je geleerd did you study ballet -> woorden leren, 1 krijgen, geleerd of niet? 3. herkenning -familiariteit: Gevoel iets te weten zonder de precieze context te kunnen herinneren -> niet bewust Snel en automatisch Gebaseerd op het nagaan vd sterkte ve geheugeninhoud -recollectie: Herinneren v contextuele details ve geheugeninhoud Trager en aandacht vereist -bv +effect: meneer die tv-zender kaapte, stukje foto zien: familiariteit, helemaal zien: recollectie 7 107 3.1 Herkenning en PI - negatief effect - #1: ja -#2: nee veel interferentie v wat eerder was aangeboden, 1 aspect heel belangrijk: de context 3.2 Binding-of-Item-and-context model (Diane et al 2007) Samenwerking v 3 mechanismen: - perirhinale cortex (blauw) Info over specifieke items o ‘wat’ info nodig voor familiariteitoordeel -> nog geen specifieke herinnering - parahippocampale cortex (groen) Info over cortex o ‘waar’ info nuttig voor recollectie oordeel - hippocampus (rood) Verbindt wat en waar info o Vormt item-context associaties die recollectie mogelijk maken Conclusie: individuele items correct onthouden als we het aan een context moeten binden 3.3 Herinnering - belangrijke gelijkenissen tss herinnering en herkenning (links hippocampus, links ventrolaterale prefrontale cortex) - herinnering is moeilijker dan herkenning -> associaties vormen - Staresina & Davachi (2006): herinnering omvat nog andere processen (dorsolaterale prefrontale cortex en posterieure pariëtale cortex) Voor succesvolle vrije herinnering moeten associaties gevormd worden 4. Waarom is het episodisch geheugen constructief en vatbaar voor fouten? - ontstaan uit biologische noodzaak: iets kunnen leren uit persoonlijke herinnering = processen bij projecten nr toekomst constructief gevormd obv input, ervaring - hoe functioneert dat? Geheugencapaciteit is enorm -> onmogelijk alle indrukken permanent & compleet vast te leggen -> niet nodig - Schacter and Addis (2007): Het zou een ongelooflijke verwerkingscapaciteit vergen om alle ervaringen compleet en semi-permanent op te slaan Eigenlijk willen we eerder beschikken over de grote lijnen v ervaringen uit het verleden, dan over trivale details o Brainerd and Mojardin (1998) Constructieve processen die betrokken zijn bij episodisch geheugen zouden ons helpen om de toekomst voor te stellen: verhouding geheugen en toekomst o Invloed op info die er al is, episodische herinneringen gevoelig voor vervorming o Amnesiepatiënten zijn ook slecht ih bedenken v situaties id toekomst (Hassabis et al 2007) o Linker anterieure cortex en frontopolaire cortex zijn betrokken in verbeelden v verleden en toekomst Er zijn intensievere constructieve processen nodig om gebeurtenissen id toekomst te bedenken (Addis, Wong and Schacter, 2007) 108 Deel 4: semantische geheugen -> constructief -> individuele eenheden in losse brokken info id vorm v concepten -> losse kenniseenheden -hiërarchie v concepten : kenniseenheden met elkaar verbonden 1 groot kennisnetwerk: dicht bij elkaar en activeren o Overkoepelende: meubels o Basis: stoel o Subklasse: type stoel Het niveau ve concept beinvl accuratesse en verwerkingssnelheid (Prass et al 2013) o Accuratesse: Hoogst op overkoepelende klasse 2de op basisklasse 3de op subklasse o Verwerkingssnelheid: Laagst op overkoepelende klasse 2deop basis Hoogst op subklasse - klassieke representatie v concepten: Representatie is abstract v aard en onafh v input en output Representatie is stabiel Consistent over individuen: veel individuen hebben gelijkaardige representaties -concepten geassocieerd met beweging activeren motorgebieden (Pulvermüller, 2013) Tijdens recollectie fase + motorische handeling o 1 woord associëren met arm o 2 woord associëren met been 2de taak: o 1 beweging arm o 2 beweging been Conclusie: performantie op geheugentaak beinvl door type 2de taak o Meer fouten: been woorden moeilijker onthouden met concurrerende beenbeweging o Interferentie: arm – woorden met arm beweging o Concepten niet onafh v input of output modaliteit -RT na lexicale decisies over arm- en beengerelateerde woorden na aanbieding TMS puls over linker hemisfeer Performantie: been woorden minder goed wanneer been gebied gestimuleerd is in motorische cortex, = voor arm Output met concept mee gecodeerd in semantisch geheugen Rekening houden met het feit dat ih semantisch geheugen perifere, uiterlijke kenmerken vh concept meecoderen herziening vh idee: abstracte representatie & modaliteit specificiteit aan elkaar gekoppeld 1. Het Spaak – en Hub model - modaliteitinvariante of onafhankelijke hub (rood) id anteriore temporale lob - modaliteitspecifieke spaken interacteren met de hub 109 - hub: activeert abstracte kenmerken vd stimuli, centraal punt - rond de hub: specifieke modaliteiten 2. categorie-specifieke deficiënten -mensen die een geheugenprobleem hebben met classificatie met stimuli met uiterlijke kenmerken - exp: Zeggen als een andere afbeelding op een vogel lijkt A-typische variant: veel fouten: uiterlijke kenmerken interfereren met classificatie onder generalisatie Pseudo variant: bv vlinder: niet erbij horen over generalisatie Maakt niet uit op welke manier het aangeboden is, altijd minder correcte score dan controle persoon patiënt geleid door irrelevante visuele kenmerken: interferen met info uit semantisch geheugen 3. semantisch geheugen is constructief en daarom vervatten in: -schema’s: goed geïntergreerde chucks v kennis over de wereld, gebeurtenissen, mensen of acties - scripts: info over sequenties van gebeurtenissen Kan opgebroken worden in clusters (Farag et al, 2010) Deel 5: non-declaratief geheugen - geen bewuste recollectie vd info, alleen gereflecteerd in gedrag -priming en procedureel geheugen (vaardigheden leren) Kennis niet bewust rapporteren, iets geleerd uit verandering v gedrag: nieuwe vaardigheden leren 1. Priming en procedureel geheugen repetitie priming gebeurt snel stimulus-specifiek procedureel geheugen traag en gradueel generaliseert nr andere stimuli Evidentie voor een gedeeld mechanisme: - computermodellen die gebruik maken v 1 enkel mechanisme produceren ook nulcorrelaties tss het leren v vaardigheden en priming Gupta en Cohen (2002) -> 1 mechanisme - het leren v vaardigheden en de sterkte v priming kunnen beschreven worden met dezelfde functie als ze gemeten worden binnen dezelfde taak Poldrack et al (1999) Evidentie voor verschillende mechanismen: - verschillende patronen v hersenactiviteit: Knowlton en Foerde (2008) MAAR: Poldrack and Gabrieli (2001) o Leren v vaardigheden: toegenomen activatie in linker inferieure temporale, striatale, prefrontale en rechter cerebellaire regio’s o Repetitie training: afnamen in activiteit in veel v bovenstaande gebieden -vaak geen significante correlaties tss prestaties op beide taken Schwarts and Hashtroudi (1991) 110 2. Priming Repetitie training: overkoepelend begrip v deze 2 concepten gedrag fascileren dor eerder info aan te brengen 1. Perceptuele priming: - prime en target delen fysische kenmerken: Vb prime: NURSE Vb target: N_R_E o Antw: nurse effect: snel aanvullen - gevoelig voor modaliteit en vorm stimuli - patiënt LH: Bilaterale occipitale schade Intacte conceptuele priming Geen perceptuele priming 2. Conceptuele priming: - niet direct op perceptueel mechanisme, trigert semantisch geheugen - prime en target zijn semantisch gerelateerd Vb prime: NURSE Vb target: D_C_O_ o Antw: DOCTOR -alzheimer patiënten: Temporale en pariëtale schade Intacte perceptuele priming Verstoorde conceptuele priming dissociatie ertussen 2.1 Dissociatie priming en herkenning -percentage priming (links) vs herkenning (rechts) bij patiënt EP en gezonde controle ppn -> 1 mechanisme? -> geen ontw - hier: duidelijk defficiënt op herkenning, priming intact 2.2 Processen betrokken bij priming: - repetitie supressie: verminderde hersenresponse na een herh representatie ve stimulus - perceptual fluency: herh presentatie zorgt voor een efficiëntere verwerking -> minder hersencapaciteit nodig om stimulus te verwerking Voorspelbaar voor neurale priming Verwerking efficiënt: kijken naar hersenrespons; wordt minder, minder verwerking nodig om stimulus efficiënt te verwerken 2 mechanismen, sterk gerelateerd 2.3 Priming en declaratief geheugen: dubbele dissociatie decleratieve taak priming taak amnesie patient: MTL X schade patient MS: rechter X occipitale lesie dubbele dissociatie: priming los v decleratief deel vh geheugen studie Levy, Stark en Squire (2004) Gabrieli et al (1995) 111 3. procedureel geheugen (vaardigheden leren) 3.1 Vaardigheden leren -> proces: geleidelijk dmv herh & oefening steeds beter - Poldrack et al (1999, 9 208) “Skill learning refers to the gradual improvement of performance with practice that generalises to a range of stimuli within a domain of processing.” - Foerde en Poldrack (2009): identificeerden verschillende types v vaardigheden leren: Motorische vaardigheden Sequentieel leren Spiegel traceren: lijn traceren in spiegel -> ruimtelijke taak Spiegelschrift lezen Probabilistisch classificatie-leren Artificial grammar learning goed bewaard bij amnesie 3.2 Vormen v leren bij amnesiepatiënten: intact - instaat om procedurele vaardigheden te leren - Spiers et al (2001): review Leren v vaardigheden Priming Klassieke conditionering Leren v categorieën -Corkin (1968) Mirror tracing: trager leren met de pursuit roter - Milner (1962) Mirror tracing - Cohen en Squire (1980); Martone et al (19854) Algemene mirror-reading Verbetering door het herlezen v specifieke passages - Cermak et al (1973): Leren met pursuit rotor: trager op vingerdoolhof - Tranel et al (1994) Pursuit rotot - Nissen, Willingham & Hartman (1989) Leren in SRT-taak - Vanderberghe et al (2007) Impliciet leren in deterministische (niet id probabilistische versie) SRT-taak - Cavaco et al (2004) Alledaagse vaardigheden (bv weven) 3.2.1 2 verschillende taken uitgelegd pursuit rotor: -1 stip op een plaats, stylo erboven houden - motor coördinatie voor dit te doen -> hoe vaker, hoe beter je de contour van je stipje volhoudt vingerdoolhof: -dmv bord me vinger door doolhof zo snel mogelijk de eind positie bereiken - ih begin slecht, erna beter 112 4. Interactie tss geheugensystemen - declaratieve taken interfereren met niet-declaratieve zo snel mogelijk patroon herh, na de blok: sneller woord leertaak & erna opvragen performantie ↓ -Procedureel leren wordt verstoord als er tijdens het retentie-interval een taak wordt uitgevoerd waarbij declaratieve kennis geleerd wordt! - ipv woorden leren + teltaak geven: letters tellen in tekst performantie v = niveau effect verklaren v type taak oorzaak: taak doet beroep op declaratief geheugen: opnieuw kijken naar onderscheid Deel 6: voorbij declaratief en niet-declaratieve geheugensystemen 1. Declaratief vs non-declaratief -> ideeën nog in ontw - moeilijk om een onderscheid te maken tss verschillende geheugentypes - daarom zou een verwerkingsmodel de trad benadering moeten vervangen Geen strikt onderscheid: alternatief verwerkingsmodel: ipv strikt onderscheid 1. Snelle encodering tss flexibele associaties v stimuli o Episodische geheugenspoor 2. Langzame encodering v rigide associaties o Procedureel geheugenspoor + semantisch geheugenspoor -> overlap 3. Snelle encodering v individuele items o Effect priming en familiariteit -verwerkingseenheden (Cabeza en Moscovitch) 3D model v geheugen o Conceptueel / perceptueel: relatie met input model o Relationeel / representationeel o Gecontroleerde / automatische intentie verklaringen waarom onderscheid en waarom veel overlap 113 Hoofdstuk 8: alledaags geheugen Deel 1: alledaags geheugen 1. Artikel: bestaat er een apart geheugen voor emoties? - voor sommige gebeurtenissen hebben we specifieke herinneringen 2. Soorten alledaagse geheugen Autobiografisch geheugen: - geheugen voor episodes uit je eigen leven van grote tijdspannes - bv examens, ad richting psychologie beginnen Episodische geheugen: - lange-termijn geheugen voor persoonlijke herinneringen - individuele herinneringen aan specifieke dingen v 1 dag, blijft even actief - bv wat je gisteren deed, na 1 jaar vergeten Prospectief geheugen - geheugen voor dingen die je id toekomst nog moet doen -bv morgen moet ik die taak maken 3. verschillende benaderingen traditionele benadering Pakhuismetafoor - materialen: Recent en arbitrair -leren: Intentioneel - interessegebied: Aantal toegankelijke items - motivatie: Arbitraire instructies -focus op: Accuratesse expliciete vorm v leren, zoveel mogelijk capaciteit opslaan alledaagse geheugen benadering correspondentiemetafoor - materialen: Herinneren v oudere, geoefende herinneringen - leren: Veel incidenteel - interessegebied: Goodness of fit tss ieamnd rapportage en de werkelijke gebeurtenis - motivatie: Persoonlijke doelen -focus op: Relevantie minder controle op de wijze waarop iemand leert - niet 1 beter dan de andere Traditionele is systematischer Alledaagse is incidentieel en leren we meer uit 4. Accuratesse vd herinnering en verthalen vertellen -Marsh en Tversky (2004) Accuratesse vd herinnering is niet zo accuraat als de persoon denkt in vgl met de objectieve herinnering - Dudukovic, Marsh en Tversky (2004) Autobiografisch geheugen v studenten -> herinnering doorvertellen o 1. Zo accuraat mogelijk en op zakelijke wijze detail 114 doorgeven o 2. Op onderhoudende wijze, leuk maken, focust minder accuratesse Groep 2 is het minst accuraat Het opnieuw vertellen v verhalen op een onderhoudende (tov een accurate) wijze kan de herinnering ih lange-termijngeheugen verstoren, zelfs wanneer je later moet proberen het verhaal zo accuraat mogelijk te vertellen o Je vertelt een herinnering en vervormt die, je vervormt id zelfde tijd ook je eigen herinnering Deel 2: autobiografisch geheugen 1. autobiografisch en episodisch autobiografisch geheugen - herinneringen aan ons persoonlijk verleden, onze eigen ervaringen, en een andere, voor ons belangrijke persoon Gerelateerd aan persoonlijke belangrijke gebeurtenissen Helpt bij het identificeren v persoonlijke identiteit en het ondersteunen v persoonlijke doelen Gaat tot jaren / decennia terug Heeft vaak betrekking op complexe herinneringen groot deel van eigen identiteit episodisch geheugen - persoonlijke ervaringen die op bep moment / locatie plaats vonden Vaak triviale gebeurtenissen Gaat vaak terug tot slechts een paar minuten / uren Gelimiteerd qua omvang 1.1 Is er nu wel degelijk een verschil? JA! - meta-analyse vh episodisch en autobiografisch geheugen via neuro imaging -locaties zijn ≠ zijn niet noodzakelijk aan elkaar gekoppeld veel evidentie voor verschillen 2. Reukzin en geheugen - de meeste geloven dat geuren een sterke cue geven om sterke en emotionele herinneringen op te roepen - reukzin is gekoppeld aan bep hersengebieden die encoderen met autobiografisch geheugen -> link met geur 3. Flashbulb memories - intensieve herinnering gekoppeld aan bijzondere emotionele gebeurtenis - heldere, langdurige, intensieve autobiografische herinneringen aan belangrijke, dramatische, emotionele en verassende publieke gebeurtenissen zoals terroristische aanslagen id VS Bv 11/09 - afh v land tot land: voor Britten is de dood v prinses Diana sterke flashbulb dan voor ons -Brown en Kulik (1977) Activeren ve speciaal neuraal mechanisme; speciaal tov andere herinneringen Bevatten info over de o Informant (wie het nieuws vertelt) 115 o Locatie waar het nieuws gehoord werd o Lopende activiteiten o Emotionele eigen toestand en die van omstanders o Consequenties voor het individu -Finkenauer et al (1998) Hangen af v factoren die betrokken zijn bij de formatie v iedere nieuwe herinnering zoals: geen speciale intense activatie v neuraal mechanisme, voor autobiografisch normaal ook actief o Relevante voorkennis o Persoonlijk belang o Verrassing o Openlijke herh moeilijk voor te onderzoeken, het nieuws doet het constant o Nieuwheid vd gebeurtenis o Iemands affectieve houding tov de centrale personen betrokken bij de gebeurtenis flashbulb + normale activatie = wel interessant 3.1 zijn flashbulb memoties speciaal? - Conway et al (1994) Aftreden v Margaret Thatcher o Flashbulb memories werden in 86% v Britse ppn na 11m aangetroffen en ze waren na 26m nog steeds consistent herinneringen worden accuraat vastgelegd - Bohannon (1988) Veel flashbulb memories zijn gerelateerd ad herhalingsfrequentie - Ost el al (2002) en Pedzdek (2003) Flashbulbs memories kunnen verassend inaccuraat zijn o Bv vragen: heb je de video gezien vh 1e vliegtuig dat id WTC toren vloog? Mensen zeggen ja, maar er zijn enkel maar beelden vh 2de - Winningham et al (2000) en Talarico en Rubin (2003) Herinneringen veranderen constant gedurende de 1ste paar dagen vooraleer ze consistent worden o Flashbulb memories worden niet volledig gevormd op het moment dat men kennis neemt vd gebeurtenis in kwestie o Beinvl door externe factoren, herinnering vastleggen met veel info die je later rapporteert kunnen niet kloppen 3.2 Levendigheidsratings v Flashbulbs memories a. levendigheidsrating -Flashbulb blijft consistent hoog, alledaags neemt af b. consistentie vd herinnering als functie vh type herinnering (flashbulb vs alledaags) en lengte vh retentie-interval - flashbulb: consequent iets lager, accuraatheid neemt af - alledaags: neemt af, wel accurate conclusie: meeste flashbulbs bevatten accurate info, groot deel ontstaat door reconstructieve processen vast te zetten door info die je later kreeg 3.3 Flashbulb memories: evaluatie - de meeste flashbulb memories: Bevatten inaccurate informatie 116 Reconstructieve processen, gebaseerd op wat je waarschijnlijk ervaren zou hebben, spelen een rol - Flashbulb memories zijn / lijken speciaal om dat: Onderscheidend zijn en niet lijden onder interferentie van vgl gebeurtenissen ze zijn uniek (Cubelli en Della Sala 2008) Geen speciaal geheugen mechanisme Wel gevoelig voor verval - Flashbulb memories zijn langdurend omdat ze: Voordeel halen uit meerdere ophalingen, die over de tijd verdeeld zijn o Vaak opgehaald, herinnering blijft intact Samengevat: uniek – goed encoderen – lang actief – geen speciaal geheugen mechanisme Deel 3: herinneringen en levensloop - in elke levensfase evenveel herinneren? - zijn herinneringen verdeeld over levensfasen? 1. Herinneringen gedurende de levensloop - Rubin, Wetzler en Nebes (1986) onderzocht uit welke periode de meeste herinneringen komen: Infantiele amnesie (kinderamnesie) o Bijna volledig gebrek aan persoonlijke herinneringen van voor het 1ste levensjaar (tem 3 jaar) Reminiscene bump o Verassend hoog aantal herinneringen uit de periode van 10-30 jaar, met name 1530e levensjaar Vb v molen, slideact 00:48 -Conway et al (2005) Deze eigenschappen kun je in minimaal 5 verschillende culturen vinden: o China, Japan, Engeland, Bangladesh en Amerika: herinneringen over levensloop verdeeld 1.1 Kinderamnesie - incomplete ontw vh brein Hippocampus o Dentate gyrus – ontw tem gedurende 1 jaar na geboorte o Andere hersengebieden nog niet volledig ontw tot 2-8 jaar Prefrontale cortex o Synaptische dichtheid neemt tot 24 maanden nog steeds toe o Niet volledig ontw, tot ong 20 jaar hypothese hield geen stand - maar, jonge kinderen vormen wel lange-termijn herinneringen Fivush, Gray, Fromhoff (1987) o Interview met kinderen (gem leeftijd = 33 maanden) en hun ouders over recente en minder recente gebeurtenissen In staat om herinneringen te rapporteren uit 1ste levensjaren, later weer kwijt o De kinderen waren in staat om vragen te beantwoorden over >50% van beide type gebeurtenissen er is iets anders ad hand 117 1.1.1 Kinderamnesie: repressie? - is het iets anders dan misschien repressie? -Freud (1915 / 1957) Stelde voor dat infantiele amnesie ontstaat door repressie, waarbij bedreigde gedachten: o Naar het onbewuste verbannen zouden worden o Worden getransformeerd nr meer onschadelijke herinneringen genaamd “screen memories” Problemen met deze theorie: o Geen empirisch bewijs ter ondersteuning o Kan niet verklaren waarom volwassenen ook niet in staat zijn om positieve of neutrale gebeurtenissen uit hun te herinneringen niet plausibel Deel 4: theorieën over herinneringen en levensloop 1. Kinderamnesie 1.1 Kinderamnesie en het cognitieve zelf -Howe en Courage (1997) Ontwikkeld gevoel voor het zelf (identiteit) is nodig om autobiografische herinneringen te vormen o Levert een schema voor autobiografische herinneringen koppelen aan ons zelf o Identiteit ontw rond het 2de levensjaar o Geïndiceerd door zelfherkenning Jezelf herkennen in een spiegel -Howe, Courage, Edison (2003) Zelfherkenners hadden een beter geheugen voor persoonlijke gebeurtenissen Niet zelfherkenners hadden nooit een goed autobiografisch geheugen 1.2 Fivush en Nelson’s (2004) sociaal – culturele theorie over kinderamnesie - taal en cultuur zijn allebei essentieel voor de ontwikkeling ve autobiografisch geheugen Pre-linguistische herinneringen zijn later moeilijk uit te drukken Kinderen met ouders die een elaboratieve reminiscentiestijl hebben rapporteren later meer en rijkere herinneringen uit de kindertijd o Harley en Reese, 1999 -Elaboratie Geeft mogelijkheden tot oefening Provides opportunities to rehearse Gebruikelijk bij moeders uit westerse culturen (Leichtman, Wang en Pillemer, 2003) o Autobiografische herinnering treden in oosterse culturen vaak pas later op (Han et al 1998) Maar… er zijn ook verschillen id neiging om persoonlijke ervaringen te rapporteren 1.3 Of is de reden vd kinderamnesie toch iets anders? 1.3.1 Kinderamnesie: terug naar het brein? - toch ontw ih brein - neurogenesis:niet geboren met alle hersencellen, na geboorte nog ontw v neuronen= neurogenesis Formatie v nieuwe neuronen uit stamcellen niet alle gebieden Hippocampus: met name de dendate gyrus: o Een levenslang proces 118 o Maar neemt drastisch af na de 1ste levensjaren Niks meer herinneren uit de 1ste levensjaren Herinneringen vormen vanaf geboorte – nieuwe hersencellen – nieuwe connecties – hippocampus in ontw – herinnering v neurogenesis overschrijven door nieuwe herinneringen – vervaagt weer ste - 1 levensjaren trade-off tss plasticiteit vh brein en stabiliteit vd herinnering Begin vd ontw: geen stabiliteit en plastisch Later: stabiel en minder plastisch 2. De reminiscence bump -Rubin et al (1998) combi van 2 factoren: Nieuwheid o Relatief gebrek aan proactieve interferentie o Produceert herkenbare herinneringen o Veel dingen voor 1st doen, niet onderhevig aan interferentie v eerdere herinnering Stabiliteit o Gebeurtenissen uit een stabiele periode ih leven hebben een hogere kans om als model voor toekomstige gebeurtenissen te dienen o Geeft een cognitieve structuur die kan dienen als een stabiele organisatie om gebeurtenissen op te halen leven is stabiel maar je doet nog veel nieuwe dingen 2.1 de reminiscence bump en het levenscript -≠ processen tot stand gekomen -het levensscript: Coherente beschrijving van wie we zijn, hoe we hier kwamen, die gedurende ons leven is opgebouwd Gebeurtenissen die van invloed zijn op dit script worden aangemerkt als zijnde belangrijk, emotioneel intens en worden sterk geëncodeerd o Positieve gebeurtenissen vd jonge volwassenheid zijn met name memorabel Veel van deze gebeurtenissen gebeuren tijdens de bump (Rubil et al 2009) o Verliefd worden o Studeren o Huwelijk o Kinderen 2.2 De reminiscentie bump en perceptie van controle - controle heeft een sterke rol ih vastleggen v herinnering -Glück and Bluck (2007) onderzochten de levensverhaal hypothese: Sample o 341 life events from 659 participants aged 50-90 o 3541 levensgebeurtenissen van 659 deelnemers met leeftijden v 50-90 jaar Taak o Rating v herinneringen gebaseerd op hun: Emotionele valentie (negatief of positief) Persoonlijk belang Gevoel v controle over gebeurtenis Resultaten: o Reminiscentie bump alleen gevonden voor positieve herinneringen met een hoog gevoel voor controle 119 Conclusie: o Autobiografische herinneringen uit deze periode zijn belangrijk voor het genereren ve positief levensverhaal o Negatief stijgen niet, wel tegen de 50 jaar o Neutraal kleine bump -globaal beeld vd grafiek: Veel individuele ≠ en persoonlijke factoren bv verhuiven nr het buitenland o Academische carrière zorgt voor grotere bumps 3. Toegankelijkheid van autobiografische herinneringen generatieve ophaling - opzettelijke constructie van autobiografische herinneringen Combineert het werkende zelf met info id autografische kennisbasis - produceert herinneringen die gerelateerd zijn aan persoonlijke doelen vnl herinneringen selecteren uit bump directe ophaling - aangestuurd door specifieke cues Vereist minder actieve betrokkenheid - vereist geen betrokkenheid vh werkende zelf vnl herinnering ophalen verdeeld over je leven 4. Neuropsychologisch bewijs Aspecten gekoppeld aan een bep gebeurtenis? Retrograde amnesie beïnvloedt het ophalen van specifieke gebeurtenissen, maar laat de vaardigheid om algemene gebeurtenissen en periodes op te halen enigszins intact o Patient KC (Rosenbauw et al 2005) Relatie tss amnesie en specifieke herinneringen 5. neuroimaging bewijs - cue’s trigeren bep herinneringen: veelheid v ≠ hersengebieden bv prefrontale - cue voor autobiografisch + later scala v andere gebieden 6. Evaluatie van self-memory systeem theorie sterktes beperkingen -veelomvattende theorie over autobiografisch - autobiografisch geheugen kan meer processen geheugen en hersengebieden omvatten dan hier aangenomen Aannames ondersteund door empirisch - interactie tss working self en autobiografisch bewijs Netwerk v hersengebieden betrokken bij kennisbasis is niet duidelijk generatieve ophaling komt overeen met -onderscheid generatief en directe ophaling moet verder uitgewerkt worden de theorie veel verklaren, maar veel date die niet door theorie wordt omschreven 7. zelf-geheugensysteem Zelfbewust zijn is gekoppeld aan autobiografisch geheugen, sterk model voor relatie te begrijpen - Conway en Pleydell-Pearce (2000) Autobiografische geheugendatabase bevat persoonlijke info op 3 niveaus van specificiteit o 1. Levensfase specifieke periode: individuele herinneringen 120 o o Aanzienlijke periodes gedefinieerd door belangrijke lopende situaties Thematisch en tijdsgebonden kennis 2. Generieke gebeurtenissen: algemene gebeurtenissen Herhaalde en enkelvoudige gebeurtenissen, bep handelingen uit het dagelijks leven 3. Gebeurtenisspecifieke kennis: bep kennis om algemene gebeurtenissen Beelden, gevoelens, en andere details die gerelateerd zijn aan generieke gebeurtenissen 8. Het werkende zelf (Conway 2005) - interactie tss kennis op ≠ niveaus en constructies vd kennis - een complexe set v actieve doelen en zelfbeelden waar info doorheen wordt gefilterd en geencodeerd bestaat uit: o Conceptuele zelfkennis o Persoonlijke details (beroep, familie-achtergrond etc) o Professionele doelen deels geconstrueerd door: o Familie achtergrond o Collega’s/ vrienden o Opleiding o Mythes en stereotypen - effectief werkende ziel is idealiter: Coherent o Drijfveer voor coherentie zal na verloop v tijd domineren Grotendeels gegrond id realiteit o Sensorische details (vnl visueel) zullen helpen om een herinnering authentiek te maken 9. De autobiogafische kennisbasis (Conway 2005) - kennisstructuur binnen het autobiografisch geheugen, zoals voorgesteld door Conway hoogste laag: gekoppeld aan levensverhaal ve persoon 4de laag: gekoppeld aan groter overkoepeld thema: werk en relaties 3de laag: gekoppeld aan algemene concepten bv universiteit -> belangrijk concept vh dagelijks leven & identiteit + vriendschap met V -2de laag: op hoger niveau gekoppeld aan concept vd identiteit vd persoon bv werk gerelateerde activiteit bv promotie, vakgroep, -> individuele herinneringen gekoppeld aan aspect vd dagdagelijkse algemene activiteiten -1ste laag: episodische dagdagelijkse herinneren, korte tijd activeren ieder individueel zegt iets 10. Autobiografisch geheugen beïnvloedbaar door stemming -Dalgeish et al: levensherinnering beschrijven Wijze waarop je het beschrijft wordt beïnvloed door hoe je je voelt o Bv depressie: meer – termen gebruiken 121 Deel 5: ooggetuigenverklaringen - doet beroep op autobiografisch geheugen 1. Getuigenverklaringen -getuigen zitten er vaak naast, waarom? We slaan het in een flits op en we zien niet alle details: veel info reconstrueren adhv cognitief schema Exp: wat rapporteren we als de info ambigue is o 1. Ambigue en vragen stellen over identiteit, afkomst etc Ppn maakt veel fouten, die komen specifiek overeen met het schema dat hij over een overval had (bep vooroordelen) Ppn gevoelig voor vervorming o 2. Niet-ambigue info Ppn minder gevoelig voor schending v schema -feilbaarheid vh geheugen Wagenaar: o proces tegen Demjanjuk: getuigenverklaring tegen een vermeende Nazi kampbeul Eper incestzaak: o Veroordeling v 2 inwoners vh Nederlandse dorp Epe, obv verklaringen vh vermeende incest slachtoffer Yolanda B 1.1 De zaak Demjanjuk -vermeende Nazi kampbeul: Ivan de verschrikkelijke Ter dood veroordeeld obv getuigenisverklaring Wagenaar trad op als getuige-deskundige nadat Loftus (Jood) had geweigerd o Pleidooi voor vrijspraak Toch ter door veroordeeld ondanks pleidooi Wagenaar Door de val Berlijnse muur in 1989 kwam er de opening v STASI archieven, er werd niks over hem gevonden Er was bewijs en hij was vrij Tot 2004: weer gearresteerd en gestorven (natuurlijke dood) 2. Beïnvloeding v getuige door - emotionele betrokkenheid / overtuiging - beïnvloeding door de ondervragende agent - invloed v cognitief schema - selectieve aandacht Bv focus op een wapen, minder naar de rest kijken 2.1 Beïnvloeding door de ondervrager - inschatten v snelheid ve auto is sterk beïnvloed door manier v ondervragen Wat is de snelheid vd auto wanneer hij tegen de fietser reed vs ‘knallen’ subjectief, hoger inschatten 3. Problemen bij identificatie ve verdachte - als de persoon in een andere context verschijnt - ‘andere ras’ effect: nog moeilijker bij ander ras 122 Deel 6: verbeteren van ooggetuigenverklaringen 1. identificatie verbeteren van ooggetuigen: probleem met line-ups: - line-ups (Steblay et al, 2011) Simultaan (minder goed scoren, via foto of ih echt) o 52% correct wanneer dader aanwezig o 54% selectie ve onschuldige indien dader afwezig Sequentieel (iedere ppn in sequentie achter elkaar) o 44% correcte identificatie indien aanwezig o 32% select van een onschuldige indien dader afwezig methode ineffectief 2. Verbeteren door cognitieve interview (Geiselman en Fisher, 1997) - gestructureerde wijze om getuigen te horen - mentale terugkeer nr de omgeving - aanmoediging om detail te rapporteren (ppn niet gevoelig voor bias, meer accurater) - beschrijving vd gebeurtenissen in verschillende volgordes - rapportage vanuit verschillende gezichtspunten Ieder aspect v uit nieuw perspectief gekeken Accuratesse kan toenemen -effectief: Lichte toename in incorrecte details Niet zo effectief wanneer de gebeurtenis stressvol was Deel 7: prospectief geheugen - het geheugen voor zaken die je nog moet doen Bv boodschappen doen 1. Stadia in prospectief geheugen - doen obv 2 ≠ strategieën Obv event-based o Herinneren dat je een actie moet uitvoeren wnr de juiste situatie er is, relevante gebeurtenis Beter dan time-based Focussen op time-based o Herinneren dat je op een bep tijd een actie moet doen Bv na je werk -coderen: opslaan v welke actie uitgevoerd moet worden - retentie: onthouden vd geplande actie -ophalen: ophalen vd geplande actie op het moment dat een gelegenheid om deze uit te voeren zich voordoet - uitvoeren: werkelijke uitvoering -evaluatie 2. Prospectief geheugen bij piloten - vliegrampen met fout vd piloot vaak door probleem van dit geheugen 123 Bv Dales: voor vertrek is de checklist niet af omdat ze opeens vroeger kunnen vertrekken ze willen opstijgen en op het einde vd baan gaan ze de lucht niet in: vliegkleppen zijn nog niet naar beneden vliegtuig crasht -training voor piloten: Problemen met prospectief geheugen wanneer een lopende taak werd onderbroken Interupties intens en plotseling o Geen planning voor na de interruptie o Bv na uitvoering ve noodprocedure o 47 vd 75 onderzochte ongelukken waren gerelateerd aan prospectief geheugen Deel 8: prospectief geheugen: theoretische aspecten -PAM theorie: altijd aandacht ad 2de taak Preparatory attentional and memory proccesses theory o Monitorproces: 2de taak blijft minitoren o Retrospectief geheugenspoor -multiprocess theory: opeenvolgende acties associëren met cue gemakkelijk en automatisch terughalen als de cue zich aanbiedt Associatie tss cue en de te volgen actie De cue is opvallend of saillant Reeds uitgevoerde taak leidt aandacht nr de relevante aspecten vd retrieval cue De uit te voeren actie is simpel 124
